Kartoshkaning asosiy zararkunandalari ro yxati va ular bilan qanday kurashish kerak
Kartoshka zararkunandalari va ularning paydo bo’lishining oldini olish choralari haqida videoni tomosha qiling:
KARTOSHKA HAQIDA
KARTOSHKA HAQIDA Kartoshkaning asl vatani — Janubiy Amerika. Uni Janubiy Amerikani bosib olgan ispanlar 16-asrda (1565-yilda) Yevropaga olib kelganlar.
Kartoshka 18-asr boshlarida Rossiyaga tarqaladi. Yevropaliklar bu o’lkadan talab olingan oltinlar va boshqa qimmatbaho buyumlar bilan birga o‘sha davrgacha noma’lum bo’lgan allaqanday o’simlik tugunaklarini ham yelkanli kemalarda olib kelganlar.
Uzoq vaqtgacha uni noyob deb hisoblab, undan tayyorlangan taomlar tansiq ovqat sifatida badavlat oilalarda ziyofat chog’idagina tortilgan.
0‘zbekistonda kartoshka 19-asrning o’rtalaridan ekila boshladi. Bu yerda ham u dastlab yaxshi qabul qilinmadi. Lekin bug‘doy bolmagan yillari, boshqa joylarda bo‘lgani kabi, 0‘zbekistonda ham bu beor va serhosil o‘simlik asqotdi.
Endilikda kartoshka jahonda eng keng tarqalgan ekin hisoblanadi. U 130 dan ortiq mamlakatda bir necha mil- lion gektar maydonga ekiladi.
Kartoshka ancha to’yimli ovqat bo’lishi bilan birga bug’doy, makkajo’xori yoki sholi singari asosiy ekinlarning har biridan ko‘ra tezroq hosil beradi va uncha joy tanlamaydi.
U Gollandiyada dambalar ortidagi dengiz sathidan past joylarda ham, Himolay toglaridagi 4 ming metrdan balandroq sovuq joylarda ham bemalol o‘saveradi.
Kartoshkadan xilma-xil taomlar va garnirlar tayyorlanadi. Uni butunligicha po’sti bilan suvda pishirib yoki har xil shaklda to‘g‘rab qovurib yeyish mumkin.
Ayniqsa qo’rda ko’mib pishirilgani juda mazali bo’ladi. Kartoshkadan faqat ovqat sifatida foydalanilmaydi, u chorva uchun to’yimli ozuqa hisoblanadi. Sanoatda kartoshkadan kraxmal, spirt, bo‘yoqlar olinadi.
KASALLIK VA DORILAR
Jazirama issiq kuni haroratingizni olchab ko‘ringchi. Termometr 36,6 darajani ko’rsatadi. Endi qahraton qishda, ko’chadan sovqotib kelganingizda ham shu tajribani qaytarib ko’ring.
Termometr yana o‘sha raqamni ko’rsatadi.
Siz soglomligingizda, gavda haroratingiz birxil bolib, u o’zgarmaydi. Odamning biroz tobi qochsa, harorati ko‘tariladi yoki pasayadi.
Mana shuning uchun boshingiz, qorningiz yoki tomog’ingiz og‘ridimi, vrach, eng avvalo termometr qo‘yadi. Kasal bolganingizdan organizmingiz yana boshqa yo’llar bilan ham darak beradi.
Masalan, siz ovqatlangani o’tirdingiz, biroq ishtahangiz yo‘q. Og’zingiz ham karash. Kechqurun o’ringa yotdingiz, lekin uyqungiz qayoqqadir qochib ketadi. Goh qizib, goh soviysiz. Erta bilan turish kerak, hech o’rningizdan tura olmaysiz, hamma yog’ingiz zirqirab og’riyapti.
Kasalliklarning turi ko‘p (masalan, ichki kasalliklar, yuqumli kasalliklar, asab kasalliklari va hokazo). Ularning hammasi to‘g‘risida hikoya qilmoqchi bo’lsak, hatto qo’lingizdagi mana shu qalin kitobga ham sig’maydi.
Sizning nega xasta bolganligingizni aniqlash va kerakli dorini yozib berish uchun ham vrachlikka bir necha yil o‘qishadi.
Kasalliklarni jahon sogliqni saqlash tashkiloti ma’lum tasnifda ifodalab bergan. Ularga tashhis qo‘yishda hamma vrachlar shu tasnifdan foydalanishadi.
Bemorlar qanday kasallik bilan og‘riganligiga qarab dori-darmonlar, biologik mahsulotlar (qon, zardob va hokazo), fizik omillar (maxsus chastotali elektr toki, lazer nuri, ultratovush, quyosh, havo vannalari va mineral suvlar), gipnoz, ishontirish, uyqu va boshqalar, parhez taomlar hamda jarrohlik usuli bilan davolaniladi.
Dorilar esa kasallikdan ham ko‘p. Bitta kasallikka bir emas, balki bir necha xil dori kerak. Eng qadimgi dori qaysiligini bilasizmi? Kanakunjut moyi! Uni ko‘xna Misrda bundan uch yarim ming yil oldin ko‘p ovqat yeb qo’ygan bolalarga ichirishgan.
Qadimgi misrliklar, ossuriylar ham ko’pgina shifobaxsh dorilarni bilishgan. Arxeologlar bundan taxminan uch ming yil ilgari ossuriy tabib tomonidan retsept qilib yozilgan o‘ttizta sopol jadvallarni topishgan.
Yana talay dorilar borki, ularni topishga hayvonlar yordam bergan. Janubiy Amerika xalqlarining afsonalaridan birida hikoya qilinishicha, tog‘ echkilari qandaydir daraxtning bargini yegandan keyin baland sakrashar va gijinglab o’ynashar ekan.
Odamlar o’sha daraxt mevasini qaynatib ichishganda, chindan ham charchoqni tarqatishiga ishonch hosil qilishdi. Mevasida kofein moddasi bolgan kofe daraxti shu tariqa kashf qilingan edi.
Boshqa talay dorilarni ham bizga tabiat tayyorlab beradi. Dorivor moychechak yo‘talni tuzatadi. Valeriana o‘simligi ildizidan asabni tinchlantiruvchi dori tayyorlanadi. Marvaridgul o‘simligi gulidan tayyorlangan damlama yurak faoliyatini yaxshilaydi.
Tarixiy ma’lumotlarga qaraganda va arxeologlarimiz olib borgan qazishmalardan ma’lumki, hozirgi 0‘rta Osiyo hududida, jumladan Buxoroda eramiz boshlarida xuddi zamonaviy dorixonalarga o’xshash dori tayyorlaydigan maxsus xonalar bo’lgan. Buni buyuk hakim Ibn Sino asarlari ham tasdiqlaydi.
Keyingi paytda odam ko‘zga ko‘rinmas mikroblarni dori tayyorlashda qatnashishga majburetdi. Birinchi bo‘lib ingliz doktori Flemming shunday qildi. Siz balki, penitsillin haqida eshitgandirsiz.
U ilgari o‘lim bilan tugaydi deb, hisoblangan kasalliklarni bir necha kunda davolaydi. Masalan, penitsillinni bizga maxsus mikroblar tayyorlab beradi. Bu zamburuglaming koloniyalari ko‘rinishiga ko‘ra oddiy mog’or dog‘ini eslatadi. Biroq bu mog’or shifobaxshdir.
Endilikda kimyogarlar zavodlarda murakkab apparatlar yordamida turli-tuman sun’iy dorilar tayyorlashni o’rganib olishgan. Shunday bo‘lsa ham ko‘pgina dorilarni tayyorlash uchun avvalgidek shifobaxsh o‘t va giyohlar kerak. Yozda ularni maysazor va oYmonlardan teriladi. Bu ishda ham kattalarga bolalar yaqindan yordam beradilar.
Kartoshkaning asosiy zararkunandalari ro’yxati va ular bilan qanday kurashish kerak
Turli xil zararkunandalar kartoshkaga zarar etkazishi mumkin. Siz ularning har biri bilan muayyan usullar bilan shug’ullanishingiz kerak. Ularning rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik uchun profilaktika choralarini oldindan ko’rish kerak.
Kartoshkaning keng tarqalgan zararkunandalari
Kolorado qo’ng’izi
Kolorado qo’ng’izi kartoshkaning eng keng tarqalgan va xavfli zararkunandasi hisoblanadi. U to’yingan va hosilga katta zarar etkazadi. Bundan tashqari, kattalar uchib ketishga qodir, shuning uchun ular uzoq masofalarga sayohat qilishlari va ko’plab ekishlarni yuqtirishlari mumkin.
Kolorado kartoshkasi qo’ng’izi barg qo’ng’iz oilasiga kiradi. Ushbu zararkunanda oval tanaga ega, uning uzunligi 8 dan 15 mm gacha, kengligi esa 7 mm. Qorin qora dog’lar bilan to’q sariq rangga ega. Zararkunanda tanasiga qattiq elytra qo’shni. Ushbu qo’ng’izning uchta juft oyoqlari bor.
Zararkunandalarning lichinkalari ham, kattalari ham madaniy va yovvoyi solanaceous o’simliklarning barglari bilan oziqlanadi. Kartoshkadan tashqari, ular pomidor va patlıcan barglarini, bolgar qalampirini iste’mol qiladilar.
Voyaga etganlar tuproqda, taxminan 50 sm chuqurlikda qishlashadi, qish uyqusidan keyin ular tashqariga chiqib, ovqatlanish va juftlashishni boshlaydilar.
Kartoshka barglarining pastki qismida urg’ochilar tuxum qo’yadilar. Mavsum davomida bitta urg’ochi Kolorado qo’ng’izi 350 ga yaqin tuxum beradi. Lichinkalar tuxumdan chiqadi. Bu yotishdan 1-2 hafta o’tgach sodir bo’ladi. Hammasi ob-havo sharoitlariga bog’liq.
Lichinkalar, kattalar qo’ng’izlari singari, kartoshkaning barglarini iste’mol qiladi, faqat poya qoldiradi. Bir o’simlikning tepalarini yo’q qilib, zararkunandalar boshqasiga o’tadi.
Ushbu zararkunandaning hayoti 1 yilni tashkil qiladi, ammo ba’zi odamlar 2-3 yilgacha yashaydilar.
Hasharotlarni o’ldiradigan qushlar bu zararkunanda bilan kurashishga qodir emas. Buning sababi Kolorado qo’ng’izlari tanasida ko’plab toksik alkaloidlar to’planishi – bu ularni yeyib bo’lmaydigan holga keltiradi.
Ushbu zararkunandalar butun kartoshka hosilini yo’q qilishga qodir, chunki ular juda to’yingan. Kolorado qo’ng’izlari nafaqat yosh poyalarni, balki pishgan ildiz mevalarni ham iste’mol qilishi mumkin.
Tırtıllar
Tırtıllar kartoshkaga ham zarar etkazishi mumkin. Bu kartoshka qoshig’i. Ushbu kelebekning tırtılları, namlangan tuproqni va soyali joylarni afzal ko’rishadi. Tırtıl kartoshka poyasida aprel oyining oxiri – iyun oyining boshlarida paydo bo’ladi.
Ovchilar asosan tungi. Tırtıllar polifagli zararkunandalar guruhiga kiradi: ular nafaqat kartoshka, balki sabzi, piyoz va boshqa ba’zi ekinlar bilan ham oziqlanadi.
Kartoshka qoshig’ining tırtılları yomg’irli yillarda, o’rtacha havo haroratida eng katta zarar etkazadi.
Kartoshka qoshig’i och sariq yoki och qizil rangga ega, boshi qizil, naqshsiz. Tana uzunligi taxminan 5 sm.Uning 8 juft oyoqlari bor. Tırtıl ildiz bo’yni ustidagi maydonga ta’sir qiladi. Qoshiq joylashtirilgan o’simlik tezda quriydi va quriydi.
Tırtıllar kartoshka tupiga kirib, butaning poyasini kemiradi. Shunday qilib, butun o’simlik azoblanadi.
Tırtıllar odatda kartoshkaning terisini shikastlamaydi. Ular kichik tuynuk va o’tish joyi hosil qiladilar, oxirida ular asta-sekin najas bilan to’ldirilgan kichik, lekin doimo ko’payib boradigan bo’shliqni hosil qiladilar. Ovqatlanishni tugatgandan so’ng, u yangi, kengroq zarba berib, tupni qoldiradi. Tırtıllar zararlangan kartoshka odatda ikkilamchi infektsiya tufayli chiriydi.
Medvedka
Medvedka – ortoptera hasharoti, uning tanasi uzunligi 5 sm gacha etadi. Tanasi katta, to’q jigarrang rangga ega.Ayiqning qisqa qanotlari va qudratli oyoqlari bor, ularning yordamida u erga chuqur singib ketishi mumkin. Ushbu hasharotda kuchli jag’lar va uzun mo’ylovlar mavjud.
Voyaga etgan ayiq er osti chuqurligini emas, u tuxum bilan to’ldiradi. Taxlashdan keyin yuzlab 2-3 mm lichinkalar chiqadi. Ular bir necha yil davomida o’sadi, shundan keyin ular to’laqonli hayot tarzini boshlaydilar.
Medvedka – bu yo’lda uchrashadigan barcha o’simliklar uchun xavf. Bu nafaqat kartoshka, balki bodring, lavlagi, karam va don mahsulotlariga ham zarar keltiradi.
Hasharot fusiform qorin va boshi katta ko’zlarga ega. Tish tirnoqlarining ikki jufti kemiruvchi og’iz atrofida joylashgan. Hasharotlar erga ko’payib, 15 sm va undan ko’proq chuqurlikda 250 tagacha tuxum qo’yadi.
Kartoshka uchun nafaqat kattalar ayiqlari, balki ularning lichinkalari ham xavfli. Ular poyani kemiradilar, uning pasayishiga yoki qurishiga olib keladi, rivojlanishni to’xtatadi. Shuningdek, ayiq ildizdagi katta bo’shliqlarni kemirishga qodir.
Ko’pincha, ayiq ildiz ekinlarini to’liq iste’mol qiladi. Hatto ayiq shunchaki “yeb qo’ygan” kartoshka ham ovqatga yaroqsiz.
Simli qurt
Sim qurti zararkunandadir, uning xavfi Kolorado kartoshkasi qo’ng’izi bilan taqqoslanadi. Bu qo’ng’izlar oilasiga tegishli. Uning tanasining uzunligi 7-20 mm ga etadi.
Tashqi tomondan, sim qurtlari – orqaga yo’naltirilgan barmoqqa o’xshash jarayon bilan chertish qo’ng’izining lichinkalari.
Voyaga etgan kishi tanasi cho’zilgan qora qo’ng’iz.
Bitta urg’ochi 150 tagacha tuxum qo’yishga qodir. Lichinkalar 20-40 kundan keyin chiqadi. Ular 3-4 yil davomida o’sadi va rivojlanadi.
Birinchi yilda lichinkalar madaniy o’simliklar uchun xavf tug’dirmaydi, ammo keyingi 3 yil ichida ular faollashadi va urug’lar ko’chatlar paydo bo’lishidan oldin ham ularni yeyishga qodir.
Simli qurtlar kartoshkaga juda katta zarar etkazadi. Ular urug ‘va ko’chatlarni yo’q qiladi, ildiz va poyalarni kemiradi, ildiz va ildizlarga kirib boradi. Shu sababli kartoshka chiriy boshlaydi.
Simli qurtlar kartoshkani ob-havo issiq bo’lsa, namlik etishmasa, shuningdek, bu zararkunandalarning eng sevimli ovqati bo’lgan bug’doy o’tining ildizi bo’lmasa faol iste’mol qiladilar.
Nematod
Oltin kartoshka nematodasi globoderozni keltirib chiqaradigan mikroskopik zararkunandadir.
Nematoda tuproqda yashaydi, 10 yilgacha faol bo’ladi. Zararkunanda kistadagi lichinkalar va tuxum shaklida qishda omon qoladi.
Bahorda lichinkalar o’simlik ildizlariga kirib boradigan tuxumlardan rivojlanadi. Bu erda ular jinsiy etuk ayol va erkakka aylanmaguncha rivojlanadi.
Urg’ochilar qisman o’simlik ichida qolgan ildizlarni yirtib tashlashadi. Urug’lantirishdan keyin ular o’z tanalarida tuxum qo’yadilar. Tuxum pishganda, urg’ochi tanasi nobud bo’ladi, tuxum uning ichida qoladi. Kartoshkani yig’ishda kistalar maydalanib, tuproqqa kirib boradi. Rivojlanish tsikli takrorlanadi.
Nematoda mikroskop ostida
Kartoshka burga
Etuk kartoshka burgasi – uzunligi 3 mm gacha bo’lgan qo’ng’iz. Asosiy rang qora, oyoq-qo’llari to’q jigarrang.
Burga kartoshkaning yuqori qismiga zarar etkazadi. Ildizda rivojlanayotgan lichinkalar sog’lom butalarni yo’qotishiga olib kelishi mumkin. Agar zararkunandalarni rivojlantirish uchun maqbul sharoitlar mavjud bo’lsa, unda hosilning muhim qismi buziladi.
Kartoshkaning burgalari barglar yuzasida chuqur va teshiklarni qoldiradi. Voyaga etganlar barglarni eyishadi. Agar u jiddiy ta’sir ko’rsatgan bo’lsa, unda kartoshka ko’chatlari nobud bo’ladi, ayniqsa ekish kech bo’lsa.
Kartoshka burgasining lichinkalari turli xil tungi o’simliklarning ildiz tizimida yashaydi: nafaqat kartoshka, balki pomidor va patlıcan ham.
Eng katta zarari, agar u iliq va nam bo’lgan yil bo’lsa, kartoshka burgasi butalarga urib tushiradi.
Ushbu zararkunanda ko’plab yuqumli kartoshka kasalliklarining tashuvchisi hisoblanadi.
Kartoshka kuya
Ushbu kapalak hosilning 80 foizigacha yo’q qilishga qodir.Uzunligi 6-8 mm ga etadigan kichik o’lchamga ega. Yozda tuxumdan kattalarga rivojlanish jarayoni 4 haftagacha davom etadi.
Kartoshka kuya tashqi sharoitlarga sodda emas. Kelebek tuxumni o’simlik barglarining pastki qismiga qo’yadi. Debriyaj odatda 1-20 tuxumdan iborat. Tırtıllar tuxumdan chiqadi, keyinchalik ular kapalaklarga aylanadi.
Kartoshka kuya kartoshka bargining pastki qismida oziqlanadi. Cho’qqilar quruq bo’lsa, zararkunanda ildiz mevalariga o’tadi. Ko’zlar va ularning yuzalaridagi yoriqlar orqali kuya ichkariga kirib, pulpa bilan oziqlanadi.
Kartoshka kuya kartoshka tuplarini zaiflashtiradi, ildiz mevalariga zarar etkazadi va urug ‘sifati va miqdorini pasaytiradi.
Kartoshka shira
Ushbu zararkunanda Hemiptera tartibiga tegishli. Bu kichik hasharotlar, ularning tanasi uzunligi 3,5 mm ga etadi. Ular orasida qanotli ham, qanotsiz ham shaxslar bor. Zararkunanda hamma joyda uchraydi.
Tanasi yaltiroq, ellips shakliga ega, rangi oq-yashildan sariq-yashilgacha.
Ushbu hasharotlarning og’iz apparati to’qimalarni teshish va o’simliklarning sharbatini so’rib olish uchun moslangan. Shu sababli kartoshkaning shikastlangan barglari quriydi, madaniyat o’sishni to’xtatadi va hosildorlik pasayadi.
Ushbu zararkunandalarning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, ular sharbat so’rilgan joylarda qandli ajralishni qoldiradilar. Ushbu sekretsiyalar boshqa zararkunandalarni jalb qiladi, qo’ziqorinlarning rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratadi. Bunday holda, madaniyat turli xil hasharotlar bosqini tufayli butunlay o’ladi.
Shira quruq, iliq havoda juda tez ko’payadi. Saytda ladybug bo’lsa, shira soni sezilarli darajada kamayadi.
Chafer
May qo’ng’iz lichinkalari kartoshka ekinlariga ham zarar etkazishi mumkin.
May qo’ng’izi aprel oyining oxirida – may oyining boshlarida paydo bo’ladi. Bitta urg’ochi erga 70 tagacha tuxum qo’yadi. Bir necha hafta o’tgach, lichinkalar paydo bo’ladi. Birinchi yilda ular organik qoldiqlar bilan oziqlanib, tuproqni chiqindilar bilan boyitib, tuproqqa foyda keltiradi. Keyingi yillarda lichinkalarda chaynash apparati rivojlanadi, buning natijasida ular kartoshkaning ildizi va ildiz mevalarini yeyishlari mumkin.
Lichinkalar tuproqning yuqori qatlamlarida, 20 dan 40 sm gacha chuqurlikda joylashgan.
Tuproqdagi lichinkalarning yuqori konsentratsiyasi bilan ko’plab kartoshka yo’q qilinadi. Hatto 3-4 yoshdagi bitta lichinka bir necha hafta ichida bir necha o’nlab tuplarga zarar etkazishi mumkin.
Kartoshkaga may qo’ng’izining lichinkasi ta’sir qilganligini aniqlash juda oddiy: agar barglar qurib, qurib qolsa va hech qanday sababsiz sarg’aygan bo’lsa, demak bu bu zararkunandaning faollashuvi natijasidir.
Slug
Yalang’och shilliqlar kartoshkaga kamdan-kam hujum qiladi, ammo baribir zararli bo’lishi mumkin.
Tana uzunligi, turga qarab, 3-6 sm ga etishi mumkin, ular tunda eng faoldir. Ular uchun namligi yuqori bo’lgan eng jozibali joylar.
Slugs kartoshka barglari va ildiz mevalarni yuqtiradi. Ular barglardagi tartibsiz teshiklarni kemiradilar. Ular faqat poya va eng katta tomirlarni buzilmasdan qoldiradilar.
Bir o’simlikdan ikkinchisiga emaklab, shilimshiq qo’ziqorin va virusli kasalliklarni tarqatadi. Agar ular kartoshka zarar etkazsa, kech blight rivojlanadi.
Kemiruvchilar
Kemiruvchilarning ayrim turlari kartoshka uchun ham xavflidir. Ko’pincha bu madaniyat mol kalamush tomonidan buziladi – molga o’xshash hayvon. Ko’z o’rniga, uning terisi qattiq tuklar bilan qoplangan. U faqat ildiz sabzavotlarini iste’mol qiladi va hasharotlarni emaydi. Ko’zi ojiz kalamush joyida katta kartoshkani yeydi, mayda kartoshkasini esa teshikka sudrab boradi.
Tuproqli kalamush kartoshka ildiz mevalarini ham chaynaydi. Buni suv havzalari yonida joylashgan er uchastkalarida ko’rish mumkin. U 15-25 sm er ostiga kirib, ildizlarni kemiradi. Hosilni buzishdan tashqari, kemiruvchi o’simliklarning ildiz tizimini buzadi, bu ularning qurishi va hosilning pasayishiga olib keladi.
Sichqoncha, shuningdek, qish uchun ovqatni yashiradigan er osti omborlarini yaratadi.Bunday omborlarning chuqurligi taxminan 20 smni tashkil etadi, bu kemiruvchi juda serhosil va qisqa vaqt ichida ko’plab yangi zararkunandalarni namoyish etadi.
Tsikadalar
Cicadas – bu kichik hasharotlar (1-3 sm), ular kapalaklarga sakrashga o’xshaydi. Kunduzi ular chumolilar uyasida yashaydilar, kechalari esa o’simlik sharbatini ichish uchun ko’chaga chiqadilar.
Sikadalar juda tez ko’payadi: kattalarning tuxumdan rivojlanishi uchun atigi 20 kun kifoya qiladi. Ularning Rossiya hududi bo’ylab keng tarqalishiga chetdan o’simliklarni olib kelish yordam berdi.
Madaniy o’simliklarning barglaridan sharbatni so’rib olish, barg barglari ularga zarar etkazadi: bu rivojlanishning sekinlashishiga va o’sishning to’xtashiga, shuningdek, kartoshka tupining bir qismining o’lishiga olib keladi.
Barglar bilan zararlangan kartoshka barglari sarg’ayadi va deformatsiyalanadi, ularning yuzasida oq yoki qizil dog’lar paydo bo’ladi. Har xil kasalliklarning rivojlanishiga sabab bo’lgan bakteriyalar va zamburug’lar shikastlangan joylarga erkin kirib borishi mumkin.
Shuningdek, barg barglari virusli kasalliklar tashuvchisi vazifasini ham bajarishi mumkin. Ushbu zararkunandalar o’simliklarni zaharli tuprik bilan yuqtiradi va tuxum qo’yadi. Ham kattalar, ham lichinkalar o’simliklar uchun xavf tug’diradi.
Kartoshka zararkunandalariga qarshi kurash usullari
Zararkunandalar paydo bo’lganda, siz ularga qarshi kurashish uchun darhol choralar ko’rishingiz kerak, aks holda siz nafaqat hosilni yo’qotishingiz, balki zararkunandalar yuqtiradigan kasalliklar bilan yuqtirilgan kartoshka ildiz mevalarini ham olishingiz mumkin.
Zararkunandalarga qarshi kurashning eng samarali usullari quyidagilar:
Kimyoviy tozalash
Kimyoviy birikmalar bilan turli xil preparatlar kartoshkaga zarar etkazadigan qo’ng’iz va hasharotlarni zararsizlantirishning ishonchli usuli hisoblanadi:
Kimyoviy moddalardan foydalanganda o’z sog’lig’ingizga zarar etkazmaslik uchun ko’rsatmalarda ko’rsatilgan xavfsizlik qoidalariga rioya qilishingiz kerak.
An’anaviy usullar
Kolorado qo’ng’iziga qarshi kurashish uchun siz kalenduladan foydalanishingiz mumkin: bu o’simlik bu zararkunandalarga toqat qilmaydigan hidga ega. Siz uni sabzavot ekilgan maydon atrofida ekishingiz mumkin.
Bundan tashqari, shuvoq damlamasi yordamida siz Kolorado kartoshka qo’ng’iziga qarshi kurashishingiz mumkin. Siz yangi shuvoqning uchdan bir qismini olishingiz kerak, ustiga qaynoq suv quying va turib oling. Olingan infuziya bilan yuqtirilgan joylarni davolang.
Ko’p zararkunandalarga sarimsoq yoki piyoz hidi yoqmaydi. Shuning uchun ta’sirlangan kartoshka butalarini ularning asosida infuziya bilan davolash mumkin. Ovqat pishirish uchun siz 250 g piyoz yoki sarimsoqni olishingiz, maydalashingiz, bir litr suv quyishingiz kerak. Yopiq idishda bir hafta turib oling, so’ngra hosil bo’lgan kompozitsion bilan butalarni qayta ishlang.
Kartoshka burga qo’ng’izi teng nisbatda olingan kul, romashka damlamasi va tamaki changidan iborat aralashma bilan kurashadi.
Tovuq axlati yordamida siz ayiq bilan samarali kurashishingiz mumkin: bu zararkunanda urug’langan tuproqda yashamaydi. Siz 2 kg axlatni olishingiz kerak, 10 litr suvda eritib oling. Olingan eritmani eritmaning 1 qismi miqdorida yana 5 marta suvga suyultiriladi. Ushbu kompozitsiya bilan ayiq bilan kasallangan er maydonlarini urug’lantirish.
Ko’plab zararkunandalar o’tkir hid bilan o’simliklarning hidiga toqat qilmaydilar. Shuning uchun kartoshka butalari yoniga petrushka, xantal, lavanta, yalpiz, koriander, reyhan, arpabodiyon ekish mumkin.
Tuproqni parvarish qilish
Zararkunandalardan xalos bo’lish uchun kuzning boshida tuproqni qazish kerak, shuning uchun lichinkalar va tuxumlar bo’lishi mumkin bo’lgan qatlamlarni yuzaga olib kelish kerak. Yozgi davrda siz erni bo’shatishingiz kerak.
Profilaktika choralari
Kartoshkada zararkunandalar paydo bo’lishining oldini olish uchun o’z vaqtida etarli choralar ko’rish kerak.
Kolorado qo’ng’izining ko’rinishini oldini olish uchun sizga quyidagilar kerak:
Nematod paydo bo’lishining oldini olish uchun quyidagilar zarur:
Siz sim qurtining paydo bo’lishini quyidagi usullar bilan oldini olishingiz mumkin:
Ayiq ko’rinishini oldini olish uchun quyidagilar kerak:
Kartoshka zararkunandalari va ularning paydo bo’lishining oldini olish choralari haqida videoni tomosha qiling:
Kartoshkani buzadigan ko’plab zararkunandalar turlari mavjud. Siz kimyoviy va xalq davolanishi yordamida ularga qarshi kurashishingiz mumkin. Zararkunandalar paydo bo’lishining oldini olish uchun siz tuproqni parvarish qilishingiz, kuzda qazishingiz kerak. Bog’ning perimetri atrofida siz kuchli hidli o’simliklar ekishingiz kerak.
Kartoshka zararkunandalari va ularga qarshi kurash
Kartoshkani ikkinchi “non” deb atashlari ajablanarli emas, chunki bu ildiz ekinlari ruslarning stollarida va oshxona bog’larida mustahkam o’rnashgan. Ehtimol, hech bo’lmaganda bir nechta kartoshka butalarini, hatto butun kartoshka maydonini ekmaydigan bunday qishloq uyi yoki shahar atrofi yo’q. Kartoshkani etishtirish oson: madaniyat oddiy va barqaror, yaxshi hosil beradi, muammo zararkunandalarda – juda ko’p hasharotlar kartoshka va uning suvli kurtaklarini eyishni yaxshi ko’radilar.
Kartoshka zararkunandalari va ularga qarshi kurash yozgi aholi yotoqlarga bag’ishlagan vaqtning yaxshi yarmini oladi. Siz fotosurat va tavsif bilan kartoshka zararkunandalarini ko’rishingiz mumkin, shuningdek, ushbu maqoladan butalarni davolash mumkinligi haqida bilib olishingiz mumkin.
Asosiy kartoshka zararkunandalari
Shunday qilib, zamonaviy bog’bonning asosiy maqsadi kartoshkani zararkunandalar va xavfli kasalliklardan himoya qilishdir. Barcha himoya choralarini profilaktik (yoki profilaktik) va haqiqiyga bo’lish mumkin. Albatta, dastlabki bosqichda har qanday muammoni hal qilish osonroq, oldini olish esa yanada samaraliroq.
Darhaqiqat, kartoshkaning zararkunandalari shunchalik ko’pki, hasharotlar ko’rinishini taxmin qilish deyarli mumkin emas. Ularning aksariyati ildiz mevalarni ekish, tuproq, bog ‘asboblari bilan, hattoki suv bilan birga, ba’zi qo’ng’izlar havo oqimlari (shamol) bilan birgalikda butun to’dalarda uchib yurishadi, boshqa zararkunandalar, hozircha, er yuzida yashirincha yashaydilar. ularning mavjudligi.
Siz “dushman” ni ko’rish orqali bilishingiz kerak, shuning uchun kartoshka zararkunandalarining eng jiddiy xavfliligi fotosurati va tavsifi quyida keltirilgan, shuningdek ushbu hasharotlarga qarshi samarali choralar taklif etiladi.
Kolorado qo’ng’izi
Ehtimol, taniqli “Kolorado” ning qanday ko’rinishini bilmagan bunday odam yo’q. Bu tanasining uzunligi 1,5 sm ga etadigan kichik yumaloq bug va uning kuchli xitinli qobig’i uzunlamasına sariq-jigarrang chiziqlarga bo’yalgan.
Qiziqarli! Kolorado qo’ng’izining chiziqlari tusi va uning lichinkalari rangining intensivligi karotin miqdoriga bog’liq, chunki faqat shu element zararkunanda tomonidan so’rilmaydi va uning to’qimalarida to’planadi. Hasharotlar kartoshka barglarini qancha ko’p iste’mol qilsa, uning rangi shunchalik “to’q sariq” rangga ega bo’ladi.
Kolorado qo’ng’izi eng xavfli zararkunandadir, chunki uning “faolligi” tufayli hosilning katta qismini yo’qotish oson. Garchi Kolorado kartoshka tuplarini kamdan-kam iste’mol qilsa-da va ularga zarar etkazmasa ham, u kartoshka butalarini butun yashil massasini “o’z vaqtida” “yo’q qilishga” muvaffaq bo’ladi. Qoida tariqasida zararkunandalar va uning lichinkalari faoliyati davri kartoshkaning gullashi va ildiz mevalarni bog’lash vaqtiga to’g’ri keladi – kartoshka shunchaki shikastlangan butalar ostida hosil bo’lmaydi, chunki fotosintez buzilib, o’simlik nobud bo’ladi.
Yashil kartoshka kurtaklari uchun eng katta xavf kattalar zararkunandalari emas, lichinkalar bilan ifodalanadi. Kolorado qo’ng’izining urg’ochi va erkaklari o’ziga xos orzuga tushib, taxminan 30 sm chuqurlikda erga qishlashlari mumkin. Bahorda zararkunandalar yuzaga chiqib, yosh kartoshka barglarining noto’g’ri tomoniga tuxum qo’yadilar.
10 kundan keyin tuxumdan lichinkalar paydo bo’ladi, ular taxminan uch hafta davomida intensiv ravishda barglar va kartoshkaning yosh novdalarini iste’mol qiladilar, so’ngra er osti va qo’g’irchoq bilan sudraladilar – kattalar shunday tug’iladi. Yana 20 kun davomida yosh zararkunanda “yog ‘” to’playdi va kartoshkaning yuqori qismini zavq bilan iste’mol qiladi, shundan keyin u tuxum qo’yadi va oilasining yangi shaxslarini tarqatadi.
Kolorado kartoshka plantatsiyasi qo’ng’izlari bir necha sabablarga ko’ra xavfli:
Kolorado qo’ng’izlari kartoshkadan tashqari, tungi oilaning boshqa madaniyatini yaxshi ko’radilar, shuning uchun ular ko’pincha pomidor, patlıcan, fizalisda paydo bo’ladi.
Zararkunanda bilan kurashish qiyin; kartoshkani qayta ishlash bu erda etarli emas. Bir mavsumda kamida uch marta bog’bon maxsus tayyorgarlikni ishlatishi yoki muntazam ravishda zararkunandalarni qo’lda to’plashi kerak, shu bilan birga tuxumlarini kartoshka butalarida yo’q qiladi.
Muhim! Lichinkalar rivojlanishning ikkinchi bosqichida bo’lgan davrda insektitsidni qo’llash kerak – ular hali tupdan tupgacha emaklamagan. Shunday qilib, zararkunandalarga qarshi kurash yanada samarali bo’ladi.
Kolorado kartoshka qo’ng’iziga qarshi ko’plab toksik dorilar mavjud (Komador, Iskra, Aktara va boshqalar) va kartoshka ildiz mevalarini hasharotlar bilan ekishdan oldin davolash ham samaralidir. Ammo siz inson sog’lig’iga etkazilgan zararlar haqida eslashingiz va kartoshkani yig’ishdan kamida 20 kun oldin qayta ishlashdan bosh tortishingiz kerak.
Kolorado qo’ng’izi kabi zararkunandalarga qarshi kurashish uchun xalq tabobatidan quyidagilarni aytishimiz mumkin:
Maslahat! Koloradodagi kartoshka qo’ng’izini kartoshkadan qo’l bilan yig’ishda, kattalar odamlarini panjalari bilan erga yotqizib qo’ymang – bu zararkunanda o’z xavfsizligi uchun o’zini o’lik qilib ko’rsatishga qodir.
Simli qurtlar
Kartoshkaning yana bir ashaddiy zararkunandasi – qizil yoki sariq rangga bo’yalgan, uzunligi 2-2,5 sm gacha bo’lgan kichik qurt. Bu xalq orasida “sim qurti” deb nomlangan yong’oqchining lichinkasi. Metall simga o’xshash qattiq tanasi tufayli qurt shunday nomlangan.
Yong’oq qurti qo’ng’izlari o’zlari kartoshkani iste’mol qilmaydi, shuning uchun ular zararkunandalar deb hisoblanmaydi. Tabiatda bu hasharotlar bug’doy maysasida yashaydi va bu begona o’t o’tining mayda yosh ildizlari bilan oziqlanadi.
Shuning uchun zararkunandalarga qarshi kurashning asosiy profilaktika choralari bug’doy o’tlari va boshqa begona o’tlar bilan to’shaklarning ko’payib ketishini oldini olish maqsadida o’z vaqtida va muntazam ravishda o’tqazishdir.
Siz kartoshkani zararkunandalar simini qurti bilan mag’lub etish haqida siz ildiz mevalarni o’rganish orqali bilib olishingiz mumkin: kichik diametrli ko’plab qismlar lichinkalar hayoti haqida gapirib beradi. Kartoshkada harakatlanish juda xavfli emas, chunki ular ko’pincha infektsiyalar va nematodalar uchun “eshik” hisoblanadi. Natijada, kartoshka tupi chiriydi va odam iste’mol qilishga yaroqsiz holga keladi.
Zararkunanda zararlangan butalarning ko’rinishi ham o’ziga xosdir: harakat bilan kesilgan jarohatlaydi, yaroqsiz bo’lib qoladi, natijada kartoshka tupi rivojlanishdan orqada qoladi va o’ladi.
Kartoshkani sim qurtlari kabi zararkunandalardan himoya qilish uchun keng qamrovli choralar ko’rish zarur:
- Ammiak preparatlari bilan kartoshka ostida erni urug’lantirish.
- Tuproqning sirtiga ohak sochib, uning kislotaliligini kamaytiring.
- Kartoshka bilan birga kartoshka o’simliklarini ekish.
- Ildiz bilan birga begona o’tlarni yig’ish, ko’pincha kartoshka yotoqlari orasidagi tuproqni yumshatish va yumshatish.
- Ekish oldidan kartoshka tuplarini hasharotlar (Tabu kabi) yordamida davolash.
Tsikadalar
Kartoshkaning tashqi ko’rinishi va zararlanish turi bo’yicha sirkadiyalik o’simliklar shira yoki kartoshka burgalariga o’xshaydi. Bular kichik zararkunandalar, shu bilan birga kartoshka hosiliga katta zarar etkazishi mumkin, chunki ular hujayra shirasi bilan oziqlanadi, barglarga zarar etkazadi, bu esa butalarning qurishi va qurishiga olib keladi.
Sikadalar faoliyati quyidagi omillarda namoyon bo’ladi:
Zararkunandalarga qarshi kurashish faqat profilaktik – ekish oldidan Tabu yoki Kruizer kabi insektitsid preparatlari yordamida ildiz mevalarni ekmoqchi bilan davolash. Agar kikadalar saytda birinchi marta paydo bo’lgan bo’lsa, siz “Karate Zeon” bilan kartoshka qatorlarini sug’orishga harakat qilishingiz mumkin.
Kartoshka burga
Kartoshkaning eng xavfli zararkunandasi mayda jigarrang burga hisoblanadi. Bunday zararkunandalarning turlari juda ko’p, ular butun dunyoga tarqalgan.
Kartoshka barglari uchun bu uch millimetr uzunlikdagi burga kattalaridir. Ammo bu zararkunanda lichinkalari – uch juft kalta oyoqli ingichka va uzun bo’yli mayda tanachalar – kartoshka butalarining ildiz tizimiga ta’sir qilishi mumkin, bu esa o’simlikning susayishiga va hosilning yo’qolishiga olib keladi.
Diqqat! Ildizlarni kech ekish va quruq ob-havo kabi omillar burga yuqtirish xavfini sezilarli darajada oshiradi.
Kartoshka vaqt o’tishi bilan jigarrang va qurib ketadigan bu zararkunandalarga xos bo’lgan barglardagi chuqurchalar tomonidan burga bilan bulg’anganligini tushunish mumkin.
Zararli hasharotlarga qarshi kurashning samarali vositasi – Tabou insektitsididir, 0,2% konsentratsiyali tuplarni fosfamid bilan davolash ham yaxshi yordam beradi (kartoshkani har 10 kunda ildiz mevasi o’rnatilguncha qayta ishlashingiz kerak).
Voyaga etgan qo’ng’izlarni yopishtiruvchi yemlarga tutish mumkin. Agar bog ‘kichkina bo’lsa, kartoshka butalarini romashka infuzioni bilan purkash yoki tamaki changlari va o’tin kullari aralashmasi bilan changlatish katta yordam beradi.
Kartoshka nematodalari
Kartoshka uchun zararli mikroorganizmlardan biri bu nematoddir. Bular yalang’och ko’z bilan ko’rish mumkin bo’lmagan mikroskopik qurtlar. Ammo ularning mavjudligi kartoshka butalari kabi juda aniq ko’rinadi: ular ezilgan, rivojlanishdan orqada qolgan, umuman shakllanmagan yoki juda kichik ildiz hosil qilmagan.
Muhim! Nematodaning o’ziga xos xususiyati kartoshka butalaridagi pastki barglarning sarg’ayishi.
Urg’ochi nematodalar yumaloq, erkaklar esa cho’zinchoq, ammo siz faqat bu zararkunandalarning muzlatilgan tuxumlarini – kistalarni ko’rishingiz mumkin. Zararkunandalarning tuxumlarini “muzlatib qo’yishi” bejiz emas: bu nasl qishdan omon qolishi va shuningdek, samarali yilni kutishi uchun qilingan.
Kist shaklida nematod o’n yilgacha tuproqda bo’lishi mumkin, shundan keyin u odatdagidek uyg’onadi va rivojlanadi. Tashqi tomondan zararkunandalarning tuxumlari tariq donalariga o’xshaydi, odatda ular kartoshka ildizi va ildiz mevalari bilan tiqilib qoladi.
Nematodalarning uch turi kartoshka ta’sir qiladi:
- Ildiz nematodasi kartoshka ildiz mevalarida paydo bo’ladigan porloq kulrang dog’larda mavjudligini ko’rsatadi. Kulrang plyonka ostida zararkunandalar tomonidan yo’q qilingan, changga aylangan pulpani ko’rishingiz mumkin. Mikroskop ostida siz zararkunandalarning o’zlarini ham ko’rishingiz mumkin – zararlangan hudud chegarasida nematodalar to’planib, sog’lom pulpa. Kartoshka ildiz mevalarida novdalar nematodasi jarohatlaydi va yo’l davomida ularga zarar etkazadi.
- O’t nematodasi faqat kartoshkaning ildizlari va ildizlarida parazitlik qiladi. Zararkunandalar to’planadigan joylarda kichik muhrlar paydo bo’ladi – diametri taxminan 1,5 mm bo’lgan galllar. Ushbu topaklar kartoshkaning o’sishi, birlashishi va oxir-oqibat ildizlari va ildiz mevalarini deformatsiyalashadi. Bundan tashqari, yuqumli kasalliklar va qo’ziqorin sporalari jarohatlarga joylashadi.
- Oltin nematodlar, o’zlarining hamkasblari singari, juda bardoshli va juda xavfli. Zararkunandalar kartoshkaga tuproq, suv bilan birga ko’chiriladi va ildiz mevalari bog ‘asboblari bilan yuqishi mumkin.
Siz zararkunandalarga qarshi “Tiazona” yoki “Carbomide” kabi hasharotlar bilan kurashishingiz mumkin. Makkajo’xori, loviya yoki ko’p yillik o’simliklar bilan kartoshka joylarini ekish paytida almashlab ekish jarayonini kuzatish juda muhimdir.
Kartoshka qoshig’i
Jigarrang kuya emas, balki kartoshka uchun xavfli, ammo ularning lichinkalari engil tırtıllardır. Zararkunandalar soya va yuqori namlik kabi qishlashni qishlaydi, lekin, asosan, kepaklar oddiy va har qanday joyda yashashi mumkin.
Kepkaning lichinkasi poyaning bo’yni orqali kartoshka ildiz mevalarini yutib yuboradi va shu bilan butun tupni o’lishiga olib keladi va hosilga zarar etkazadi. Hasharotlar bilan bir qatorda, zararkunandalarni begona o’tlarni yo’q qilish, feromonlarni tuzoq orasiga qo’yib ham nazorat qilish mumkin.
Kartoshka kuya
Tashqi tomondan, bu zararkunanda kepakka o’xshaydi, ammo mavsumiy faol emasligi bilan farq qiladi, lekin butun vaqt davomida harorat +10 darajadan pastga tushguncha.
Kartoshka kuya birinchi navbatda uning unumdorligi tufayli xavflidir – bu zararkunandalarning sakkiz avlodigacha bitta yoz mavsumida paydo bo’lishga qodir. Voyaga etgan shaxslar kartoshka butalariga zarar etkazmaydi, lekin lichinkalar ham havo qismiga, ham ildiz mevalariga zarar etkazadi.
Siz saytni kuyalardan quyidagi yo’llar bilan himoya qilishingiz mumkin:
xulosalar
Kartoshka zararkunandalari bilan qanday kurashish kerak, printsipial jihatdan aniq – siz maxsus insektitsidlardan foydalanishingiz kerak. Ammo bog’bon bunday moddalarni nafaqat hasharotlar uchun zaharli ekanligini, balki odam ham ulardan azob chekishi mumkinligini tushunishi kerak.
Hosilning xavfsizligi va iloji boricha foydali bo’lishini ta’minlash uchun almashlab ekish, dezinfektsiya qilish, yashil go’ng ekish kabi profilaktika tadbirlarini o’tkazish yaxshiroqdir. Agar zararkunanda to’satdan hujum qilsa, siz xalq davolanish usullarini yoki biologik himoyani sinab ko’rishingiz mumkin. Zaharli moddalar kartoshkani tejashga qaratilgan barcha muvaffaqiyatsiz urinishlardan so’ng foydalaniladigan so’nggi chora bo’lishi kerak.