Fizika 6-sinf testlar
vaziyati koordinatalar bilan belgilanadi) va harakatlarning barcha
Fizika fanidan oraliq nazorat variant savollariga javoblari
28km/soatgacha kamaytirilgan. Tormozlanish kuchi topilsin.
5. Relesdan turgan vagon tekis tezlanuvchan harakat qilib, s=11 m
yo`lni t=30 sekundda o`tishi uchun unga qanday kuh tasir qilishi
kerak? Vagonning og`irligi R=16 T. Harakat vaqtida unga o`z
og`irligining 0,05 qismiga teng bo`lgan ishqalanish kuchi tasir
Kinematika (yun. kinema — harakat) — mexanikaning bir boʻlimi.
Jism harakatini vujudga keltiruvchi kuchlarni hisobga olmagan qolda
jism harakatining geometrik xossalarini oʻrganadi. Oʻrganiladigan
obʼyekt xossalariga koʻra, nuqta, qattiq jism, deformatsiyalanuvchi jism,
tutash muhit (gaz, suyuqlik, elastik jism) K.siga boʻlinadi. Odatda, K.
dinamikani oʻrganishda qoʻshimcha vosita hisoblanadi. Nuqta va qattiq
jism K.sining asosiy vazifasi nuqta yoki qattiq jismning muayyan sanok,
sistemasiga nisbatan harakatlarini (sanoq sistemasiga nisbatan nuqta
vaziyati koordinatalar bilan belgilanadi) va harakatlarning barcha
kinematik tasniflari orasidagi bogʻlanishlarni aniqlashdir.
Nuqta tezligi (t>) va tezlanish (sh) uning harakatini ifodalovchi asosiy
kinematik omillardir. Boʻlar harakat turiga bogʻliq. Jismning eng oddiy
harakati ilgarilanma va aylanma harakatdan iborat. Ilgarilanma harakat
vaqtida jismning barcha nuqtalari birday harakat qiladi; jism harakatini
(trayektoriyasini) ifodalash uchun bitta nuqtaning harakatini bilish
kifoya. Har qanday jism toʻgʻri va egri chiziq boʻylab harakatlanadi.
Harakat tekis toʻgʻri chiziqli (yoki aylanma) hamda teqismas
(oʻzgaruvchi) boʻlishi mumkin. Teqismas harakatda tezlikning oniy
(haqiqiy) yoki oʻrtacha qiymati aniqlanadi. Tekis harakatda tezlanish
nolga teng . Jism qoʻzgʻalmas oʻq atrofida aylanma harakat qilsa, bitta
erkinlik darajasiga ega boʻladi va uning vaziyati burilish burchagi
(davri), burchak tezligi (chastota) va burchak tezlanishi bilan
Erkin qattiq jism massa markazi bilan birga ilgarilanma va aylanma
harakat qiladi. Artilleriya snaryadi, raqsta, fazoviy jismlar va boshqa
harakati boʻnga misol boʻladi.
Deformatsi ya l anu vchi muh i t l a r K.si deformatsiyalar umumiy
nazariyasi va muhitning uzluksizligi shartini aks ettiruvchi uzluksizlik
tenglamalarini hamda uzluksiz muhit harakatining tavsiflarini aniqlaydi.
Tutash muhit K. muhit elementlar harakatini ularning
deformatsiyalanuvchanligini hisobga olgan holda bayon qiladi.
Yorugʻlik tezligiga yaqin boʻlgan harakat K.si haqida nisbiylik
nazariyasida, mikrozarralar harakati haqida kvant mexaniqat qaraladi. K.
usullari turli mexanizmlar va boshqalarda harakat uzatishni hisoblashda
muhim ahamiyatga ega.
2. Molekulyar fizika – har xil agregat holatdagi moddalarning
xususiyatlarini ularning molekulyar tuzilishi asosida
tekshiradigan fizikaning bo’limi. Bunda molekulyar o’zaro ta’sir
kuchi va molekulalarning issiqlik harakati hisobga olinadi.
Moddalar uzluksiz xaotik (tartibsiz) harakatda bo’lgan atom va
molekulalardan tuzilgan degan fikrga asoslangan modda
tuzilishning nazariyasiga molekulyar kinetik nazariya deyiladi.
Bu nazariyaning asosiy qonuniyatlari quyidagilar:
1.Barcha moddalar tarkibida eng kichik elementar zarrachalar
bo’lgan turli molekula, atom va ionlardan tashkil topgan.
2.Atom, molekula va ionlar doim uzluksiz xaotik harakatda
3.Hamma zarralar orasida o’zaro tortishish va itarish kuchlari
18 asrda M.V.Lomonosov modda tuzilishi Molekulyar – kinetik
nazariyasini asoslarini bayon qilib berdi va tajribada tasdiqladi.
Molekulaning o`lchamlari juda kichik bo`lgani uchun ularni
oddiy ko`z bilan ko`rish mumkin emas. Eng katta molekulalar
elektron mikroskop yordamida suratga olingan. Eng nozik
tajribalarning ko`rsatishicha ikki atomli kislorod molekulasining
chiziqli kattaligi
atrofida. Umuman molekulalarning chiziqli
Shuni ta’kidlash lozimki molekula o`z navbatida atomlardan
harakatlanuvchi elektronlardan iborat bo`ladi.
2. Molekulaning massasi. Alohida molekulalarning massalari
juda kichik bo`lib, maxsus-asbob massa-spektrometrlar yordamida
aniqlanadi. Masalan suv molekulasining massasi
kg atrofida.
Shuning uchun ham fizikada, molekulalar massalarining absolyut
qiymatlari bilan emas, balki o`lchamsiz nisbiy kattaligi bilan ish
ko`riladi. Chunki bu hisob-kitobni ancha osonlashtiriladi. Xalqaro
kelishuvlarga asosan etalon, ya’ni birlik atom massasi m
S izotopi (atomar) massasining 1/12 qismi qabul qilingan.
Istalgan molekulaning nisbiy massasi M
ni aniqlash uchun
molekula massasining absolyut qiymati m
ni birlik atom massasi m
ga bo`lish kerak
Xuddi shuningdek nisbiy atom massasi A
ni aniqlash uchun esa
atom massasining absolyut qiymati m
ni birlik atom massasi m
Fizika 6-sinf testlar
Quyoshdan chiqqan yorug’lik yerga qancha vaqtda yetib keladi?
Devorga osilgan soat mayatnigining takrorlanib turuvchi harakati ____________ deb ataladi.
Jism massani qanday asbobda o’lchash to’g’ri natija beradi?
Massaning asosiy birligini ko’rsating.
Qanday holatda jismni moddiy nuqta deb qarasa bo’ladi.
A)Trayektoriya uzunligi jism o’lchamiga taxminan teng bo’lsa
B)Trayektoriya uzunligi jism o’lchamidan juda katta bo’lsa
C)Jism o’lchami tarayektoriya o’lchamidan juda katta bo’lsa
Jismlar harakatlanayotganda fazoda qoldirgan izga _________ deyiladi.
Avtomobil 60 km soat teslik bilan 3 soat yo’l bosdi. U qancha masofani bosib o’tgan?
Birinchi jismning harakatini ikkinchi jismga nisbatan harakatini organmoqdamiz.
A)Birinchi jism sanoq jism bo’ladi
B)Ikkinchi jism sanoq jism bo’ladi
C)Har ikkalasi ham sanoq jism bo’ladi
Agar biror jism harakati davomida bir xil tezlik bilan harakatlansa yoki istalgan teng vaqtlar ichida birday masofani bosib o’tsa, bunday harakatga _________ deyiladi.
Qaysi birining zichligi kattaroq
Tezlikning birligini ko’tsating
Velosiped g’ildiragining harakatini __________ deyish mumkin.
Jismning harakat trayektoriyasi uzunligiga ________ deb ataladi.
Zichlik deb nimaga aytiladi?
A)Moddaning birlik hajmiga to’g’ri kelgan massasiga
B)Jism hajmining massasiga nisbatiga
C)Maddaning qattiq yoki yumshoqligiga
Yerdan quyoshgacha bo’lgan masofani toping.
C)3 yorug’lik yili
Vaqt o’tish bilan jismlarning boshqa jislarga nisbatan fazodagi o’rnini o’zgartirishi ___________ deb ataladi.
Jismlarning tinch yoki harakat holatini saqlash qobiliyatiga ________ deyiladi.
Prujinali tarozi nimani o’lchaydi?
30 m/s ni km/soat larda ifodalang.
Avtomobil 4 soatda 300 km masofani bosib o’tgan bo’lsa, u qanday tezlik bilan harakat qilgan?
Jismning inertlik xossasini xarakterlovchi kattalikka jismning _________ deyiladi.
Agar biror jism harakati davomida istalgan teng vaqtlar ichida turli masofani bosib o’tsa, bunday harakatga _________ deyiladi.
Teslik deb _____________ ga aytiladi.
A)Vaqtning yo’lga nisbati
B)Vaqt birligi ichida bosib o’tilgan yo’l
C)Yo’lning vaqtga ko’paytmasi
Murakkab shaklli jismlarning hajmini aniqlashda qanday usuldan foydalanish qulay?
A)Taroziga tortib ko’riladi Tomonlari o’lchab ko’riladi va ko’paytiriladi
B)Suyuqlikka to’la botiriladi va siqib chiqarilgan suvning hajmi
20 m/s ni km/soat larda ifodalang
Qo’rg’oshin bo’lagi simob bilan to’ldirilgan idishga tashlansa qanday hodisa ro’y beradi?
A)Simobning ostiga cho’kadi
B)Simobning ustiga suzib yuradi
Oltin bo’lagi simob bilan to’ldirilgan idishga tashlansa qanday hodisa ro’y beradi?
A)Simobning ostiga cho’kadi
B)Simobning ustiga suzib yuradi
Jismlarda bo’ladigan mexanik harakatlar hamda ularning muvozanat holatlari birgalikda ____________ deb ataladi.
Hajmi 5 sm 3 bo’lgan suvning massasini toping.
72 km/soat ni m/s larda ifodalang.