MATEMATIKA 5 – /Umumiyfiles/darsliklar/5/ · B. Q. HAYDAROV MATEMATIKA 5 Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5- sinfi uchun darslik

Mazkur testlar to’plami S.Ahmedov, B.Qosimov, R.Qo’chqorov, Sh.Rizayevlarning 5-sinf adabiyot fani (2020-y.) darsligi ma’lumotlarini chuqur egallash uchun zarur bo’lgan testlardan iborat. Testlar to’plami umumiy o’rta ta’lim maktabi va akademik litsey o’quvchilari, abituriyentlar va mustaqil tayyorlanuvchilar uchun mo’ljallangan.

Назокат Камилова: Адабиёт дарслиги мавзулари бўйича тестлар тўплами (5 синф)

Mazkur testlar to’plami S.Ahmedov, B.Qosimov, R.Qo’chqorov, Sh.Rizayevlarning 5-sinf adabiyot fani (2020-y.) darsligi ma’lumotlarini chuqur egallash uchun zarur bo’lgan testlardan iborat. Testlar to’plami umumiy o’rta ta’lim maktabi va akademik litsey o’quvchilari, abituriyentlar va mustaqil tayyorlanuvchilar uchun mo’ljallangan.

Характеристики

ISBN	978-9943-5101-8-0
Язык	На узбекском
Надпись	Латиница
Количество страниц	224
Издательство	Адабиёт учқунлари
Тип обложки	Мягкая
Формат бумаги	A5
Год издания	2020

Книги, продукты, мировая литература, узбекская литература, бизнес и психология, на русском языке, современная узбекская литература, детская литература, религиозная литература, наука и учебники, для абитуриентов, лучшие книги, топ-100 бестселлеров, художественная литература (биографическая литература), биография , на английском языке много другое. Быстрая доставка в Узбекистан

Отзывы

Назокат Камилова: Адабиёт дарслиги мавзулари бўйича тестлар тўплами (5 синф)

MATEMATIKA 5 – eduportal.uzeduportal.uz/Umumiyfiles/darsliklar/5/matematika_5_uzb.pdf · B. Q. HAYDAROV MATEMATIKA 5 Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5- sinfi uchun darslik

Taqrizchilar Sh. A. Alimov fizika-matematika fanlari doktori, OzMU professori; M. M. Tleumuratov Xalq talimi alochisi, Xojayli tumani 70- maktab oliy toifali matematika oqituvchisi; M. M. Shoniyozova Toshkent shahar 300- maktab oqituvchisi; I. V. Chernyakova Toshkent shahar 2- maktab oqituvchisi.

Aziz oquvchi!Siz bu oquv yilida ham matematika bilan tanishishda davom etasiz. Matematika ming yillar

muqaddam inson ehtiyojlarining mahsuli sifatida vujudga kelgan. Uning rivojiga buyuk ajdodlarimiz sharqning mashhur allomalari, buyuk matematik olimlari ulkan hissa qoshishgan. Hozirda hech bir kishi matematikani bilmasdan turib, oz turmushini bekamu-kost tasavvur qila olmaydi. Matematika sizga shunchaki hisob-kitob ishlarini orgatib qolmasdan, eng asosiysi sizni mantiqiy fikrlashga, mushohada yuritishga, hayotiy muammolarning eng maqbul yechimini topishga yordam beradi, aqlingizni peshlaydi.

Qolingizdagi mazkur darslik ezgu maqsadlaringizni amalga oshishida sizga hamrohlik qiladi, beminnat yordamchi boladi. Uning sahifalaridan nafaqat matematikaga oid malumotlar bilan, balki texnika, fan tarixi, atrof-olam va kundalik turmushga oid qiziqarli va foydali malumotlar bilan ham tanishasiz. Bu malumotlar turli-tuman masala va misollar korinishida etiboringizga havola qilinmoqda.

Eslab qolish lo zim bolgan nazariy malumot va tushunchalar;

Sinfda bajariladigan mashqlar;

Uyda bajariladigan mashqlar;

Matematika tarixiga oid lavhalar va topshiriqlar;Qiziqarli matematikaga oid masalalar.

Ozlashtirilgan bilimlarni nazorat qilish-ga doir topshiriqlar;

Yaxshi ozlashtiruvchi oquvchilar uchun moljallangan mashqlar;Otilganlarni takrorlash uchun

berilgan mashqlar;Otilganlarni ogzaki takrorlash uchun berilgan mashqlar;Bitta darsga ajratilgan mashqlarni bir-biridan ajratuvchi belgi;

Ogzaki bajariladigan mashqlar;33.38.11.

Darslik sahifalarida nazariy malumotlar, qoida, masala vatopshiriqlar quyidagi belgilar ostida berilgan:

Yangiyol poligraf servis, 2011, 2015 B. Q. Haydarov, 2011, 2015.

Respublika maqsadli kitob jamgarmasi mablaglari hisobidan chop etildi.

UOK: 372.851(075)KBK 22.1(5O) H 19

Haydarov B. Q.Matematika 5 sinf : umumiy orta talim maktablarining 5- sinfi uchun darslik / B. Q. Haydarov. – Qayta ishlangan va toldirilgan ikkinchi nashri. – Toshkent : Yangiyol Poligraf Servis, 2015. – 240 b.

UOK: 372.851(075)KBK 22.1(5O)ya72

M U N D A R I J A

I bob. Natural sonlar va shkalalar1. Natural son tushunchasi. Natural sonlarning yozilishi va oqilishi . 52. Kesma. Kesmaning uzunligi. Uchburchak . 113. Tekislik, togri chiziq va nur . 174. Shkalalar va koordinatalar. Sonlar nuri. 205. Natural sonlarni taqqoslash. Katta va kichik . 286. I bobni takrorlashga doir masalalar . 32II bob. Natural sonlarni qoshish va ayirish7. Natural sonlarni qoshish va uning xossalari . 368. Natural sonlarni ayirish va uning xossalari . 419. Sonli va harfli ifodalar . 4610. Qoshish va ayirish xossalarining harfiy ifodasi . 4811. Tenglamalar. 5112. II bobni takrorlashga doir masalalar. . 57III bob. Natural sonlarni kopaytirish va bolish13. Natural sonlarni kopaytirish va uning xossalari. 6214. Natural sonlarni bolish . 6715. Qoldiqli bolish . 7216. Ifodalarni soddalashtirish . 7517. Natural sonlar ustida tort amalga doir masalalar yechish. Amallarni bajarish tartibi . 8118. Sonning darajasi. Sonning kvadrati va kubi . 8519. III bobni takrorlashga doir masalalar . 88IV bob. Yuz va hajmlar20. Formulalar . 9221. Yuz. Togri tortburchak va kvadrat yuzi formulalari . 9522. Yuz olchov birliklari . 10023. Togri burchakli parallelepiped va kub . 10324. Hajm. Hajm olchov birliklari. Togri burchakli parallelepiped va kub hajmi formulalari . 10825. IV bobni takrorlashga doir masalalar . 114V bob. Oddiy kasrlar26. Aylana va doira . 11727. Ulushlar. Oddiy kasrlar haqida tushuncha . 11928. Kasrlarni taqqoslash . 12429. Togri va notogri kasrlar . 12830. Bir xil maxrajli kasrlarni qoshish va ayirish . 13131. Bolish va kasrlar . 13632. Aralash sonlar. 13933. Aralash sonlarni qoshish va ayirish . 14434. V bobni takrorlashga doir masalalar . 151

VI bob. Onli kasrlar35. Onli kasrlarning yozilishi va oqilishi. 15536. Onli kasrlarni taqqoslash . 16037. Onli kasrlarni qoshish va ayirish . 16538. Sonning taqribiy qiymati. Sonlarni yaxlitlash . 17039. VI bobni takrorlashga doir masalalar . 175VII bob. Onli kasrlarni kopaytirish va bolish40. Onli kasrni natural songa kopaytirish . 17841. Onli kasrni natural songa bolish . 18342. Onli kasrlarni kopaytirish . 19043. Onli kasrni onli kasrga bolish . 19644. Orta arifmetik . 20145. VII bobni takrorlashga doir masalalar . 204VIII bob. Foizlar46. Foiz haqida tushuncha . 20847. Foizlarga doir masalalar . 21248. Burchak. Togri va yoyiq burchaklar. 21749. Burchaklarni olchash. Transportir . 22250. Doiraviy diagrammalar va ularni qurish . 22651. VIII bobni takrorlashga doir masalalar . 230IX bob. Takrorlash52. V sinfda otilganlarni takrorlashga doir masalalar . 232Javoblar . 237

Darslik saytiga marhamat!Matematika 5 darsligini yanada takomillashtirish, unga oid oquv-

uslubiy materiallarni yaratish va boyitib borish maqsadida muallif tomonidan maxsus sayt yaratildi. Saytning ZiyoNet tarmogidagi elektron manzili matematika5.zn.uz.

Kelajakda bu sayt talim yangiliklari, oquv-meyoriy hujjatlar, qoshimcha nazariy va oquv-uslubiy materiallar, sinfdan tashqari mashgulotlar (togarak, olimpiada) materiallari, matematika fani tarixiga oid lavhalar hamda qiziqarli masalalar xazinasiga aylantiriladi. Unga oz materiallaringizni ham qoshi-shingiz mumkin.

Sayt yordamida darslikning afzalliklari va kamchiliklari haqida fikr va mulohazalaringizni hamkasblaringiz bilan ortoqlashishingiz mumkin. Shuningdek, mazkur darslik asosida dars berish davomida tugilgan savollarga muallifning ozidan javob olishingiz mumkin.

Muallif darslik va sayt haqidagi barcha fikr va mulohazalarni chuqur minnatdorchilik bilan kutib qoladi. Ularni muallifning elektron manzili [email protected] ga yuborishingiz ham mumkin.

I BOB. NATURAL SONLAR VA SHKALALAR

1- . NATURAL SON TUSHUNCHASI. NATURAL SONLARNING YOZILISHI VA OQILISHI

1.1. Natural sonlar qatori

Quyidagi rasmda ikkita olma, uchta daftar va onta kitob tasvirlangan. Sonlardan foydalanib bu narsalarni quyidagicha yozish mumkin:

2 ta olma, 3 ta daftar, 10 ta kitob.Narsalarni sanashda ishlatiladigan sonlar natural sonlar deb ataladi.Yuqorida korilgan misolda 2, 3 va 10 sonlari natural sonlardir.Har qanday natural sonni onta: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 raqamlari bilan

yozish mumkin. Sonning faqat 0 dan 9 gacha bolgan raqamlar bilan bunday yozilishiga sonning onli yozuvi deyiladi. Bu holda son onli sanoq sistemasida yozilgan deb ham aytiladi.

1 dan boshlab barcha natural sonlarni sanoq tartibida ketma-ket yozib chiqsak,1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, korinishdagi natural sonlar qatori hosil boladi.

Natural sonlar qatorida 1 eng kichik natural sondir.

Har qanday natural songa 1 ni qoshsak, natural sonlar qatorida undan keyin keluvchi natural son hosil boladi. Shuning uchun natural sonlar qatorida eng katta son yoq. Chunki, eng katta son bor desak, bu songa 1 ni qoshib undan ham katta sonni hosil qilaveramiz.

Natural sonlar qatori cheksizdir.

1 2 34 5 67 8 9

I II IIIIV V VIVII VIII IX

Sonning onli yozuvida har bir raqam qiymati uning turgan orniga bogliq boladi. Agar 7 raqami natural son yozuvining eng oxirida turgan bolsa, 7 ta birlikni, oxiridan ikkinchi orinda turgan bolsa, 7 ta onlikni, oxiridan uchinchi orinda turgan bolsa, 7 ta yuzlikni anglatadi va hokazo.

Masalan, 7 soni 127 yozuvida – 7 ta birlikni, 472 yozuvida – 7 ta onlikni, 780 yozuvida esa 7 ta yuzlikni anglatadi.

0 raqami ozi turgan xonada birorta ham birlik yoqligini bildiradi. Bu belgi nol sonini ifodalashda ham ishlatiladi.

0 natural son emas.

1.2. Kop xonali sonlar, ularning oqilishi va yozilishi

Natural son yozuvi bitta belgidan (raqamdan) iborat bolsa, bu son bir xo-nali, ikkita belgidan (raqamdan) iborat bolsa, ikki xonali son deb ataladi. Shunga oxshash, natural sonlar yozuvidagi belgilar (raqamlar) soniga qarab, uch xonali, tort xonali, besh xonali va hokazo kop xonali sonlar haqida gapirish mumkin.

Masalan, 1, 3, 6, 9 bir xonali, 19, 22, 87 ikki xonali, 307, 976 uch xonali, 6717, 4500 tort xonali, 20 456, 56 001 besh xonali sonlardir.

Ikki va undan ortiq xonali sonlar kop xonali sonlar deb ataladi.Kop xonali sonlarni oqish uchun ular ong tomondan boshlab uchta raqamdan

iborat guruhlarga ajratiladi (eng oxirgi guruh bitta yoki ikkita raqamdan iborat bolishi ham mumkin). Bu guruhlar sinflar deb ataladi.

Ong tomondagi birinchi uchta raqam birlar sinfini, keyingi uchta raqam ming lar sinfini tashkil qiladi. Ulardan keyin millionlar, milliardlar va hokazo sinflar keladi.

1 000 000 million sonining yozilishi. U qisqacha 1 mln deb ham yoziladi. Millionlar sinfi millionlar, on millionlar va yuz millionlar xonasidan tashkil topgan. Bu xonalarni millionlar sinfining birlar, onlar va yuzlar xonasi deb ham ataymiz. Ravshanki, 1 million mingta 1000 ga teng boladi.

1 000 000 000 milliard sonining yozilishi. U qisqacha 1 mlrd deb ham yoziladi. 1 milliard 1000 ta millionga teng.

1- misol. Aytaylik, 29 405 378 613 soni onli yozuv jadvalida yozilgan bolsin. Jadvaldan korinib turibdiki, berilgan sonning milliardlar sinfida 29 ta birlik, mil

lionlar sinfida 405 ta birlik, minglar sinfida 378 ta birlik va nihoyat birlar sinfida 613 ta birlik bor.

29 milliard 405 million 378 ming 613

Sinflar nomi milliardlar millionlar minglar birlar