YILLIK KONSPEKTLAR
Menimcha ham, ona tili bo‘yicha hosil qilinadigan malakani ikkiga ajratish mumkin:
«Ona tili ta’limi tilshunoslik iskanjasida». Professor darsliklarni isloh qilishga chaqirdi
Umumiy o‘rta ta’limda ona tilini o‘qitish dasturlarini tubdan qayta ko‘rib chiqish kerak, chunki hozir o‘tilayotgan qator mavzularni til malakasi sifatida amalda ishlatib bo‘lmaydi, deb hisoblaydi filologiya fanlari doktori, professor Baxtiyor Mengliyev.
Olimning bu boradagi mulohazalari quyida qisqaroq shaklda keltirib o‘tiladi.
Keraksiz mavzular
Tarixda ilm va olimlar turli tomondan tasnif qilingan. Jumladan, Abu Homid G‘azzoliy ilmlarni uchga: foydali, foydasiz va zararli ilmlarga bo‘lgan.
Menimcha ham, ona tili bo‘yicha hosil qilinadigan malakani ikkiga ajratish mumkin:
1) til jamiyatidan o‘zlashtiriladigan malaka (fonetik va grammatik malaka);
2) maktabda egallanadigan malaka (imlo, punktuatsiya, leksika va b.)
Fonetika va grammatikaning imlo bilan bog‘liq jihatidagina ta’limga ehtiyoj sezamiz. Fonetika va grammatikaga doir bundan boshqa bilimlarni keraksiz bilim, deyish mumkin. Shu asosda ona tili ta’limida «kerakli» (ishlaydigan) va «keraksiz» (ishlamaydigan) bilimni farqlash lozim.
Ona tili darsliklariga yillar davomida kirib qolgan va «ishlamaydigan», ta’limiga davlat mablag‘i, o‘quvchining vaqti va ota-onaning puli behuda sarflanayotgan bunday mavzularni qanday ajratamiz? Ayrim misollarni keltiraman:
1. Urg‘u bilan bog‘liq mavzular. O‘zbek tili – agglyutinativ til. Bunday tillarda grammatika juda rivojlangan, shuning uchun so‘z ma’nolarini urg‘u farqlamaydi va u nutqda sezilarsiz bo‘ladi (ko‘zlar – «ko‘p ko‘z»; ko‘zlar – «mo‘ljallar»). Uni ta’lim bilan rivojlantirish imkonsiz. O‘zbek tilidagi so‘z urg‘usi qoidalar asosida aniqlanadi, nafaqat o‘quvchi, hatto o‘qituvchining o‘zi ham uni topishda qiynalishining sababi ana shunda. Uni o‘qitishga hech qanday hojat yo‘q. Bu mavzu 1-sinfdan 11-sinfgacha taxminan 5 soat hajmida o‘qitiladi.
2. So‘z yasalishi bilan bog‘liq mavzular. Til egalari nutqida so‘z yasamaydi, balki (tubmi, yasamami) tayyor so‘zdan foydalanadi. So‘z yasamas ekanmiz, bu bo‘yicha bilimlar ham ishlamaydi. Demak, bu mavzu ta’limi ham keraksiz. Mavzu 1-sinfdan 11-sinfgacha taxminan 12 soat o‘qitiladi.
3. So‘zlarning birikish usullari (boshqaruv, moslashuv, bitishuv) bilan bog‘liq mavzular. Og‘zaki va yozma nutq uchun bu bilimlar ham mutlaqo ishlamaydi. Qolaversa, mutaxassis sifatida ayta olamanki, bu mavzular rus tili grammatikasidan aynan ko‘chirilgan, o‘zbek tili tabiatiga sira ham mos emas. Bu mavzuga ham 1-sinfdan 11-sinfgacha taxminan 5 soat ajratilgan.
Yana juda ko‘p misol keltirish mumkin. Ammo fikrimizni asoslash uchun ushbu dalillar yetarli.
Sovurilayotgan mablag‘lar
Mamlakat bo‘yicha bir sinf uchun mo‘ljallangan «Ona tili» darsligi taxminan 500 ming nusxada chop etiladi. Demak, bir darslikni yilda shuncha o‘quvchi o‘qiydi. Agar bir sinfda 30 nafar o‘quvchi o‘qisa, respublika bo‘yicha taxminan 16 ming sinf bor. Har bir sinfda o‘tiladigan 1 soatlik mavzu uchun davlat xazinasidan 1 soatga mablag‘ to‘lanadi. 16 ming sinfda bir soatlik mavzu 16 ming soat bo‘ladi. Agar bir soatlik dars uchun o‘qituvchiga to‘lanadigan ish haqi o‘rtacha 30 ming so‘m bo‘lsa, 16 ming soatga taqriban 480,0 mln so‘m mablag‘ sarflanadi. Bundan kelib chiqadiki, faqat yuqorida keltirilgan «keraksiz» mavzularga bag‘ishlangan 22 soatga taxminan 10 mlrd 560 mln so‘m ketadi.
Shunday qilib, «Ona tili» darsliklarini tahlil qilish natijasida keraksiz, til malakasi uchun «ishlamaydigan», faqat bilim sifatida qoladigan jami 312 soatlik mavzularni aniqladim.
Bu mavzular o‘quvchilarga bemisl og‘ir va ortiqcha yuk bo‘layotir, o‘qituvchilarga esa behad katta tashvish tug‘dirmoqda. Ular OTMga kirish testlaridan boshqa hech narsaga yaramaydi (bular, albatta, mening shaxsiy fikrlarim va zarur bo‘lsa, bu masalada mutaxassislar bilan bahslashishga tayyorman).
Ko‘rinadiki, birgina «Ona tili» ta’limi foydasiz mavzulari bilan davlat g‘aznasiga qanchalik zarar keltiradi? Yana nazariy mavzularni «takrorlash» uchun berilgan qanchadan-qancha mavzular, darsliklarda bu mavzularga ajratilgan sahifalar, o‘quvchining vaqt budjeti, sog‘ligi, ota-onaning repetitorga qiladigan xarajatini ham hisobga olsak-chi?
Takliflar
Birinchidan, «Ona tili» darsliklarini ayovsiz «filtr»dan o‘tkazib, bo‘sh qolgan soatlarni ona tilidan zarur va hayotiy kompetensiya uchun «ishlaydigan» bilim materiallari bilan to‘ldirish lozim.
Ikkinchidan, boshqa o‘quv predmetlarini ham shu yo‘sinda taftish qilib chiqish zarur.
Bu – mablag‘larning havoga sovurilishini to‘xtatishga va mamlakatimiz ravnaqi uchun har bir tiyinni oqilona sarflashga olib keladi.
Baxtiyor Mengliyev,
filologiya fanlari doktori, professor.
- «Bunday ona tili ta’limi o‘zimizni aldashdan boshqa narsa emas!» – Tilshunos olim bilan suhbat
- Sobiq ittifoq hududidagi aksar respublikalarda filologiya yangi o‘zanlarga tushib oldi. Bizda-chi? — Professor bilan suhbat
YILLIK KONSPEKTLAR
Канал эгалари учун сайтда қўшимча функциялар мавжуд, уларни фаоллаштириш учун канал эгалигини тасдиқланг.
Сиз ушбу канал эгасимисиз?: Ҳа
Кириш
Олдин сиз тизимга киришингиз керак!
| Сана | Аъзолар | Ўзгариш |
|---|
Ўхшаш каналлар
Rus tilini o’rganamiz ���� | rustili.net
Фан ва таълим
@rustilinet — тил ва таълим йўналишидаги биринчи рақамли телеграм канали!Адм: @TuMyP
Радиолюбители Узбекистана
Фан ва таълим
Для тех, кто дружит с паяльником.#Электроника, #Микроконтроллеры, #Робототехника, #Автоматика #ArduinoАдмин @ShoxruxE.
Ўқитувчи
Фан ва таълим
Халқ таълими ходимлари учун махсус канал! Таълимга оид энг сўнгги янгиликлар.Маош ҳисобловчи бот: @oylik_hisoblovchi_.
Uztelegram.com – ўзбек тилидаги Телеграм каналларининг катта каталогидир. Сайтимизда 3000 мингга яқин телеграм каналлари ҳақида батафсил маълумотларни топишингиз мумкин: канал номи, ҳаволаси, таркиби ҳақида етарлича маълумотлар бор. Каналлар турли рукнларга ажратилган бўлиб, бу қизиқишлар бўйича керакли каналларни топишда сайт фойдаланувчилари учун қулайлик яратади: янгиликлар, мусиқа ва mp3, видео ва фильмлар, ижод, фото, санъат, дизайн, тиббиёт ва саломатлик, аёллар ва қизлар учун, спорт олами, автомобиллар, олиш ва сотиш, товарлар ва хизматлар, кўнгилочар, бизнес ва инновациялар, банклар ва молия, ҳуқуқ, давлат органлари, юмор ва кулгу, диний ва маърифий, таълим ва фан, ўйинлар ва дастурлар, афоризмлар, мақоллар ва иқтибослар, фойдали маслаҳатлар, фактлар, лайфхаклар, пазандачилик, технологиялар, санъат, фото ва яна қатор мавзуларда жамланган.
Ҳар бир канал бўйича исталган муддат оралиғида батафсил статистика мавжуд бўлиб, у каналдаги ўзгаришлар ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлишга ёрдам беради. Каналлар админлари учун статистиканинг фойдали тарафлари: аъзолар сонининг ўсишини; каналнинг ҳар соатли статистикасини кўриш; “рақобатчи” каналларни мониторингини олиб бориш ва аъзоар сонидаги ўзгаришлар статистикасини кун, хафта, ой оралиғида кузатиб бориш. Фойдаланувчилар эса ўзбек тилидаги Телеграм каналлари рўйхатини рукнларга ажратилган ҳолда кўришлари мумкин.
Булардан ташқари сайтимизда “Топ-100” саҳифаси мавжуд бўлиб унда ўзбек каналларининг ҳаққоний рейтингини улардаги батафсил ўзгаришлари билан кузатиш имконияти мавжуддир.
Uztelegram.com сайти каталоги доимий равишда янгиланиб тўлдириб борилади. “Янги каналлар” номли алоҳида саҳифамизда сайтга қўшилган барча янги каналлар ҳақидаги маълумотларни батафсил кўриш мумкин. Сайтимиз орқали кўплаб каналлар оммага танилмоқда, фойдаланувчилар ўзларини қизиқтирган мавзу бўйича каналларни топиб аъзо бўлмоқдалар. Сайтнинг ижтимоий тармоқлардаги саҳифалари ва канали ҳам бор бўлиб, улар фаол иш олиб боряпти. Телеграм тармоғида кўплаб фойдаланувчилар канал орқали янги каналар ҳақида биринчилардан бўлиб маълумотга эга бўляптилар. Шу билан бир қаторда сайтимиз ўзбек тилидаги Телеграм каналларининг оммалашишига, сифатли маълумотлар ва контентнинг фойдаланувчиларга етиб боришига ҳамда интернетдаги ўзбек сегментинингг ривожланишига ҳисса қўшган ҳолда порно, зўравонлик, секс ҳамда 18+ материалларининг тарқалишига қаршимиз. Ёшларнинг илмий, маданий савиясини ошириш, уларни бўш вақтларини унумли ўтишини таъминлашни ўз олдимизга мақсад қилиб қўйган ҳолда ёшлар орасида эротика ва порнография тарқалишига қарши олиб борилаётган барча чораларни тўлиқ қўллаб қувватлаймиз
Самый большой каталог телеграм каналов в Узбекистане. Только активные каналы по категориям и с подробной статистикой.
Лойиҳаларимиз
Мақол ва нақлларнинг энг катта коллекцияси. Ҳар бир мақол учта тилда (ўзбек, рус, инглиз).
Самая большая коллекция пословиц и поговорок на трёх языках (узбекский, русский, английский.)
Ўзбек Исмларнинг тўлиқ, батафсил маъноси, келиб чиқиши, шакллари. Ўзингиз ва яқинларингизни исмлари маъносини билиб олинг.
Полный смысл, происхождение, формы узбекских имён. Узнайте смысл своего имени и имён близких.
Lotin.uz — фойдаланувчиларга берилган матнни лотиндан кириллга ва аксинча ўгириш хизматини таклиф этади.
Lotin.uz — поможет транслитерировать с узбекской кириллицы на латиницу и обратно. Легко!
Валютани юқори курсда алмаштириш учун яқин пунктларни аниқлаб берувчи сервис. Пункт жойлашувини картада кўрсатади.
Сервис, помогающий найти ближайшие пункты обмена валюты с выгодным курсом. Покажет местоположение пункта прямо на карте.
TVinfo.uz — Бугун, эртага ва кейинги ҳафта учун тўлиқ теледастурлар.
TVinfo.uz — Телепрограмма на сегодня, завтра и ближайшую неделю.
Ҳар куни энг сара латифалар ва кулгули расмлар. Ўзбек тилидаги кулгу маркази!
Ежедневно только отборные анекдоты, смешные картинки. Кузница юмора на узбекском языке!