Multimedia-ning ma nosi
Yaratuvchi gipermatn sahifalarini yaratishda ishlatiladigan dasturni tanlab olishi kerak. Toliq funksional multimedia dasturlarini yaratishga imkon beruvchi bir qator kuchli multimedia yaratish vositalari mavjud. Macromedia Director, Macromedia Flash yoki Authoware Professional kabi paketlar yuqori darajadagi professonal va qimmat vositalar hisoblanadi, shu bilan birga FrontPage, mPower 4.0, HyperStudio 4.0 va Web Workshop Pro ularning oddiyroq va arzonroq analoglari hisoblanadi. PowerPoint va matn muharrirlari (masalan, Word) kabilardan ham chiziqli va chiziqsiz multimediali resurslar yaratishda foydalanish mumkin. Borland Delphi ham multimediali ilovalar ishlab chiqish vositasi hisoblanadi. Sanab otilgan vositalar oson oqish va tushunish mumkin bolgan toliq hujjatlar bilan ta’minlangan. Albatta, yana koplab boshqa ishlab chiqish vositalari borki, sanalganlar orniga ulardan foydalanib ham bir xil natijaga erishish mumkin. Hozirgi kunda multimedia ilovalari yaratish texnologiyalarini orgatuvchi avtomatlashtirilgan tizimlar juda kam, ularni topishning iloji ham yoq. Ushbu mavzuda darslar, kitoblar va maqolalar toplamiga ega bolgan Internet tarmogi sahifalari ham shunday tizimlarga oxshaydi. Bunday saytlarning asosiy qismi “Multimedia elementlari yaratish uchun flash darslari” yoki Macromedia Directorda multimedia yaratish” mavzulariga yonaltirilgan.
Maktabda foydalanilayotgan multimedia vositalari ta’rifiga rasmiy yondashuv shundan darak beradiki, har xil turdagi axborotlarni ta’limiy faoliyatga olib kirishi mumkin bolgan har qanday vosita multimedia vositasi bolishi mumkin. Biroq kop hollarda multemida vositalari togrisida soz borganda kompyuter va uning atrofidagi jihozlar tushuniladi. Shuningdek, maktabda oqituvchilar va oquvchilar tomonidan nafaqat matnlar yoki tasvirlar uchun qollaniladigan, balki audio- yoki togridan-togri boshqa axborotlar bilan ishlash imkonini beradigan multimedia vositalarini sanab otish joizdir. Turli yillarda maktab ta’limida mutaxassislarni samarali tayyorlash maqsadini kozlovchi, umumiy orta ta’lim tizimida sifatli axborot ta’minotiga erishishga yonaltirilgan har xil vositalar kirib keldi. Bugungi kunda maktablarda quyidagilarni uchratish mumkin:
– Ovoz yozib olish va ularni tinglash uchun vositalar (elektrofonlar, magnitofonlar, CDdan oquvchilar);
– Telefon, telegraf va radio aloqa vositalari va tizimlari (telefon apparatlari, faksimil apparatlari, teletayplar, telefon stansiyalari, radioaloqa tizimlari);
Televidenie, radioeshitirish (tele- va radiopriyomniklar, oquv televidenie va radio, DVD) tizimi va vositalari, optik va proeksion kino va fotoapparaturalar (fotoapparatlar, kinokameralar, diaproektorlar, kinoproektorlar, epidiaskoplar), axborotlarni va hujjatlarni kopaytirish va saqlash uchun moljallangan poligrafiya, nusxa olish, kopaytirish va boshqa texnikalar (rotaprintlar, kserokslar, rizograflar, mikrofilmlar olish tizimi), axborotlarni qayta ishlash va saqlash, elektron korinishini taqdim etishga moljallangan kompyuter vositalari (kompyuterlar, printerlar, skanerlar, grafiklar hosil qiluvchi), aloqa kanallari orqali axborotlarni uzatishni ta’minlovchi telekommunikatsion tizimlar (modemlar, otkazish tarmoqlari, sputnik, optik tolqinlar, radioreleylar va axborotlarni uzatishga moljallangan boshqa turdagi aloqa kanallari). Texnik vositalarning ta’lim tizimiga kirib kelishi ta’limiy faoliyatda axborotlarni ovozli, matnli, foto va video tasvirlar tarzida taqdim etish imkonini yaratdi. Bunday vositalarga kop hollarda murakkab texnik va texnologik jihatlari tufayli multimedia vositalari sifatida qaraladi.
Kompyuterning ta’lim sohasiga kirib kelishi axborotlarni qayta ishlashning universal vositasi sanaladi. Uning universalligi bir tomondan har xil tipdagi axborotlarni qayta ishlash imkoniga egaligi bilan belgilansa (multimedia axborotla-rini), boshqa tomondan bir xil tipdagi axborotlar bilan bir qator operatsiyalarni bajaradi. Shu tufayli kompyuter ozining atrofidagi qator vositalar bilan ta’limdagi multimedia-vositalarining barcha funksiyalarini ta’minlash imkoniyatiga ega. Maktab ta’limida qollanilayotgan kompyuterlar markasi, modeli, yaratilgan vaqti va qollanilishi sohasidan qat’i nazar quyidagilardan iborat umumiy xususiyatga ega:
– Yagona foydalanuvchi kompyuter vositasidan ish jarayonida faqat bir kishi foydalanadi; shunday bolsa-da, axborotlarni qayta ishlashda bir necha operatsiyalarni bir vaqtning ozida qollanish imkoniyati cheklanmaydi;
– Matn, raqamli malumotlar, grafik tasvirlar, ovoz va boshqalar (multimedia axborotlar)dan iborat axborotlarni qayta ishlash, saqlash, taqdim etish va uzatish imkoni;
– Foydalanuvchi bilan yagona muloqot tilining mavjudligi;
– Multimedia qurilmalarining har xil turdagi apparatlar bilan birgalikda qollanilishi shaxsiy kompyuterlarning har xil tipdagi axborotlarni qayta ishlash, saqlash, taqdim etish va uzatish imkoniyatlarini oshiradi;
– Axborotlarni qayta ishlashni maxsus kompyuter dasturlari orqali amalga oshirish kompyuterni har xil tizimli vazifalar, amaliy topshiriqlarni hal etish, inson faoliyatini axborotlashtirish uchun yonaltirishga moljallangan. Multimedia texnologiyasi har xil turdagi axborotlarning mazmun va uygunligi ta’minlangan holda integratsiyalashuvini ta’minlaydi. Bu kompyuter yordamida har xil shakldagi axborotlarni taqdim etish imkonini beradi:
– rasmlar, chizmalar, kartalar va slaydlardan nusxa olish orqali hosil qilingan tasvirlar;
– ovoz yozish, ovoz effektlari va musiqalar;
– video, murakkab videoeffektlar;
– animatsiyalar va animatsiyali imitatsiyalar.
Oz navbatida zamonaviy kompyuter multimedia vositalari jadal rivojlanayotgan kompyuter telekommunikatsiyalari bilan bogliq. Barcha kompyuter tarmoqlarida e’lon qilingan axborot resurslari amaliy jihatdan multimedia resurslari sanaladi. Aksariyat multimedia resurslari va texnologiyalar telekommunikatsion tartibda ishlashga moljallanmoqda. Maktabda multimedia resurslari va texnologiyalaridan foydalanishda telekommunikatsiya tarmoqlarini qollash bir qator imkoniyatlarni yuzaga chiqarishga olib kelmoqda:
– oquv-uslubiy multimedia axborotlariga kirish imkonini kengaytiradi;
– oquvchilarda kommunikativ malakalarni, muomala madaniyatini, multimedia axborotlarini izlash uquvini shakllantiradi;
– tezkor maslahat yordamini tashkil etadi;
– mustaqil ta’lim olish uchun individual ta’lim bazasini rivojlantiradi;
– aniq vaqt birligida virtual oquv mashgulotlari (seminarlar, ma’ruzalar) otkazilishini ta’minlaydi;
– masofaviy ta’limni tashkillashtiradi;
– hamkorlikdagi tadqiqot loyihalarini tashkil etishni uyushtirish;
– ilmiy tadqiqot faoliyatini modellashtirish;
– oqituvchilarning tarmoqdagi ozaro hamjamiyatini shakllatirish;
– oquvchilarning tarmoqdagi uyushmasini shakllantirish.
Multimedia ma’lumotlar bazasi
Keng ma’noda Malumotlar bazasi (MB) deganda real dunyoning konkret ob’ektlari xaqidagi malumotlar tuplamini tushirish mumkin. Lekin malumotlar xajmi oshib borishi bilan bu masalalarni xal etish murakkablashadi. Yuzaga kelgan muammo ob’ekt va malumotlarni strukturalash, ya’ni tizimga solish yuli bilan xal kilinadi. Ob’ekt-bu mavjud va farklanishi mumkin bolgan narsadir. Ob’ektlarga tegishli bir kator malumotlar borki, ularning to’plami MB bo’la oladi. Masalan, xar bir akademik-litsey yoki kasb-xunar kolleji-bu ob’ektlar bulsa, ulardagi ukuvchilar xaqidagi malumotlar to’plami MBga misol bo’la oladi.
Xar qanday jiddiy MBning yaratilishi uning loyixasini tuzishdan boshlanadi. MB loyixalovchisining asosiy vazifasi ob’ektlar va ularni tavsiflovchi parametrlarni tanlash, malumotlar orasidagi malumotlarni urnatishdan iborat.
MBni yaratish jarayonida, foydalanuvchi malumotlarni turli belgilar buyicha tartiblashga va belgilarning turli birikmalari buyicha zarur malumotlarni (tanlanmani) tez topish uchun imkoniyatlar yaratilishiga xarakat qiladi. Bu ishlarni malumotlar strukturalangan (tuzilmalangan) bolgandagina bajarish mumkin.
Strukturalash-bu ob’ektlar va malumotlarning uzaro boglanishi tasvirlash usullari xaqidagi kelishuvni kiritishdir.
1-misol: strukturalanmagan malumotlar
Shaxsiy ish №16493; Aliev karim Ergashevich; tugilgan sana 1 yanvar 1979 yil; Shaxsiy ish №16498; Bokiev Dilmurod Raxmatullaevich; tugilgan sana 5 dekabr 1985 yil; Shaxsiy ish №16595; Zokirov Anvar Rashidovich; tugilgan sana 15 may 1984 yil.
2-misol: strukturalangan malumotlar
Zamonaviy MB texnalogiyasida MBni yaratish, unga xizmat ko’rsatish va foydalanuvchilarni MB bilan ishlashiga imkon yaratish maxsus dasturiy uskunalar yordamida amalga oshiriladi. Bunday dasturiy uskunalar yordamida amalga oshiriladi. Bunday dasturiy uskunalar majmuasi Malumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) deb ataladi.
MBBT-MBni yaratish, uni dolzarb xolatda ushlab turish, kerakli axborotni topishni tashkil etish va boshqa xizmat ko’rsatish uchun zarur boladigan dasturiy va til vositalari majmuasidir.
Kopchilik MBlar jadval tuzilmasiga ega. Unda malumotlar adresi satr va ustunlar kesishmasi bilan aniqlanadi. MBda ustunlar-maydonlar, satrlar esa yozuvlar deb ataladi. Maydonlar MBning tuzilmasini, yozuvlar esa, unda joylashgan malumotlarni tashkil etadi.
Maydonlar-MB tuzilmasining asosiy elementlaridir. Ular ma’lum xususiyatlarga ega boladilar. Xar qanday maydonning asosiy xususiyati uning uzunligidir. Maydon uzunligi undagi belgilar soni bilan ifodalanadi.
Maydonning yana bir xususiyati, uning nomidir. Maydonda uning nomidan tashkari yana imzo xususiyati xam mavjud. Imzo-ustunning sarlavxasida aks ettiriladigan axborotdir. Uni maydon nomi bilan aralashtirib yubormaslik lozim. Agar imzo berilmagan bulsa sarlavxada maydon nomi yozib kuyiladi. Turli tipdagi maydonlar turli maksadlarda ishlatiladi va turli xossalarga ega boladi.
Maydonlarning xususiyati bilan tanishib chikamiz:
1. Oddiy matn maydoni. Belgilar soni 255 dan oshmasligi kerak.
2. MEMB-katta olchamli matn maydoni. Belgilar soni 65535dan oshmasligi shart. Oddiy matn va MEMB maydonida hisob ishlarini bajarib bolmaydi.
3. Sonli maydon. Sonli malumotlarni kiritishga xizmat qiladi va xisob ishlarini bajarishda foydalaniladi. Bu maydon 1,2,4,8 va 16 baytli bolishi mumkin.
4.Sana va vaqt maydoni. Bu maydon sana va vaqtni formatlangan holda saqlab qoyish imkonini beradi (01.06.01 20:29:59). 8 bayt olchamga ega.
5. «Pul birligi» nomi bilan ataluvchi maydon. Bu maydondan hisob kitob ishlarini yuritishda foydalaniladi.
6. Hisoblagich maydoni. Bu maydon 4 bayt uzunlikka va avtomatik ravishda ma’lum songa oshib borish xususiyatiga ega. Ushbu maydondan yozuvlarni nomerlashda foydalanish kulaydir.
7. Mantiqiy amal natijasini saqlovchi maydon. Bu maydon «rost» (true) yoki «yolgon» (false) qiymatni saqlaydi. Maydon olchami 1bayt.
8. OLE-nomi bilan yurituvchi maydon. Bu maydon Excel jadvalini, Word xujjatini, rasm, ovoz va boshqa shu kabi malumotlarni ikkilik sanoq sistemasida saqlaydi. Maydon olchami 1Gbaytgacha.
9. Giperssilka maydoni. Bu maydon belgi va sonlardan iborat bulib, biror fayl yoki saytga yul ko’rsatadi.
10. Qiymatlar royxatidan iborat bolgan maydon. Bu maydon bir kancha qiymatlardan iborat bolgan royxatdan tanlangan aniq bir qiymatni saqlaydi.
Jadvallar orasidagi munosabatlar ishonchli ishlashi va bir jadvaldagi yozuv orqali ikkinchi jadvaldagi yozuvni topish uchun jadvalda alohida maydon – unikal maydon bolishini ta’minlash kerak.
Unikal maydon – bu qiymatlari takrorlanmaydigan maydondir.
Misol sifatida talabalar xaqidagi malumotlarni saqlovchi malumotlar bazasining bir qismini keltiramiz.
Multimediali malumotlar
Mutimediali taqdimot – bugungi kunda axborot taqdim etishning yagona va eng zamonaviy shakli hisoblanadi. Bu matnli malumotlar, rasmlar, slayd-shou, diktor jorligidagi ovoz bilan boyitilgan, videoparcha va animatsiya, uch olchamli grafika tarzidagi dasturiy ta’minot bolishi mumkin. Taqdimotning malumot taqdim etishning boshqa shakllaridan asosiy farqi ularning mazmunan boyitilganligi va interfaolligidir, ya’ni belgilangan shaklda ozgarishga moyilligi va foydalanuvchi faoliyatiga munosabatini bildirishidir. Bundan tashqari, taqdimot Sizning saytingiz kaliti ham bolishi mumkin. Ya’ni Internetga chiqish imkoniyati mavjud bolgan paytda sichqonchani bir martagina bosish orqali taqdimotni korib, kompaniya saytidan eng yangi malumotni olish mumkin.
Multimediali texnologiya (multi – kop, media – muhit) bir vaqtning ozida malumot taqdim etishning bir necha usullaridan foydalanishga imkon beradi: matn, grafika, animatsiya, videotasvir va ovoz.
Multimediali texnologiyaning eng muhim xususiyati interfaolik – axborot muhiti ishlashida foydalanuvchiga ta’sir otkaza olishga qodirligi hisoblanadi.
Songgi yillar davomida koplab multimediali dasturiy mahsulotlar yaratildi va yaratilmoqda: ensiklopediyalar, orgatuvchi dasturlar, kompyuter
taqdimotlari va boshqalar.
Kompyuter taqdimotlari (Kompyuter vositasida tayyorlangan taqdimotlar) Ma’ruza, doklad yoki boshqa chiqishlarda odatda korgazmali namoyish etish vositasi sifatida plakatlar, qollanma, laboratoriya tajribalaridan foydalaniladi. Bu maqsadda diaproektorlar, kodoskoplar, grafik tasvirlarni ekranda namoyish etuvchi slaydlardan foydalaniladi. Kompyuter va multimediali proektorning paydo bolishi ma’ruzachi nutqini ovoz, video va animatsiya jorligida sifatli tashkil etishning barcha zaruriy jihatlarini ozida mujassam qilgan korgazmali materiallarni taqdimot sifatida tayyorlash va namoyish etishga imkon berdi.
Ma’lumki, inson malumotning kop qismini korish (~80%) va eshitish (~15%) organlari orqali qabul qiladi (bu avvaldan aniqlangan va kino hamda televidenieda undan samarali foydalaniladi). Multimediali texnologiyalar ushbu muhim sezgi organlarining bir vaqtda ishlashiga yordam beradi. Dinamik vizual ketma-ketlik (slayd-shou, animatsiya, video)ni ovozli tarzda namoyish etish orqali insonlarning e’tiborini koproq jalb qilamiz. Shundan kelib chiqib, ultimediali texnologiyalar axborotni maksimal samarali tarzda taqdim etishga imkon beradi.
Videodan farqli ravishda multimediali texnologiyalar axborotlarni boshqarishga imkon beradi, ya’ni interfaol bolishi mumkin. Multimediali taqdimot malumotni togridan togri qabul qilishni ta’minlaydi. Foydalanuvchi taqdim etilayotgan barcha malumotlarni koradi va ozini qiziqtirgan qismlaridan foydalana oladi. Malumotni qabul qilish katta mehnat va vaqt talab qilmaydi.
Malumot taqdim etishning boshqa shakllaridan farqli ravishda multimediali taqdimot bir necha on minglab sahifa matn, minglab rasm va tasvirlar, bir necha soatga choziladigan audio va video yozuvlar, animatsiya va uch olchamli grafikalarni oz ichiga olgan bolishiga qaramay, kopaytirish xarajatlarining kamligini va saqlash muddatining uzoqligini ta’minlaydi.
Multimediali malumotlarni yaratish texnologiyasi
Hozirgi vaqtda koplab kompaniya va firmalarda seminarlar, uchrashuvlar, treninglar va boshqa tadbirlarni otkazish uchun turli kompyuter texnologiyalaridan foydalanilmoqda. Malumot mazmunga boy, esda qoladigan va korgazmali bolishi uchun koproq multimedia texnologiyalari ishlatiladi. Bular matn, grafika va ovoz kabi malumotning turli shakllarini qayta ishlashga imkon beruvchi multimedia apparat vositalari bolish bilan birga amaliy dasturlar paketlari ham.
Multimedia bir necha ta’rifga ega:
– Multimedia – turli malumotlarni ishlab chiqish, ishga tushirish, qayta ishlash vositalarini qollash tartiblarini ta’riflovchi texnologiya;
– Multimedia – kompyuter apparat ta’minoti (kompyuterda kompakt-disklar oqish qurilmasi – CD-Rom Drive, uning yordamida ovozli va videomalumotni eshittirishga yordam beradigan ovoz va videoplata, joystik va boshqa maxsus qurilmalarning mavjudligi);
– Multimedia – bu bir necha malumot taqdim etish vositalarining bir tizimga birlashishi. Odatda multimedia deganda matn, ovoz, grafika, multiplikatsiya, videotasvir va fazoviy modellashtirish kabi malumot taqdim etish vositalarining kompyuter tizimidagi birlashishi tushuniladi. Bunday vositalarning birlashishi malumot qabul qilishning yangi sifatli darajasini ta’minlaydi: inson passiv ravishda mahliyo bolibgina otirmasdan, balki faol ishtirok etadi ham. Multimedia vositalari bilan ishlovchi dasturlar kopmodallidir, ya’ni ular bir necha sezgi organlariga bir vaqtda ta’sir qilgani uchun auditoriyaning qiziqishi va e’tiborini tortadi.
Multimedia ilova mazmuni muallif tomonidan ssenariy tayyorlash paytida atroflicha oylanadi va texnologik ssenariyni ishlab chiqishda aniqlashtiriladi. Ta’limiy malumot taqdim etishning an’anaviy shakli – matn va statik grafika kop asrlik tarixga ega bolsa, multimediadan foydalanish tajribasi yillar bilan olchanadi.
Illustrasiya, jadval va chizmalar mavjud bolgan animatsiya elementlari va ovoz jorligida taqdim etilayotgan chiroyli bezalgan multimediali ilova organilayotgan materialni qabul qilishni osonlashtiradi, tushunish va eslab qolishga yordam beradi, ta’lim oluvchining bilim olishga bolgan faolligini oshirib, predmetlar haqida aniqroq va tolaroq tushunchaga ega bolishini ta’minlaydi.
Sifatli multimedia ilovalari ishlab chiqishga yonaltirilgan turli-tuman, bir-biridan farqli texnologik usullar mavjud. Ushbu ilovalarni yaratish va ulardan foydalanishda bir qator asosiy texnologik tavsiyalarga amal qilish kerak.
Multimedia ilovalarini yaratish uchun asos sifatida materialni elementlarga bolish va ierarxiya tarzida korgazmali ravishda taqdim etishga asoslangan holda tizimlashtirish usulini ozida mujassam etgan materialni qamrab olish modelini olish mumkin.
Multimedia ilovasini loyihalashning boshlangich bosqichida materialni qamrab olish modeli quyidagilarga imkon beradi:
– material mazmunini aniq belgilash;
– mazmunni korgazmali, aniq va ochiq tarzda taqdim etish;
– multimedia ilova komponentlari tarkibini aniqlash.
Kompyuter ekranidagi malumotni vizuallashtirish usullarini ishlab chiqishda psixologiya yutuqlarini hisobga olish kerakligi bir qator umumiy tavsiyalarni shakllantirishga yordam beradi:
– ekrandagi malumot tizimga keltirilgan bolishi kerak;
– vizual malumot davriy ravishda tovushli malumotga almashib turishi kerak;
– rang yorqinligi va/yoki tovush balandligi davriy ravishda ozgarib turishi kerak;
– vizuallashtirilayotgan material mazmuni juda ham sodda yoki juda ham murakkab bolmasligi kerak.
Ekrandagi kadr formatini ishlab chiqishda va yaratishda korish maydonini tashkil etishni belgilovchi ob’ektlar orasida maqsad va munosabat borligini hisobga olish tavsiya etiladi. Ob’ektlarni quyidagicha joylashtirish tavsiya qilinadi:
– bir-biriga yaqin, ya’ni korish maydonida ob’ektlar bir-biriga qanchalik yaqin bolsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan yagona, yaxlit obrazni tashkil qiladi;
– jarayonlar oxshashligi, ya’ni obrazlarning oxshashligi va yaxlitligi qanchalik kop bolsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan uygunlashadi;
– davom etish xususiyatlarini hisobga olgan xolda, ya’ni korish maydonida tartibli ketma-ketlikning davom etishiga mos keladigan joylarda joylashgan elementlar qanchalik kop bolsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan yaxlit yagona obrazga birlashadi;
– ob’ektlar shakli, harf va raqamlar olchami, ranglarning toqligi, matnning joylashishi va boshqalarni tanlashda predmet va fonni belgilashning oziga xosligini hisobga olgan holda;
– vizual axborotlarni ortiqcha detallar, yorqin va kontrast ranglar bilan bezamagan holda;
– xotirada saqlash uchun moljallangan materialning rangini ozgartirish, tagiga chizish, shrift olchamini va stilini ozgartirish orqali ajratish.
Multimediali malumotlar turlari
Quyida multimedia ilovalari haqida asosiy tushunchalar va ularning korinishlari togrisida malumot berilgan.
Taqdimot/prezentatsiyalar
Taqdimot (ing. presentation) – audiovizual vositalardan foydalanib korgazmali shaklda malumot taqdim etish shakli. Taqdimot yagona manbaga umumlashgan kompyuter animatsiyasi, grafika, video, musiqa va ovozni ozida mujassa etadi. Odatda taqdimot malumotni qulay qabul qilish uchun syujet, ssenariy va strukturaga ega boladi.
Animatsion roliklar
Animatsiya – multimediali texnologiya; tasvirning harakatlanayotganligini ifodalash uchun tasvirlarning ketma-ket namoyishi. Tasvir harakatini tasvirlash effekti sekundiga 16 ta kadrdan ortiq videokadrlar- ning almashinishida hosil boladi.
Oyinlar
Oyin dam olish, kongil ochish ehtiyojlarini qondirish, organizmdagi zoriqishni yoqotish hamda ma’lum malaka va konikmalarni rivojlantirishga yonaltirilgan multimedia ilovalaridandir.
Videoilovalar
Videoilovalar – harakatlanuvchi tasvirlar ishlab chiqish texnologiyasi va namoyishi. Video tasvirlarni oqish qurilmalari –videofilmlarni boshqaruvchi dasturlar.
Multimedia-galereyalar
Galereyalar – ovoz jorligidagi harakatlanuvchi suratlar toplami.
Audioilovalar
Ovozli fayllarni oquvchi qurilmalar – raqamli tovushlar bilan ishlovchi dasturlar. Raqamli tovush – bu elektrik signal amplitudasining diskret sonlar bilan ifodalanishi.
web uchun ilovalar
web uchun ilovalar – bu alohida veb-sahifalar, uning tarkibiy qismlari (menyu, navigatsiya v.b.), malumot uzatish uchun ilovalar, kop kanalli ilovalar, chatlar va boshqalar.
Multimedia ilovalari yaratish texnologiyasini organishda ularning qanday yaratilishini ifodalovchi ssenariy ishlab chiqiladi. Bundan kelib chiqib, har bir multimedia ilovasi turli tarkibiy qismlar (turli mavzular)dan tashkil topadi, degan mantiqiy xulosaga kelishimiz mumkin. Multimedia ilovalari tarkibini quyidagi qismlarga bolish mumkin: yaratilayotgan multimedia ilovasi uchun mavzu tanlash, ish maydonini belgilash (masshtab va fon), kadrlar, qatlamlardan foydalanish, turli shakllar simvollarini yaratish, dasturlash tilida ozgaruvchilar kiritish va skriptlar yozish, tovushli fayllar bilan ishlash, matn qoshish, effektlar yaratish, rasmlardan foydalanish va import qilish, kutubxonadagi tayyor komponentlardan foydalanish, navigatsiyani yaratish, matn razmetkasi tillari va skriptlash tillaridan foydalanish.
Oz navbatida multimedia ilovalarini quyidagi turosti turlarga bolish mumkin.
Taqdimot:
– Chiziqli taqdimot – murakkab grafika, videoqoyilma, ovoz jorligidagi va navigatsiya tizimiga ega bolmagan dinamik rolik.
– Interfaol taqdimot – ierarxik tamoyillar boyicha tuzilmaga keltirilgan va maxsus foydalanuvchi interfeysi orqali boshqariladigan multimediali komponentlar toplami.
Animatsiya:
– Kadrlar animatsiyasi – tasvirlar harakati taassurotini beradigan suratlarning kadrlar boyicha almashishi. ” Dasturiy animatsiya – dasturlangan amallar ketma-ketligi yordamida tasvirlar almashadigan animatsiya (ya’ni algoritm va ozgaruvchilar yordamida). Asosiy ob’ektlarni chizish qolda amalga oshiriladi yoki biror bir kolleksiya yoxud galereyadan import qilib olinadi, shundan keyingina unda qaysidir dasturlash tili imkoniyatlari ishga solinadi.
Oyinlar:
Kongil ochuvchi oyinlar – foydalanuvchiga bosh vaqtini otkazishga imkon beradigan dasturlar. Orgatuvchi oyinlar – taqdim etilgan yengil oyin shaklida foydalanuvchiga u yoki bu soha boyicha oz malaka va konikmalarini oshirishga yordam beradigan dasturlar.
Video oqish qurilmalari:
Film kadrlari harakatini shakllantirish – harakat taassurotini uygotuvchi rasmlar, kadrlar ketma-ketligini, tasvirlarni tayyorlash va joylashtirish. Videotasvirlar oqimini oqish qurilmasi – videooqim formatlari avi, mpeg v.b.ni oz ichiga olgan oqish qorilmasini shakllantirish, shundan keyingina ushbu oqimni boshqarish imkoniyati tugiladi (masalan, videofaylni ishga tushirish, pauza, video boshiga tez otish kabi buyruqlarni ishlatish).
Multimedia-galereyalar:
Tasvirlarning kadrlarda almashishi – tasvirlarning belgilangan vaqt oraligida almashish tartibi. Panorama – katta ochiq maydonni erkin tomosha qilishga imkon beruvchi keng va katta plandagi manzara. ” Interfaol galereya – foydalanuvchiga boshqarish imkonini beradigan galereya (tasvirlar boyicha harakat).
Tovush oqish qurilmalari:
Bitta ovozli fayl oqish qurilmasi – wav, mp3 va boshqa formatdagi ovozli faylni multimedia ilovaga qoshish va uni qaytadan eshitish.
Turli ovozli fayllarni oqish qurilmasi – bitta ovozli fayl oqish qurilmasiga oxshash, lekin bajarish ketma ketligini ozgartirish imkoniyati qoshilgan holda.” Virtual musiqa instrumentlari – haqiqiy musiqa instrumentlari imitatsiyasi.
web uchun ilovalar:
Bannerlar – internetdagi reklama xarakteridagi tasvir yoki matn bloki. U reklama beruvchining Veb-saytiga yoki mahsulot yoxud xizmat turi atroflicha bayon qilingan sahifalarga giper murojaatdan iborat.
Bannerlar tashrifchilarni jalb etish uchun, imidjni shakllantirish yoki shu resursni siljitish uchun turli Internet resurslarda joylashtiriladi. Malumot uzatish ilovalari (masalan, mehmonlar kitobi).
Multimedia malumotlarni tayyorlash va saqlash
Yaratuvchi gipermatn sahifalarini yaratishda ishlatiladigan dasturni tanlab olishi kerak. Toliq funksional multimedia dasturlarini yaratishga imkon beruvchi bir qator kuchli multimedia yaratish vositalari mavjud. Macromedia Director, Macromedia Flash yoki Authoware Professional kabi paketlar yuqori darajadagi professonal va qimmat vositalar hisoblanadi, shu bilan birga FrontPage, mPower 4.0, HyperStudio 4.0 va Web Workshop Pro ularning oddiyroq va arzonroq analoglari hisoblanadi. PowerPoint va matn muharrirlari (masalan, Word) kabilardan ham chiziqli va chiziqsiz multimediali resurslar yaratishda foydalanish mumkin. Borland Delphi ham multimediali ilovalar ishlab chiqish vositasi hisoblanadi. Sanab otilgan vositalar oson oqish va tushunish mumkin bolgan toliq hujjatlar bilan ta’minlangan. Albatta, yana koplab boshqa ishlab chiqish vositalari borki, sanalganlar orniga ulardan foydalanib ham bir xil natijaga erishish mumkin. Hozirgi kunda multimedia ilovalari yaratish texnologiyalarini orgatuvchi avtomatlashtirilgan tizimlar juda kam, ularni topishning iloji ham yoq. Ushbu mavzuda darslar, kitoblar va maqolalar toplamiga ega bolgan Internet tarmogi sahifalari ham shunday tizimlarga oxshaydi. Bunday saytlarning asosiy qismi “Multimedia elementlari yaratish uchun flash darslari” yoki Macromedia Directorda multimedia yaratish” mavzulariga yonaltirilgan.
Maktabda foydalanilayotgan multimedia vositalari ta’rifiga rasmiy yondashuv shundan darak beradiki, har xil turdagi axborotlarni ta’limiy faoliyatga olib kirishi mumkin bolgan har qanday vosita multimedia vositasi bolishi mumkin. Biroq kop hollarda multemida vositalari togrisida soz borganda kompyuter va uning atrofidagi jihozlar tushuniladi. Shuningdek, maktabda oqituvchilar va oquvchilar tomonidan nafaqat matnlar yoki tasvirlar uchun qollaniladigan, balki audio- yoki togridan-togri boshqa axborotlar bilan ishlash imkonini beradigan multimedia vositalarini sanab otish joizdir. Turli yillarda maktab ta’limida mutaxassislarni samarali tayyorlash maqsadini kozlovchi, umumiy orta ta’lim tizimida sifatli axborot ta’minotiga erishishga yonaltirilgan har xil vositalar kirib keldi. Bugungi kunda maktablarda quyidagilarni uchratish mumkin:
– Ovoz yozib olish va ularni tinglash uchun vositalar (elektrofonlar, magnitofonlar, CDdan oquvchilar);
– Telefon, telegraf va radio aloqa vositalari va tizimlari (telefon apparatlari, faksimil apparatlari, teletayplar, telefon stansiyalari, radioaloqa tizimlari);
Televidenie, radioeshitirish (tele- va radiopriyomniklar, oquv televidenie va radio, DVD) tizimi va vositalari, optik va proeksion kino va fotoapparaturalar (fotoapparatlar, kinokameralar, diaproektorlar, kinoproektorlar, epidiaskoplar), axborotlarni va hujjatlarni kopaytirish va saqlash uchun moljallangan poligrafiya, nusxa olish, kopaytirish va boshqa texnikalar (rotaprintlar, kserokslar, rizograflar, mikrofilmlar olish tizimi), axborotlarni qayta ishlash va saqlash, elektron korinishini taqdim etishga moljallangan kompyuter vositalari (kompyuterlar, printerlar, skanerlar, grafiklar hosil qiluvchi), aloqa kanallari orqali axborotlarni uzatishni ta’minlovchi telekommunikatsion tizimlar (modemlar, otkazish tarmoqlari, sputnik, optik tolqinlar, radioreleylar va axborotlarni uzatishga moljallangan boshqa turdagi aloqa kanallari). Texnik vositalarning ta’lim tizimiga kirib kelishi ta’limiy faoliyatda axborotlarni ovozli, matnli, foto va video tasvirlar tarzida taqdim etish imkonini yaratdi. Bunday vositalarga kop hollarda murakkab texnik va texnologik jihatlari tufayli multimedia vositalari sifatida qaraladi.
Kompyuterning ta’lim sohasiga kirib kelishi axborotlarni qayta ishlashning universal vositasi sanaladi. Uning universalligi bir tomondan har xil tipdagi axborotlarni qayta ishlash imkoniga egaligi bilan belgilansa (multimedia axborotla-rini), boshqa tomondan bir xil tipdagi axborotlar bilan bir qator operatsiyalarni bajaradi. Shu tufayli kompyuter ozining atrofidagi qator vositalar bilan ta’limdagi multimedia-vositalarining barcha funksiyalarini ta’minlash imkoniyatiga ega. Maktab ta’limida qollanilayotgan kompyuterlar markasi, modeli, yaratilgan vaqti va qollanilishi sohasidan qat’i nazar quyidagilardan iborat umumiy xususiyatga ega:
– Yagona foydalanuvchi kompyuter vositasidan ish jarayonida faqat bir kishi foydalanadi; shunday bolsa-da, axborotlarni qayta ishlashda bir necha operatsiyalarni bir vaqtning ozida qollanish imkoniyati cheklanmaydi;
– Matn, raqamli malumotlar, grafik tasvirlar, ovoz va boshqalar (multimedia axborotlar)dan iborat axborotlarni qayta ishlash, saqlash, taqdim etish va uzatish imkoni;
– Foydalanuvchi bilan yagona muloqot tilining mavjudligi;
– Multimedia qurilmalarining har xil turdagi apparatlar bilan birgalikda qollanilishi shaxsiy kompyuterlarning har xil tipdagi axborotlarni qayta ishlash, saqlash, taqdim etish va uzatish imkoniyatlarini oshiradi;
– Axborotlarni qayta ishlashni maxsus kompyuter dasturlari orqali amalga oshirish kompyuterni har xil tizimli vazifalar, amaliy topshiriqlarni hal etish, inson faoliyatini axborotlashtirish uchun yonaltirishga moljallangan. Multimedia texnologiyasi har xil turdagi axborotlarning mazmun va uygunligi ta’minlangan holda integratsiyalashuvini ta’minlaydi. Bu kompyuter yordamida har xil shakldagi axborotlarni taqdim etish imkonini beradi:
– rasmlar, chizmalar, kartalar va slaydlardan nusxa olish orqali hosil qilingan tasvirlar;
– ovoz yozish, ovoz effektlari va musiqalar;
– video, murakkab videoeffektlar;
– animatsiyalar va animatsiyali imitatsiyalar.
Oz navbatida zamonaviy kompyuter multimedia vositalari jadal rivojlanayotgan kompyuter telekommunikatsiyalari bilan bogliq. Barcha kompyuter tarmoqlarida e’lon qilingan axborot resurslari amaliy jihatdan multimedia resurslari sanaladi. Aksariyat multimedia resurslari va texnologiyalar telekommunikatsion tartibda ishlashga moljallanmoqda. Maktabda multimedia resurslari va texnologiyalaridan foydalanishda telekommunikatsiya tarmoqlarini qollash bir qator imkoniyatlarni yuzaga chiqarishga olib kelmoqda:
– oquv-uslubiy multimedia axborotlariga kirish imkonini kengaytiradi;
– oquvchilarda kommunikativ malakalarni, muomala madaniyatini, multimedia axborotlarini izlash uquvini shakllantiradi;
– tezkor maslahat yordamini tashkil etadi;
– mustaqil ta’lim olish uchun individual ta’lim bazasini rivojlantiradi;
– aniq vaqt birligida virtual oquv mashgulotlari (seminarlar, ma’ruzalar) otkazilishini ta’minlaydi;
– masofaviy ta’limni tashkillashtiradi;
– hamkorlikdagi tadqiqot loyihalarini tashkil etishni uyushtirish;
– ilmiy tadqiqot faoliyatini modellashtirish;
– oqituvchilarning tarmoqdagi ozaro hamjamiyatini shakllatirish;
– oquvchilarning tarmoqdagi uyushmasini shakllantirish.
1-mavzuga doir savollar:
- Multimediyali ma’lumotlar bazasi deganda nimani tushunasiz?
- Multimediya ma’lumotning qanday turlarini bilasiz?
- Multimediya ma’lumotlar qanday tayyorlanadi?
- Multimediya ma’lumotlarning boshqa tur ma’lumotlardan afzalligi nimada?
Multimedia-ning ma’nosi
Multimedia – bu atama axborot turini uzatish yoki taqdim etish uchun turli xil vositalardan foydalanadigan tizimlar yoki ob’ektlar bir vaqtning o’zida matnlar, tasvirlar, audiolar va boshqalarni birlashtirish.
Multimedia analog va raqamli uskunalarda va saqlash qurilmalarida ishlatilishi mumkin. Xuddi shu tarzda, multimedia-dan yaxshiroq foydalanish uchun, tegishli ma’lumotlarni yuklab olish yoki bo’lishish uchun Internet tarmog’iga kirish zarur.
Shu ma’noda, multimedia har xil formatdagi ma’lumotlarni uzatishga imkon beradigan ommaviy axborot vositalarining turli shakllarini birlashtirish foydalanuvchi buni yanada aniqroq tushunishi uchun.
Multimedia sizga tushunarli bo’lgan turli xil usullarda ma’lumotlarni taqdim etish imkoniyatini beradi, bu ko’p sohalarda juda foydali. Masalan, ta’lim sohasida o’qituvchilar o’z o’quvchilariga cheksiz ko’p o’quv predmetlarini o’rgatish uchun juda ko’p manbalardan foydalanadilar.
Bunday hollarda, multimedia o’quv mavzusini talabalarga yanada dinamik va yoqimli tarzda taqdim etishga imkon beradigan vosita bo’lib, shu bilan ularning e’tiborini va o’rganish mavzusiga bo’lgan qiziqishini jalb qiladi.
Xuddi shu tarzda, o’quvchilar maktabdagi taqdimotlarini o’tkazish, sinfdoshlari va boshqalar qatorida ma’lumotlarni yuklab olish yoki almashish uchun multimediyadan foydalanadilar.
Shu bilan birga, multimedia insoniyat rivojlanishining boshqa sohalarida ham qo’llaniladi, masalan, badiiy faoliyat, ilmiy tadqiqotlar, tibbiyot, muhandislik, biznes va boshqa ko’plab sohalarda, ulardan keng foydalaniladi:
- Matnlar.
- Tasvirlar.
- Audio.
- Grafiklar yoki jadvallar.
- Videolar.
- Animatsiyalar
Shuning uchun multimediyaning maqsadi bir yoki bir nechta odam uchun interaktiv va o’ziga xos tarzda oddiy yoki murakkab ma’lumotlarni uzatadigan yoki almashadigan bir nechta ommaviy axborot vositalarini birlashtirishdir.
Multimedia ma’lum bir ma’lumot tajribasini oshirish uchun analog va raqamli qurilmalardan foydalanadi.
Multimedia xususiyatlari
Multimediyaning asosiy xususiyati shundaki, foydalanuvchilarning ma’lumot tajribasini yaxshilay olish imkoniyatini, ma’lum bir tarkibni baham ko’rish yoki qabul qilishdan qat’i nazar, hatto odamlar o’rtasidagi aloqalarni to’g’ridan-to’g’ri va sodda qilish imkoniyatini ko’rib chiqish.
Aytish mumkin bo’lgan boshqa xususiyatlar:
- U bir vaqtning o’zida bir nechta aloqa vositalaridan foydalanadi.
- Bu ma’lum bir auditoriyaga qaratilgan.
- Bu interaktiv.
- Uning maqsadi kommunikativ va informatsion tajribani takomillashtirishdir.
- U aloqa va axborotning umumiy tajribasini engib o’tish uchun insoniyat rivojlanishining turli sohalarida qo’llaniladi.
- U kinoteatr kabi o’yin-kulgi sohasida keng qo’llaniladi.
- Multimedia ma’lumotlarini yaratish uchun multimedia internet aloqasi kerak.
- Ma’lumot yoki tarkibni taqdim etishda foydalanish uchun multimedia resurslaridan foydalanish uchun qurilma yoki kompyuter kerak.
- U analog va raqamli formatlarda ishlatilishi mumkin.