ONA TILI FANINI O‘QITISHDA 6-SINF ONA TILI DARSLIGINING AHAMIYATI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

1. Kecha tog’ang berib ketgan zog’oradan ikkitasini olib qo’yganman, birgalashib choy ichamiz. 2. Nafis chayqaladi bir tup na’matak Yuksakda shamolning belanchagida, Quyoshga ko’tarib bir savat oq gul, Viqor-la o’shshaygan qoya labida. (Oybek) 3. Derazamning oldida bir tup O’rik oppoq bo’lib gulladi. (Hamid Olimjon) 4. Bir tup kessang, o’n tup ek. (Maqol) 5. Jo’jalardan ikkitasini kalxat oldi, qolgan ikki kam o’ttiztasi o’sib tovuq bo’ldi. Sakkiztasini olib qolib, yigirmatasini bozorga olib borib sotib, bitta ona-bola echki olib kelib, bularni ham boqa berdi. (Ertakdan)

1-dars «Ona tili» 6– “A”, “B” sinf 6 «A» 6 «B» Mavzu: O’zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

1. Yetti o’lchab, bir kes (Maqol). 2. Qishpolvon o’z vazifasin uch oy ichra o’tarkan, Xizmat qilish navbat bilan Bahoroyga o’tarkan. (Po’lat Mo’min) 3. Kuzatishimcha, odamlar gapirayotgan gapning, taxminan, yetmish-sakson foizi ortiqcha ekan. (Asqad Muxtor) 4. Ular yana besh qadam bosishgach, o’ra labiga kelishdi. (Tohir Malik) 5. Bu sopol ko’za-chi, so’zimga ishon, Sodiq xizmat qildi ming yil odamga. (Qodir Dehqon)

1. Sanoq sonlar nimani bildiradi va ular qanday ifodalanadi?

2. Yuzlik sonlar qanday hosil qilinadi?

399-mashq. Uyga vazifa. «Ko’chat ekib, bog’ yarating» mavzusida matn tuzing. Matnda sanoq sonlardan foydalaning.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og ’ zaki savol-javob.

V. Uyga vazifa

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: _______________________

Ona tili» 6– “A”, “B” sinf

Sana: ___________ _________ Soati______

MAVZU: DONA SON, UNING YASALISHI

Darsning maqsadi:

a) ta’limiy: Ona tili fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, ona tiliga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish.

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

– darslik (lug‘atlar), kutubxona hamda media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saqlash.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– mustaqil o‘qib o‘rganish, doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy rivojlantirish, ijodiylik ko‘nikmalarini oshirib borish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga hamda adabiy til me’yorlariga amal qilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– guruhlarda hamkorlikda ishlay olish va bunda muomala madaniyatiga ega bo‘lish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 6 -sinf uchun darslik. 6-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu
1-topshiriq. Quyidagi sonlarga –ta qo’shimchasi, dona, nafar, bosh, tup, bog’ so’zlarini qo’shib birikmalar tuzing.

Olti, besh, uch, o’ttiz, ellik, yetmish.

BILIB OLING. Narsalarning miqdorini donalab ifodalaydigan sonlar dona son deyiladi. Ular -ta qo’shimchasi yordamida yasaladi.

Donalash ma’nosi -ta qo’shimchasidan tashqari dona so’zi bilan ham ifodalanadi.

Donalab sanalayotgan narsalarning turini ta’kidlash uchun -ta qo’shimchasi o’rnida bosh (hayvonlar), nafar (shaxslar), tup (o’simliklar, litr (suyuqlik), gramm (og’irlik) kabi so’zlar ham ishlatiladi.
400-mashq. Gaplarni yozing. Sonlarning yasalishini tushuntirib bering.

1. Kecha tog’ang berib ketgan zog’oradan ikkitasini olib qo’yganman, birgalashib choy ichamiz. 2. Nafis chayqaladi bir tup na’matak Yuksakda shamolning belanchagida, Quyoshga ko’tarib bir savat oq gul, Viqor-la o’shshaygan qoya labida. (Oybek) 3. Derazamning oldida bir tup O’rik oppoq bo’lib gulladi. (Hamid Olimjon) 4. Bir tup kessang, o’n tup ek. (Maqol) 5. Jo’jalardan ikkitasini kalxat oldi, qolgan ikki kam o’ttiztasi o’sib tovuq bo’ldi. Sakkiztasini olib qolib, yigirmatasini bozorga olib borib sotib, bitta ona-bola echki olib kelib, bularni ham boqa berdi. (Ertakdan)

401-mashq. Dona sonlarni qatnashtirib gaplar yozing. Dona sonlarni yasovchi vositalarning tagiga chizing.
402-mashq. Qavs ichidagi sonlarni kerakli shaklga solib, gaplarni ko’chiring.

1. So’ylasin Afrosiyob-u So’ylasin O’rxun xati, Ko’hna tarix shodasida (bir) marjon, o’zbegim. (E. Vohidov) 2. Saidiy kelganda Murodxo’ja domla (to’rt) gina sigirni sog’ib eplamagan xotinining palpisligidan koyib urishmoqda edi. (Abdulla Qahhor) 3. (Bir) kampir Ahmadjonni (ikki) sherigi bilan uyiga olib kirdi. (Abdulla Qahhor) 4. Meni qo’rqitayotgandir desam, (ikki)si chindan sudrab chiqib avtomobilga soldi. (Abdulla Qahhor) 5. Birinchi arava g’ildiraklariga bog’langan (uch) ot bor-u, qolgan otlardan darak yo’q. (Mirmuhsin)

1. Dona sonlarning yasalishi haqida gapiring.

2. -ta qo’shimchasi va dona, tup, nafar, bosh so’zlari yordamida hosil bo’lgan dona sonlar ishtirokida gaplar tuzing.
403-mashq. Uyga vazifa. Dona sonlarni qatnashtirib «Bahorgi dala ishlari» mavzusida hikoya yozing. Dona sonlarning yasalishini tushuntirib bering.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og ’ zaki savol-javob.

V. Uyga vazifa

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: _____________________

Ona tili» 6– “A”, “B” sinf

Sana: ___________ _________ Soati______

MAVZU: CHAMA SON, UNING YASALISHI

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

– darslik (lug‘atlar), kutubxona hamda media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saqlash.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– mustaqil o‘qib o‘rganish, doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy rivojlantirish, ijodiylik ko‘nikmalarini oshirib borish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga hamda adabiy til me’yorlariga amal qilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– guruhlarda hamkorlikda ishlay olish va bunda muomala madaniyatiga ega bo‘lish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 6 -sinf uchun darslik. 6-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu
Topshiriq. Berilgan sanoq sonlarga -tacha -lab, -larcha qo’shimchalarini qo’shing. Ma’noda qanday o’zgarish bo’lganini ayting.

Bir, ikki, uch, to’rt, besh, olti, yetti, yuz, ming.

BILIB OLING. Narsaning miqdorini taxminlab, chamalab ko’rsatadigan sonlarga chama son deyiladi. Ular -tacha, -lab, -larcha kabi qo’shimchalar yordamida yasaladi.
404-mashq. Gaplarda qatnashgan sonlarni aniqlang. Ulardan chama son shakllarini hosil qilib, o’zi birikkan so’z bilan ko’chiring.

1. Bekatda o’n odam avtobus kutib turishardi 2. Barvasta, yoshi ellikka borib qolgan bo’lsa ham, qomati sambitdek tik. (X To’xtaboyev) 3. Mashrab bilan Akmal esa o’n besh-yigirma bolaga javobgar. (O. Yoqubov) 4. Ichkaridan yoshi yetmishlardan oshgan nuroniy bir chol chiqib kelibdi. (N. Aminov) 5. Shoikrom o’n kuncha ilgari ishga ketayotib birrov kirib ukasidan hol so’ragan edi. (O’. Hoshimov) 6. Yo’q, uning oldida bundan besh-olti yil ilgarigi yarimta tana emas, katta qalb, katta hayot egasi go’zal hayot qo’shig’ini kuylardi. (O’. Umarbekov)

405-mashq. Gaplardagi sonlarni guruhlarga ajratib, jadvalga joylashtiring.

1. Axir o’n ikki yashar ukasini ko’rmaysizmi, shu yoshidan uloq chopmoqchi. (Abdulla Qodiriy) 2. Og’zini yumganicha, ovozini ichiga yutib, bir-ikki kulib oldi u. (X To’xtaboyev) 3. Uch-to’rt pud g’alla ketsa ketar. Bir qop g’alla deb, hammasidan ayrilib qolmaylik tag’in! (O. Yoqubov) 4. Tarixingdir ming asrlar, Ichra pinhon, o’zbegim. Senga tengdosh Pomir-u Oqsoch Tiyonshon, o’zbegim. (E. Vohidov) 5. Bayroq dastasida, stanokda, g’ishtda ming-minglab qo’llar taftini sezaman. (Asqad Muxtor)

406-mashq. Birdan o’ngacha bo’lgan sanoq sonlardan chama sonlar hosil qiling va ular ishtirokida birikmalar tuzing.

l. Chama sonlarni hosil qiluvchi vositalar haqida gapirib bering. 2. Adabiyot kitobingizdan chama sonlar qatnashgan 6 ta gap topib yozing. Ularning yasalishini tushuntiring.

407-mashq. Uyga vazifa. «Ertaklar olamiga sayohat» mavzusida hikoya tuzing. Unda chama sonlardan foydalaning.
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og ’ zaki savol-javob.

V. Uyga vazifa

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________________

Ona tili» 6– “A”, “B” sinf

Sana: ___________ _________ Soati______

MAVZU: JAMLOVCHI SON, UNING YASALISHI

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

– darslik (lug‘atlar), kutubxona hamda media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saqlash.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– mustaqil o‘qib o‘rganish, doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy rivojlantirish, ijodiylik ko‘nikmalarini oshirib borish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga hamda adabiy til me’yorlariga amal qilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– guruhlarda hamkorlikda ishlay olish va bunda muomala madaniyatiga ega bo‘lish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 6 -sinf uchun darslik. 6-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu
1-topshiriq. Berilgan sanoq sonlarga -ala, -ov qo’shimchalarini qo’shib ko’chiring. Bu qo’shimchalarni qaysi sonlarga qo’shib bo’lmasligini ayting. Sanoq sonlarga qo’shilgan yuqoridagi qo’shimchalarning qanday ma’no ifodalashini tushuntiring.

Bir, ikki, uch, besh, olti, sakkiz, o’n.

2-topshiriq. Unli bilan tugagan ikki, olti, yetti sonlariga -ala, -ov qo’shimchalari qo’shilganda asos qismda qanday o’zgarish bo’lganini aniqlang.
BILIB OLING. Narsalarning miqdorini jamlab ko’rsatadigan sonlar jamlovchi sonlar deyiladi. Ular -ov, -ala, -ovlon kabi qo’shimchalar yordamida yasaladi.
ESDA SAQLANG. -ov, -ala qo’shimchalari faqat ikkidan o’ngacha bo’lgan sonlarga qo’shilib, jamlik ma’nosini ifodalaydi. Bu qo’shimchalar unli bilan tugagan sanoq sonlarga qo’shilganda asos qismdagi i unlisi tushib qoladi.

408-mashq. Avval sanoq sonli, keyin dona sonli, so’ng chama va jamlovchi sonli gaplarni yozing.

1. Ikkovining orasida hech qanday sir yotmaydi. (Ibrohim Rahim) 2. Sizlar mana shu to’qqizta xivichni birga qo’shib sindirib ko’ringlar-chi! (Ertakdan) 3. U yig’lab, to’rt tomonga yuguribdi. (Ertakdan) 3. Bunyod yetti kun kezdi. Yetti qora tun kezdi. Eng oxiri tun chog’i Bir hid sezdi dimog’i. (Hamid Olimjon) 4. Po’lat qizga nisbatan bir yosh katta bo’lsa ham bir-biriga yondosh bo’lib, qadrdon qo’shni edilar. (Sh. Rashidov) 5. Yuragi shuvullab, cheklanib o’tarkan, uch-to’rt yashar qizchaga ko’zi tushdi. (Oybek) 6. Durroj ham Sherning so’zini ma’qul ko’rdi va shu o’rmonda ikkovi do’stona yashay boshladi. (Navoiy) 7. To’rtko’z bo’lsa bizdan o’n qadamcha ilgariroqda chopib borar, goh bizga yaqin kelib, atrofimizda o’ynoqlar edi. (G’ayratiy)

409-mashq. Nuqtalar o’rniga quyida berilgan sonlardan mosini qo’yib, gaplarni ko’chiring.

1. . tepalik orqasiga o’tib qarasak, bir chuqurga tushib qolgan To’rtko’z badanidan qon oqib ingrab yotibdi. (G’ayratiy) 2. Umidjon jonholatda . qo’li bilan boshini ushlab: «Yo’q, kerak emas, podshoh bo’lmayman», deya qichqirib yubordi. (N. Aminov) 3. Har . mehmon: «Biz, farosatsizlarni kechiring, otaxon», deya mezbonning oyog’iga yiqilishdi. (N. Aminov). 4. Hotamjon . oyog’ini qimirlatolmay yotardi. (O’. Umarbekov) 5. . dalaning poynagiga qarab yurdilar. (G’afur G’ulom)

Sonlar: Ikkalamiz, uchala, ikkala, uchovlari, bir, bitta.

410-mashq. Birdan o’ngacha bo’lgan sonlarga -ov, -ala qo’shimchalarini qo’shib, jamlovchi sonlarni hosil qiling. Ularni qatnashtirib gaplar tuzing va yozing.

1. Jamlovchi sonlar qanday yasaladi? Ular nima uchun shunday nomlanadi?

2. Jamlovchi son yasovchi qo’shimchalar qaysi son asoslariga qo’shilganda ular tarkibida o’zgarish yuz beradi?

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og ’ zaki savol-javob.

V. Uyga vazifa

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: _____________________

Ona tili» 6– “A”, “B” sinf

Sana: ___________ _________ Soati______

MAVZU: TAQSIM SON, UNING YASALISHI

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

– darslik (lug‘atlar), kutubxona hamda media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saqlash.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– mustaqil o‘qib o‘rganish, doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy rivojlantirish, ijodiylik ko‘nikmalarini oshirib borish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga hamda adabiy til me’yorlariga amal qilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– guruhlarda hamkorlikda ishlay olish va bunda muomala madaniyatiga ega bo‘lish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 6 -sinf uchun darslik. 6-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

1-topshiriq. Berilgan sanoq sonlarga -tadan qo’shimchasini qo’shing. Ma’noda qanday o’zgarish bo’lganini ayting.

Bir, ikki, o’n, yuz, ming.

BILIB OLING. Narsalarning miqdorini taqsimlab ko’rsatadigan sonlarga taqsim son deyiladi. Ular -tadan qo’shimchasi yordamida yasaladi.
412-mashq. Gaplarni o’qing. Taqsim sonlarni topib, yasalishini tushuntiring.

1. Azim har yelkasiga to’rttadan odam sig’adigan yigit bo’libdi. (Abdulla Qahhor) 2. Laylak har yili uchtadan bola ochar ekan. (Ertakdan) 3. U bu yilgi bahorda har yuz ona qo’ydan bir yuz yigirma bittadan qorako’l qo’zisi oldi. (G’afur G’ulom) 4. Eshakning ustiga ikkitadan bo’lib mindik. (X To’xtaboyev) 5. Ular ikkitadan bo’lib saf tortishdi.

413-mashq. Arab raqamlarida berilgan sonlarni harflar bilan yozing, ular ishtirokida gaplar tuzing.

7—8 tadan, 15 ovi, 2 tasi, 25 tadan, 50 tadan, 3 tachasidan, 9 tadan, 1 tadan, 7 tadan.

414-mashq. Gaplarni ko’chiring. Taqsim sonlarning tagiga chizib, hosil bo’lishini tushuntiring.

1. Men ikkoviga bittadan ezilgan shaftoli beraman. (Oybek) 2. Qurolsiz, navkarsiz mulla Fazliddin Ahmad Tanbalday yuz-ikki yuztadan qurolli yigitlari bor beklarga qanday bas keladi?! (P. Qodirov) 3. Har birining oldiga bir siqimdan mayiz, ikkitadan non, bir choynakdan choy qo’yib chiqdim. (M. Abdullayev) 4. Pakana buvi tuxum olib hammamizga ikkitadan ulashib chiqdi. (X. To’xtaboyev) 5. Odamlar bitta-ikkitadan bo’lib maydonga to’plana boshlashdi. (A. Abdumalikov)

415-mashq. Uyga vazifa. Gaplarni o’qing, sonlarni ajratib oling va ularni taqsim sonlarga aylantirib gaplar tuzing.

1. Bulbulning maqomlari, kuylari to’qqiz yuz to’qson to’qqiz emish. (Oybek) 2. Hamma yerim o’ttiz yetti gektar. (G’afur G’ulom) 3. Bitta qovun kamida o’n so’m turadi. (X. To’xtaboyev) 4. Go’yo quyoshning botishini birinchi marta ko’rayotgandek ko’zlarida hayrat aks etdi. (N. Arslonov) 5. Poyezddan tushgan uch-to’rt yo’lovchi tarqalib, bekatda Yigitalining yolg’iz o’zi qoldi. (Tohir Malik)

1. Taqsim sonlar qanday hosil qilinadi?

2. Ular gapda qanday gap bo’lagi vazifasini bajaradi?

3. Taqsim sonlar ishtirokida gaplar tuzing.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og ’ zaki savol-javob.

V. Uyga vazifa

ONA TILI FANINI O‘QITISHDA 6-SINF ONA TILI DARSLIGINING AHAMIYATI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Madina Xayrullayevna Berdimuratova

Ushbu maqolada 6-sinf o‗quvchilarining yosh xususiyatlari хhamda amaldagi 6sinf darsligining tuzilishi va mazmuniga doir mulohazalar berilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF THE 6TH GRADE TEXTBOOK IN TEACHING MOTHER TONGUE

This article provides ffeedback on the age characteristics of 6 th grade students and the structure and content of the current 6 th grade textbook .

Текст научной работы на тему «ONA TILI FANINI O‘QITISHDA 6-SINF ONA TILI DARSLIGINING AHAMIYATI»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

ONA TILI FANINI O’QITISHDA 6-SINF ONA TILI DARSLIGINING

Madina Xayrullayevna Berdimuratova

Jizzax davlar pedagogika instituti magistranti berdimurottov@mail.ru

Ushbu maqolada 6-sinf o’quvchilarining yosh xususiyatlari xhamda amaldagi 6-sinf darsligining tuzilishi va mazmuniga doir mulohazalar berilgan.

Kalit so’zlar: darslik, 6-sinf, topshiriq, mashq, matn.

THE IMPORTANCE OF THE 6TH GRADE TEXTBOOK IN TEACHING

This article provides ffeedback on the age characteristics of 6 th grade students and the structure and content of the current 6 th grade textbook.

Keyvords: textbook, 6th grade, assignment, exircise, text.

Ma’lumki, ta’lim sifatini oshirishda ta’lim beruvchining ilmiy salohiyati, pedagogik mahorati, ta’lim oluvchining munosabati bilan bir qatorda ta’lim vositalari ham muhim ahamiyatga ega. Ta’lim vositalari orasida eng ko’p foudalaniladigani, shubhasiz, darsliklardir. Amaldagi 6-sinf ona tili darsligi N.Mahmudov, A.Sobirov, Sh.Sattorov, Sh.Toshmirzayeva, D.Mannopovalar hammuallifligida yaratilgan bo’lib, “Kirish” va “Takrorlash” dan keyin “Fonetika. Grafika”, “Talaffuz va imlo me’yorlari”, “Leksikologiya”, va “O’quv yili oxirida takrorlash” nomli boblarga ajratilgan 136 ta darsdan iborat. Darslik ko’rinishi, dizayni jihatdan 6-sinf o’quvchilari uchun mos. Shuningdek, darslikni o’rganish davomida Komiljon va Donoxon ismli ramziy bolakaylarning hamroh qilib qo’yilishi ham yaxshi g’oya. Shuningdek, mashqlar orasida o’quvchilarga notanish bo’lgan so’zlar lug’at shaklida berilib, izohlangan.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Ona tilini o’rganish jarayonida o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish masalasini hal qilishda maktabda ona tilini o’rgatishga asos bo’ladigan material alohida qimmatga ega. Materialning g’oyaviy yo’nalishi va badiiy ifodaliligi

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

o’quvchilarning fikrlash faoliyatiga, his-tuyg’ulariga ta’sir etadi, atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytiradi, tilga va uni yaratgan xalqqa qiziqishini tarbiyalaydi, o’quvchilarning umumiy taraqqiyoti darajasini o’stiradi va ularning shaxsiy sifatlarining, dunyoqarashlarining shakllanishiga ta’sir ko’rsatadi.

Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 6-sinflari uchun yaratilgan amaldagi darslik 2017-yilda nashrdan chiqqan bo’lib, “Takrorlash”, “Matn”, “Morfologiya”, “So’z turkumlari” bo’limlaridan iborat. 6-sinfda, asosan, mustaqil so’z turkumlari o’rganiladi. Faqatgina olmosh so’z turkumi 7-sinfda o’rganiladi. 6-sinf darsligida so’z turkumlaridan so’ng ish hujjatlaridan ayrimlari (tarjimayi hol, ariza) berilgan. 6-sinflarga ona tiliga haftasiga 4 soatdan jami 136 soat ajratilgan. Mavzuni mustahkamlash va o’quvchilarda nutqiy kompetensiyalarni shakllantirish uchun jami 491 ta mashq berilgan. Mashqlar deyarli an’anaviy yo’nalishda. Xususan,

74-mashq. Uyga vazifa. «O’qituvchilar va murabbiylar kuni» mavzusida matn tuzing. Unda tub vayasamaso’zlardanfoydalaning.

kabi o’quvchilarning fikrlashini biroz cheklaydigan bir xil qolipdagi mashqlar ham talaygina. Ammo darslikda bir quvonarli jihat ko’zga tashlanadi: darslikda “qoidadan misolga” emas, aksincha “misoldan qoidaga” prinsipiga amal qilinadi. Ya’ni grammatik qoidadan avval mavzuni o’quvchi o’zi qisman anglay olishi uchun topshiriqlar berilgan. Masalan, Fe’l nisbatlari mavzusini o’tishda qoidadan avval quyidagi topshiriqlar berilgan:

1-topshiriq.Oqidi — o’qitdi, keldi — keltirdi fe’llari o’rtasidagi ma’no farqlarini aniqlang.

2-topshiriq.Ba/ardi — bajarildi, bajarishadi — bajartirdi fe’llari o’rtasidagi ma’no farqlarini izohlang.

Ko’makchi fe’llar mavzusini o’tishda esa quyidagi topshiriqlar yordamida o’quvchilar mustaqil va ko’makchi fe’llar haqida o’zlari qoida yaratishlari mumkin:

O’qimoq — o’qiyboshlamoq, o’qiyolmoq, o’qibchiqmoq, o’qibtugatmoq,

o’qibyurmoq, o’qibturmoq, o’qibyubormoq, o’qibtashlamoq.

2-topshiriq.Boshlamoq, olmoq, chiqmoq, tugatmoq, yurmoq, turmoq, tashlamoqfe’llariniishlamoq, yozmoq fe’llariga qo’shib, ma’nolarini izohlang.

NATIJALAR VA MUHOKAMA

Psixologiyaga doir manbalar asosida tavsifi berilgan idrok etish xususiyatlari, bizningcha,onatili darslarida topshiriq shartiga ko’ra adabiy materialdan muayyan til hodisasini aniqlashda ham kuzatiladi: o’quvchi til hodisasini qidirayotgan paytda idrok birinchi navbatda shunga – til hodisasiga qaratilib, adabiy materialning badiiy

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

xususiyatlari fon sifatida ikkinchi planda qabul qilinadi. Topshiriq asosida o’quvchilarning e’tibori adabiy materialga, asarning badiiy qiymatiga: badiiy tasvir vositalariga, til xususiyatlariga yo’naltirilganda, ushbu materiallar figuraga aylanadi, ona tilidan yangi mavzu doirasida o’rganilayotgan tilhodisalari (so’z va gaplar, grammatik vositalar) fonga ko’chib, ikkinchi planda idrok qilinadi. Boshqacha aytganda, mashq va topshiriq materiali sifatida badiiy asardan keltirilgan misol (alohida gap, bir necha gapli kichik matn, she’riy misra yoki misralar, she’rlar) birdaniga bir necha planda (ham til hodisalarini aniqlash, ham badiiy asarni o’qib idrok etish ham badiiy mahorat sirlarini o’rganish planida) qabul qilinmaydi. Qay birini birinchi planga olib chiqish zarurligi topshiriq shartiga bog’liq bo’ladi. Agar matnni ifodali o’qing, degan topshiriq berilgan bo’lsa, u badiiy idrok etilishi kerak bo’lib, figura sifatida birinchi asnoga chiqadi. Basharti, matnni o’qib, darsda o’tilayotgan biror tilhodisasini aniqlash so’ralgan bo’lsa, uning badiiy jihatlari fonga ko’chadi. Shunday bo’lgach, ona tili darslarida o’quvchilarning nutq madaniyatini shakllantirish va rivojlantirish yo’lida badiiy matnlar ustidagi ishlarni badiiy idrok jarayoni bilan oldinma-keyin tashkil etish maqsadga muvofiq.

M.Xayrullayev, M.Haqberdiyevlar yuqoridagi holatni buyumlarning belgilariga bo’lgan munosabat misolida izohlab, shunday ta’kidlaydilar: “Inson o’z tajribasiga tayanib, buyumlarning, ayni zamonda, muhim va muhim bo’lmagan belgilarini ajratadi. Boshqacha aytganda, muhim va nomuhim belgilar munosabati nisbiydir. Inson buyumlarning bir tomonini chuqurroq bilish uchun uning shu maqsadga muvofiq bo’lmagan belgilarini hisobga olmaydi.

Demak, insonning konkret amaliy faoliyati o’ziga ma’lum maqsadga qaratilgani uchun uning predmetlardagi muhim belgilarni ajratishi ham shu maqsadga bo’ysundirilgan bo’ladi . Muhim belgini O.K.Tixomirovning talqinidan kelib chiqib figura, nomuhim belgini fon deb qabul qilish mumkin.

Ona tili darslarida badiiy matnlar mazmunini badiiy idrok etish til hodisalarini aniqlash va tahlil etishga doir ishlardan so’ng qo’shimcha topshiriq sifatida amalga oshirilishi va badiiy idrok adabiy topshiriqqa ko’chirilishi ular ustida olib boriladigan ko’pi bilan 5-7 daqiqaga mo’ljallanadigan ishlarning dastlabki qadami sanalishi kerak. Badiiy idrok jarayoni ishga tushgan taqdirdagina matndan estetik zavq olish, ta’sirlanish yuzaga chiqadi, ana shu ta’sirlanishni ta’minlovchi vositalarga e’tibor paydo bo’ladi, diqqat shularga markazlashadi. Badiiy idrok estetik tarbiya topganlik, badiiy didga ega bo’lganlik kabi xislatlarda namoyon bo’ladi. Bular so’z va so’z shakllarini ishlatish mahorati bilan tanishish, imkon qadar ushbu mahoratni egallay borish asnosida rivoj topadi.

6-sinf “Ona tili” darsligidagi quyidagi mashqni ko’rib chiqaylik.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

174-mashq. Matnni o’qing. Ko’makchi fe’llarni topib, ular bildirgan ma’nolarni aniqlang. Ko’makchi fe’llar ishtirokida yangi so’z qo’shilmalarini hosil qiling.

Chor atrofi baland devor bilan o’ralgan tor joyda uning aqli yetmaydigan ajoyibotlar to’lib-toshib yotibdi. Eng qizig’i, devorboshida o’qtin-o’qtin ko’rinish beradigan babaqxo’roz. U o’ziga hayratomuz tikilib turgan Oqbo’yinga boshini u yon bu yon burib qarab qo’yadi-da, qanotlarini tap-tap qoqqanicha, birdan qichqirib qoladiki, sho’rlik Oqto’shqochaman deb umbaloqoshib tushadi.

Gohida shu ish ustiga uy egasining o’rtancha o’g’li Rasul kelib qoladi. Rasul uni yerdan ko’tarib bag’riga bosadi, silab siypaydi. (N.Norqobilov)

Bu kabi badiiy matnlar yoshlarni emotsional-ekspressiv morfologik shakllar bilan tanishtirish, ularga talaffuzi, imlosini o’rgatish, o’z o’rnida bilib qo’llashni ko’rsatib borishda muhim rol o’ynaydi. Ushbu Grammatik ma’noni kuchaytirib, nutqning ta’sirchanligini oshiruvchi til hodisalari badiiy asardan olingan parchaning til xususiyatlarini qisqa tahlil qilish jarayonida izohlanib, o’xshash vaziyatlarda ulardan foydalanib fikr ifodalash mashqi orqali mustahkamlanadi.

Bunday ta’limiy tadbirlar orqali badiiy matn nafosati, tabiat, xulq-atvordagi go’zallik uyg’otgan tuyg’u, zavq hissi estetik ong faktiga aylanadi. Biror narsadan ta’sirlanish natijasida yuzaga kelgan hissiyotlar kishining ongida, xotirasida uzoq vaqt saqlanadi. Kitobxonning ko’ngli ana shunday ta’sir kuchiga ega bo’lgan badiiy asarni tusaydigan bo’lib qoladi. Bu holat unda estetik didning, badiiy qarashlar va e’tiqodning yuzaga kelganidan dalolat beradi. Ona tili darslarida badiiy matn o’qilganda, undan badiiy zavq olishni kuta boshlaydi.

Demak, ona tili darslarida badiiy idrok maxsus topshiriq asosida matnni badiiy asardan olingan parcha sifatida o’qish, til xususiyatlarini o’rganish sari yo’naltirilgan taqdirdagina mashq materiali oddiy o’quv matni emas, balki adabiy matn deb qabul qilinadi va o’qiladi, natijada u figura sifatida birinchi planga ko’chadi. Shundagina asar mazmunini adabiyot darslarida bo’ladigan kabi badiiy idrok etish jarayoni ro’yobga chiqadi. Ona tili maktabda ta’lim jarayonida o’rganiladi.Ta’lim jarayoni esa o’quvchi uchun tilni o’zlashtirishning yangi shart-sharoiti bo’lishi lozim. O’quv materialdagi nazariy mashqlar o’quvchini keng fikrlashga, tarbiyasini ijodiy tomonga ozgartirishga, bundan tashqari o’rganilayotgan Grammatik mavzuni yanada mukammal o’zlashtirishga qaratilgan bo’lishi darkor. Mana shunday mashqlardan biriga e’tiborimizni qaratsak, 139-mashq. “sen” ham “siz” ham bir og’izdan chiqadi” mavzusida matn tuzish. Ushbu mashq fe’l so’z turkumini o’tish jarayonida berilganligi o’quvchining o’rgangan Grammatik qoidalarini mustaqil qo’llashga ham o’rgatadi. O’quvchilar fe’llarning shaxs-son shakllari, birlik yoki ko’plikda tuslanishi haqidagi qoidalar bilan tanish bo’ladi va matn tuzish jarayonida o’rganilgan bilimlarga asoslanadi. 6-sinf darsligi o’quvchilarning

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ularning fikrini og’zaki va yozma tarzda yuzaga chiqarish, eshitish, so’zlash kabi xususiyatlarini shakllantirishga yordam beradi.

Xususan, “Fe’llarning zamon shakllari” mavzusida topshiriq, qoida, amaliy mashqlar va mavzuni yaxlitlovchi 3 ta nazariy savol berilgan.

1.Zamon shakllari deb nimaga aytiladi?

2.Fe’l zamonlari necha xil bo’ladi.

3.-di,-yapti,-moqchi qo’shimchalari yordamida qaysi zamon shakllari yasaladi. XULOSA

Nazariy savollar bir-biri bilan uzviy bog’liq bo’lib, 1-2- savollarda qoidani yodlab, mazmunini ongiga singdirsa, 3-savolda o’zlashtirilgan qoidani amalda qo’llashga o’quvchini undaydi. Nazariy mashqlar o’quvchining nutqini o’stirishga qaratilgan bo’lishi lozim. Ona tilini o’qitishda qoidabozlikni kamaytirish, nutq amaliyoti ustuvorligini ta’minlaydigan mashqlarga keng o’rin berish kerak. Ammo 6-sinf ona tili darsligida qator kamchiliklar ko’zga tashlanadi. Har bir mavzu so’ngida uyga vazifaga matn tuzish uchun mavzu berilgan bo’lib, bu o’quvchilar yozma nutqini rivojlantiradi, lekin og’zaki nutqni shakllantirmaydi. Og’zaki nutqni rivojlantirsh, bolani fikrini erkin bayon etishi uchun darslikka yangicha metodik yondashish zarur.

1. Mahmudov N. Nurmonov. A. Sobirov D va boshqalar. Ona tili. Umumta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik. ” Tasvir ” nashriyot uyi. Toshkent: 2017.

2. Muhitdinova H. Ta’lim bosqichlarida o’zbek tili o’qitilishi uzluksizligini ta’minlashning ilmiy-metodik asoslarini takomillashtirish. P.f.d. diss. – Toshkent, 2011.

3. Sattorova N. O’quvchilarning insho yozish malakalarini shakllantirish. P.f.n. diss. -Toshkent: 1995.

4. B. G’ulomov, B. Qobulova Nutq o’stirish mashg’ulotlari. Toshkent. 1995.

5. N. Mahmudov Ta’lim bo ‘g’inlarida ona tili o’qitish mazmunini yangilash muammolari. Qarshi. 1993.

6. R. Safarova Ona tili ta’limining yangilangan mazmuni va uning didaktika asoslari. Toshkent. 1995.

ONA TILI FANINI O‘QITISHDA 6-SINF ONA TILI DARSLIGINING AHAMIYATI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

1-dars «Ona tili» 6– “A”, “B” sinf 6 «A» 6 «B» Mavzu: O’zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

ONA TILI FANINI O‘QITISHDA 6-SINF ONA TILI DARSLIGINING AHAMIYATI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Madina Xayrullayevna Berdimuratova

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Madina Xayrullayevna Berdimuratova

THE IMPORTANCE OF THE 6TH GRADE TEXTBOOK IN TEACHING MOTHER TONGUE

Текст научной работы на тему «ONA TILI FANINI O‘QITISHDA 6-SINF ONA TILI DARSLIGINING AHAMIYATI»

Related posts: