5 sinf ona tili mavzulashtirilgan testlar
Xiva shahridagi 18-sonli umumtaʼlim maktabida shahar va tumanlar hokimlari, taʼlim sohasi rahbarlari, maktab direktorlari ishtirokida oʻtkazilgan amaliy seminar ayni shu masalaga bagʻishlandi.
Mavzu: Ona tili darslarida Uyushiq bo‘lakli gaplarni o‘quvchilarga o‘rgatish
1
Mavzu: Ajratilgan bo’laklar, uyushiq bo’laklar tahlili
REJA:
Kirish. 2
1. Ona tili darslarida uyushiq bo‘lakli gaplarni o‘rgatish. 4
2. O‘zbek tilida uyushiq bo‘laklarning qo‘llanishi xususiyatlari. 9
3. Uyushiq bo‘laklarda tinish belgilarning ishlatilishi. 15
4. Ajratilgan izohli bo’laklar. 26
Xulosa. 34
Foydalanilgan adabiyotlar. 36
2
Kirish
Bo‘lajak o‘qituvchi oldiga oldida til qoidalari va qonuniyatlarini yaxshi bilish,
kasbga oid fan asoslari bilan atroflicha tanishish, o‘zlashtirish talabi qo‘yilgan. Bu
talab “Davlat tili haqida”gi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi, “Kadrlar tayyorlash miliy dasturi
haqida”gi Qonunlar, qolaversa Davlat ta’lim standartlarida aniq va ravshan belgilab
qo‘yilgan. Chunki til qoidalarini yaxshi tushunish va bo‘lajak o‘qituvchiga ravon va
to‘g‘ri, mustaqil fikrlash imkoniyatlarini keng ochadi. “Biz ajdodlardan avlodlarga
o’tib kelayotgan bebaho vorislari sifatida ona tilimizni asrab-avaylashimiz, uni
boyitish, nufuzini yanada oshirish ustida doimiy ishlashimiz zarur”
O‘quvchilarning savodxonligini oshirish ularning bilim ko‘lamini
chuqurlashtirishimizda asosiy omil bo‘ladi. Yana shuni alohida ta’kidlash lozimki,
boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga uyushiq bo‘lakli gaplarni o‘rgatish orqali ularning
og‘zaki va yozma nutqi shakllantiriladi.
O‘mumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti asosida tuzilgan maxsus
o‘quv dasturining asosiy talablaridan biri o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini
o‘stirish, bilish faolligini oshirishdir. Bularni amalga oshirish uchun o‘quvchilarni
til hodisalari haqida o‘ylashga, fikrlashga, mulohaza qilishga muhokama yuritishga,
xulosa chiqarishga o‘rgatadigan samarali metod va usullardan foydalanish talab
etiladi. Yangi mavzuni tushuntirishda til materialini
kuzatish, tahlil qilish, uning muhim belgilarini aniqlash, taqqoslash, guruhlash va
umumlashtirish usullaridan foydalanildi.
Ona tili ta’limi standarti ko‘rsatkichlari boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mustaqil
fikrlay olish qobiliyatini, ifodalangan fikrni anglash va o‘z fikrini savodli, mantiqiy
izchillikda bayon eta olishga o‘rgatish orqali belgilanadi. O‘zbek tilining sintaktik
qurilishida uyushiq bo‘lakli gaplarni o‘rganish masalasi atroflicha ishlanishni talab
qiluvchi, nazariy va amaliy qimmati katta bo‘lgan dolzarb masalalaridandir. O‘zbek
tilida gap bo‘laklarining uyushib kelishi ancha uzoq tarixga ega. Uyushiq
bo‘laklarning ko‘plab qo‘llanishini XI asrda va undan so‘ng yaratilgan asarlarda
ko‘plab uchratamiz. Bu hodisa barcha turkiy xalqlar, shu jumladan, o‘zbek xalqi
3
uchun ham mushtarak bo‘lgan turk- runiy yozuvlarida ham, Alisher Navoiy,
Zahiriddin Muhammad Bobur asarlarida ham ko‘plab uchraydi.
Chektilar sharbatu taom avval,
Ikkisidin yetushdi kom avval ( Navoiy)
Ushbu yil shu haliq taomdin parhez qila boshladim. Pichoq va qoshiq va
dasturxong‘acha ehtiyot qilur edim ( ”Boburnoma”).
5 sinf ona tili mavzulashtirilgan testlar
Joriy yilning 20-yanvar kuni maktablarda xorijiy tillar va kasb oʻrgatish tizimini rivojlantirish masalalari boʻyicha davlatimiz rahbari boshchiligida boʻlib oʻtgan yigʻilishda bitiruvchilarining 50 foizi mehnat bozoriga hech qanday kasbga ega boʻlmasdan kirib kelayotgani tanqid qilindi. Oʻquvchi-yoshlarga maktabda kamida ikkita xorijiy til hamda bitta kasb-hunar oʻrgatish tizimini yoʻlga qoʻyish yuzasidan ustuvor vazifalar belgilandi.
Shunga koʻra Xorazm viloyatidagi umumtaʼlim maktablarida ham kasb-hunar oʻquv-ustaxonalarini tashkil etish va jihozlash ishlari olib borilmoqda. Har bir tuman va mahallaning xususiyatidan kelib chiqib, oʻquvchilarga maktabning oʻzida 64 turdagi kasbni oʻrgatish yuzasidan takliflar ishlab chiqilmoqda.
Xiva shahridagi 18-sonli umumtaʼlim maktabida shahar va tumanlar hokimlari, taʼlim sohasi rahbarlari, maktab direktorlari ishtirokida oʻtkazilgan amaliy seminar ayni shu masalaga bagʻishlandi.
Seminar qatnashchilari xorijiy til oʻqituvchilarining dars taqdimotlari, IT texnologiyalar sohasida oʻz iqtidorlarini namoyish etayotgan yosh dasturchilar hamda oʻquv ustaxonalari faoliyati bilan tanishdilar.
Aytish oʻrinliki, mazkur maktabda 2 ta xorijiy til va 17 turdagi kasbni oʻrgatish uchun maxsus xonalar tashkil qilinib, ushbu toʻgaraklarga 7-11 sinf oʻquvchilaridan 220 nafari jalb qilingan. Mashgʻulotlarni yuqori malaka sertifikatiga ega chet tili oʻqituvchilari va Xivaning mashhur hunarmandlari olib boradi. Kompyuter va mobil telefonlarni taʼmirlash, yogʻoch oʻymakorligi, tunukasozlik, tikuvchilik, pazandalik, issiqxona xoʻjaligi, erkaklar va ayollar sartaroshi kabi kasblarni puxta egallash uchun maktab hovlisida qisqa vaqt ichida yengil konstruksiyalar yordamida bir nechta oʻquv ustaxonalari barpo etildi. Oʻquvchilar darsdan boʻsh vaqtlarida kasb oʻrganish barobarida shogird sifatida maʼlum miqdorda daromad ham ishlab topadilar.
Seminarda ushbu maktab tajribasini butun viloyat boʻyicha keng ommalashtirish chora- tadbirlari belgilab olindi.
Odilbek ODAMBOYEV, “Xalq soʻzi”.
- #хорижий тил
- #касб ўргатиш тизими