6 sinf maktab darsliklari

а) дарсликлар ва ЎМ Қ лар мактаб кутубхона жам ғ армасининг тў ғ ри шакллантирилганлиги, улардан фойдаланилишининг та ҳ лил қ илинганлиги;

Samarqandda o‘quvchini urib, uning quloq pardasini yirtib yuborgan maktab direktoriga jazo tayinlandi

Samarqand viloyati Urgut tumanida sinfxonada paqildoq portlatgani uchun maktab direktoridan tarsaki yegan o‘quvchinining quloq pardasi yirtilgani haqida xabar bergan edik.

Unga ko’ra, maktabning ona tili va adabiyoti o‘qituvchisi 6-sinf o‘quvchilariga dars berayotgan vaqtida o‘quvchilar darsxonada pirotexnika vositalaridan foydalangani haqida maktab direktoriga arz qilgan edi. Direktor esa xonaga kirib o‘quvchilardan birining qulog‘iga shapaloq tushiradi. Natijada, bolaning quloq pardasi yirtilgan. Ammo, jabrlangan o‘quvchi pirotexnika vositasini portlatmagani, o‘zi o‘tirgan stoli singani bois uni almashtirish uchun o‘rnidan turganini ma’lum qilgan. Holat yuzasidan Urgut tumani IIB tomonidan tergovga qadar tekshiruv harakatlari olib borilyotgan edi.

Oliy sud Matbuot xizmatining xabar berishicha, ish bo‘yicha yig‘ilgan hujjatlar sudda ko‘rib chiqilgan.

“Borsam bolalar doskada turgan ekan. Paqildoq tashlangan ekan. Achchiq ustida shu bolani bir shapaloq urdim. Bolani Toshkentga 3 marta olib borib, davolatib keldim. Hozir u yaxshi”, – deydi sobiq direktor.

“Besh, olti marta urib, qulog‘iga tepgan. Boshi borib partaga urilgan. Boshi chayqalgan. O‘g‘lim jon ustoz urmang, deb yig‘lagan. Hozir davolatdim deyapti, davolatgan bo‘lsa, bolamning qulog‘i eshitsin. Xulosani yozib qo‘yibdi, doktor”, – deydi sobiq direktorning so’zlarini inkor qilib jabrlanuvchi bolaning otasi.

Sud hukmiga ko‘ra, sobiq direktor JKning 206-moddasi 1-qismi bilan 3 yilga ta’lim sohasida mansabdorlik va moddiy javobgarlik lavozimida ishlash huquqidan mahrum qilinib, unga nisbatan 2 yilga ozodlikni cheklash jazosi tayinlandi.

6 sinf maktab darsliklari

Bolalikda o‘qilgan asarlarning ta’siri umr bo‘yi insonga hamroh-hamnafas bo‘ladi. Yoshlikda xayolga o‘rnashgan tushuncha, tasavvurlar hamisha to‘g‘ri tuyuladi. Shuning uchun bolaning oq qog‘ozdek sof, toza ongu shuuri kitobda zikr etilgan haqiqatlarni hayratomuz bir tashnalik bilan o‘zlashtiradi, ularga umri davomida inonib yashaydi.

Shunday ekan, bugungi adabiyot darsliklari qay ahvolda? Ular bugungi davr talabiga javob bera oladimi?

Darsliklar yaratish mas’uliyatli va murakkab ishligini hisobga olsak, uzluksiz ta’lim tizimi uchun tayyorlangan darsliklar bir-birini takrorlamasligi, aksincha, mazmunan to‘ldirishi, o‘quvchi bilimini bosqichma-bosqich yuksaltirishga xizmat qilishi kerak. Hozirgi maktab darsliklari katta fundamental ish sifatida e’tirofga loyiq. Lekin darsliklardagi ayrim o‘rinlar xususida mulohazalar borki, ularni aytib o‘tishni lozim topdik.

Amaldagi 5–9-sinf adabiyot darsliklarida o‘quvchilar 67 nafar o‘zbek hamda jahon adabiyoti namoyandalarining hayoti va ijodi, shuningdek, turli adabiy janrlar, badiiy tasvir vositalari haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishadi. Har bir mavzu oxirida keltirilgan savol va topshiriqlar o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi…

Avvalo, adabiyot darsliklari o‘quvchilarning yosh xususiyatlari va ruhiy dunyosiga mos bo‘lmog‘i kerak. Shuni inobatga oladigan bo‘lsak, 5—6-sinf o‘quvchilari hali turli o‘yinlarga qiziqadigan, har xil sarguzashtlarga boy ertak va rivoyatlarni eshitishni xush ko‘radigan, multfilmlarni tomosha qilib charchamaydigan yoshda bo‘ladi. Maqolani yozish jarayonida chet el adabiyot darsliklarini o‘rganib chiqdik. Masalan, 5—6-sinf rus bolasi Aleksandr Dyuma, Jyul Vern, Mark Tven, Ernest Seton-Tompson, Amadey Hofman, Lev Tolstoy, Aleksandr Pushkin kabi adiblarning bolalarbop sarguzasht asarlarini o‘qiydi. Ammo bizda…

To‘g‘ri, 5—6-sinf darsliklarida bolalarbop asarlar yo‘q emas. Lekin ularning safini kengaytirish lozim. Sababi, mana bir necha yilki, maktab o‘quvchilari Xudoyberdi To‘xtaboyev, Antuan de Sent-Ekzyuperi, Janni Rodari kabi sanoqli bolalar yozuvchilarining asarlarini o‘qishmoqda. Ushbu sinflarda o‘zbek yozuvchilaridan Nosir Fozilov, Erkin Malik, Anvar Obidjon, Qambar Ota hamda jahon adabiyotidan Lev Tolstoy, Aleksandr Pushkin, Ivan Krilov, Jyul Vern, Lafonten, aka-uka Grimlar, Sharl Perro, Amadey Hofman kabi ijodkorlarning bolalarga atalgan asarlaridan namunalar berish ayni muddao bo‘lardi.

To‘g‘ri, bu ijodkorlarning kitoblari nashr etilmoqda, maktab kutubxonalariga ham yetib borgan. Ammo hamma maktab kutubxonalari ham kitobga boy emas. Shu ma’noda aslida o‘quvchilar yuqorida zikr etilgan adiblarning asarlarini eng avvalo maktab darsliklari orqali bilib olishlari kerak deb o‘ylaymiz.

Adabiyot darsliklarida berilgan ijodkorlarning tarjimai holi haqidagi ma’lumotlar xususida to‘xtalib o‘tsak. Ayrim shoir-yozuvchilarning hayot yo‘li bayonida faqat ma’lumotbozlik bo‘y ko‘rsatadi. Ijodkor hayoti va ijodiga oid matnlarda sanalar, joy hamda asarlar nomi ko‘pligidan o‘quvchi tugul, hatto o‘qituvchi ham shoshib qoladi. Masalan, 5-sinfda Maqsud Shayxzoda, 6-sinfda Turob To‘la, 7-sinfda Mirmuhsin va O‘lmas Umarbekov, 8-sinfda Fitrat, 9-sinfda Furqat kabi ijodkorlar hayoti haqidagi ma’lumotlar shu qadar ko‘p va quruq holatda berilganki, bu o‘quvchini zeriktirishi, toliqtirishi, chalg‘itishi tabiiy.

Quyidagi iqtibosga e’tibor bering: «. yoshlar gazetasida adabiy xodim, O‘zbekiston davlat radioeshittirish qo‘mitasida muharrir va suxandon, O‘zbekiston davlat nashriyoti (O‘zdavnashr) muharriri, «O‘zbekfilm» kinostudiyasida ssenariy bo‘limi mudiri, Respublika kinochilar uyushmasida kotib, Madaniyat vazirligi san’at ishlari boshqarmasi boshlig‘i, Hamza nomidagi teatr direktori, O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi huzuridagi Adabiyotni targ‘ib etish markazi rahbari». Bu – shoir Turob To‘laning 6-sinf darsligining 1-qismi 27-sahifasida berilgan tarjimai holidan parcha. O‘quvchiga ijodkorning qaysi mansabda ishlagani emas, qanday asar yozgani, uning mazmun-mohiyati ahamiyatli (aslida bu yoshdagi bola bu lavozimlarning farqiga ham bormaydi).

Ayrim ijodkorlar haqidagi mavzular sinfdan sinfga o‘tarkan, hech o‘zgarishsiz, qo‘shimcha va to‘ldirishlarsiz ko‘chiriladi. Masalan, 6-sinfda keltirilgan Muqimiy hayoti haqidagi ma’lumotlarni olaylik. Shoirning vafotidan keyin uning 4-5 ta to‘plami nashr qilinganini aytmasak, 5-sinf darsligida berilgan ma’lumotlar mazkur sinfda shundayligicha takrorlangan. Bundan tashqari, Asqad Muxtor, Erkin Vohidov, O‘tkir Hoshimov kabi ijodkorlarning ham tarjimai hollari o‘zgarishsiz, yangi ma’lumotlarsiz darslikdan-darslikka ko‘chib o‘tavergan. Keyingi nashrlarda bu qaytariqlar tuzatilishi maqsadga muvofiq.

Hazrat Alisher Navoiy – ma’naviyatimiz quyoshi, ulug‘ mutafakkir. Ul zoti sharifning ibratlarga to‘la hayot va ijod yo‘li maktabgacha ta’lim muassasalari hamda boshlang‘ich ta’lim jarayonidan yosh avlodga o‘rgatib kelinayotgani tahsinga loyiq. Lekin darsliklarda Navoiy haqidagi mavzular, bizningcha, tizimli ravishda berilmayapti. E’tibor bering, 5-sinfda ulug‘ shoir hayoti va ijodi haqida ikki sahifa, 6-sinfda esa bir sahifagina ma’lumot berilgan bo‘lib, barchasi umumiy gaplardan iborat. Vaholanki, 6-sinfda o‘quvchilar Navoiy haqida avvalgi sinfda berilmagan ma’lumotlarni o‘qishlari, ul zotning hayoti va ijodiga taalluqli yangi bilimlarga ega bo‘lishlari kerak edi. Biroq, afsuski, bu masala na kitob mualliflari, na Respublika ta’lim markazi xodimlarini o‘ylantirayapti…

6-sinfdagi Navoiy mavzusidan keyin berilgan savol va topshiriqlar qismida «Alisher Navoiy siymosi aks etgan qanday badiiy kitob va boshqa san’at asarlarini bilasiz?» degan savol bor. To‘g‘ri, 5-sinfda adib Mirkarim Osim qalamiga mansub «Zulmat ichra nur» qissasidan parcha berilgan. O‘quvchilar, agar yaxshi o‘qigan bo‘lishsa, ushbu asarni aytishlari mumkin. Ammo 6-sinfning o‘zida shoir tarjimai holida bu haqda biror gap aytilmagan. Shunday ekan, o‘quvchi bu savolga qanday javob berishi mumkin?! Darslikning keyingi nashrlarida Navoiy siymosi aks etgan badiiy kitob va boshqa san’at asarlari haqidagi ma’lumotlar ham kiritilishi kerak (masalan, Oybekning «Alisherning bolaligi» asaridan parchalar berilsa, buyuk bobokalonimizni quruq faktlar bilan emas, badiiy tasvir orqali yaxshiroq tanitgan va o‘quvchilarda ul zotga nisbatan mehrni yanada oshirgan bo‘lardik).

Hozirgi o‘quvchilardan Navoiyning qaysi g‘azallarini bilasan deb so‘rasangiz, «Kecha kelgumdir debon. », «Ko‘rgali husningni zoru. » kabi g‘azallari, «G‘urbatda g‘arib. », «Zohid, sanga huru. » singari ruboiylarini aytishadi, xolos. Bizningcha, buning asosiy sababi bir necha yildan beri o‘zgarmasdan, shunda ham faqat 8-sinf darsligidagina berib kelinayotgan «dejurniy» she’rlar. Aslida darsliklarda Navoiy ijodidan namunalarning berilish tizimi ham munozarali. E’tibor bering: 5- va 6-sinflarda hazratning «Hayrat ul-abror» va «Mahbub ul-qulub» asarlari, 7-sinfda «Sab’ai sayyor» dostonidan parcha, 8-sinfda bir turkum g‘azal hamda qit’alari, 9-sinfda esa «Farhod va Shirin» dostonidan parchalar berilgan. Nega butun bir avlod faqat 8-sinfda akasi, opasi, amakisi, xolasi yodlagan g‘azallarni yodlashi kerak!? Axir hazrat Navoiyning o‘zbek tilida yozilgan 2600 dan oshiq g‘azali bor-ku! Shuning uchun har bir sinf darsligiga shoir g‘azallari-yu ruboiylaridan, qit’alari va tuyuqlaridan namunalar hamda ularning tahlillarini kiritish lozim.

7-sinfda «Sab’ai sayyor» dostonidan parcha berilgan. Bizningcha, birinchi galda asar nima uchun «Yetti kezuvchi» deb nomlangani, uning asosiy syujeti va mazmun-mohiyati haqida o‘quvchiga tushuncha berilishi kerak edi. Ammo bu asarning g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari, tuzilishi haqida bir jumla ham ma’lumot berilmagan. Shoir hayoti haqidagi ma’lumot tugashi bilan «Beshinchi iqlim yo‘lidan kelgan musofirning dostonorolig‘i» deb Mehr va Suhayl haqidagi voqealar boshlanib ketgan. Aslida bu asar shoh Bahrom hamda uning husn va tafakkurda tengsiz bo‘lgan yori Dilorom haqida bo‘lib, Bahromning shoshqaloqligi va kaltabinligi oqibatida Diloromdan ayrilgani, Bahromni chalg‘itish uchun turli rangdagi yettita qasr qurilib, yetti kecha unga turli rivoyatu afsonalar aytilgani, Mehr va Suhayl haqidagi rivoyat beshinchi kecha – chorshanba kuni moviy qasrda bir jahongashta sayyoh tomonidan aytilganini o‘quvchilar Navoiyni o‘qishni o‘zi ham ma’naviy burch deb bilgan o‘qituvchisi bo‘lsa, biladi… Bo‘lmasa, bilmay ulg‘ayaveradi (o‘quvchilardan «Sab’ai sayyor» qanday asar deb so‘raganingizda, Mehr va Suhayl haqida deyishsa, hech ajablanmang!).

…Darslik yaratish mushkul ish. Buning uchun katta bilim va salohiyat, mehnat talab qilinadi. Shu bois kitoblar bir nechta kishidan tarkib topgan jamoa tomonidan yoziladi. Amaldagi darsliklarning mualliflari ham taniqli, chuqur bilimga ega bo‘lgan adabiyotshunos olimlar. Darsliklar 4-5 yilda yangilanadi (oxirgi o‘n yillikdagi yangilanishlar unchalik farq qilarli darajada emas). Ammo mualliflar o‘zgarmaydi. Bizningcha, maktab darsliklarini tuzadigan mualliflar tarkibini qayta shakllantirish, to‘ldirish kerak. Bu bilan hozirgi darsliklarning muallifi bo‘lgan hurmatli olimlarimizni qatordan chetlatish lozim demoqchi emasmiz. Faqat kitoblarning saviyasini yuksaltirish va mundarijasini yanada boyitish uchun mualliflar safini kengaytirish tarafdorimiz, xolos. Dunyoni teran anglaydigan, uyg‘oq fikrli kitobxonlarni tarbiyalash adabiyot ta’limining birlamchi vazifalaridan biri hisoblanadi. Shu ma’noda ilm-fanning eng so‘nggi yutuqlari, adabiyotshunoslikning yangi so‘zi asosida zamonamizning yuksak sur’ati va shiddatli tafakkuriga munosib bo‘lgan mukammal darsliklar yaratish lozim.

Shuni inobatga olib, darslik yaratishga adabiyotning turli sohalari – nasr, nazm va dramaturgiya yo‘nalishlari bo‘yicha tadqiqot olib borayotgan, turli oliy o‘quv yurtlarida adabiyotdan saboq berayotgan, adabiyot o‘qitish metodikasi bilan muntazam shug‘ullanayotgan yuksak salohiyatli fan doktorlari va professorlarni ham jalb qilish lozim. Bunday deyishga ham sabab bor. 9-sinf adabiyot darsligida mumtoz adabiyot vakillaridan Navoiy, Bobur, Mashrab, Ogahiy, Furqat kabi ulug‘ shoirlar bor. Ammo darslik mualliflari safida na navoiyshunos, na boburshunos, na ogahiyshunos, umuman olganda, mumtoz adabiyot olimlari bor (yoki darsliklarda berilgan xalq og‘zaki ijodiga doir namunalar – turli xalq qo‘shiqlari, maqol va topishmoqlar, dostonlarning tahlilida ham folklorshunos olimlarning ko‘magidan foydalanish mumkin edi. ).

Agar ushbu darslik mualliflari navoiyshunos olimlarni ijodiy hamkorlikka chorlab, birga ishlaganlarida edi, «Farhod va Shirin» dostonidagi «Mashaqqatdin yigitni el qori der / Ki, qozilmish iki-uch yuz qori yer» bayti «Mamlakatdin yigitni el qari der / Ki, qozilmish iki-uch yuz qari yer» deb tushunarsiz holda darslikka kiritilmasdi. Yoki bo‘lmasa, 5-sinfda Zahiriddin Muhammad Bobur haqidagi mavzuda shoirning «Hajringda bu tun ko‘ngilda qayg‘u erdi / Vaslingga yetishmadim, jihat bu erdi / Ohim tutuni birla ko‘zimning yoshidin / Yo‘l balchiq edi, kecha qorong‘u erdi» ruboiysining oxirgi ikki misrasi shunday izohlanadi: «Keyingi ikki satrda shoir hazil-mutoyibaga o‘tadi. Fojia hazil bilan beriladi. ». Bizningcha, bu yerdagi holatni fojia deyish va shoirning izohini mutoyibaga yo‘yish to‘g‘ri emas. Oh tutun kabi atrofni zim-ziyo qilishi, ko‘zidan oqqan tinimsiz yosh sabab hammayoq loy-balchiq bo‘lishi – mubolag‘a, bo‘rttirish san’atidir…

Adabiyot darsliklarida bir qancha ilmiy-uslubiy, imloviy xatolar ham mavjudki, ularni tuzatish maqsadga muvofiqdir. Quyidagilarga e’tibor bering:

1. 5-sinf darsligida Imom Buxoriyning «Al-jome’ as-sahih» kitobi to‘g‘risida fikr yuritilib (31-bet), ushbu kitobga 600 ming hadisdan 7397 ta hadis kiritilgani aytilgan. 7-sinf «O‘zbekiston tarixi» darsligining 102-betida «Al-jome’ as-sahih»ga kiritilgan hadislar soni 7275 ta deb ko‘rsatilgan. Bir necha yil bo‘ldiki, bu tafovut hech kimning e’tiborini tortmadimi, shundayligicha qolayotir. Faraz qiling, oliy o‘quv yurtiga kirish imtihonidagi abituriyentga ona tili va adabiyot, tarix hamda chet tilidan iborat testlar to‘plami keldi. Ikki fandan tuzilgan testlarda ham bir xil – Imom Buxoriyning «Al-jome’ as-sahih» kitobiga qancha hadis kiritilgan degan savol berildi deylik. O‘z-o‘zidan ma’lumki, abituriyent ikkala fan kitobida qanday yozilgan bo‘lsa, o‘shani belgilaydi.

Xo‘sh, o‘quvchilarni chalg‘itayotgan ma’lumotning aslida qay biri haqiqatga yaqin? Bu savolga javobni «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» davlat ilmiy nashriyoti tomonidan 2017 yilda nashr qilingan «Islom» ensiklopediyasidan topamiz: «Undan («Al-jome’ as-sahih»dan – H.M.) Imom Buxoriy tomonidan to‘plangan 600 mingga yaqin hadis orasidan ishonchli hadislar sifatida tanlab olingan 7275 hadis (takrorlanadiganlari bilan birga) joy olgan. To‘plamda takrorlanmaydigan hadislar soni 4000 dan iborat» (415-bet). Ushbu ensiklopediya bir necha tarixchi olimlar, islomshunoslar, diniy ulamolar tomonidan tayyorlangan. Demak, hadislarning 7275 taligi haqiqat. Shunday ekan, 5-sinf adabiyot darsligining keyingi nashrida bu ma’lumot to‘g‘rilanadi degan umiddamiz.

1. 5-sinf adabiyot darsligining 2-qismida Alisher Navoiy 90 yoshli Lutfiy bilan ko‘rishganida 12 yoshda ekani aytiladi. Hazrat Navoiyning tug‘ilgan yilidan kelib chiqsak, bu voqea 1453 yilda yuz bergan. 8-sinf adabiyot darsligida Lutfiyning tug‘ilgan sanasi 1366 yil deb ko‘rsatilgan. 1366 ga 90 ni qo‘shsak, 1456 hosil bo‘ladi. Demak, bu ma’lumotda ham tafovut bor.
2. 5-sinfda turli afsona va rivoyatlardan iborat hind eposi sifatida «Panchatantra» va «Kalila va Dimna» alohida asarlar sifatida sanab o‘tilgan. 8-sinfda esa u bitta asar sifatida izohlangan: «. sanskrit tilida mashhur «Panchatantra», ya’ni keyinalik «Kalila va Dimna» nomi bilan mashhur bo‘lib ketgan buyuk didaktik asar dunyoga keladi» (72-bet). 8-sinfdagi ma’lumotga tayanilsa, ikkala asar bitta ekanligi oydinlashadi. Ko‘rinib turibdiki, bu ma’lumotlar ham bir-birini inkor qiladi.
3. 6-sinf darsligining 1-qismida Turob To‘laning «Yetti zog‘ora qissasi» asaridan olingan «Do‘nan» nomli parchaning hajmi to‘rt sahifa. Ammo hikoya tahlili undan katta – olti sahifani egallagan. Bizningcha, tahlilning haddan ziyod ko‘pligi o‘quvchining fikrlashi uchun imkon qoldirmaydi.
4. 6-sinfda G‘afur G‘ulomning «Shum bola» qissasi berilgan bo‘lib, mavzu oxirida shunday savol keltirilgan: «Adabiy asar asosida yaratiladigan kinofilm yoki spektakllar o‘sha asar bilan bir xil bo‘lishi kerak deb hisoblaysizmi? Kinofilm va qissaning o‘ziga xos hikoya yo‘sinini solishtirishga harakat qiling». 12 yoshli bolaga bunday savol bilan murojaat qilish to‘g‘rimikan?!
5. 9-sinfda berilgan «Farhod va Shirin» dostonida ham mazmunga putur yetkazadigan bir qancha imloviy xatolar bor. Masalan: «Bu farni hodiyi baxt yetgach irshod, Ravon shahzoda otin qo‘ydi Farhod» (aslida «Bu farni hodiyi baxt etgach irshod, Ravon shahzoda otin qo‘ydi Farhod»); «Bu jalvalkim, chekibdurlar aroda, Ariq qozmoq qilibdurlar iroda» (aslida «Bu jadvalkim, chekibdurlar aroda, Ariq qozmoq qilibdurlar iroda»); «Ne imkonim qaror o‘lg‘ay ko‘ngulga, Tasalli oshkor o‘lg‘ay ko‘ngulga» (aslida «Ne imkonkim qaror o‘lg‘ay ko‘ngulga, Tasalli oshkor o‘lg‘ay ko‘ngulga»).
6. Xuddi shu – 9-sinfda mustaqillik davri o‘zbek adabiyoti haqidagi mavzuda «Shoirning to‘yi», «Chapaklar va chalpaklar mamlakatida» nomli asarlar muallifi sifatida «A.A’zam» ko‘rsatilgan. Zamonaviy o‘zbek adabiyotidan boxabar bo‘lgan kishi bu asarlar Ahmad A’zam emas, Erkin A’zam qalamiga mansubligini biladi.
7. 5-sinfda Sa’diy Sheroziy hayoti va ijodidan keyin berilgan topshiriqlarda shunday savol bor: «Tab’i aybjo‘ylik bo‘lsa agar bas, Tovus oyog‘idan boshqasin ko‘rmas» satrlari ma’nosini tushuntirib bering». Xo‘sh, 12-13 yoshli bola shu savolga javob topa oladimi? Aslida Shayx Sa’diyning asarlaridan olingan she’riy parchalarni birinchi galda tahlil qilish, o‘quvchilarga soddaroq tilda tushuntirish lozim edi. Ammo mualliflar bu ishni zimmasidan chetlatib, yuqoridagi kabi savollar bilan o‘quvchini o‘ylantirib qo‘yishmoqda.
8. 9-sinf adabiyot darsligining so‘nggi mavzusida mustaqillik davri o‘zbek adabiyoti haqida so‘z yuritilib, bir o‘rinda shunday deyiladi: «Milliy poeziyamiz tarixida ikkigina so‘zdan iborat she’r hech qachon bo‘lmagan. Faxriyor shunday she’r yozdi. …odamga o‘zgacha tuyg‘u baxshida qiladigan tugal she’r yaratilgan». Muallif nazarda tutayotgan bu «ikkigina so‘z» aslida taniqli shoir Faxriyorning «Ayolg‘u» dostonidan («Ayolg‘u». T.: «Sharq» NMK bosh tahririyati, 2000 yil, 166-bet) olingan «Oy bolta» jumlasi bo‘lib, muallif(lar) uni o‘zbek adabiyotida yaratilgan eng qisqa she’r deb e’tirof etib, o‘quvchilarda she’r haqidagi tushunchalarni boshqa o‘zanga burib yuboradi. Ko‘pchilik o‘quvchilar va abituriyentlar bilan bo‘lgan suhbatlarda ma’lum bo‘ldiki, yuqoridagi jumla «tuturiqsiz jumla», muallif esa «g‘alati shoir» (Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti o‘zbek tili va adabiyoti fakulteti yotoqxonasida Faxriyor bilan bo‘lgan bir uchrashuvda hatto bo‘lajak filologlar ham «shuyam she’rmi, o‘zicha yangilik qilaman deb xohlagan ikkita so‘zni yozsa she’r deb yurish nima degan gap?» deganlarini eshitganman. Hatto shoirning o‘zi ham bir suhbatda «darslikdagi shu gap chakki bo‘lgan-da» deganiga o‘zim guvohman). Demak, darslikdagi bu tahlil o‘quvchilarni zamonaviy she’riyatdan, zamonaviy ijodkorlardan uzoqlashtirishga sabab bo‘layapti…

Shu o‘rinda yana bir muhim masalaga to‘xtalsak. Til va adabiyot sohasining ham ilmiy, ham amaliy jabhasi bo‘lgan muassasalar – O‘zbekiston fanlar akademiyasi tasarrufidagi O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti, O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi, shuningdek, Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti nega darslik yaratish jarayoniga jalb qilinmaydi? Kelajak egalarining tafakkurini rivojlantirish va ularning ko‘ngliga ezgulik hamda to‘g‘rilik urug‘larini qadashda, nahotki, sanoqli mutaxassislarning maqolalari-yu taqrizlari yetarli bo‘lsa?! Bizningcha, bu ishda ko‘pchilik bo‘lib, bahamjihat ishlagan ma’qul.

. Yaqinda oliy o‘quv yurtiga kirish uchun repetitorga qatnayotgan bir yigit bilan suhbatlashib qoldim. Adabiyot sohasiga yaqinligimni bilib, «Hozir ham tirik shoirlar bormi?» deb qoldi. Daf’atan kulib yubordim. Kulganimdan xijolat bo‘ldimi, «To‘g‘ri-da, darslikdagi hamma shoirlar vafot etgan. Hozir ham yashab ijod qilayotganlari kiritilmagan demoqchiman», — dedi. Bu gapdan keyin esa kulolmadim, aksincha, ich-ichimdan xo‘rsindim. Negaki, bu yigit darslikka qarab, bugungi kunda adabiy asarlar yaratilmayapti, boshqa shoir-yozuvchi yo‘q ekan degan xayolga borayotgani hammani ham o‘ylantirishi tayin. Afsuski, bunday yoshlar (abituriyentlar) ko‘plab topiladi. «Bularning hozirgi adabiy jarayondan uzoqligiga o‘zlari aybdor, gazeta-jurnal o‘qishmaydi, televideniyedagi badiiy-ma’rifiy ko‘rsatuvlarni ko‘rishmaydi» deydiganlar ham topilsa kerak. Balki shundaydir. Yaxshiyam oliy o‘quv yurtlaridagi kirish imtihonlarida ona tili va adabiyot fani qo‘yilgan, ko‘pchilik yoshlar test uchun bo‘lsa-da, shoir-yozuvchilarimizning hayoti va ijodini o‘qib, yodlashmoqda…

Adabiyot darsliklari bugungi adabiyot, adabiy jarayon darakchisi bo‘lishi ham kerak. Biroq… Omon Matjon, Halima Xudoyberdiyeva, Murod Muhammad Do‘st, Erkin A’zam, Xayriddin Sultonov, Yo‘ldosh Eshbek, Usmon Azim, Xurshid Davron, Azim Suyun, Mirza Kenjabek, Xurshid Do‘stmuhammad, Eshqobil Shukur, Sirojiddin Sayyid, Nazar Eshonqul, Iqbol Mirzo, Shoyim Bo‘tayev, Nabi Jaloliddin, Luqmon Bo‘rixon, Isajon Sulton, shuningdek, marhum ijodkorlardan Muhammad Rahmon, Matnazar Abdulhaqim, A’zam O‘ktam, Ravshan Fayz kabi shoir-yozuvchilarning borligi, ularning ajoyib asarlari o‘zbek adabiyotining eng yaxshi namunalari ekanligidan bexabar avlodning ko‘pligiga ham ayni shu hol – maktab darsligida zamonaviy o‘zbek adabiyoti vakillarining yo‘qligi sabab bo‘layotir (to‘g‘ri, akademik litseylarning 3-bosqich adabiyot darsligining oxirgi bo‘limida mustaqil o‘qish uchun hozirgi adabiy jarayon vakillari asarlari berilgan. Ammo bular ham o‘quvchilar tomonidan katta qiziqish bilan o‘qilmaydi. Sababi bo‘limning nomidan bilinib turibdi: mustaqil o‘qish uchun! Shuning o‘zi ham hozirgi davr ijodkorlarini maktab darsliklariga kiritish zaruriy holga aylanganini ko‘rsatadi).

Bundan tashqari, Shukur Xolmirzayev, Rauf Parfi, Shavkat Rahmon kabi ijodkorlarning yurt va millatni sevishga undaydigan, erk va ozodlik kabi muqaddas tuyg‘ularni bosh g‘oya sifatida aks ettirgan asarlari negadir darsliklardan tushib qoldi. Ularning o‘rniga Saida Zunnunova, Xayriddin Saloh, Turob To‘la, Mirmuhsin kabi ijodkorlar kiritildi. Ochig‘ini aytish kerak, olib tashlangan ijodkorlar yangi kiritilganlardan ijodi jihatidan yuqori bo‘lsa yuqoriki, aslo kam emas. Aytmoqchi bo‘lganimiz shuki, milliy adabiyotimiz darajasini ko‘rsatib turuvchi darsliklarga asarlari badiiy barkamol bo‘lgan shoir-yozuvchilarni kiritish kerak (to‘g‘ri, 9-sinf darsligining oxirgi mavzusida mustaqillik davri o‘zbek adabiyoti haqida muxtasar ma’lumot berilgan. Ammo ushbu mavzu may oyining oxirlariga to‘g‘ri kelishini inobatga olsak, bu mavzuning o‘tilishi gumon (ushbu mavzu matni mustaqillik davridagi o‘zbek adabiyotining ahvoli haqida xorij jurnalida e’lon qilish uchun yozilgan taqrizga o‘xshaydi: muallif va asar nomlari ko‘p, umumiy gaplardan iborat). Qolaversa, o‘quv yili oxirida darslar ta’til kayfiyatida o‘tilishi sir emas. Ayniqsa, 9-sinf o‘quvchilari bitiruv imtihonlariga tayyorgarlik ko‘rib, nafaqat adabiyot, balki boshqa fanlarni ham diqqat bilan o‘qib, o‘zlashtirishmaydi. Shuning uchun hech bo‘lmaganda 7-, 8-, 9-sinflarda yuqorida nomlari sanab o‘tilgan ijodkorlarning hayoti va ijodini yoritish ayni muddao bo‘lar edi).

…Yuqoridagi barcha fikrlarga oddiy bir kitobxonning mulohazalari deb qaralishini istardik. Biz darsliklar mualliflarini tanqid qilish, ularning kamchiliklarini ko‘rsatish yoki ularga aql o‘rgatish niyatidan yiroqmiz. Ushbu fikrlar taklif sifatida qabul qilinib, agar ma’qul bo‘lsa, keyingi nashrlarda e’tiborga olinadi degan umiddamiz.

Husan Maqsud

Умумтаълим мактабларини дарсликлар ва ўқув-методик қўлланмалар билан таъминлаш тартиби тўғрисида Низом (АВ томонидан 14.01.2010 й. 2064-сон билан рўйхатга олинган 16.12.2009 й. Халқ таълими вазирлигининг 53-сон, Молия вазирлигининг 115-сон, Маданият ва спорт ишлари вазирлигининг ҚҚ-19-сон, Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлигининг 05-04-02-сон қарори билан тасдиқланган)

Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 31 майдаги П Қ -362-сон “Умумтаълим мактабларини дарсликлар билан таъминлаш тизимини такомиллаштириш борасидаги қ ўшимча чора-тадбирлар тў ғ рисида”ги қ арорининг (Ўзбекистон Республикаси қ онун ҳ ужжатлари тўплами, 2006 йил, 22-сон, 190-модда) 7-бандига мувофи қ умумтаълим мактаблари ва бош қ а умумтаълим муассасаларини (кейинги ўринларда умумтаълим мактаблари деб юритилади) дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар билан таъминлаш тартибини белгилайди.

I. УМУМИЙ Қ ОИДАЛАР

1. Мазкур Низом бюджет ва ҳ омийлик мабла ғ лари, хал қ аро молия институтлари кредитлари ва грантлари, дарсликлар учун белгиланган ижара тўловлари ҳ исобидан дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларни харид қ илиш ҳ амда умумтаълим мактабларини дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар билан таъминлаш ма қ садида қ ўлланилади.

2. Ушбу Низомнинг ма қ сади учун қ уйидаги асосий тушунчалардан фойдаланилади:

умумтаълим мактаблари – Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги (кейинги ўринларда Хал қ таълими вазирлиги деб юритилади) ҳ амда бош қ а вазирликлар ва идораларнинг таркибига кирадиган давлат умумий ўрта таълим мактаблари, мактаб-интернатлар ва ихтисослаштирилган мактаблар;

дарсликлар – умумтаълим мактаблари ў қ увчилари томонидан ишлатиш учун мўлжалланган ва Хал қ таълими вазирлиги томонидан ў қ ув жараёнида фойдаланишга тавсия этилган китоблар;

ў қ ув-методик қ ўлланмалар (кейинги ўринларда ЎМ Қ лар деб юритилади) – Хал қ таълими вазирлиги томонидан ў қ ув жараёнида фойдаланишга тавсия этилган умумтаълим мактаблари ў қ увчилари учун ў қ ув қ ўлланмалари ва иш дафтарлари, ў қ итувчилар учун методик қ ўлланмалар;

дарсликлар тўплами – ҳ ар йили Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳ узуридаги бюджетдан таш қ ари Республика ма қ садли китоб жам ғ армаси Васийлик кенгаши томонидан тегишли синф ва таълим тили бўйича тасди қ ланадиган ижара тизимига кирадиган дарсликлар рўйхати;

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳ узуридаги бюджетдан таш қ ари Республика ма қ садли китоб жам ғ армаси (кейинги ўринларда Жам ғ арма деб юритилади) – бюджет ва бюджетдан таш қ ари манбалар ҳ исобидан молиявий мабла ғ ларни бирлаштириш йўли билан умумтаълим мактаблари учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид этиш ва етказиб бериш харажатларини бар қ арор ҳ амда узлуксиз мабла ғ билан таъминлашни амалга оширадиган ма қ садли жам ғ арма;

Жам ғ арма Васийлик кенгаши – Жам ғ арманинг ра ҳ барлик органи бўлиб, дарсликларни харид этиш учун квоталарни, Жам ғ арманинг даромадлари ва харажатлари параметрларини тасди қ лаш, дарсликлар учун ижара тўловларини ҳ исоблаш ва тўлаш тартибини, дарсликлар учун йиллик ижара тўлови ҳ ажмини белгилаш, Жам ғ арма ижрочи дирекцияси фаолиятини назорат қ илиш ва қ онунчилик билан белгиланган бош қ а вазифаларни амалга оширади;

дарсликлар билан таъминлаш – дарсликлар ва ЎМ Қ ларга бўлган э ҳ тиёжни ўрганиш, дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш, етказиб бериш ва утилизация қ илишни, шунингдек дарсликлар ва ЎМ Қ лар бўйича молиявий ва бош қ а ҳ исоботларни ташкиллаштириш бўйича чора-тадбирлар;

дарсликлар ижараси – умумтаълим мактаблари ў қ увчилари учун бир ў қ ув йилига бўлган муддатда мактаб кутубхона жам ғ армасидан зарур дарсликлар тўплами билан ва қ тинчалик пуллик фойдаланишни ташкиллаштириш;

ижара тўлови – Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан ҳ ар йили белгиланадиган ва тегишли дарсликлар тўпламларини келгусида янгилаш учун исти қ бол харажатларни ҳ исобга олган ҳ олда ҳ исоб-китоб қ илиш йўли билан ани қ ланадиган тегишли ў қ ув йилида тегишли синф ва таълим тили бўйича дарсликлар тўпламларининг ижараси учун тўлов.

3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 31 майдаги П Қ -362-сон “Умумтаълим мактабларини дарсликлар билан таъминлаш тизимини такомиллаштириш борасидаги қ ўшимча чора-тадбирлар тў ғ рисида”ги қарорига мувофи қ умумтаълим мактаблари биринчи синфларининг ў қ увчилари учун дарсликлар ҳ ар йили, 2 – 4-синфлар учун – икки йилда бир марта ва 5 – 9-синфлар учун – тўрт йилда бир марта янгиланади.

Бунда, дарсликлар ва ЎМ Қ лар мазмуни камида ҳ ар тўрт йилдан кейин янгиланади.

II. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ КУТУБХОНА

ЖАМ Ғ АРМАЛАРИ Ҳ АМДА ЯРМАРКА САВДОСИ ВА

ЧАКАНА САВДО ТАРМО Ғ И ОР Қ АЛИ ЭРКИН СОТИШ

УЧУН ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ЛАРНИ НАШР ЭТИШГА

БУЮРТМАНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА БАЖАРИШ

4. Хал қ таълими вазирлиги ҳ ар йили 1 июнга қ адар Жам ғ арма ижрочи дирекциясига келгуси календарь йилига дарсликлар ва ЎМ Қ ларга бўлган исти қ бол э ҳ тиёжни мактаб кутубхона жам ғ армаларидан бепул ва ижара асосида дарсликлар билан таъминлаш кесимида та қ дим этади.

Якуний э ҳ тиёж Хал қ таълими вазирлиги томонидан ҳ ар йили 1 декабргача ани қ ланади ва Жам ғ арма ижрочи дирекциясига исти қ бол квоталар шакллантирилгандан сўнг та қ дим этилади.

5. Исти қ бол квоталарни шакллантириш учун Хал қ таълими вазирлиги ҳ ар йили 1 августга қ адар келгуси ў қ ув йилида фойдаланишга тавсия этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар рўйхатини мазкур Низомнинг 1-иловасига мувофи қ тасди қ лайди ва ҳ ар бир умумтаълим мактабига етказади, шунингдек мазкур рўйхатни оммавий ахборот воситаларида эълон қ илади.

6. Келгуси ў қ ув йилида фойдаланишга тавсия этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар рўйхати ҳ амда Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан тасди қ ланадиган ижара тизимига кирадиган дарсликлар рўйхати мактаб кутубхона жам ғ армалари учун бюджет мабла ғ лари ҳ исобидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид этишга ҳ ар йилги буюртмаларни шакллантиришга ҳ амда ижара тўловлари ҳ исобидан дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан таъминлашнинг исти қ бол кўрсаткичларини ани қ лашга асос бўлади.

7. Хал қ таълими вазирлиги дарсликларни харид қ илишга буюртмаларни шакллантириш учун талабнома шаклини ишлаб чи қ ади ва тасди қ лайди ҳ амда уни ҳ ар бир умумтаълим мактабига етказади.

8. Умумтаълим мактаблари, келгуси ў қ ув йилида фойдаланишга тавсия этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар рўйхати ҳ амда ижара тизимига кирадиган дарсликлар рўйхати асосида ҳ ар йили 15 сентябрдан кечиктирмасдан келгуси ў қ ув йилида ў қ увчиларни дарсликлар билан таъминлаш усулини танлаш тў ғ рисида ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар орасида сўровлар ўтказади.

9. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишга буюртмаларнинг шакллантирилиши:

биринчи синф ў қ увчиларини қ абул қ илишнинг исти қ бол кўрсаткичлари;

мактаб кутубхона жам ғ армасининг хатлов натижалари;

ў қ увчиларни дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан таъминлаш усулини танлаш тў ғ рисида ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар орасида ўтказилган сўровлар (мазкур Низомнинг 2-иловаси ) натижалари та ҳ лиллари асосида амалга оширилади.

Ў қ увчиларни дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан таъминлаш усулини танлаш тў ғ рисида ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар орасидаги сўров, умумтаълим мактаби томонидан ота-оналар қ ўмитаси билан биргаликда ўтказилади.

Бунда, мазкур сўров мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликлар тўплами билан бепул равишда таъминланадиган ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар орасида ўтказилмайди.

10. Умумтаълим мактаби биринчи синф ў қ увчиларини қ абул қ илишнинг исти қ бол кўрсаткичларини ани қ лашда, ма ҳ аллий давлат ҳ окимияти органлари томонидан мазкур умумтаълим мактабига бириктирилган микроучасткада ҳ ар йили ўтказиладиган кузатувлар натижаларига амал қ илади.

11. Ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги ў қ увчиларни таъминлаш учун мактаб кутубхона жам ғ армасидаги дарсликлар ва ЎМ Қ ларга буюртманинг бир қ исми ўзини ўзи бош қ ариш органларининг илтимосномасига ва та қ дим этилган ота-оналар қ ўмитасининг хулосасига асосан шакллантирилади.

12. Мактаб кутубхона жам ғ армаси учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш учун буюртма лойи ҳ аси, келгусида фойдаланишга яро қ ли бўлган ва Хал қ таълими вазирлиги томонидан фойдаланишга тавсия этилган дарсликлар рўйхатига мувофи қ бўлган, мактаб кутубхона жам ғ армасини хатловдан ўтказиш натижасида ани қ ланган дарсликлар ва ЎМ Қ лар сонига камайтирилади.

Бунда, дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг келгусида фойдаланишга яро қ лилигини ба ҳ олаш мезонлари Хал қ таълими вазирлиги томонидан белгиланади.

13. Мактаб кутубхона жам ғ армаси учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишга буюртма лойи ҳ аси ҳ амда дарсликлар ва ЎМ Қ ларни эркин сотишга исти қ бол кўрсаткичлар умумтаълим мактабининг педагогик кенгаши томонидан му ҳ окама қ илинади ва тегишли баённома билан расмийлаштирилади.

14. Умумтаълим мактаби бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квотаси 1 октябрдан кечиктирмасдан қ о ғ озда (имзоланган ва тасди қ ланган ҳ олда) ҳ амда электрон шаклда туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлимига та қ дим этилади.

15. Туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлими келгуси ў қ ув йили учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталарини фанлар, таълим тиллари, дарсликлар номлари ва синфлар кесимида ҳ ар бир умумтаълим мактаби бўйича экспертизадан ўтказади, уларни умумлаштиради ва ҳ ар йилнинг 10 октябрига қ адар туман (ша ҳ ар) бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталарини Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги, вилоятлар хал қ таълими бош қ армалари ва Тошкент ша ҳ ар хал қ таълими бош бош қ армасига (кейинги ўринларда ҳ удудий хал қ таълими органлари деб юритилади) та қ дим этади.

16. Умумтаълим мактаблари (туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлимлари) томонидан та қ дим этилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг эркин сотишга исти қ бол кўрсаткичлари нашриётлар ва китоб савдо ташкилотларининг имкониятларини ани қ лаштириш ва кўриб чи қ иш учун Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги, “Ўзкитобсавдотаъминоти” МЧЖ, “Шар қ зиёкори” ОАЖ, Хал қ таълими вазирлиги томонидан “Ўзкитобсавдо” ДАК, Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ар ҳ окимликлари билан биргаликда ҳ ар йили (октябрь-ноябрь ойларида) барча вилоятлар марказларида ҳ амда Нукус ва Тошкент ша ҳ арларида ташкил этиладиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ихтисослаштирилган кўргазма-ярмаркаларига ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан олиб чи қ арилади.

17. Ҳ удудий хал қ таълими органлари ҳ ар бир туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлими бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталарини та ҳ лил қ илади ва экспертизадан ўтказади, Жам ғ арма ижрочи дирекциясининг ҳ удудий вакиллари билан биргаликда дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ихтисослаштирилган кўргазма-ярмаркаларида олинган натижаларини инобатга олган ҳ олда ўз ҳ удудлари бўйича умумлаштиради, 20 ноябрдан кечиктирмасдан келгуси ў қ ув йили учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталарини фанлар, таълим тиллари, дарсликлар номлари ва синфлар кесимида тасди қ лайди ва Хал қ таълими вазирлигига та қ дим этади.

18. Ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан та қ дим этилган маълумотлар асосида Хал қ таълими вазирлиги келгуси ў қ ув йили учун фанлар, таълим тиллари, дарсликлар номлари ва синфлар кесимида, республика бўйича умумтаълим мактаблари ў қ увчилари учун дарсликлар ва ЎМ Қ лар харид қ илинишининг исти қ бол квоталарини мазкур Низомнинг 3-иловасига мувофи қ ва Хал қ таълими вазирлиги томонидан ишлаб чи қ иладиган шакллар асосида шакллантиради ҳ амда 1 декабрдан кечиктирмаган ҳ олда Жам ғ арма Васийлик кенгашига тасди қ лаш учун та қ дим этади.

Республика бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг ҳ ар йилги исти қ бол квоталарини шакллантиришда, умумтаълим мактаблари учун тегишли ҳ удудлар, синфлар ва таълим тиллари бўйича буюртманинг умумий ҳ ажмидан 10% гача мактаб кутубхона жам ғ армасининг захираси бўлиши мумкин.

Мактаб кутубхона жам ғ армасининг захираси буюртма шакллантириладиган дарсликлар ишлатилишининг ўрнатилган бутун даврида синфлар ва таълим тиллари кесимида ў қ увчилар контингентининг ўзгариши бўйича ўтказиладиган та ҳ лил асосида Хал қ таълими вазирлиги томонидан белгиланади.

19. Жам ғ арма Васийлик кенгаши қ арори билан исти қ бол квоталар тасди қ лангандан сўнг Хал қ таълими вазирлиги:

30 кун ичида кўзда тутилаётган захирани ҳ исобга олган ҳ олда тасди қ ланган исти қ бол квоталарни ҳ ар бир умумтаълим мактабига етказилишини ташкил этади;

Жам ғ арма Васийлик кенгашининг қ арори билан республика бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш учун исти қ бол квоталар тасди қ лангандан сўнг 120 кун мобайнида, биро қ 1 мартдан кечиктирмаган ҳ олда, қ онунчилик талаблари асосида умумтаълим мактабларининг кутубхона жам ғ армалари учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш ва етказиб бериш бўйича тендер ва (ёки) танлов савдоларининг ўтказилишини ташкил этади.

Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш учун тасди қ ланган исти қ бол квоталарга фанлар, дарсликлар номлари, таълим тиллари ва синфлар кесимида қ ўшимчалар ва ўзгартиришлар Жам ғ арма Васийлик кенгашининг қ арорларига асосан киритилади.

20. Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги ярмаркаларда тузилган шартномалар бўйича дарсликларни чакана савдо тармо ғ и ор қ али эркин сотишни ҳ исобга олган ҳ олда, Хал қ таълими вазирлиги томонидан ҳ ар йили шакллантириладиган исти қ бол квоталари асосида, ҳ ар йили 1 июлга қ адар зарур ҳ ажмлар ва номлардаги дарсликлар ҳ амда ЎМ Қ лар чи қ арилишини ташкил этишни таъминлайди.

21. Хал қ таълими вазирлиги кўзда тутиладиган захирани ҳ исобга олган ҳ олда мазкур Низомнинг 4-иловасига мувофи қ ҳ ар бир ҳ удудий хал қ таълими органи бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг та қ симотини тузади ва ҳ ар йили 1 августгача харид этилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ ар бир умумтаълим мактабига етказилишини таъминлайди.

22. Хал қ таълими вазирлигининг та қ симоти асосида ҳ удудий хал қ таълими органлари туман (ша ҳ ар)лар хал қ таълими бўлимлари бўйича, туман (ша ҳ ар)лар хал қ таълими бўлимлари эса тегишли равишда ҳ ар бир умумтаълим мактаби бўйича та қ симотни тузади.

23. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни эркин сотишнинг исти қ бол кўрсаткичларидан келиб чи ққ ан ҳ олда Хал қ таълими вазирлиги нашриётлар, босмахоналар ва китоб-савдо ташкилотларининг талабномасига асосан чакана савдо тармо ғ и ор қ али сотиладиган дарсликларни ишлаб чи қ ариш учун квоталар ҳ ажмининг та қ симотини амалга оширади, ҳ амда Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан исти қ бол квоталари тасди қ лангандан сўнг 15 кун ичида чакана савдо тармо ғ и ор қ али сотиладиган дарсликларни ишлаб чи қ ариш учун та қ симланган квоталар ҳ ажмлари тў ғ рисидаги маълумотларни ҳ удудлар ва умумтаълим мактаблари кесимида тегишли нашриётлар, босмахоналар ва китоб-савдо ташкилотларига етказади.

24. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни эркин сотишнинг тасди қ ланган исти қ бол кўрсаткичлари асосида нашриётлар, босмахоналар ва китоб-савдо ташкилотлари муста қ ил равишда чакана савдо тармо ғ и ор қ али сотиладиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг нашр этилишини, қ оидага кўра, ўз мабла ғ лари ҳ исобидан ташкил этади.

25. Чакана савдо тармо ғ и ор қ али сотиш учун нашр этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар “Ўзкитобсавдо” ДАК ва унинг ҳ удудий бўлинмалари, “Ўзкитобсавдотаъминоти” МЧЖ, “Шар қ зиёкори” ОАЖ, шунингдек бош қ а китоб-савдо ташкилотлари томонидан ша ҳ арларда, туман марказларида ва узо қ жойлашган а ҳ оли пунктларида а ҳ олига дарсликлар ва ЎМ Қ ларни сотиш учун махсуслаштирилган савдо тармо қ ларида, шу жумладан, мактаб бозорлари ва ярмаркаларини ташкил этиш йўли билан сотилади.

26. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш ва етказиб бериш харажатлари, шунингдек қ онунчиликда белгиланган Жам ғ арманинг бош қ а харажатлари тўловлари белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Ғ азначилиги томонидан Жам ғ арма мабла ғ лари ҳ исобидан амалга оширилади.

III. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ АЛО Ҳ ИДА

ТОИФАДАГИ Ў Қ УВЧИЛАРИНИ ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ

МАБЛА Ғ ЛАРИ Ҳ ИСОБИДАН ДАРСЛИКЛАР ВА

ЎМ Қ ЛАР БИЛАН АНИ Қ МАНЗИЛЛИ ТАЪМИНЛАШ

27. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш ва етказиб бериш харажатларини қ оплаш учун давлат бюджетининг мабла ғ лари қ уйидаги йўналишлар бўйича ажратилади:

давлат ва нодавлат умумтаълим мактабларининг биринчи синф ў қ увчилари учун;

“Ме ҳ рибонлик” уйлари, ихтисослаштирилган мактаблар ва мактаб-интернатларининг тарбияланувчилари бўлган ў қ увчилар учун;

ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги умумтаълим мактаблари ў қ увчилари учун;

ижара тизимини дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан бирламчи таъминлаш учун.

28. Мазкур Низомнинг 27-бандида кўрсатиб ўтилган ў қ увчиларни давлат бюджети мабла ғ лари ҳ исобидан ани қ манзилли таъминлаш учун мўлжалланган ва умумтаълим мактаби томонидан унинг буюртмаси асосида қ абул қ илинган барча дарсликлар ва ЎМ Қ лар, ўрнатилган тартибда мактаб кутубхона жам ғ армасига кирим қ илиниши лозим.

29. Биринчи синф ў қ увчилари бепул фойдаланиш учун мактаб кутубхона жам ғ армаси ҳ исобидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг тўли қ тўплами билан таъминланади.

Олинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар, ў қ ув йили якунида, кейинчалик ҳ исобдан чи қ ариш ва утилизация қ илиш учун тўли қ ҳ ажмда (иш дафтарлари бундан мустасно) кутубхонага қ айтарилади.

30. “Ме ҳ рибонлик” уйлари, ихтисослаштирилган мактаблар ва мактаб-интернатларнинг тарбияланувчилари бўлган ў қ увчилар мактаб кутубхона жам ғ армасидан тегишли синф ва таълим тили бўйича дарсликларнинг тўли қ тўплами билан бепул таъминланади.

31. Умумтаълим мактабларининг жисмоний ва (ёки) ру ҳ ий ривожланиш ну қ сонлари мавжуд бўлган ў қ увчиларининг дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан таъминланиши, кейинчалик фойдаланишга яро қ ли бўлган мавжуд дарсликлар ва ЎМ Қ ларни ҳ исобга олган ҳ олда, мактаб кутубхона жам ғ армасини янгилаш ва тўлдириш йўли билан амалга оширилади.

32. Ў қ ув жараёнида ў қ увчиларга бепул фойдаланиш учун берилган дарсликлар ў қ ув йили якунида тўли қ ҳ ажмда мактаб кутубхонасига қ айтарилади.

33. Келгуси ў қ ув йили учун ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги ў қ увчилар рўйхати ҳ ар йили 1 сентябрга қ адар ани қ лаштирилади ва ўзини ўзи бош қ ариш органларининг илтимосномаси ва та қ дим этилган ота-оналар қ ўмитасининг хулосаси асосида умумтаълим мактабининг педагогик кенгаши томонидан тасди қ ланади.

Ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги ў қ увчилар давлат бюджети мабла ғ лари ҳ исобидан харид этилган дарсликларнинг тўли қ тўпламини бериш йўли билан мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликлар билан таъминланади.

34. Ў қ увчи бош қ а умумтаълим мактабига ўтганида, ў қ увчини мазкур умумтаълим мактабидан ўтказилиши тў ғ рисидаги буйру қ чи қ арилгандан сўнг, уч кунлик муддатда, унга ва қ тинчалик фойдаланишга берилган дарсликлар тўли қ ҳ ажмда мактаб кутубхона жам ғ армасига қ айтарилиши лозим.

Бунда умумтаълим мактаби маъмурияти томонидан мазкур ў қ ув йилига ў қ увчи давлат бюджети мабла ғ лари ҳ исобидан дарсликларнинг тўли қ тўплами билан таъминланиши лозимлиги тў ғ рисида унга маълумотнома берилади.

Ў қ увчи бош қ а умумтаълим мактабига келганида, умумтаълим мактаби маъмуриятига кўрсатиб ўтилган маълумотномани та қ дим этади ва мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликлар билан бепул таъминланади.

35. Бош қ а умумтаълим мактабида дарсликлар тўпламларининг етишмовчилиги мавжуд бўлганда, янгидан келган ў қ увчи зарур дарсликлар тўплами билан мазкур Низомнинг V бобида белгиланган тартибда таъминланади.

36. Умумтаълим мактаблари ў қ итувчилари, тегишли таълим тилидаги синфларда тегишли фанлар бўйича дарсларни ўтказиш учун зарур бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан мактаб кутубхона жам ғ армасининг захираси ҳ исобидан бепул равишда таъминланади.

37. Ў қ итувчиларга бепул фойдаланиш учун берилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ў қ ув йили якунида тўли қ ҳ ажмда мактаб кутубхонасига қ айтарилади.

38. Дарсликлар ў қ увчиларга ва (ёки) ў қ итувчиларга фойдаланишга берилганда кутубхоначи томонидан дарсликларда белгиланган тартибда тегишли қ айдлар қ ўйилади.

39. Ў қ увчилар ва ў қ итувчиларга бепул равишда берилган ва мактаб кутубхонасига қ айтарилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ҳ исоб-китобининг юритилиши ва рўйхатга олиниши мазкур Низом асосида амалга оширилади.

IV. ДАРСЛИКЛАРНИ ИЖАРАГА БЕРИШ ВА УЛАР

БЎЙИЧА Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШ

40. Ижара тизимига кирадиган дарсликлар рўйхати ҳ ар йили Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан тасди қ ланади ва 1 августга қ адар келгуси ў қ ув йилига дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишга исти қ бол квоталарни шакллантириш учун умумтаълим мактабларига етказилади.

41. Ў қ увчиларга Хал қ таълими вазирлиги томонидан ижара тизимида фойдаланиш учун тавсия этилган дарсликлар ижарага берилади.

42. Дарсликлар тўплами учун синфлар ва таълим тиллари кесимида ижара тўлови республика бўйича ягона бўлади, унинг ми қ дори ва тўлаш шакли Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан ўрнатилади ва 25 августдан кечиктирмаган ҳ олда Хал қ таълими вазирлиги томонидан оммавий ахборот воситаларида эълон қ илинади.

43. Дарсликларнинг тўплами учун ижара тўлови ми қ дори тегишли ми қ дордаги дарсликлар ва ЎМ Қ ларни келгусида харид қ илиш ва етказиб бериш учун зарур бўладиган мабла ғ ларнинг исти қ бол ҳ ажми ҳ амда қ онунчиликда белгиланган тартибда олинадиган ва амалга ошириладиган Жам ғ арманинг исти қ бол даромадлари ва харажатларидан келиб чи ққ ан ҳ олда ҳ исобланади.

Бунда, дарсликлар тўпламлари учун ижара тўлови ми қ дорларини ани қ лашда исти қ бол кўрсаткичлар қ ўлланганлиги сабабли, тегишли ў қ ув йилида ижара тўлови ми қ дорларининг ҳ исоблашда камчиликлар мавжуд бўлиши ва бунинг натижасида ижара тушумлари орти қ ча ёки кам тушиши мумкин.

Белгиланган ижара тўловлари ҳ исобидан йи ғ илган мабла ғ ларнинг орти қ ча ёки кам тушганлиги ани қ ланганда, мазкур орти қ ча ёки кам олинган сумма келгуси ў қ ув йилида тегишли синф ва таълим тили бўйича ижара тўловлари ми қ дорларини ҳ исоблашда камайтириш ёки ошириш йўли билан ҳ исобга олинади.

44. Дарсликлар тўплами учун ижара тўловининг тўловчилари сифатида ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳ омийлар бўлади.

45. Ижарага дарсликларнинг берилиши умумтаълим мактаби маъмурияти ва ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳ омийлар ор қ али мазкур Низомнинг 5-иловасига мувофи қ шартнома тузиш йўли билан амалга оширилади.

Бунда дарсликлар ў қ увчиларга ва (ёки) ў қ итувчиларга фойдаланишга берилганлиги тў ғ рисида кутубхоначи томонидан албатта дарсликларда тегишли қ айдлар қ ўйилади.

46. Ижара тўловининг белгиланган ми қ дори ҳ ар йилнинг 30 сентябрига қ адар тўли қ ҳ ажмда тўланади. Зарурат бўлганда, ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ва қ тинчалик пул мабла ғ ларининг йў қ лиги сабабли ижара тўлови муддатини узайтириш тў ғ рисида умумтаълим мактаби маъмуриятига мурожаат қ илиши мумкин.

Умумтаълим мактаби васийлик кенгаши қ арори ва маъмурияти буйру ғ и асосида тўлов муддати узайтирилиши мумкин, бунда мазкур тўловнинг 50 фоизи жорий йилнинг 30 сентябригача, қ олган қ исми – 30 ноябригача тўланиши лозим.

47. Дарсликлар тўплами учун ижара тўловлари қ уйидагича амалга оширилади:

а) ёхуд, умумтаълим мактабининг махсус ҳ исоб ра қ амига ўтказиш учун умумтаълим мактаби ёки банкнинг кассасига на қ д пул мабла ғ лари билан тўлаш йўли билан.

Умумтаълим мактаби кассасига ижара тўловининг тўланганлиги умумтаълим мактабининг му ҳ ри ёки касса аппаратининг изи билан ҳ амда умумтаълим мактабининг бухгалтери ва кассир вазифасини бажарувчи масъул шахснинг имзоси билан тасди қ ланган кирим-касса ордери ва квитанция билан расмийлаштирилади. Бунда, кирим-касса ордери умумтаълим мактабининг бухгалтериясида қ олдирилади, квитанция эса ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларга ёхуд ҳ омийларга та қ дим этилади.

Ижара тўловидан йи ғ илган на қ д пул мабла ғ лари уч банк иш куни мобайнида умумтаълим мактабининг кассири томонидан ўрнатилган тартибда уларни кейинчалик умумтаълим мактабининг махсус ҳ исоб ра қ амига ўтказиш учун тегишли банкка топширилади.

Ижара тўлови на қ д пул кўринишида банкка топширилганда, банк томонидан берилган ва тўловни тасди қ лайдиган квитанциянинг нусхаси тегишли умумтаълим мактабининг бухгалтериясига та қ дим этилади.

б) ёхуд, ў қ увчилар ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларнинг иш ҳ а қ и ва бош қ а даромадлари ҳ исобига ташкилотлар, шунингдек ҳ омийларнинг ҳ исоб ра қ амларидан, уларнинг пластик карточкалари ва (ёки) жам ғ арма (омонат) ра қ амларидан пул кўчириш йўли билан.

Бунда, ижара тўловининг тўланганлиги банкнинг тегишли белгиси билан тасди қ ланган тўлов топшири қ номасининг нусхасини ёки терминал чекининг нусхасини умумтаълим мактабининг бухгалтериясига та қ дим этиш йўли билан тасди қ ланади.

48. Ижара тўловлари тўланганлигини тасди қ ловчи тўлов ҳ ужжатларида ў қ увчининг фамилияси, исми, отасининг исми, синфи ва таълим тили, тегишли ў қ ув йили ҳ амда умумтаълим мактабининг ра қ ами ва унинг ҳ удудий мансублиги албатта кўрсатилади.

49. Дарсликлар учун ижара тўловлари сифатида келиб тушган на қ д ва на қ дсиз пул мабла ғ ларини ва бош қ а тушумларни умумтаълим мактабининг э ҳ тиёжларига, шунингдек бош қ а ма қ садларга сарфлаш та қ и қ ланади.

50. Ижара тизимига кирадиган дарсликлар ў қ увчиларга тегишли синф ва таълим тили бўйича тўли қ тўпламда қ уйидаги тартибда берилиши лозим:

а) ижара асосида дарсликлардан фойдаланадиган ў қ увчиларга тегишли шартнома тузилиб, мазкур Низомнинг 46-бандига мувофи қ ижара тўлови тўлангандан сўнг.

Бунда ижара тўловлари тўланганлигини тасди қ ловчи тўлов ҳ ужжатларининг нусхалари умумтаълим мактабининг кутубхоначисига та қ дим этилади ва мактаб кутубхона жам ғ армасидан ў қ увчиларга дарсликларнинг тегишли тўпламини беришга асос бўлади.

б) дарсликлардан бепул равишда фойдаланадиган ў қ увчиларга тегишли шартнома тузилгандан сўнг.

Дарсликларни тўли қ сиз тўпламда ижарага беришга йўл қ ўйилмайди.

51. Дарсликлар тўплами учун ижара тўлови тўлангандан кейин ў қ увчи бош қ а умумтаълим мактабига ўтганида, унга ва қ тинчалик фойдаланишга берилган дарсликлар тўплами мактаб кутубхона жам ғ армасига қ айтарилиши лозим.

Бунда, тўланган ижара тўлови қ айтарилмайди ва бош қ а умумтаълим мактабида ў қ увчининг худди шундай дарсликлар тўплами билан ижара асосида таъминланиши ижара тўлови олинмасдан амалга оширилади. Ижара тўловининг тўланганлиги тўлов ҳ ужжати нусхаси ва олдинги умумтаълим мактабининг маълумотномаси билан тасди қ ланиши лозим.

52. Дарсликлар ёки ЎМ Қ лардан фойдаланиш усулидан қ атъи назар, уларни йў қ отиш ёки кейинчалик фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келтириш ҳ олатларида ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳ омийлар ёки ў қ итувчилар зарарни худди шундай дарслик ва (ёки) ЎМ Қ лар билан қ оплайди, ёхуд бирламчи ҳ ужжатларда ( ҳ исоб-фактурада, юк хатида) кўрсатилган унинг қ ийматини қ уйидаги ми қ дорларда тўлайди:

а) умумтаълим мактаби биринчи синф ў қ увчиларининг ҳ ар бир дарслик ва (ёки) ЎМ Қ лар учун – бир баравари ми қ дорида;

б) 2 – 4-синф ў қ увчиларининг ҳ ар бир дарслик ва (ёки) ЎМ Қ лар учун – икки баравари ми қ дорида;

в) 5 – 9-синф ў қ увчиларининг ҳ ар бир дарслик ва (ёки) ЎМ Қ лар учун – тўрт баравари ми қ дорида.

53. Дарсликларни ижара тизими билан бо ғ ли қ маълумотлар билан ў қ увчилар ота-оналарини ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳ омийларни таъминлаш ма қ садида, умумтаълим мактаби маъмурияти, мазкур умумтаълим мактабининг кўринарли ва қ улай жойларида жорий ў қ ув йили учун ижара тўлови ми қ дорлари, дарсликлар тўпламларини фойдаланишга бериш ва ижара тўловини тўлаш тартиби, умумтаълим мактаби ва фойдаланувчиларнинг ҳ у қ у қ ва мажбуриятларини кўрсатган ҳ олда, дарсликлар тўпламларидан фойдаланиш шартлари ва муддатлари тў ғ рисида маълумотларни жойлаштиради.

54. Тегишли ў қ ув йили учун орти қ ча тўланган ижара тўловлари ёки нотў ғ ри ўтказилган мабла ғ лар мавжуд бўлганда, умумтаълим мактаби ёзма равишда Жам ғ арма ижрочи дирекциясига мурожаат қ илади.

Умумтаълим мактабининг мурожаатига асосан Жам ғ арма ижрочи дирекциясининг ҳ удудий вакили жойга чи қ иб, мазкур мурожаатнинг асослилигини ўрганади ва маълумотномани тузиб, уни Жам ғ арма ижрочи дирекциясига та қ дим этади.

Орти қ ча тўланган ижара тўловлари ҳ амда нотў ғ ри ўтказилган мабла ғ лар мавжудлиги тасди қ ланганида, мабла ғ ларнинг қ айтарилиши Жам ғ арма ижрочи дирекцияси томонидан тижорат банкида очилган Жам ғ арманинг жам ғ арма ра қ амидан умумтаълим мактабининг махсус ҳ исоб ра қ амига тегишли мабла ғ ларни ўтказиш йўли билан амалга оширилади.

Ў қ увчилар ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳ омийлар томонидан орти қ ча тўланган ижара тўловларини ҳ амда нотў ғ ри ўтказилган мабла ғ ларни умумтаълим мактабининг махсус ҳ исоб ра қ амидан кейинчалик қ айтарилиши, бевосита умумтаълим мактаби томонидан қ онунчиликда белгиланган тартибда амалга оширилади.

V. ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ЛАРНИ Қ АЙТА ТА Қ СИМЛАШ

55. Ў қ увчиларнинг дарсликларга бўлган э ҳ тиёжини тўли қ қ ондириш учун мактаб кутубхона жам ғ армасида дарсликларнинг етишмовчилиги мавжуд бўлганда, умумтаълим мактабининг маъмурияти, қ ўшимча дарсликлар тўпламларини ажратиш тў ғ рисида дарсликларни фойдаланишга бериш шартини, зарур бўлган сонини, синфи ва таълим тилини ани қ кўрсатган ҳ олда, туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлимига ёзма равишда мурожаат қ илади.

56. Умумтаълим мактабларининг мурожаатига асосан, туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлими умумтаълим мактаблари бўйича синфлар ва таълим тиллари кесимида ў қ увчилар контингентини ва уларнинг дарсликлар билан таъминланишини та ҳ лил қ илади.

Та ҳ лил натижасида туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлими тегишли туман (ша ҳ ар) ҳ удуди доирасида умумтаълим мактаблари орасида дарсликлар тўпламларини қ айта та қ симлаш тў ғ рисида тегишли буйру қ чи қ аради. Умумтаълим мактаблари томонидан дарсликлар тўпламларининг берилиши ва қ абул қ илиниши улар орасида расмийлаштириладиган шартнома асосида амалга оширилади. Шартномада назарда тутилган қ онунчилик талаблари билан бир қ аторда, дарсликларни фойдаланишга бериш тартиби албатта кўрсатилган ҳ олда уларни 20 июнгача (ў қ ув йили тугагандан сўнг) қ айтариш шарти билан дарсликлар тўли қ тўпламларининг ва қ тинчалик фойдаланишга берилиши ҳ ам кўзда тутилади.

Мазкур ҳ олатда умумтаълим мактаби томонидан ижарага бериш шарти билан ва қ тинчалик фойдаланишга олинган дарсликлар учун ижара тўловлари ў қ увчининг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳ омийлар томонидан дарсликларни фойдаланишга берган умумтаълим мактабининг махсус ҳ исоб ра қ амига тўланади.

57. Дарсликлар тўпламлари туман (ша ҳ ар) бўйича етишмовчилиги мавжуд бўлганида, туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлими тегишли ҳ удудий хал қ таълими органига қ ўшимча дарсликлар тўпламларини ажратиш тў ғ рисида зарур бўлган сони, синфи ва таълим тилини ани қ кўрсатган ҳ олда ёзма равишда мурожаат қ илади.

58. Туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлимларининг мурожаатларига асосан ҳ удудий хал қ таълими органлари туман (ша ҳ ар)лар, синфлар ва таълим тиллари ҳ амда дарсликларни фойдаланишга бериш шартлари кесимида ў қ увчилар контингентини ва уларнинг дарсликлар билан таъминланишини та ҳ лил қ илади.

Та ҳ лил натижасида, ҳ удудий хал қ таълими органлари ҳ ар йили туман (ша ҳ ар)лар орасида дарсликлар тўпламларини қ айта та қ симлайди.

Икки ва ундан кўпро қ туман (ша ҳ ар)лар орасида дарсликлар тўпламларининг қ айта та қ симланиши ҳ удудий хал қ таълими органининг тегишли буйру ғ и асосида амалга оширилади ҳ амда дарсликларни бир умумтаълим мактабининг балансидан бош қ а умумтаълим мактабининг балансига бе ғ араз ўтказилишини ҳ исобга олган ҳ олда умумтаълим мактаблари орасида тегишли бухгалтерлик ҳ ужжатлари билан расмийлаштирилади. Мазкур ҳ олатда дарсликлар учун ижара тўловлари дарсликларни ўзининг балансига қ абул қ илган умумтаълим мактабининг махсус ра қ амига тўланади.

59. Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ри умумтаълим мактаблари орасида дарсликлар тўпламларининг қ айта та қ симланиши Хал қ таълими вазирлиги томонидан мазкур Низомнинг 58-бандида белгиланган тартибда амалга оширилади.

VI. МАКТАБ КУТУБХОНА ЖАМ Ғ АРМАСИНИНГ

ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ЛАРИНИ Қ АБУЛ Қ ИЛИШНИ

ВА Ҳ ИСОБДАН ЧИ Қ АРИЛИШИНИНГ

Ҳ ИСОБ-КИТОБИНИ ЮРИТИШ

60. Умумтаълим мактабларининг кутубхоначилари мактаб кутубхона жам ғ армасининг дарсликлар ва ЎМ Қ ларини қ абул қ илишни ва ҳ исобдан чи қ арилишининг тегишли ҳ исоб-китобини, уларнинг шакллантирилиши ва фойдаланилишини, ҳ исоби ва са қ ланилишини, хатловдан ўтказилишини, ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларининг мавжудлигини ва ҳ аракатини, статистика ҳ исоб-китобининг юритилишини таъминлайди, шунингдек ў қ увчилар ўртасида дарсликларни авайлаб асраш туй ғ усини ривожлантиришга йўналтирилган тарбиявий ишларни олиб боради.

61. Мактаб кутубхона жам ғ армасининг дарсликлари ва ЎМ Қ ларнинг ҳ исоб-китоби ўз ичига дарсликлар ва ЎМ Қ ларни қ абул қ илиш, уларни маркировкалаш, қ абул қ илишда, жойдан жойга ўтказишда ва ҳ исобдан чи қ аришда рўйхатга олиш ҳ амда дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг жам ғ армада мавжудлигини текширишни олади. Бунда, дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг қ абул қ илиниши Хал қ таълими вазирлиги томонидан тасди қ ланадиган шаклдаги умумтаълим мактабининг кутубхонасига дарсликлар ва ЎМ Қ ларни қ абул қ илиш тў ғ рисидаги далолатнома билан расмийлаштирилади.

62. Полиграфик ну қ сонлари ва (ёки) бош қ а камчиликлари мавжуд бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ лар кейинчалик уларни тегишли нашриёт ва (ёки) нашриёт-полиграфик ташкилотига қ айтариш учун, қ абул қ илингандан сўнг уч кун мобайнида умумтаълим мактаби томонидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни етказиб берувчи ташкилотларга қ айтарилади.

63. Камчиликлари мавжуд бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг алмаштирилиши ва кейинчалик уларнинг умумтаълим мактабига етказиб берилиши Хал қ таълими вазирлиги билан нашриётлар ва (ёки) нашриёт-полиграфик ташкилотлар орасида тузиладиган шартномага мувофи қ амалга оширилади.

64. Умумтаълим мактабининг кутубхонаси:

ижара тизимига кирадиган дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини;

ижара тизимига кирмайдиган дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини;

мактаб кутубхона жам ғ армасидаги барча турдаги дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини;

мактаб кутубхона жам ғ армасига қ абул қ илинадиган ЎМ Қ ларнинг ўрнатилган ҳ исоб бирликларида умумий ва индивидуал ҳ исоб-китобини юритади.

65. Ҳ исоб-китобларнинг тў ғ ри юритилишини ташкил этиш ва мактаб кутубхона жам ғ армаси бўйича меъёрлар ва талабларига риоя қ илиниши устидан назоратни амалга ошириш, шунингдек мактаб кутубхона жам ғ армасининг дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ исоб-китоби қ оидалари бажарилиши учун шароитларни ташкил этиш бўйича жавобгарлик, лавозим йўри қ номасига асосан кутубхона мудирига (кутубхоначига) юклатилади.

66. Мактаб кутубхона жам ғ армасига қ абул қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг барча турдаги нашри маркаланади (штемпелланади), шунингдек асосий дарслик ва ЎМ Қ ларга илова қ илинадиган барча турдаги материаллар маркаланади, уларга ҳ ам ўша белги (реквизит) қ ўйилади.

67. Дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китоби ва ЎМ Қ ларнинг умумий ҳ исоб-китоби ало ҳ ида юритилади.

68. Мактаб кутубхона жам ғ армасига қ абул қ илинадиган ёки ҳ исобдан чи қ ариладиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг умумий ҳ исоб-китоби битта бирламчи ҳ ужжат ( ҳ исоб-фактураси, юк хати, далолатнома, реестр) асосида ало ҳ ида партиялар бўйича амалга оширилади.

69. Қ уйидагилар дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китоби шакллари бўлади:

мактаб кутубхона жам ғ армасидаги ижара тизимига кирадиган дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китоби (мазкур Низомга 6-илова );

мактаб кутубхона жам ғ армасидаги ижара тизимига кирмайдиган дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китоби (мазкур Низомга 7-илова );

мактаб кутубхона жам ғ армасидаги барча турдаги дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китоби (мазкур Низомга 8-илова ).

70. Мактаб кутубхона жам ғ армасига қ абул қ илинадиган ва ҳ исобдан чи қ ариладиган ЎМ Қ ларнинг умумий ҳ исоб-китоби бадиий, билим орттириш, турли маълумотлар берадиган, методик адабиётлар ҳ исоб-китобини юритиш учун мўлжалланган мактаб кутубхона жам ғ армасининг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китобида юритилади (мазкур Низомга 9-илова ).

71. Мактаб кутубхона жам ғ армаси дарсликларининг ҳ исоб-китобини юритиш китобларини, бадиий, билим орттириш, турли маълумотлар берадиган, методик адабиётлар ҳ исоб-китобини юритиш учун мўлжалланган мактаб кутубхона жам ғ армасининг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китобини ва инвентарь китобини қ айта тўлдириш та қ и қ ланади ҳ амда фа қ атгина туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлими мудирининг буйру ғ и асосида фав қ улодда ҳ олатларда рухсат этилади.

72. Ҳ ар бир ЎМ Қ лар нусхасининг ёки номининг индивидуал ҳ исоб-китоби индивидуал инвентарь ра қ амини бериш йўли билан амалга оширилади.

Индивидуал ра қ ам мактаб кутубхона жам ғ армасида ЎМ Қ ларнинг бўлган бутун даврида унга бириктирилади.

73. Ў қ ув ва бош қ а адабиётларнинг индивидуал ҳ исоб-китоб шакли сифатида инвентарь китоби (мазкур Низомнинг 10-иловаси ) ҳ исобланади ва у қ атъий ҳ исоботнинг асосий ҳ ужжати сифатида доимо са қ ланиши зарур.

74. Мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликларнинг ҳ исобдан чи қ арилиши, мазкур Низомнинг 11-иловасига мувофи қ мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликларнинг ҳ исобдан чи қ арилиши тў ғ рисидаги далолатнома билан расмийлаштирилади ва мактаб кутубхона жам ғ армасидаги:

ижара тизимига кирадиган дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китоби;

ижара тизимига кирмайдиган дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китоби;

мактаб кутубхона жам ғ армаси барча турдаги дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китобида акс эттирилади.

75. ЎМ Қ ларнинг мактаб кутубхона жам ғ армасидан ҳ исобдан чи қ арилиши мазкур Низомнинг 12-иловасига мувофи қ мактаб кутубхона жам ғ армасидан ЎМ Қ ларни ҳ исобдан чи қ ариш тў ғ рисидаги далолатнома билан расмийлаштирилади ва бадиий, билим орттириш, турли маълумотлар берадиган, методик адабиётлар ҳ исоб-китобини юритиш учун мўлжалланган мактаб кутубхона жам ғ армасининг умумий ҳ исоб-китоб китобида акс эттирилади.

76. Ҳ ар бир далолатномада қ уйидаги сабаблардан бирига асосан ҳ исобдан чи қ ариладиган дарсликлар ва ЎМ Қ лар тў ғ рисида маълумотлар қ айд этилади: эскирганлиги (жисмонан эскириш), ну қ сони бўлганлиги, мазмуни эскирганлиги, профилга оид бўлмаганлиги, йў қ олганлиги (йў қ олган ҳ олатини ани қ кўрсатган ҳ олда – кутубхона жам ғ армасидан йў қ олганлиги, фойдаланувчилар томонидан йў қ отилганлиги, ў ғ ирланганлиги, табиий ёки техноген хусусиятга эга бўлган ҳ одисалар натижасида йў қ олганлиги, ани қ ланмаган сабабларга кўра йў қ олганлиги (камомад)).

77. Мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни ҳ исобдан чи қ ариш далолатномалари умумтаълим мактабининг директори томонидан тасди қ ланади.

78. Очи қ фойдаланиладиган жам ғ армалардан ани қ ланмаган сабабларга кўра ў қ ув-методик адабиётларни ҳ исобдан чи қ ариш меъёри фойдаланишга бериладиган дарсликлар ҳ ажмидан 0,1% кўп бўлмаслиги лозим.

79. Мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликларни ҳ исобдан чи қ ариш меъёри мазкур Низомнинг 3-бандига мувофи қ белгиланади.

80. Ҳ исобдан чи қ арилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар тў ғ рисида маълумот барча ҳ исоб-китоб шаклларида – инвентарь китобида, мактаб кутубхона жам ғ армасини умумий ҳ исоб-китоб қ илиш китобларида, каталогларда, картотекаларда акс эттирилади ва бу тў ғ рисида ҳ исобдан чи қ ариш далолатномасида тегишли қ айдлар қ илинади.

81. Фойдаланувчилар томонидан йў қ отилган ва уларнинг айби билан фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ўрнига қ абул қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар “Йў қ отилган дарсликлар ўрнига фойдаланувчилардан олинган китоблар ва бош қ а ҳ ужжатлар ҳ исоб-китобини юритиш Дафтари”да акс эттирилади. Мазкур Дафтарда қ илинган қ айдлар асосида фойдаланувчилар томонидан йў қ отилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни ҳ исобдан чи қ ариш ва тенг қ ийматли деб эътироф этилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни қ абул қ илиш тў ғ рисида (мазкур Низомнинг 13-иловаси ) далолатномалар тузилади ва булар бадиий, билим орттириш, турли маълумотлар берадиган, методик адабиётлар ҳ исоб-китобини юритиш учун мўлжалланган мактаб кутубхона жам ғ армасининг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китобида ва барча турдаги дарсликларнинг умумий ҳ исоб-китобини юритиш китобида қ айд этилади.

Фойдаланувчилар томонидан йў қ отилган ва уларнинг айби билан фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ўрнига пул мабла ғ ларининг қ абул қ илиниши мазкур Низомнинг 47 ва 52-бандларида белгиланган тартиб ва ми қ дорларда амалга оширилади.

82. “Йў қ отилган дарсликлар ўрнига фойдаланувчилардан олинган китоблар ва бош қ а ҳ ужжатлар ҳ исоб-китобини юритиш Дафтари”да ҳ ар бир қ айд ўзининг ало ҳ ида тартиб ра қ амига эга бўлади ҳ амда фойдаланувчи ва кутубхоначининг имзолари билан тасди қ ланади.

83. Умумтаълим мактабининг кутубхона мудири (кутубхоначиси) ў қ увчилар ўртасида дарсликларни авайлаб асраш туй ғ усини ривожлантиришга йўналтирилган тарбиявий ишларни олиб боради.

84. Ҳ омийлик ёрдами сифатида умумтаълим мактабларига та қ дим этилган ёки бюджетдан таш қ ари мабла ғ лар ҳ исобидан умумтаълим мактаблари томонидан харид этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар, умумтаълим мактабларига қ абул қ илинган пайтдан уч кундан кечиктирмаган муддатда манбаи кўрсатилган ҳ олда мактаб кутубхона жам ғ армасида ало ҳ ида ҳ исобга олинади.

VII. МАКТАБ КУТУБХОНА ЖАМ Ғ АРМАСИНИНГ

ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ЛАРИНИ ХАТЛОВДАН ЎТКАЗИШ,

КЕЙИНЧАЛИК ФОЙДАЛАНИШГА ЯРО Қ СИЗ Ҳ ОЛАТГА

КЕЛГАН ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ЛАРНИ ТАНЛАБ

ОЛИШ ВА УТИЛИЗАЦИЯ Қ ИЛИШ

85. Хал қ таълими вазирлиги ҳ ар йили 1 июнгача мактаб кутубхона жам ғ армаларидан ҳ исобдан чи қ арилиши лозим бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг рўйхатини (нашр йили, номи ва муаллифи ани қ кўрсатилган ҳ олда) ани қ лайди ва тегишли буйру қ билан уни тасди қ лайди. Мазкур буйру қ ва ҳ исобдан чи қ арилиши лозим бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг рўйхати оммавий ахборот воситаларида эълон қ илинади ва умумтаълим мактабларигача етказилади.

86. Кутубхонада дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ а қ и қ атда мавжудлигини ани қ лаш ма қ садида кутубхона жам ғ армасини ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлар билан солиштириш ва жам ғ арма ҳ исобидан чи қ ариш учун танлаб олиш йўли билан дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг мактаб кутубхона жам ғ армалари ҳ ар йили 1 июлгача хатловдан ўтказилади.

87. Умумтаълим мактабининг кутубхонасида хатловлар мактаб кутубхона жам ғ армасини хатловдан ўтказиш тў ғ рисида буйру қ ни чи қ ариш ва таркиби кутубхона мудири (кутубхоначи), умумтаълим мактабининг маъмурияти, жамоат ташкилотлари, бухгалтерия вакилларидан иборат бўлган комиссияни тайинлаш йўли билан амалга оширилади.

88. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг йў қ отилганлиги ани қ ланганда, мазкур Низомнинг 52-банди билан ўрнатилган тартибда зарарни қ оплаш бўйича чоралар кўрилади.

Дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг орти қ часи ўрнатилган тартибда мактаб кутубхона жам ғ армасига кирим қ илинади.

89. Текшириш тушунтириш хати билан далолатномани ва мавжуд бўлмаган нашрлар рўйхатини (мазкур Низомнинг 14-иловаси ) тузиш билан якунланади.

90. Умумтаълим мактаблари, зарурат бўлганда, ҳ исобдан чи қ арилиши лозим бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг 5% гача бўлган ми қ дорини, ў қ итувчилар таркиби ва ў қ увчилар томонидан фойдаланиш учун, кутубхоналарнинг ихтиёрида қ олдиришлари мумкин. Келгусида фойдаланишга яро қ ли бўлган ва келгуси ў қ ув йилига фойдаланиш учун тавсия этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар рўйхатига мувофи қ келадиган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ҳ ам мактаб кутубхона жам ғ армасида қ олдирилади.

91. Ҳ исобдан чи қ ариш учун белгиланган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ало ҳ ида хонага жойлаштирилади ва ваколатли шахсларга топширилишига қ адар шу ерда са қ ланади.

92. Дарсликлар ва ЎМ Қ лар ҳ ар ў қ ув йилининг 1 сентябридан кейин, биро қ 10 октябрдан кечиктирмаган ҳ олда дарсликлар мактаб кутубхона жам ғ армасининг ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларидан, инвентарь китоблардан, кутубхона каталогларидан рўйхатдан чи қ ариш йўли билан ҳ исобдан чи қ арилади, шунингдек умумтаълим мактабининг балансида бўлган уларнинг қ иймати ҳ ам ҳ исобдан чи қ арилади.

93. Мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни ҳ исобдан чи қ ариш далолатномалари ва уларга илова қ илинган рўйхатлар 3 йил давомида са қ ланади ва шундан кейин белгиланган тартибда йў қ қ илинади.

94. Туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлимлари утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ҳ ажми тў ғ рисида туман (ша ҳ ар)нинг барча умумтаълим мактаблари бўйича маълумотларни умумлаштиради ва ҳ удудий хал қ таълими органларига та қ дим этади.

95. “Ў қ ув таълим таъминот” давлат унитар корхонасининг ҳ удудий бўлимлари утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни Хал қ таълими вазирлигининг тизимига кирадиган умумтаълим мактабларидан олиб чи қ иш учун ҳ удудий хал қ таълими органлари билан ҳ амда бош қ а вазирликлар ва идоралар тизимига кирадиган умумтаълим мактаблари билан утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни олиб чи қ иш тў ғ рисида шартномалар тузади.

Бунда, утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг олиб чи қ илиши ҳ ар бир умумтаълим мактабидан “Ў қ ув таълим таъминот” давлат унитар корхонасининг ҳ удудий бўлимлари томонидан ҳ ар йили 10 октябргача амалга оширилади.

96. Утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни олиб чи қ ишда мазкур Низомнинг 15-иловасига мувофи қ топшириладиган партиянинг вазни кўрсатилган ҳ олда мактаб кутубхона жам ғ армасидан ҳ исобдан чи қ ариладиган ва утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни қ абул қ илиш-топшириш далолатномаси тузилади.

97. “Ў қ ув таълим таъминот” давлат унитар корхонасининг ҳ удудий бўлимлари қ о ғ оз ма ҳ сулотларни қ айта ишлаш учун қ абул қ иладиган ташкилот билан тегишли шартнома тузади ва утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни унга топширади.

Бунда, қ о ғ оз ма ҳ сулотларни қ айта ишлаш учун қ абул қ иладиган ташкилотнинг танлови “Ў қ ув таълим таъминот” давлат унитар корхонасининг ҳ удудий бўлимлари томонидан қ онунчиликда ўрнатилган тартибда амалга оширилади.

98. Ҳ исобдан чи қ арилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни утилизацияга топширишдан олинган мабла ғ лар “Ў қ ув таълим таъминот” давлат унитар корхонаси ҳ удудий бўлимларининг ҳ исоб ра қ амларига ўтказиб қ ўйилади ва ўтказилган кундан кейин уч банк куни мобайнида, биро қ умумтаълим мактабидан ҳ исобдан чи қ арилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни олиб чи ққ ан кундан кейин олтмиш кундан кечиктирмаган ҳ олда, Жам ғ арманинг асосий ғ азначилик ҳ исоб ра қ амига (мукофот пули суммаси ушлаб қ олиниб) кўчирилади.

Кўрсатилган хизматлар учун “Ў қ ув таълим таъминот” давлат унитар корхонасининг мукофот пули суммаси Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан белгиланади.

99. Ҳ удудий хал қ таълими органи “Ў қ ув таълим таъминот” давлат унитар корхонасининг ҳ удудий бўлими билан биргаликда утилизация қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар бўйича реестр тузади ва ҳ ар йили 1 ноябргача уни Жам ғ арма ижрочи дирекциясининг ҳ удудий вакилларига топширади.

VIII. БУХГАЛТЕРИЯ Ҳ ИСОБ-КИТОБИ ВА Ҳ ИСОБОТ

100. Дарсликлар ва ЎМ Қ лар бўйича ижара тўловлари, утилизация, дарсликлар ва ЎМ Қ лар йў қ отилганлиги ва фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келганлиги натижасида зарарни қ оплашдан тушадиган тушумларнинг бухгалтерия ҳ исоб-китоби ва ҳ исоботлари умумтаълим мактабининг бухгалтерияси томонидан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан ўрнатилган тартибда амалга оширилади.

101. Дарсликлар тўпламларининг фойдаланишга берилиши ва ижара тўловлари тушумлари устидан мониторинг юритиш ма қ садида умумтаълим мактаблари мазкур Низомнинг 16-иловасига мувофи қ умумтаълим мактабларининг фойдаланишга берилган дарсликлар тўпламлари тў ғ рисида ҳ исоботларни тузади ва ҳ ар йили июнь ва декабрнинг 5-санасига қ адар та ҳ лил қ илиш ва умумлаштириш учун туман (ша ҳ ар) хал қ таълими бўлимларига та қ дим этади.

102. Туман (ша ҳ ар)лар хал қ таълими бўлимлари бўйича умумлаштирилган ҳ исоботлар, шунингдек ҳ ар бир умумтаълим мактаби бўйича ҳ исоботлар июнь ва декабрнинг 10 санасидан кечиктирмасдан ҳ удудий хал қ таълими органлари ва Жам ғ арма ижрочи дирекцияси ҳ удудий вакилларига та қ дим этилади.

103. Жам ғ арма ижрочи дирекциясининг расмий талаблари асосида банклар ҳ удудлар бўйича ҳ ар бир умумтаълим мактаби кесимида умумтаълим мактабларининг махсус ра қ амларидан банк кўчирмаларини та қ дим этади.

104. Ижара тўловлари тушумлари бўйича ҳ ар бир ҳ удуд ва умумтаълим мактаби кесимида банкдан олинган кўчирмалар асосида ҳ удудий хал қ таълими органлари ва Жам ғ арма ижрочи дирекциясининг ҳ удудий вакиллари синфлар ва таълим тиллари кесимида ҳ ар бир умумтаълим мактаби бўйича ижара тўловлари тушумларини та ҳ лил қ илади ва ҳ ар йили июнь ва декабрнинг 15-санасига қ адар умумлаштирилган ҳ исоботларни, умумтаълим мактаблари ва ҳ удудлар кесимида, Хал қ таълими вазирлиги ва Жам ғ арма ижрочи дирекциясига та қ дим этади.

Зарурат бўлганда, Жам ғ арма ижрочи дирекциясининг ҳ удудий вакиллари томонидан бирламчи ҳ ужжатларни кўриб чи қ иш йўли билан умумтаълим мактабларида ижара тизими фаолиятининг ўрганишлари ўтказилади.

105. Ҳ исоботлар қ о ғ озда (имзоланган ва тасди қ ланган ҳ олда) ҳ амда электрон шаклда та қ дим этилади.

106. Ҳ удудий молия органлари томонидан ижара тўловлари мабла ғ ларини, дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг тегишли тартибда са қ ланиши ва фойдаланилиши, ҳ амда умумтаълим мактаблари томонидан дарсликлар ва ижара тўловлари бўйича бирламчи ҳ ужжатларнинг юритилиши устидан мониторинг амалга ошириш ма қ садида мазкур Низомнинг 16-иловасида кўрсатиб ўтилган хал қ таълими органлари томонидан умумлаштирилган ҳ исобот, уни ю қ ори турувчи хал қ таълими органларига та қ дим этишдан олдин, тегишли ҳ удудий молия органларига келишиш учун та қ дим этилади.

IX. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИ КУТУБХОНАЧИЛАРИНИНГ

ИШ НАТИЖАЛАРИНИ БА Ҳ ОЛАШ МЕЗОНЛАРИ

107. Қ уйидагилар умумтаълим мактаблари кутубхоначиларининг иш натижаларини ба ҳ олаш мезонлари бўлади:

а) дарсликлар ва ЎМ Қ лар мактаб кутубхона жам ғ армасининг тў ғ ри шакллантирилганлиги, улардан фойдаланилишининг та ҳ лил қ илинганлиги;

б) ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларининг тўли қ ва тў ғ ри юритилиши таъминланганлиги ҳ амда дарсликлар ва ЎМ Қ лар жам ғ армасини са қ лаш учун тегишли шароитларнинг ташкил этилганлиги;

в) дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ а қ и қ ий мавжудлигини ани қ лаш учун белгиланган муддатларда дарсликлар ва ЎМ Қ лар жам ғ армасининг хатловдан ўтказилганлиги;

г) мактаб кутубхона жам ғ армасидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ исобдан чи қ арилиши ташкил этилганлиги ва амалга оширилганлиги, мактаб кутубхона жам ғ армаларидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни ҳ исобдан чи қ ариш бўйича ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларининг тў ғ ри юритилганлиги ва са қ ланганлиги, ҳ исобдан чи қ ариладиган эскирган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг мактаб кутубхона жам ғ армасидан тўли қ ҳ исобдан чи қ арилишининг таъминланганлиги;

д) ҳ исобдан чи қ арилган дарсликларнинг белгиланган муддатда ва тў ғ ри утилизация қ илинганлиги ҳ амда зарур ҳ ужжатларнинг мавжудлиги ва са қ ланганлиги;

е) ў қ увчилар орасида дарсликлар ва ЎМ Қ ларга э ҳ тиётлик билан қ араш туй ғ усини ривожлантиришга қ аратилган олиб бориладиган тарбиявий ишларнинг самарадорлиги;

ж) умумтаълим мактаби кутубхонасининг ишини ташкил этиш борасида дарсликлар ва ЎМ Қ лар мактаб кутубхона жам ғ армасини шакллантириш ва ҳ исоб-китобини юритиш ҳ амда китобларни авайлаб асраш туй ғ усини ривожлантиришга йўналтирилган тарбиявий ишларни амалга оширишда янги ахборот технологияларидан фойдаланилганлиги.

X. ЯКУНИЙ Қ ОИДАЛАР

108. Умумтаълим мактабида ў қ увчиларни ижара асосида дарсликлар билан таъминлаш тизимини ташкил этиш ва унинг самарадорли фаолиятини ташкиллаштириш, шунингдек ў қ увчиларни, уларнинг қ онуний вакилларини хабардор қ илиш, дарсликларни фойдаланишга бериш тў ғ рисида шартнома тузиш, ижара тўловлари тушумлари бўйича ҳ исоб-китоблар ва ҳ исобларни юритиш, на қ д пул мабла ғ ларини ўз муддатларида топшириш, дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг са қ ланиши ва ҳ аракати, ижара тизими учун ҳ ар йилги буюртмаларнинг шакллантирилиши учун умумтаълим мактабининг маъмурияти жавобгардир.

109. Олдиндан маълум бўлган нотў ғ ри ёки қ албаки ҳ ужжатлар асосида дарсликлар тўпламини бепул равишда фойдаланишга бериш ҳ олатлари ани қ ланганда, мазкур ҳ ужжатларни та қ дим этган шахс қ онунчиликда белгиланган тартибда жавобгарликка тортилади ва тўланмаган ижара тўлови суммалари ўрнатилган тартибда ундирилади.

20___/20___ ў қ ув йилида _______________ таълим

тилидаги ______ -синфлар учун фойдаланишга тавсия

этилган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар

Дарсликлар ва ў қ ув-методик

қ ўлланмалар номи

Ма қ бул нашрлар

(ижара асосида, кутубхона

жам ғ армаси, эркин савдо)