2 sinf o’qish darsligi muallifi
Unda siz ko’rishingiz mumkin, darhol ostida sarlavha paneli derazadan, bar menyular, keyin esa asboblar paneli bu sukut bo’yicha keladi. Oynaning deyarli butun markaziy qismini egallagan bo’lsa-da, bu foydalanuvchi ish maydoni. Ya’ni, yaratilgan formulalar ko’rsatiladigan varaq yoki ish maydoni. bo’lish Ko’rib chiqish maydonining yuqori qismi va Formulani tahrirlash maydonining pastki qismida.
LibreOffice bilan tanishish darsligi 07: LO matematikasiga kirish
Postlar seriyasini davom ettirish LibreOffice bilan tanishishBugun biz bunga e’tibor qaratamiz ettinchi qism deb nomlanuvchi ilova haqida LibreOffice matematika. Har bir tarkibiy qism haqida batafsil ma’lumot olishga bag’ishlangan tadqiqotimizni davom ettirish uchun LibreOffice Office Suite.
Bundan tashqari, ko’pchilik allaqachon bilishidek, LibreOffice matematikasi bo’lish uchun yaratilgan ilovadir Formulalar (tenglamalar) menejeri (muharriri) Xuddi shu narsadan. Va shuning uchun ideal formulalar va tenglamalarni ishlab chiqish va kiritish hujjatlarda boshqalar tomonidan yaratilgan LibreOffice ilovalari, uslubi MS Office Visio/Publisher. Shunday qilib, keyin biz ushbu versiya grafik interfeys va texnik xususiyatlar nuqtai nazaridan nimani taklif qilayotganini ko’rib chiqamiz.
LibreOffice Qo’llanma 06 bilan tanishish: LO Draw dasturiga kirish
Va odatdagidek, bugungi mavzuga kirishdan oldin LibreOffice matematika, biz ba’zi havolalarni qoldiramiz oldingi tegishli xabarlar:
Tegishli maqola:
LibreOffice Qo’llanma 06 bilan tanishish: LO Draw dasturiga kirish
Tegishli maqola:
LibreOffice Qo’llanma 05 bilan tanishish: LO Impress dasturiga kirish
- 1 LibreOffice Math: Matematik formula menejeri bilan tanishish
- 1.1 Vizual interfeys va dastur dizayni
- 1.2 LibreOffice Math Series 7 haqida ko’proq bilib oling
LibreOffice Math: Matematik formula menejeri bilan tanishish
LibreOffice Math nima?
Kam yoki hech narsa bilmaydiganlar uchun LibreOffice matematika, shuni qisqacha ta’kidlash joizki, biri ofis vositasi a sifatida ishlaydi formula muharriri LibreOffice ichida. Shuning uchun imkon beradi formulalarni (tenglamalarni) yaratish yoki manipulyatsiya qilish ramziy ma’noda, LibreOffice hujjatlarida ham, mustaqil ob’ektlar sifatida ham.
Ko’zga tashlanadigan narsa matematika, bu shunday A dan foydalaning belgilash tili ( belgilash ) boshqarish uchun formulalarni ifodalash. Nima osonlashtiradi ularni boshqa LibreOffice ilovalarida va uchinchi tomonlarda o’qish. Biroq, shuni ta’kidlash kerak Matematika matematik tenglamalarni baholashga qodir emas yoki ijro eting haqiqiy hisob-kitoblar . Chunki buning uchun LibreOffice ichidagi ideal ofis vositasi Calc hisoblanadi.
Yana bir muhim xususiyatni ta’kidlash kerak Matematika formulada ishlash tartibi haqida hech narsa bilmaydi. Va shu sababli, kerak kerakli qavs belgilaridan foydalaning belgilash uchun operatsiyalar tartibi formula ichida sodir bo’ladi. Yorliqlash tili uchun elementlarning tartibi (sonlar va matematik belgilar) va bajariladigan amallar aniq bo’ladigan tarzda.
Vizual interfeys va dastur dizayni
Yuqoridagi rasmda darhol ko’rinib turganidek, bu oqim LibreOffice Math vizual interfeysi, boshlanishi bilanoq.
Unda siz ko’rishingiz mumkin, darhol ostida sarlavha paneli derazadan, bar menyular, keyin esa asboblar paneli bu sukut bo’yicha keladi. Oynaning deyarli butun markaziy qismini egallagan bo’lsa-da, bu foydalanuvchi ish maydoni. Ya’ni, yaratilgan formulalar ko’rsatiladigan varaq yoki ish maydoni. bo’lish Ko’rib chiqish maydonining yuqori qismi va Formulani tahrirlash maydonining pastki qismida.
Nihoyat, chap tomonda, bir bor yon panel qo’ng’iroq qiling elementlar paneli, bu bizga yordam beradigan vizual vosita sifatida ishlatiladi kerakli formulalarni yaratish va tahrirlash. Chunki, unda matematik belgilar va operatorlar, ochiladigan ro’yxatdagi toifalar bo’yicha boshqariladi.
Biroq, elementlar paneli, deb atalmish bilan birgalikda ishlaydi qalqib chiquvchi menyu, bu kerakli formulalarni yaratish uchun ishlatiladigan toifalar va belgilarga kirishni osonlashtiradi. ni bosish orqali paydo bo’ladi o’ng tugmani bosing ichida Formula muharriri.
va uchun oynaning oxiri, pastki, odatdagidek, an’anaviy hisoblanadi holat qatori.
Quyida ko’rsatilgandek, har biri alohida:
- Elementlar paneli (chap tomon), oldindan ko‘rish maydoni (yuqori) va formulani tahrirlash maydoni (pastki)
“Belgilash Formula muharririga kiritilganligi sababli, formula kiritish paytida va undan keyin Ko‘rib chiqish panelida paydo bo‘ladi. Ko‘rish > Elementlar menyusini tanlash orqali Ko‘rib chiqish oynasining chap tomonidagi Elementlar panelini ko‘rsatish yoki yashirish mumkin ” . Formulani alohida fayl sifatida yarating / Ishni boshlash uchun qo’llanma 7.2
LibreOffice Math Series 7 haqida ko’proq bilib oling
Agar siz hali ham ichida bo’lsangiz LibreOffice versiyasi 6, va siz sinab ko’rmoqchisiz 7 versiya, biz sizni quyidagiga rioya qilib sinab ko’rishingizni taklif qilamiz keyingi protsedura Siz haqingizda GNU / Linux. Yoki faqat o’qish orqali u bilan tanishishni istasangiz, bosing bu erda.
Tegishli maqola:
LibreOffice Tutorial 04 bilan tanishish: LibreOffice Calc-ga kirish
Tegishli maqola:
LibreOffice bilan tanishish – O‘quv qo‘llanma 03: LibreOffice Writer dasturiga kirishResumen
Muxtasar qilib aytganda, ushbu ettinchi qismda LibreOffice bilan tanishish haqida LibreOffice matematika, biz eng oxirgisini tekshirishni davom ettirishimiz mumkin xususiyatlari va funktsiyalari uning ichida. Bunday holda, bu LibreOffice vositasi ekanligi bizga aniq un Formula menejeri biz bu bilan qila olamiz matematik formulalarni yaratish va tahrirlash. bular butunlay mos va foydalanish mumkin boshqalar uchun LibreOffice ilovalari. Yoki ularni o’z ichiga olgan alohida fayl yaratiladi va shakl formulalar kutubxonasining bir qismi yoki to’g’ridan-to’g’ri kiritilgan xuddi shunday hujjat.
Agar sizga ushbu post yoqqan bo’lsa, unga sharh qoldiring va boshqalar bilan baham ko’ring. Va unutmang, bizning tashrif buyuring «boshlang’ich sahifa» ko’proq yangiliklarni o’rganish, shuningdek bizning rasmiy kanalimizga qo’shilish FromLinux-dan Telegram, G’arb guruh bugungi mavzu bo’yicha qo’shimcha ma’lumot olish uchun.
Maqolaning mazmuni bizning printsiplarimizga rioya qiladi muharrirlik etikasi. Xato haqida xabar berish uchun bosing bu erda.
Maqolaga to’liq yo’l: Linux-dan » Ilovalar » LibreOffice bilan tanishish darsligi 07: LO matematikasiga kirish
2 sinf o’qish darsligi muallifi
Du-Ju 9.00 dan 18.00 gacha
Islom Karimov ko`chasi 15 uy
Maslahat telefoni
- Biz haqimizda
- Biz haqimizda
- Huquqiy asosi
- Vazifalari va funksiyalari
- Tuzilishi
- Memorandumlar
- Milliy memorandumlar
- Xalqaro memorandumlar
- 2021-yil
- 2022-yil
- Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasining Milliy strategiyasi
- Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasining Milliy strategiyasini amalga oshirish bo’yicha «YO’L XARITASI»ning ijrosi yuzasidan MA’LUMOT
- Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy strategiyasi
- Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasining Milliy strategiyasi doirasida amalga oshirilgan muhim tadbirlar
- Ayollar huquqlari
- Bola huquqlari
- Nogironlar huquqlari
- Mahkumlar huquqlari
- Inson huquqlarini himoya qilish mexanizmlari
- Inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar
- O’zbekiston va BMTning ustav organlari
- Universal davriy hisobot
- BMTning Inson huquqdari bo’yicha kengashining maxsus protseduralari
- Axborotlar
- Inson huquqlari qo’mitasi
- Bola huquqlari bo’yicha qo’mita
- Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar bo’yicha qo’mita
- Ayollarga nisbatan kamsitishni tugatish qo’mitasi
- Irqiy kamsitishni tugatish qo’mitasi
- Qiynoqlarga qarshi qo’mita
- Individual xabarnomalar
- Nogironlar huquqlari bo’yicha qo’mita
- Inson huquqlari bo’yicha hisobot
- Inson huquqlari kutubxonasi
- “Demokratlashtirish va inson huquqlari” jurnali
- “Ijtimoiy fikr. Inson huquqlari” O`zbekiston gumanitar jurnali
- Maqolalar
- Hisobotlar
- Foto
- Video
- Press-relizlar
- Voqealar taqvimi
- Milliy
- Xalqaro
- Qo’shma loyihalar
- Qabul talablari
- Istiqbolli mavzular
- Ilmiy kengash
- Ilmiy seminar
- Foydali ma’lumotlar
- E’lonlar
- Avtoreferat
- Dissertatsiya himoyasi e’lonlari
- Turgunov Murodjon Tursunbaevichning yuridik fanlar doktori (DSc) dissertatsiya ishi himoyasi to’g’risida
- Isoqov Luxmonjon Xolboevichning yuridik fanlari doktori (DSk) dissertatsiya ishi himoyasi to’g’risida
- Ochilov O’tkirbek Sayfulloevichning yuridik fanlar doktori (DSc) dissertatsiya ishi himoyasi to’g’risida
Ta’limdagi tub islohotlar: zamonaviy dastur va darsliklar tahlili
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligida Milliy o‘quv dasturi asosida tayyorlangan yangi darsliklar va ta’lim mazmunidagi o‘zgarishlarni keng jamoatchilikka yetkazish yuzasidan matbuot anjumani bo‘lib o‘tadi.
Unda Respublika ta’lim markazi mutasaddilari va yangi darslik mualliflari ishtirok etib, darslik yaratish, tatbiq etish jarayonlari haqida batafsil ma’lumot berishdi. Xalq ta’limi vazirligi tomonidan mahalliy olimlar va xalqaro ekspertlar bilan birgalikda Milliy o‘quv dasturini yaratish ishlari yakuniga yetkazildi. Milliy o‘quv dasturi loyihasini tayyorlashda 246 nafar milliy ekspertlar, jumladan 119 nafar maktab o‘qituvchilari, Oliy ta’limdan 105 nafar professor-o‘qituvchilar, 22 nafar fan metodistlari, shuningdek UNICEF va USAID xalqaro tashkilotlari orqali jalb qilingan 16 nafar xalqaro ekspertlar ishtirok etdi. Milliy o‘quv dasturning komponentlari: malaka talablari (DTS), fan konsepsiyalari, o‘quv reja, fan o‘quv dasturlari, o‘qitish metodologiyasi va baholash tizimidan iborat. Milliy o‘quv dasturida o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholashning xalqaro tadqiqotlari (PISA, PIRLS, TIMMS)ga mos mavzular hamda yangicha ta’lim yondashuvlari (STEM, hamkorlikda o‘rganish, loyihalar asosida o‘qitish) kabi zamonaviy mavzular va yondashuvlar o‘rin olgan. Ilk bor 1-6-sinflarda o‘qitiladigan 5 ta fanning integratsiyalashuvi natijasida “Tabiiy fan” kiritildi. Aytish joiz, ushbu fan dasturi Xelsinki universiteti professori Yari Lavonen ishtirokida xalqaro talablarga moslashtirildi. – Milliy o‘quv dasturini amaliyotga joriy etish maqsadida 2021-2022-o‘quv yili uchun barcha fanlar bo‘yicha tanlov asosida saralab olingan 154 nafar mualliflar ishtirokida 1-2-sinflar uchun jami 326 nomdagi darsliklar, ularga qo‘shimcha ravishda o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanmalar, o‘quv daftarlari va multimedia ilovalari yaratildi. Geymifikatsiya metodi asosida o‘quvchilarga o‘yinlar orqali dars berishga mo‘ljallangan multimedia ilovalari ishlab chiqilmoqda. Darsliklar uchun multimedia ilovasida ilk marotaba “Augmented Reality” — kengaytirilgan borliq texnologiyasidan foydalanilmoqda, – dedi Respublika ta’lim markazi direktori Shuhrat Sattorov. Bu jarayonlarga 46 nafar professor, 101 nafar amaliyotchi o‘qituvchilar, 7 nafar fan metodistlari jalb qilindi. Ularning o‘rtacha yoshi 40-45 yoshni tashkil qiladi. Ta’limda olib borilayotgan oqilona islohotlar natijasida, mamlakatimizda yosh olimlar, tajribali o‘qituvchilardan iborat mualliflar maktabi shakllandi. Darsliklarni yaratishda olimlar bilan birgalikda amaliyotchi o‘qituvchilarning teng ishtiroki Milliy o‘quv dasturida belgilangan maqsadlarning darsliklarda aks etishiga xizmat qildi. Ilk marotaba darsliklar har bir sinf bitiruvchisi ega bo‘lishi kerak bo‘lgan standart — malaka talablari hamda ularni shakllantirish uchun zarur o‘quv dasturi asosida yozilmoqda. Darslik bilan birga o‘qituvchi kitobi hamda boshlang‘ich sinflarda mashq daftari, multimedia ilovasi tayyorlanadi. Tayyor darsliklar amaliyotga joriy etishdan avval ilk marotaba tajriba-sinov jarayonidan o‘tkazildi. Yaratilgan yangi avlod darsliklari tanlab olingan 14 ta tayanch maktabda aprobatsiyadan o‘tkazildi. Mazkur jarayonda 40 nafar eksperimentator o‘qituvchilar hamda 937 nafar o‘quvchilar ishtirok etdilar. Shuningdek, hududlarda o‘qituvchilarni Milliy o‘quv dasturi hamda darsliklar asosida dars berish bo‘yicha bilimlarini oshirish bo‘yicha respublika miqyosida 100 nafar trener-o‘qituvchilar tayyorlandi. Ular orqali 49,1 ming nafar 1-, 2-sinf o‘qituvchilari o‘qitildi. Darsliklar amaliyot bilan bog‘lanib, yod olishga yo‘naltirilgan kontent o‘rnini o‘quvchining mustaqil faoliyatini qo‘llab-quvvatlab, tanqidiy va ijodiy fikrlash, jamoada ishlash kabi muhim ko‘nikmalar shakllantiruvchi vazifalar kiritilgan. Milliy o‘quv dasturi loyihasi tayyorlangach, dastlab fan yo‘nalishlaridan kelib chiqqan holda, oliy ta’lim muassasalaridan xulosa olindi. Ushbu takliflar o‘rganilib, tahlildan o‘tgach, ularning 30-40 foizi inobatga olinib, Milliy o‘quv dasturi loyihasi takomillashtirildi. Shundan so‘ng, ijtimoiy tarmoqlar orqali Milliy o‘quv dasturi keng jamoatchilik muhokamasiga qo‘yildi. Dastur loyihasiga 360 dan ortiq taklif kelib tushdi. Ularning bir qismi dastur tuzuvchilari tomonidan inobatga olindi. Matematika, tabiiy fanlar, til o‘qitish fanlari uchun darsliklar ilk marotaba xorijlik ekspertlar hamkorligida tayyorlandi. UNICEFning O‘zbekistondagi vakolatxonasi xalqaro ekspertlari xususan, darsliklarni yaratish bo‘yicha Endi Smart, Ona tili fanidan Syuzan Lannuzi, Matematika bo‘yicha Marsello Starikoff, Tabiiy fanlar bo‘yicha Filippa Gardon Xalm Respublika ta’lim markazi fan metodistlari hamda darsliklarni tuzuvchi ishchi guruh a’zolari bilan hamkorlikda ish olib bordi. Ta’lim o‘zbek va boshqa tillarda o‘qitiladigan maktablar uchun “Russkiy yazыk (RKI) 2 klass” darsligi A.I. Gersen nomidagi Rossiya davlat pedagogika universiteti professor-olimlari hamda Bolalar uchun mo‘ljallangan ko‘plab rus tili (chet tili sifatida) darsliklari muallifi Yelizaveta Xamrayeva bilan hamkorlikda yaratildi. 2022-2023 o‘quv yilidan boshlab umumta’lim maktablariga jami 45 nomdagi Kembrij nashriyoting Ingliz tili va Informatika darsliklari joriy etiladi. AQSH Xalqaro taraqqiyot agentligi bilan hamkorlikda amalga oshirayotgan “O‘zbekiston Barkamollik uchun ta’lim dasturi” loyihasi doirasida Kembrij nashriyoti tomonidan ishlab chiqilgan 1-11-sinf Ingliz tili hamda 5-11-sinfgacha Informatika va axborot texnologiyalari fanlari darsliklari mahalliylashtirilib, o‘zbek tiliga tarjima qilindi. Darsliklarni tayyorlash jarayoniga faqat olimlar, tadqiqotchilar emas, balki yuqori pedagogik tajribaga ega o‘qituvchilar ham jalb qilindi. Darsliklar ham mazmun ham shakl jihatidan jahon standartlarini inobatga olgan holda yaratildi. Xususan, ulardan o‘quvchilarning ruhiy-psixologik holatini inobatga olgan holda, XXI asrda o‘z o‘rinlarini topishga ko‘maklashuvchi hayotiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan mavzular o‘rin olgan. Milliy o‘quv dasturiga asoslangan darsliklarni to‘liq yozib tugatish 2025 yilning oxiriga qadar davom etadi. Barcha fanlar kesimida 1-11 sinf darsliklari to‘liq to‘plamda yagona guruh tomonidan yaratilishi belgilangan. Fayzullo Yahyoyev, O‘zA
- Qo’shildi: 22.12.2021
- Ko’rishlar: 558
- Chop etish
Inson huquqlari bo’yicha
O’zbekiston Respublikasi
Milliy markazi
rasmiy veb-sayti- Biz haqimizda
- Inson huquqlari
- Xalqaro majburiyatlar
- Nashrlar
- Matbuot xizmati
- Hamkorlar
- Ilmiy faoliyat
- Aloqa
© 2023 – Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi milliy markazi. Materiallardan foydalanishda saytga havola qilish talab qilinadi.
Maktab darsliklari talabga javob beradimi?
Maktab darsliklari ta’lim sifatini oshirishda birinchi manba hisoblanadi. Bugungi kunda ushbu muhim manbalar yaratilishi va ular nechog‘lik ehtiyojni qondirayotgani haqida turli fikr-mulohazalar bildirilmoqda.
Albatta, bu tabiiy holat va o‘z navbatida foydali hamdir. Shu sababli bu kabi qarashlar soha mutaxassislarining o‘z ishiga bo‘lgan mas’uliyatini oshirish, xato va kamchiliklar ustida ishlashiga ijobiy ta’sir etadi.
Masalan, Baxtiyor Sheraliyevning “Darsliklar, darsliklar, darsliklar” sarlavhali maqolasida ta’lim sifati va darsliklar yaratilishi bo‘yicha jiddiy e’tiroz bildirilgan. Uning fikriga ko‘ra, maktabda biologiya fanidan o‘qitiladigan darsliklar bugungi kun nuqtai nazaridan ancha eskirgani va ularni zamonaviy ilm-fan ma’lumotlari bilan boyitish zarur. Unda shunday faktlar bor:
“Masalan, 7-sinf zoologiya darsligini olib qarasangiz, u keyingi 20 yil mobaynida deyarli 5-10 foizga ham o‘zgarmaganligiga guvoh bo‘lasiz.
Aniq misol keltiradigan bo‘lsam, bolalarimiz bir hujayrali xivchinli hayvon deb o‘rganayotgan «volvoks» deb atalgan organizm olimlar tomonidan o‘simlik, deb e’tirof etilganiga yaqinda yarim asr bo‘ladi yoki darslikda hali hanuzgacha alohida turkum sifatida ko‘rsatib kelinayotgan kurakoyoqlilar turkumining o‘z maqomini yo‘qotib, yirtqich sut emizuvchilar qatoriga qo‘shilganiga esa 30 yil bo‘ladi. ”
Albatta, muallif bolalarimiz kelajagi uchun jon kuydirib, darsliklarga bo‘lgan munosabatini bildirgani e’tirofga loyiq. Maqolada keltirilgan faktlar jiddiy masala. Xo‘sh, bugungi kunda yaratilayotgan darsliklar talab darajasidami? Maktab darsliklarini nashr ettirishga kimlar mas’ul? Ularni nashr qilish jarayoni qanday amalga oshiriladi?
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Respublika ta’lim markazi biologiya fani bo‘limi metodisti Surayyo Niyozovaning ma’lumot berishicha, muallif maqolasida bildirilgan fikrlar mutaxassis va mualliflar tomonidan o‘rganilib chiqilgan. Unga ko‘ra, 7-sinf “Zoologiya” darsligida mamlakatimiz hududidagi hayvonlar haqida ma’lumotlar Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti tomonidan tayyorlangan Qizil kitobning so‘nggi nashriga asoslangan.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi Jaloliddin Azimovning izoh berishicha, volvoks va boshqa yashil xivchinli bir hujayralilar o‘simliklar bilan hayvonlar o‘rtasidagi oraliq formalar hisoblanib, ular botanika va zoologiyaning umumiy tadqiqot ob’ektidir. Bir hujayralilarni o‘rganish o‘simliklar bilan hayvonlar o‘rtasidagi filogenetik munosabatlarni tushunib olishga yordam beradi.
Demak, fanda o‘rganilayotgan tadqiqot ob’ektlarining ayrimlari bo‘yicha ilmiy xulosalar yakuniga yetmagani va ular bo‘yicha izlanishlar davom etayotganini inobatga olish zarur.
– Organik olamning zamonaviy sistemasida barcha eukaroit bir hujayralilarni alohida protistalar dunyosiga kiritish 1866 yilda nemis olimi E.Gekkel tomonidan tavsiya etilgan, – dedi 7-sinf “Zoologiya” darsligi muallifi Ochil Mavlonov. – Ammo bu sistemani maktab o‘quvchilarining psixo-fiziologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ularning ongiga yetkazish muammosi ilmiy-metodik jihatdan uzil-kesil hal etilmagan. Tripanosomalarni olaylik, ular ham xivchinlilar sinfiga kiruvchi parazit hayvonlardir. Faqat keyingi davrlarda tripanosoma va boshqa yashil rangga ega bo‘lmagan xivchinlilarni olimlarimiz alohida hayvonsimon xivchinlilar sinfi tarkibida o‘rganishni taklif etmoqda. Shu jihatdan va o‘quvchilarning yoshi, ularning tayyorgarlik darajasini hisobga olib, barcha xivchinlilarni bitta sinf doirasida o‘qitishni ma’qul, deb o‘ylayman.
Maqolada darsliklar bugungi kun talabiga javob bermayotgani va ularni nashr ettirishdan oldin kuchli ekspertizadan o‘tkazish kerakligi haqida ham so‘z borgan.
Keling, endi maktab darsliklari nashri va bu ishlar bilan mashg‘ul bo‘layotgan tashkilotlar faoliyati haqida to‘xtalsak.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Respublika ta’lim markazi darsliklar, o‘quv-metodik adabiyotlar hamda ularning mazmun-mohiyati, sifati va nashri bilan shug‘ullanadigan mas’ul tashkilotdir.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 29 dekabrdagi Uzluksiz ta’lim tizimi uchun o‘quv dasturlari, darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarni qayta ko‘rib chiqish hamda yangilarini yaratish bo‘yicha hukumat komissiyasi majlisi bayonida ko‘rsatilgan ustuvor vazifalarga muvofiq, mazkur markaz darsliklar va o‘quv-metodik adabiyotlarni ishlab chiqish hamda ulardagi sifat samaradorligini oshirishga alohida e’tibor qaratmoqda.
Maktab darsliklarini yaratish, nashrga tayyorlash va chop etish ishlari markazning ilmiy-metodik kengashi a’zolari, fan doktorlari, professorlar, taniqli pedagog-olimlar, amaliyotchi o‘qituvchilar tomonidan o‘rganiladi va ushbu kengash ma’qullagan darsliklar chop etishga ruxsat etiladi.
Markazning darsliklar va o‘quv-metodik adabiyotlarni ishlab chiqish bo‘limi tomonidan berilgan ma’lumotga ko‘ra, 2018-2019 o‘quv yili uchun maktablarning 1-, 2-, 3-, 4-, 6-sinflari uchun 76 nomdagi darsliklar to‘liq nashrga tayyorlangan. Chop etilgan ushbu darslik va o‘quv qo‘llanmalarni nashrga tayyorlash jarayonida muallif va nashriyotlar hamkorligi yo‘lga qo‘yilib, har bir darslik bo‘yicha oliy ta’lim muassasalaridan 129 ta xulosa olingan. Ulardan 42 tasi salbiy xulosadir. Ushbu salbiy xulosalar olingan 42 ta maket nashriyotga qaytarilib, muallif, muharrir RTM metodisti bilan hamkorlikda to‘liq qayta ishlanib, darsliklar sifati ta’minlangan.
– Darsliklarni nashrga tayyorlash ishlari doimiy nazoratda bo‘lib, fan metodistlari, mualliflar va nashriyotlar hamkorligida amalga oshiriladi, – dedi markazning darsliklar va o‘quv-metodik adabiyotlarni ishlab chiqish bo‘limi boshlig‘i Sulaymon Nazarov. – 2018-2019 o‘quv yili uchun taqdim etilgan barcha darslik va o‘quv-metodik qo‘llanmalar maxsus komissiyasi tomonidan tekshirildi va qabul qilindi. Masalan, 1-, 2-, 6-(chet tili)sinflar hamda 11-sinflar uchun nashr etilishi rejalashtirilgan darslik majmualari DTS va kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan yangi o‘quv dasturlariga mos holda xato-kamchiliklarsiz mazmunan va dizayn jihatdan sifatli nashrga tayyorlandi va joylarga yetkazib berildi. Ayniqsa, umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 11-sinflari uchun jami yaratilgan 31 nomdagi darsliklarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni yoritish va o‘quvchilarga yetkazishga alohida e’tibor qaratildi. Albatta, bunda o‘quvchilarning yoshi, voqea-hodisalarga bo‘lgan munosabati inobatga olingan. Shu bilan birga, mazkur 31 nomdagi darsliklarni 131 nomdagi tarjima darsliklari ham o‘z vaqtida nashr qilindi.
Ayni kunda markazda 2019-2020 o‘quv yilida chop etiladigan darsliklarni nashrga tayyorlash ishlari bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Rejaga ko‘ra, umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 1-, 3-, 8-, 9-sinflar to‘liq to‘plamda (2-, 3-sinf chet tili mashq daftari, 4-sinf chet tili darslik va mashq daftari, 7-sinf chet tili darslik majmuasi) nashr etiladi.
Bu darslik va o‘quv-metodik qo‘llanmalar mazmuni, sifatini yanada yaxshilash hamda takomillashtirish ayni kun talabidir. Shu maqsadda mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan metodistlar, amaliyotchi o‘qituvchilarning mazkur darsliklar yuzasidan fikr-mulohazalari o‘rganilmoqda. Bundan tashqari, o‘qituvchilarning metod kunlarini inobatga olgan holda vazirlik tomonidan o‘quv dasturlari hamda darsliklarni ekspertizadan o‘tkazish jadvali ham ishlab chiqildi. 29 nomdagi darsliklar ushbu jadval asosida ekspertizadan o‘tkazilib, bugungi kunda mazkur ekspertiza xulosalari nashriyotlarga taqdim etish uchun tayyor qilingan.
– Biz, o‘qituvchilar uchun darsliklar asosiy manba hisoblanadi, – dedi Namangan viloyati Yangiqo‘rg‘on tumanidagi 1-umumta’lim maktabi o‘qituvchisi, Xalq ta’limi a’lochisi Salimaxon Qodirova. – Ulardan qay darajada foydalanish esa o‘qituvchining mahoratiga bog‘liq. Darsliklarni yaratish, nashrga tayyorlash va chop etish bo‘yicha bizda yaxshi tizim shakllangan, biroq bu jarayonni yanada takomillashtirish kerak. Darsliklarni yaratishda mas’ullar maktablardagi dars jarayonlari va ularning sifati bilan yaqindan tanishishi, mashg‘ulotlarda qatnashishi, hatto o‘quvchilar bilan muloqot qilishi maqsadga muvofiq. Masalan, 11-sinf o‘quvchilari uchun gumanitar yo‘nalishidagi darsliklarda umumiy fikrlarga keng o‘rin berilgan. Bu o‘quvchilarni zeriktiradi. Shu bois, bu jarayonda maktab o‘qituvchilarining fikr-mulohazalarini o‘rganish, ular bilan suhbatlashish o‘rinlidir.
Aytish joizki, davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyevning 2018 yil 5 sentyabrdagi “Xalq ta’limi tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bu boradagi ishlarni zamon talabi darajasida takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ayni kunda mazkur qarorning 3-ilovasi bilan “2018-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar” dasturi ishlab chiqilgan. Unga muvofiq, darslik va ilmiy-metodik adabiyotlar yaratish, nashrga tayyorlash va tajriba sinovdan o‘tkazish tartibi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqilmoqda. Kelgusida maktab darsliklarini ushbu tartib asosida yaratish ko‘zda tutilgan.
Muxtasar aytganda, maktab darsliklarining sifatli bo‘lishini ta’minlash bugungi kunning dolzarb vazifasiga aylanmoqda. Chunki bu darsliklar aziz farzandlarimiz bilimini boyitish, ma’naviy yetuk va barkamol qilib tarbiyalashda muhim ahamiyatga ega. Ularni sifatli, mazmunan boy va mukammal ilmiy xulosalar asosida yaratish esa mutaxassislarning asosiy vazifasidir. Shunday ekan, darsliklar haqida bildirilayotgan fikr-munosabatlarning ilmiy asoslangani har qanday tushunmovchiliklarni bartaraf etib, keng jamoatchilik oldida ishonch va umid uyg‘otishga xizmat qiladi.
Oʻsmirlik davri. Boladagi jismoniy va ruhiy oʻzgarishlar
Qiz bolalarda 9-10 yoshdan, oʻgʻil bolalarda 11-12 yoshdan boshlab – eng maʼsuliyatli davr oʻsmirlik yoshi “eshik qoqib” keladi.
Jadal oʻsish va rivojlanish, jismoniy va aqliy qobiliyatlar shakllanishi, inson tabiati, irodasi, dunyoni tushunishi 3 yoshdan boshlab to oʻspirinlik davrigacha kuzatiladi. Yoshlik va oʻsmirlik davri baʼzida bir atama bilan – jinsiy yetilish deb talashadi. Va bu davr oʻgʻil bolalarda 18-19 yoshgacha, qiz bolalarda esa 16-17 yoshlargacha davom etadi. Shu vaqt ichida inson organizmida tana mutanosibligi shakllanadi, oʻsish toʻxtaydi va suyaklanish jarayoni oxirgi bosqichlarga yetib keladi.
Jinsiy yetilish davrida oʻgʻil bolalar tana vazniga 34 kg massa, boʻyiga 35 sm uzunlik, koʻkrak qafasi aylanasi 25 smga kengayadi. Qiz bolalarda tana vazni 25 kg . ga , boʻyi 28 sm . ga va koʻkrak qafasi aylanasi 18 sm . ga kengayadi. Bu kabi oʻzgarishlar organizmni keyingi hayotga moslashib borishini taʼminlaydi va bu aʼzolarning sezilarli darajada kattalashishi bilan tushuntiriladi. Shu vaqtning oʻzida organizmni moslashtiruvchi aʼzolar tizim, yaʼni asab va endokrin tizimi ham oʻsishda va yetilishda davom etadi.
Organizmning yetilishi – bu oddiy jarayon boʻlmay, doim ham “silliq” kechavermaydi. Mana shuning uchun ham oʻspirin yoshlar ota-onalari yordamiga muhtoj boʻladilar, ularni doimo nazorat qilib, qoʻllab-quvvatlab turishlari, baʼzi hollarda shifokordan ham yordam olish kerak boʻladi.
10 yoshlarga kelib qiz va oʻgʻil bolalar rivojlanishi bir xil boʻlib turadi, lekin 11 yildan boshlab qiz bolalar oʻsishda oʻgʻil bolalarni ortda qoldira boshlaydilar, boʻy boʻyicha 1,6 sm. ga , tana vazni boʻyicha 1,7 kg. ga oʻzib ketadilar. 12 yoshga kelib esa qizlar deyarli barcha koʻrsatkich boʻyicha oʻgʻil bolalarni ortda qoldiradi, masalan tana vazni boʻyicha farq 2,9 kg atrofida boʻlsa, boʻy boʻyicha esa 3,1 sm oʻsish farq qiladi. 13 yoshda esa bu koʻrsatkich yanada oshadi.
Ammo, 14 yoshdan boshlab jismoniy rivojlanishda oʻgʻil bolalar oldinga oʻtib olishadi. Bunga sabab qiz bolalar oʻgʻil bolalarga nisbatan tezroq jinsiy balogʻatga yetadilar, yaʼni qizlarda oʻsish tezligi 10-13 yoshlarda ortsa, oʻgʻil bolalarda 12-15 yoshlarda kuzatiladi. Oʻsmirlik davri balogʻat davri bilan almashinib boradi. Ichki sekretsiya bezlarining funksiyasi kuchayishi hisobiga jinsiy balogʻatga yetilish qiz bolalarda 12-13 yoshda, oʻgʻil bolalarda 14-15 yoshda kuzatiladi. Bu davra kelib qiz bolalarda hayz koʻrish boshlansa, oʻgʻil bolalarda birinchi bor sperma suyuqligi ajralib chiqadi ( ehtilom ).
Ushbu maqolani ham o‘qing: Xurrakdan qutilish uchun foydali tavsiyalar
Oʻsmirlarda nerv tizimining anatomik shakllanishi tugaydi. 13-14 yoshlarga kelib harakat analizatorlari toʻliq shakllanib boʻladi va bu oʻsmirlarda harakatchanlik , chaqqonlik, mehnat qilish qobiliyatiga taʼsirini oʻtkazib turadi.
Endokrin bezlari sekretsiyasi skelet mushaklarining rivojlanishini ragʻbatlantiradi. Bolalar 10 yoshda kaft dinamometrni 16 kg. li kuch bilan siqishgan boʻlsalar, 15 yoshga kelib bu koʻrsatkich 35 kg yetadi. Qiz bolalarda esa mushaklarning kuchi dinamometr yordamida oʻlchanganda 12,5 kg.dan 28 kg. gacha ortadi. Qiz bolalarda mushaklarining kuchi 15 yoshda deyarli maksimal darajaga yetadi. Bu yoshda oʻsmirlarda mushak tizimi jadal shakllanganligi sababli ularda qoʻpollik, noqulay x atti- harakatlar kuzatiladi. Ayniqsa, oʻgʻil bolalarda 15 yoshdan keyin mushaklar qalinligi yanada ortadi.
Oʻsmirlarda yurak tez kattalashadi. Oʻsmirlik davrida yurak kabi eng koʻp zoʻriqish bilan ishlaydigan aʼzo boʻlmasa kerak. Yurak massasi 10 yoshdan 16 yoshgacha boʻlgan davrda 2 marta ortadi, uning hajmi esa 2,4 marta koʻpayadi. Yurakning mushak tizimi (miokard) ham kuchli rivojlanib, qon tomirlarga koʻproq qon hayday boshlaydi. 9 yoshdan 17 yoshgacha yurakning bir marta qisqarganda haydaydigan qon hajmi oʻgʻil bolalarda 37 ml. dan 70 ml. gacha ortadi, qiz bolalarda esa 35 ml. dan 60 ml. gacha koʻpayadi. Yurak qisqarishlar soni sekin-astalik bila kamayib boradi. 15 yoshda oʻgʻil bolalar yuragi 1 daqiqada 70 marta ursa, qiz bolalarda esa 1 daqiqada 72 martagacha yurak qisqaradi. 18 yoshlarga kelib yurak qisqarish soni 62-70 oraligʻida boʻladi, yaʼni katta insonlar kabi uradi. Yurak qisqarishlari soni oʻzgarishi bir xil boʻlmaydi. Bu holat organizmning oʻsishiga va tana vaznining ortishiga bogʻliq boʻladi. Masalan, baʼzi qizlar 15 yoshda oʻsish va rivojlanishda ilgarilab ketgan boʻlsa, ularning yuragi katta insonlar kabi qisqaradi, 15 yoshdagi oʻsishda biroz ortda qolgan qizlarda esa yurak urish soni hali ham maktab yoshidagilar kabi boʻladi. Oʻgʻil bolalarda ham x uddi shu kabi jarayon ketadi.
Shuni ham unutmaslik kerakki, tananing umumiy oʻsishi va yetilishiga mos ravishda yurak oʻlchamlari har doim ham mutanosib ravishda boʻlmaydi. Baʼzida yurakning kattalashishi, tana rivojlanishidan ortda qolishi mumkin. Mana shuning uchun ham koʻpchilik oʻsmirlarda charchash, holsizlik, jismoniy mehnat qilganda tez holdan toyish, gohida hushdan ketish holatlari tez-tez uchrab turadi. Tana rivojlanishi va yurak kattalashishi nomutanosibligi sababli kelib chiqadigan simptomlarni baʼzi ota-onalar yurak kasalliklari deb oʻylab, oʻz farzandlarini asrab avaylash maqsadida turli xildagi jismoniy ishlarni bajarishdan cheklab qoʻyishadi. Va bu ular qiladigan katta xatodir. Organizm rivojlanishi va yurak oʻsishini bir-biriga moslashtirishning yagona usuli, oʻsmirlari sport bilan muntazam shugʻullanishga, jismoniy mehnat qilishga oʻrgatishdir. Afsuski, hozirgi kunda koʻpchilik zamonaviy oʻsmirlar (ha, kattalar ham) oʻz mushaklarini zoʻriqtirgilari kelmaydi, kamharakatli hayot tarziga oʻtib olganlar.
Ushbu maqolani ham o‘qing: Endometrioz – orttirilgan dard
Koʻp hollarda bolalar va qizlar oʻzlarining nozikliklaridan uyalib jismoniy tarbiya bilan shugʻullanishmaydi . Buning oqibatida oʻsmirlarda “tomchi” yurak shakllanib qoladi, yaʼni bola jismoniy zoʻriqmasa, yurak oʻsmay shu oʻlchamda qolib ketadi.
Yurak qon-tomir tizimi rivojlanishida, yurak haydaydigan qon hajmi va qon tomirlar oʻlchamida ham nomutanosibliklar kuzatiladi. Shu tufayli oʻsmirlik davriga kelib qon bosimi biroz oshadi, masalan, 10 yoshda qiz bolalarda arterial qon bosim 95/55 boʻlsa, 17 yoshga kelib 120/65, oʻgʻil bolalarda esa 115/60 k oʻrsatkichlarda boʻladi.
Yurak qon-tomir tizimining oʻsmirlik davrida oʻzgarishlaridan yana biri, yurakning asab regulyatsiyasining buzilishidir. Bu holat organizmdagi nerv va endokrin tizimi qayta qurilishi bilan tushintiriladi . Bunday oʻzgarish natijasida yurak urish soni ortadi yoki kamayadi.
Yuqorida keltirilgan holatlar uzoq davom etmay , tez oʻtib ketadi. Lekin, yurak-qon tomir tizimi tomonidan boʻlayotgan har qanday oʻzgarish ota-onalar eʼtiboridan chetda qolishi kerak emas. Chunki, koʻpincha bu kabi holatlar nimjon bolalarda va surunkali kasalliklar bilan aziyat chekadiganlarda ( tonzillit , gaymorit , faringit, tish kariyesi ) koʻp kuzatiladi. Surunkali kasalliklar esa kelajakda yurak qon-tomir tizimi bilan bogʻliq boʻlgan jiddiy kasalliklarga sabab boʻladi.
Bundan tashqari, ota-onalar, oʻsmirlik yoshidagi farzandlarining aqliy tomondan zoʻriqib qolmasliklariga ham eʼtiborlarini qaratmoqlari darkor. Chunki koʻp aqliy mehnat va kamharakat hayot tarzi, oʻsmirlar qon tomirlar tonusiga salbiy taʼsir etishi mumkin. Buning oqibatida kelajakda gipertoniya yoki gipotoniya kasalliklariga duchor boʻlish mumkin. Shu sababli oʻsmirlik davrda bola miyasi charchab qolmasligi uchun vaqtida dam olishi, kun tartibiga rioya etishi va muntazam ravishda sport bilan shugʻullanib turishi kerak.
Xalqaro kongressda maktab yoshidagi bolalar uchun kunlik aqliy mehnat soati belgilangan – yaʼni 7-8 soatdan oshmasligi kerak, va bu koʻrsatkich katta sinf oʻquvchilari uchun. Kichik sinf oʻquvchilari uchun hatto 6-7 soat ham zoʻriqish hisoblanadi.
Ushbu maqolani ham o‘qing: Oyoq tomiri tortishishi: sabablar, birinchi yordam va davolash
Olimlar tekshiruvi, har bir maktab oʻquvchisining kam harakat holatida oʻrtacha 18 soat vaqtini sarflashi aniqlandi (yotadi yoki oʻtiradi). Jismoniy harakat uchun esa bor yoʻgʻI 6 soat vaqt qolar ekan. Ammo, mana shu 6 soat ichida maksimal darajada jismoniy mashqlar bajarish ancha yaxshi koʻrsatkich ekan.
Yuqori sinf oʻquvchilari boʻsh vaqtlarida nima bilan mashgʻul boʻlishlari kerak?
Yuqori sinf oʻquvchilari boʻsh vaqtlarida, afsuski, jismoniy tarbiya bilan shugʻullanmasliklari haqiqat. Ularning koʻpchiligi qulay oʻrindiqlarga joylashib olib televizor yoki kompyuter qarshisida boʻladilar. Bu esa gipodinamiyaga olib keladi.
Zamonaviy avlodning eng dolzarb savoli – oʻsish va rivojlanishning tezlashishidir, yaʼni “akseleratsiya”. Akserelatsiya – bu yoshlarning oʻsish va rivojlanish tezligining, ulardan avvalgi avlodlarga nisbatan jadallashishidir.
Zamonaviy fanda oʻsayotgan organizm – oʻz-oʻzini boshqaruvchi murakkab jarayon boʻlib, bu organizmning genetik programmasi boʻyicha amalga oshadigan jarayondir. Har qanday bolaning yoshiga bogʻliq holda oʻzgarishi, aʼzolarining rivojlanishi va oʻziga xos funksiyalari bolaning irsiy omillarida “yozilgan” boʻladi.
Balogʻatga yetishish muddati akseleratsiyasi na irqiy xususiyatlarga, na iqlimga va na yashash joyiga bogʻliq. Baʼzida tibbiyot adabiyotlarida uchraydigan , janubiy xalqlarning jinsiy yetilishiga oid keng tarqalgan fikrlari ham aslida hozirgacha ilmiy jihatdan tasdiqlanmagan gipotezalardir. Bu borada ijtimoiy-iqtisodiy sharoit va oziq-ovqatning sifatining oʻzgarishi muhim ahamiyatga ega.
Akseleratsiya taʼlim sohasida, ayniqsa, oʻsmirlar uchun bir qator muammolarni keltirib chiqaradi. Shuningdek, zamonaviy ota-onalar oʻz farzandlarini tarbiyalashda baʼzi “nizolari” ga duch kelishmoqda. Oʻsmirlar oʻzlarining ota-onalariga befarq boʻlib, ular bilan kichiklarga oʻxshab munosabatda boʻlishlarini istashmaydi, yoshlarning tabiati va dunyo qarashi, kattalarning intellektual dunyosiga qaraganda kengroq deb oʻylashadi. Shu sababli oʻsmirlar tarbiyasida birinchi navbatda moddiy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda boʻlish, mehnat qilish, oʻziga va boshqalarga nisbatan masʼuliyat hissini tarbiyalashga koʻmaklashish maqsadga muvofiqdir.
Foydali maqolalar:
- Bolani o‘qishga qanday qiziqtirish mumkin?
- Farzandingizni maktab kasalliklaridan asrang!
- Talabalar taomnomasi
- Tibbiy psixolog. U kim?