Biologiya, Sitologiya va genetika asoslari, 9 sinf, Zikiryayev A, To‘xtayev A, Azimov I, Sonin N, 2019
Organizm bilan tashqi muhit o‘rtasida doimo moddalar va energiya almashinuvi sodir bo‘lib turadi. Tirik organizmlarning muhim xossasi oziq va quyosh nuridan tashqi energiya manbai sifatida foydalanishidir. Energiya bir organizmdan ikkinchi organizmga organik modda ko‘rinishida beriladi. Organizmdagi moddalar almashinuvi asosini assimilyatsiya va dissimilyatsiya jarayonlari tashkil etadi. Ba’zi bir moddalar organizm tomonidan o‘zlashtirilsa, boshqa moddalar aksincha, tashqi muhitga chiqarib yuboriladi. Moddalar almashinuvi organizmdagi hujayralarning tiklanishi, o‘sishi va rivojlanishini ta’minlaydi.
Genetika bo’yicha eng yaxshi 15 kitob
Genetika – bu biologiyaning ilmiy bo’limi bo’lib, u DNK molekulasiga asoslanib, tirik mavjudotlarda irsiy qonuniyatlar qanday paydo bo’lishini tushunishga harakat qiladi. Ushbu fanni o’rganishning asosiy ob’ekti genlardir, Xromosomalarning ma’lum joylarida joylashgan va o’ziga xos belgilar va jarayonlarni kodlaydigan genetik ma’lumotlarni saqlash birliklari. Gen odatda 2 xil shaklga ega bo’ladi (allellar) va har bir hujayra yadrosida 2 nusxasi bor, bittasi otadan va onadan.
Diploidiya (deyarli) barcha hujayralarimizning sharti shu asosga asoslanadi: agar otaning allelasi ma’lum bir belgi uchun muvaffaqiyatsizlikka uchragan bo’lsa, onaning allelasi xatoni o’zining gomologik nusxasi bilan hal qilishi yoki yashirishi mumkin. Oddiy, to’g’rimi? Hamkorlari ustidan dominant bo’lgan allellar, homozigotli va geterozigotli sharoitlar, autosomal belgilar, jinsiy xromosomalar bilan bog’liq belgilar, poligenik xususiyatlar, xromosoma mutatsiyalari va hatto bilimga intiluvchilarni qo’rqitadigan son -sanoqsiz atamalar borligini aniqlaganimizda ishlar murakkablashadi. .
DNK va uning irsiy qonuniyatlarining barcha o’ziga xos xususiyatlari va tadqiqotlarini tushunish uchun ba’zida kerak bo’ladi genetika sohasida ham umumiy, ham o’ziga xos atamalar bo’yicha o’quvchini boshqaradigan yaxshi kitobga ega bo’ling, chunki genomda qulflangan evolyutsion mexanizmlarni avtonom tarzda o’rganishga urinish imkonsiz vazifa bo’lishi mumkin. Shu sababli, bugun biz sizga qiziquvchilar uchun ham, talabalar uchun ham genetika bo’yicha 15 ta eng yaxshi kitobni taqdim etamiz. Buni o’tkazib yubormang.
- Sizga o’qishni maslahat beramiz: “Ilmiy tarqatish bo’yicha 14 ta eng yaxshi kitob”
Qanday genetika kitoblari muhim?
Biz talabalar va mutaxassislar uchun bibliografik materiallarga alohida e’tibor qaratmoqchimiz, chunki biz, odatda, bunday adabiyotlarga aholining eng ko’p qiziqishi bor deb hisoblaymiz. Qanday bo’lmasin, biz qiziquvchan odamlarni va talabalar maqsadi bo’lmagan odamlarni unutmaymiz, shuning uchun biz kirish va tushunish oson bo’lgan ba’zi manbalarni taqdim etamiz. Olg’a.
1. Genetika: kontseptual yondashuv (Benjamin Pirs)
Ko’pchilik uchun, genetika Bibliyasi va bir nechta talabani ikkinchi ro’yxatdan o’tishdan qutqargan kitob. Bu asarda biologiyaning bu sohasida haqiqiy mutaxassis bo’lish uchun irodasi etarli bo’lgan har bir talaba uchun zarur bo’lgan barcha ma’lumotlar mavjud: gen tushunchasidan tortib, irsiyat mexanizmlariga qadar mutatsiyalar, jinsni aniqlash va mavjudotlar evolyutsiyasi orqali. o’rganilmagan genetik hudud yo’q.
Bu mamont kitobi juda rasmiy tildan foydalanadi (ba’zida zerikarli bo’lishi mumkin), lekin berilgan ma’lumotni yanada bardoshli qilish uchun jadvallar, misollar va chizmalarga tayanadi. Shubhasiz, bu genetikani chuqur o’rganish uchun eng yaxshi variant, ha, ko’pchilik uchun mavjud bo’lmagan narxda.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
2. Genetika haqida bilish kerak bo’lgan 50 ta narsa
Bu kitob kimyo, falsafa, ispan tarixi, jahon tarixi, iqtisod va boshqa ko’plab mavzularni qamrab oladigan “50 narsalar to’plami” ning bir qismidir.
Bu keng jamoatchilikka tavsiya qilishimiz mumkin bo’lgan butun ro’yxatdagi birinchi ish., chunki u boshlang’ich nuqtadir, chunki u bir oz yuzaki tarzda genetika olamiga qiziquvchilarni qiziqtiradi. Xronologik tartibda, bu erda siz genomning barcha faktlari va xususiyatlari haqida bilib olishingiz mumkin, ular bizni hozirgi bilim darajasiga olib keldi.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
3. Odam genetikasi: asoslari va tibbiyotda qo’llanilishi
Bu ish ko’proq genetikaga taalluqli tibbiy yutuqlarga qaratilgan, boshqa tirik mavjudotlarda meros va genetik ifodaning odatiy namunalarini tushunishdan tashqari.
Ayniqsa, tibbiyot / hamshiralik / sog’liqni saqlash biologiyasi talabalari uchun tavsiya etiladi, u inson genomining o’ziga xos xususiyatlarini, mutatsiyalarning metabolik va nevrologik kasalliklar bilan bog’liqligini va saraton kabi muhim patologiyalarni kodlovchi genetik mexanizmlarni, tibbiyotning qiziqtirgan boshqa ko’plab mavzularini o’rganadi.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
4. 141 genetik muammo: bosqichma -bosqich hal qilingan
Genetika muammolari, meros mexanizmlarini tushunish uchun nazariya kabi muhim ahamiyatga ega. Axir biz jadvallar, foizlar va statistika o’rtasida harakat qilamiz, shuning uchun genlar dunyosini matematik tekislikdan ajratib bo’lmaydi.
Bu kitob o’quvchilar uchun oltinga tengSarlavhadan ko’rinib turibdiki, u sizning ixtiyoringizga 141 ta genetik muammoni qo’yadi va ularning har birini batafsil hal qiladi. Bundan tashqari, uning narxi u taklif qilayotgan hamma narsadan ko’ra hal qiluvchi hisoblanadi.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
5. 360 genetika muammosi bosqichma -bosqich hal qilindi
Agar siz ko’proq narsani xohlagan bo’lsangiz Oldingi bo’limdagi ishni yutib yuborganingizdan so’ng, bu sizning kitobingiz. Sarlavha o’z-o’zidan tushunarli, shuning uchun boshqa izoh berishning hojati yo’q.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
6. Bu mening genetika kitobimda bo’lmagan
Har xil mavzularga bag’ishlangan, sarlavhasi munozarali bo’lgani kabi ajoyib asarlarning yana bir to’plami. Bu holda, bu kitobga e’tibor qaratiladi qiziqishlar va genetika faktlari ular anekdot xususiyatiga ega bo’lgani uchun yoki nazariy jihatdan biroz uzoqroq bo’lganligi sababli, boshqa ko’plab manbalarda odatda izohlanmaydi. Eng qiziquvchilar uchun ajoyib.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
7. Gen. Shaxsiy hikoya
Asar muallifi Siddxarta Mukerji Kolumbiya universitetining tibbiyot professori, saraton kasalligi haqida yozgan “Hamma yomonliklarning imperatori” kitobi bilan mashhur.
Bu ish shu paytgacha ko’rsatilgan sxemalardan ajralib turadi, chunki bu muallif gen mavzusini uzoq masofadan va aniqlik bilan yoritadi, lekin o’z tarixining turli qismlarini o’z ichiga oladi. Shubhasiz, Bu kitob bizga olimlar, shifokorlar va genetiklar hali ham odamlar ekanligini ko’rsatadi, ular kashf qilgan narsalardan tashqari o’z hikoyalari bilan.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
8. Egoistik gen
Richard Dokins hech qanday taqdimotni talab qilmaydi, chunki bu ilm -fan va fanni ommalashtirish dunyosida haqiqiy bosqichdir. Egoistik genda bu ajoyib muallif tirik mavjudotlar va turlarimizning xatti -harakatlarining evolyutsion asoslarini o’rganadi. barcha biologik mexanizmlarda irsiyatning ahamiyatiga e’tibor qaratish. Gen-organizm dichotomiyasi hech qachon bunchalik qiziq bo’lmagan.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
9. Kengaytirilgan xudbin gen
Kengaytirilgan fenotip – Richard Dokinsning boshqa asari genning omon qolish mashinasidan tashqaridagi fenotipik ta’sirini o’rganadi ular ichida. Bu kitob genetikshunoslar va oddiy aholi uchun katta qiziqish uyg’otadigan ikkita xudbin gen va kengaytirilgan fenotipni o’z ichiga oladi.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
10. Biz nimani bilamiz?: DNK
Ba’zan, bilim sohasini tushunishni boshlash uchun uni minimal darajaga tushirish kerak bo’ladi. DNKni o’rganishdan ko’ra, genetika olamiga qadam qo’yishning yaxshiroq yo’li bormi? Bu asar hayotning ikkilamchi spirali haqida hamma bilishi kerak bo’lgan narsalarni to’playdi, uning kashf etilishidan tortib, bugungi kunda qo’llaniladigan texnikalarga qadar (kasalliklarni qaytarish, qotillarni topish va o’latlardan saqlanish va boshqalar).
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
11. Genetik kod
Genetik kod – bu genlar kodlaydigan “lug’atga” tegishli atama, ya’ni hayot uchun zarur bo’lgan oqsillarning har biriga transkripsiya qilingan va tarjima qilingan nukleotidlarning uyushgan ketma -ketligi. Bu kitob butun dunyo tadqiqotchilariga ushbu murakkab kodning tili va uning inson genomiga ta’sirini tushunishga imkon bergan jarayon va texnikalarni to’playdi.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
12. Odam genomi
Bu ish tirik mavjudotlarni aniq insoniy foyda bilan o’zgartirish uchun gen muhandisligi usullarini aks ettirish va ta’riflashga qaratilgan. Bu yoqimli va amaliy o’qish, bu bizga tadqiqot sohasida genetik atamalar qanday qo’llanilishini va biz bu sohada tur sifatida qanday yo’l tutayotganimizni ko’rsatadi.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
13. Biz kimmiz? Insonlarning xilma -xilligi haqidagi hikoyalar
Genetikaning har bir tarmog’i ma’lumotlar, raqamlar va pipetkalarga tayanmaydi, chunki biz asrlar davomida fenotipik va genotipik xilma -xillik odamlarda ziddiyat manbai bo’lganini unutmaymiz.
Bu kitob genetikaga asoslangan irqchilik nazariyalarini demontaj qilishga harakat qiladi va ijtimoiy -madaniy merosning roli va evolyutsion jarayonlarda tasodifning ahamiyatiga bag’ishlangan. Shubhasiz, u genetikaning ancha ijtimoiy va siyosatlashtirilgan versiyasini va umuman axloqsiz xatti -harakatlarni oqlash uchun unga ba’zi hollarda ishlatilgan (noto’g’ri) taklif qiladi.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
14. Yechilgan genetika muammolari: Mendeldan miqdoriy genetikaga
Yana bir bor, biz oxirigacha kosmosda deyarli hech qanday ma’lumotga ega bo’lmagan, birinchi navbatda bilim olishga qaratilgan ishni joylashtiramiz. genetika bo’yicha sonli muammolar bilan testdan o’tmoqchi bo’lgan talabalar uchun.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
15. Epigenetika: atrof -muhit bizning genlarimizni qanday o’zgartiradi
Bu ish, ayniqsa, genetika bo’yicha bir qator asoslarga ega bo’lganlar uchun juda qiziq, chunki epigenetika bo’limini tushunish qiyin, agar sizda bu borada oldindan ma’lumot bo’lmasa.
Qanday bo’lmasin, bu kitob haqiqatan ham qiziqarli mavzuga va hozirgi inqilobga bag’ishlanadi: epigenetikani o’rganish, ya’ni genlar bizning ichki va tashqi signallarga asoslangan holda qanday ifodalanishi yoki inhibe qilinishi. Bu fan sohasi “bolaligida”, lekin u klinik darajadagi eng umidsiz.
- Agar sizni qiziqtirsa, bu erni bosish orqali olishingiz mumkin.
Xulosa
Genetika dunyosi bo’ylab sayohat qilganingizda nima deb o’yladingiz? Biz qiziquvchanlardan tortib to talabalarga qadar har xil darajadagi oldingi bilimlarni qamrab olishga harakat qildik. Shubhasiz, Xudbinlik har bir o’quvchi uchun mukammal boshlang’ich nuqtadir, Genetika esa: kontseptual yondashuv faqat biologiyaning ushbu sohasida professional tarzda ixtisoslashmoqchi bo’lganlar uchun tavsiya etiladi. Boshqa asarlarning hammasi unvonlar orasiga to’g’ri keladi.
Biologiya, Sitologiya va genetika asoslari, 9 sinf, Zikiryayev A., To‘xtayev A., Azimov I., Sonin N., 2019
Biologiya, Sitologiya va genetika asoslari, 9 sinf, Zikiryayev A., To‘xtayev A., Azimov I., Sonin N., 2019.
Учебник по биологии для 9 класса на узбекском языке.
Mazkur darslik yangi Davlat ta’lim standartlari va dasturi asosida qayta yozildi. O‘quv materiallari zamonaviy va qiziqarli usullarda bayon etilgan. Darslikda Vatanimiz olimlarining yirik kashfiyotlariga, ularning ilmiy ahamiyatiga keng o‘rin berilgan. Mavzularga oid matn va suratlar, savol-topshiriqlar hamda laboratoriya ishlari qayta ko‘rib chiqildi, to‘ldirildi va kengaytirildi.
Tirik organizmlarning o‘ziga xos xususiyatlari.
Tirik organizmlar xilma-xil bo‘lishiga qaramay, ularning barchasi hujayraviy tuzilishga ega hamda o‘xshash kimyoviy elementlar va moddalardan iborat. Hujayra tiriklikning barcha xossalarini o‘zida mujassamlashtirgan eng kichik birlikdir.
Organizm bilan tashqi muhit o‘rtasida doimo moddalar va energiya almashinuvi sodir bo‘lib turadi. Tirik organizmlarning muhim xossasi oziq va quyosh nuridan tashqi energiya manbai sifatida foydalanishidir. Energiya bir organizmdan ikkinchi organizmga organik modda ko‘rinishida beriladi. Organizmdagi moddalar almashinuvi asosini assimilyatsiya va dissimilyatsiya jarayonlari tashkil etadi. Ba’zi bir moddalar organizm tomonidan o‘zlashtirilsa, boshqa moddalar aksincha, tashqi muhitga chiqarib yuboriladi. Moddalar almashinuvi organizmdagi hujayralarning tiklanishi, o‘sishi va rivojlanishini ta’minlaydi.
Barcha tirik mavjudotlar oziqlanadi. Oziqlanish tashqi muhitdan ozuqa moddalarni o‘zlashtirishdir. Ozuqa barcha tirik organizmlar uchun zarur, chunki u organizmdagi hujayralar ning tiklanishi, o‘sishi va boshqa ko‘pgina jarayonlar omili bo‘lib, modda va energiya almashinuv manbai hisoblanadi.
MUNDARIJA.
KIRISH.
I BO‘LIM. Organik olam haqida ma’lumot.
I BOB. Hayotning umumiy qonuniyatlari.
1-§. Tirik organizmlarning o‘ziga xos xususiyatlari.
2-§. Tiriklikning tuzilish darajalari.
II BOB. Organizmlarning xilma-xilligi.
3-§. Hayotning hujayrasiz shakllari.
4-§. Prokariot hujayralar.
5-§. Eukariotlar – o‘simliklarning xilma-xilligi.
6-§. Zamburug‘lar dunyosi.
7-§. Hayvonlar dunyosi.
8-§. 1-laboratoriya mashg‘uloti. 1. Pichan tayoqcha bakteriyasini mikroskopda ko‘rish. 2. Ko‘k-yashil suvo‘tini mikroskopda ko‘rish.
II BO‘LIM. Hujayra haqidagi ta’limot.
III BOB. Sitologiya asoslari.
9-§. Hujayrani o‘rganish tarixi va hujayra nazariyasi.
10-§. Hujayrani o‘rganish usullari.
11-§. Eukariot hujayralar.
12-§. Sitoplazma. Hujayraning membranasiz va membranali organoidlari: endoplazmatik to‘r, ribosomalar, golji majmuasi.
13-§. Mitoxondriya, plastidalar, lizosomalar va sitoplazmaning boshqa organoidlari.
14-§. Yadro va uning tuzilishi.
15-§. Prokariot va eukariot hujayralar.
16-§. Hujayralar evolutsiyasi.
17-§. 2-laboratoriya mashg‘uloti. O‘simlik va hayvon hujayralarining tuzilishini mikroskop yordamida o‘rganish.
18-§. 3-laboratoriya mashg‘uloti. O‘simlik hujayrasida plazmoliz va deplazmolizni kuzatish.
III BO‘LIM. Hayotiy jarayonlarning kimyoviy asoslari.
IV BOB. Hayotiy jarayonlarning kimyoviy asoslari.
19-§. Hujayraning kimyoviy tarkibi.
20-§. Hujayra tarkibiga kiruvchi suv va anorganik moddalar.
21-§. Biomolekulalar.
22-§. Uglevodlar.
23-§. Lipidlar.
24-§. Oqsillar. Aminokislotalar.
25-§. Oqsil tarkibi. Oqsil tuzilishi.
26-§. Oqsillarning xossalari. Oddiy va murakkab oqsillar.
27-§. Oqsillarning funksiyasi.
28-§. Nuklein kislotalar.
29 -§. 4- laboratoriya mashg‘uloti. Amilazaning kraxmalga ta’siri.
IV BO‘LIM. Moddalar almashinuvi — metabolizm.
V BOB. Hujayralarda moddalar va energiya almashinuvi.
30-§. Moddalar almashinuvi.
31-§. Energiya almashinuvi.
32-§. Energiya almashinuvi bosqichlari.
33-§. Hujayraning oziqlanishi.
34-§. Xemosintez.
35-§. Hujayrada plastik almashinuv.
36-§. Hujayrada modda va energiyalar almashinuviga doir masalalar yechish.
37-§. 5- laboratoriya mashg‘uloti. O‘simlik bargida organik moddalarning hosil bo‘lishini o‘rganish.
V BO‘LIM. Organizmlarning individual rivojlanishi — ontogenez.
VI BOB. Organizmlarning ko‘payishi va individual rivojlanishi.
38-§. Hujayra sikli.
39-§. Meyoz.
40-§. Tirik organizmlarning ko‘payish xillari.
41-§. Jinsiy ko‘payish.
42-§. Urug‘lanish.
43-§. Embrional rivojlanish davri.
44-§. Postembrional rivojlanish.
45-§. Embrion rivojlanishiga tashqi muhitning ta’siri.
46-§. Rivojlanishning umumiy qonuniyatlari. Biogenetik qonun. Embrionlarning o‘xshashlik qonuni.
VI BO‘LIM. Genetika haqida umumiy ma’lumot.
VII BOB. Genetika asoslari.
47-§. Genetikaning rivojlanish tarixi.
48-§. G.Mendel qonunlari. Monoduragay chatishtirish.
49-§. 6- laboratoriya mashg‘uloti. Monoduragay chatishtirishga doir masalalar yechish.
50-§. Di-poliduragay chatishtirish. Mendelning uchinchi qonuni.
51-§. 1- amaliy mashg‘ulot. Diduragay chatishtirishga doir masalalar yechish.
52-§. 7- laboratoriya mashg‘uloti. G‘o‘za, pomidor, nomozshomgulning chatishtirish natijasini gerbariy asosida o‘rganish.
53-§. Noallel genlarning o‘zaro ta’siri.
54-§. Genlarning polimer ва ko‘p tomonlama ta’siri.
55-§. 2- amaliy mashg‘ulot. Noallel genlarning o‘zaro ta’siriga doir masalalar yechish.
56-§. Belgilarning birikkan holda irsiylanishi.
57-§. Jins genetikasi.
58-§. 3- amaliy mashg‘ulot. Birikkan holda irsiylanish va jins bilan bog‘liq holda irsiylanishga doir masalalar yechish.
59-§. O‘zgaruvchanlik.
60-§. 8- laboratoriya mashg‘uloti. Modifikatsion o‘zgaruvchanlikning statistik qonuniyatlarini o‘rganish.
61-§. Mutatsion (genotipik) o‘zgaruvchanlik.
62-§. Odam genetikasini o‘rganish usullari.
63-§. Odamdagi irsiy kasalliklar.
VII BO‘LIM. Seleksiya asoslari.
VIII BOB. Seleksiya va biotexnologiya asoslari.
64-§. Madaniy o‘simliklarning kelib chiqishi va xilma-xillik markazlari.
65-§. O‘simliklar va hayvonlar seleksiyasi.
66-§. Seleksiya va biotexnologiya.
67-§. O‘zbekiston olimlarining biologiya va seleksiya sohasidagi yutuqlari.
Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Biologiya, Sitologiya va genetika asoslari, 9 sinf, Zikiryayev A., To‘xtayev A., Azimov I., Sonin N., 2019 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.
Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу