8 sinf jahon tarixi darslik 2023
+18 HIKOYALAR / +18 ХИКОЯЛАР / ZO’RAVONLIK QURBONLARI / ЗУРАВОНЛИК КУРБОНЛАРИ / НОМУСГА ТЕГИШ / СУРЛАШ / ҚИЗЛИГИНИ ОЛИШ ХИКОЯЛАРИ / ХАЁТИЙ ХИКОЯЛАР / КАТТАЛАР УЧУН ХИКОЯЛАР / JINSIY YAQINLIKLAR / ZO’RLANGAN AYOLLAR
8 sinf jahon tarixi darslik 2023
salat tayyorlash sirlari, antiqa salatlar qilish, salat qilishni organish, pazandalik sirlari, salatlarni qanday tayyorlaydi, yangicha salatlar, 2017 2018 salatlar,
tort qilish, tortni qanday tayyorlaydi, pishiriqlar qilishni o’rganish, yangicha tortlar qilish sirlari, ajoyib malumotlar, to’rt tayyorlash sirlari, o’rganish, tort kursiga
shirinliklar tayyorlash, pazandalik sirlari, ayollar oshxonasi, pishiriq qilishni o’rganish, pazanda o’quv kurslari, mazali pishiriq, mazali shirinlik tayyorlash, sherlar.net. . Soqol o’stirish uchun nima qilish kerak (yigitlarga maslahatlar)
AYOLLAR UCHUN FOYDALI MASLAHATLAR MAKEUPLAR / АЁЛЛАР УЧУН ФОЙДАЛИ МАСЛАХАТЛАР МЭЙКАПЛАР BO’YANISH USULLARI KOSMETIKALAR MASLAHATLAR AYOLLAR UCHUN PARVARISHLAR GIGIENIK MASLAHATLAR KERAKLI MA’LUMOTLAR Макияж Гўзаллик мактаби Тенденциялар Интервью Ҳаёт тарзи Янгиликлар ДЎКОН
JINSIY HAYOT JINSIY MUNOSABAT HAQIDA QOVUSHISH HAQIDA JINSIY MALUMOTLAR JINSIY ALOQA HAQIDA JINSIY ALOQA POZLALARI
NAMOZ VAQTLARI / NAMOZ TAQVIMI / НАМОЗ ТАҚВИМИ / НАМОЗ ВАҚТЛАРИ
QIZIQARLI FAKTLAR / ENG QIZIQARLI FAKTLAR / JUDAYAM QIZIQARLI FAKTLAR / AJOYIB VA ENG QIZIQARLI FAKT / КИЗИКАРЛИ ФАКТЛАР / ФАКТЛАР / ЖУДАЯМ КИЗИКАРЛИ ФАКТЛАР / ҚИЗИҚАРЛИ ФАКТЛАР / ФИЗИҚАРЛИ / ФАКТЛАР / АЖОЙИБ
+18 HIKOYALAR / +18 ХИКОЯЛАР / ZO’RAVONLIK QURBONLARI / ЗУРАВОНЛИК КУРБОНЛАРИ / НОМУСГА ТЕГИШ / СУРЛАШ / ҚИЗЛИГИНИ ОЛИШ ХИКОЯЛАРИ / ХАЁТИЙ ХИКОЯЛАР / КАТТАЛАР УЧУН ХИКОЯЛАР / JINSIY YAQINLIKLAR / ZO’RLANGAN AYOLLAR
8 sinf jahon tarixi darslik 2023
Davlatimiz rahbarining 2018 yil 28 dekabrda Oliy Majlisga yoʻllagan Murojaatnomasida oldimizga qoʻygan ulkan vazifalarni amalga oshirishda biz uchun kuch-qudrat manbai boʻladigan milliy gʻoyani rivojlantirishimiz zarurligiga alohida eʼtibor qaratilgan edi. Milliy oʻzlikni anglash, Vatanimizning qadimiy va boy tarixini oʻrganish, bu borada ilmiy tadqiqot ishlarini kuchaytirish, soha olimlari faoliyatini har tomonlama qoʻllab-quvvatlash bilan bir qatorda, oʻtmishga baho berishda xolislik va turli mafkuraviy qarashlardan xoli boʻlish hanuz dolzarbligicha qolmoqda. Buyuk alloma hamda adiblarimiz, aziz-avliyolarimizning bebaho merosi, yengilmas sarkarda va arboblarimizning jasoratini yoshlar ongiga singdirish, ularda milliy gʻurur hamda iftixor tuygʻularini kuchaytirish uchun yurtimiz tarixini oʻrganishda jiddiy arxeologik tadqiqotlar, ilmiy izlanishlar olib borilishi talab etiladi.
Masalaga shu jihatdan qaraydigan boʻlsak, maktabda tarix fani oʻrgatilishi qanday yoʻlga qoʻyilgan? Biz berayotgan taʼlimda yot mafkuralar taʼsiri, oʻtmishga begonasirab, noxolis yondashish hollari uchramaydimi?! Darsliklar tayyorlash sifati, mazmun-mohiyatini aʼlo darajada, deb ayta olamizmi? Ulardagi biri birini rad etuvchi xulosalar, mavhumliklar va nomuvofiqliklar farzandlarimiz ichki dunyosiga qanday salbiy taʼsir koʻrsatmoqda? Oʻquvchiga taqdim etilayotgan darsliklar gʻoyaviy mundarijasi, mafkuraviy magʻzi hamon eskichasiga — aksilmilliy manbalar hisobiga toʻldirilyaptimi? Tarixga boʻlgan qarashlarimizda milliy gʻoya, milliy ruh, milliy oʻzlik aks etmas ekan, yoshlardan milliy gʻurur, vatanparvarlik tuygʻularini kutishimiz qanchalik toʻgʻri?
Soha mutasaddilari, mutaxassislar va keng jamoatchilik vakillari ana shu masalalarga oʻz munosabat va fikr-mulohazalarini bildirishdi.
Ashraf AHMEDOV, tarix fanlari doktori, professor:
— Milliy gʻoya, milliy ruh, milliy oʻzlik, albatta, tarixga obyektiv munosabat orqali shakllanadi. Yoshlar oʻz ajdodlarining hayotini haqqoniy oʻrganishi kerak. Afsuski, boshimizdan kechirgan mustamlakachilik zamonlarida buning aksi qilindi. Eʼtibor bering, bir necha avlod Amir Temur shaxsini “qonxoʻr”, “bosqinchi” deb oʻqib katta boʻldi. Aslida shunday edimi? Bobomizning yaratuvchanlik qudrati, davlatchilikdagi islohotlari va nihoyat, oʻsha davrlarda Sharqda paydo boʻlgan tamaddun haqida hech narsa deyilmadi. Albatta, bu kommunistik mafkura asorati edi. Ular bizni tariximizdan uzishmoqchi boʻlishdi. Shukrki, buyuk bobomizning nomi istiqlol davrida tiklandi. Butun dunyo tan olgan sohibqironning hayoti va faoliyatini bugun farzandlarimiz toʻgʻri oʻqib-oʻrganmoqda. Lekin bizning shonli kechmishimiz faqat Temur va temuriylar davridan iborat emas. Millatimiz oʻtmishi bir necha ming yilliklarga borib taqaladi. Demak, hali oʻqilmagan, farzandlarimizga uqtirishimiz zarur boʻlgan sahifalar koʻp. Biroq biz ozodlikka erishganimizga 30 yil toʻlayotgan esa-da, hamon shoshayotganimiz yoʻq. Tarixni oʻqitish uslubimiz oʻsha-oʻsha eskiligicha qolmoqda. Oʻrganishimiz, bolalarimizga oʻrgatishimiz kerak boʻlgan milliy qahramonlarimiz koʻp. Masalan, turkiy xalqlar tarixida Alp Er Toʻnga Afrosiyob nomi bilan mashhurligini koʻpchilik yaxshi biladi, ammo uning darslikka kiritilishiga ahamiyat berilmaydi. Koʻpchilik uni afsonaviy, mifologik obraz deb ataydi. Tarixchilarimiz ham uning real shaxs boʻlganini isbotlab berish haqida oʻylashayotgani yoʻq. Umuman, sohada kadrlar masalasida oqsash bor.
Albatta, tilga olingan bu masalalar kelajagimiz boʻlgan farzandlarimiz taqdiri bilan bevosita bogʻliqligi hech kimni loqayd qoldirmaydi. Shu bilan birga, tarix darsliklarida hali-hanuz milliy davlatchiligimiz oʻtmishini rus va Yevropa tarixchilari nuqtai nazaridan tahlil etish tamoyillari saqlanib qolayotganidan ham koʻz yumib boʻlmaydi. Tarix darsliklari toki milliy gʻoya, milliy ruh, milliy oʻzlikka tayangan holda tuzilmas ekan, yoshlardan milliy gʻurur, vatanparvarlik tuygʻularini talab qilish unchalik toʻgʻri boʻlmaydi.
Nasimxon RAHMONOV, filologiya fanlari doktori, professor:
— Ijtimoiy fanlar bir-biri bilan chambarchas bogʻlanib ketgan. Ularning birida yoʻl qoʻyilgan xatoning taʼsiri ikkinchisida aks etmay qolmaydi. Jumladan, adabiyot tarixi fanining tabiati ham shunaqa: tarix fanini chetlab oʻtolmaydi. Qadimda yashagan qahramonlar, voqealar har ikkala fan uchun yagona manba boʻlib xizmat qiladi. Shu maʼnoda, xalq ogʻzaki ijodida, eposlarda, dostonlarda, yozma manbalarda bugungi avlodga namuna qilib koʻrsatishga arzigulik tarixiy qahramonlar koʻp. Ulardan biri Alp Er Toʻngadir.
Alp Er Toʻnga oʻldimi,
Yaramas dunyo qoldimi.
Dunyo oʻchin oldimi,
Endi yurak yirtilur.
“Devonu lugʻatit-turk”da keltirilgan bu toʻrtlik Mahmud Koshgʻariydan bir necha asrlar oldin xalq ogʻzaki ijodida mavjud edi. Ular bir joyga jamlansa, Alp Er Toʻnga dostoni hosil boʻladi. Alp Er Toʻnganing oʻlimi keltirgan musibat deyarli barcha turkiy xalqlar qadim ijod namunalarida uchraydi. Ehtimol, shuning uchun ham unga koʻproq mif deb qarash shakllangandir. Biroq uning tarixiy shaxs ekanligini isbotlaydigan koʻplab manbalar mavjud. Mahmud Koshgʻariyga zamondosh Yusuf Xos Hojib “Qutadgʻu bilig” (“Saodatga yoʻllovchi bilim”) asarida Alp Er Toʻnganing tarixda haqiqatan yashab oʻtgani haqida ishonchli maʼlumot keltiradi. “Turk beglari orasida oti belgilik, Toʻnga Alp Er edi, quti belgilik, — deb yozadi Yusuf Xos Hojib. — Bilimi — buyuk, hunarlari — talay, bilimli, zakovatli, xalq orasida sarasi”. Turkiy xalqlar tarixida oʻtgan qahramonlar nomiga majmualar, yodgorliklar bunyod etilsa, millat koʻksida gʻurur uygʻotishga sabab boʻladi. Tarix, adabiyot darsliklarida esa bu jihatlarga jiddiy eʼtibor qaratilishi lozim.
Xurshid ROʻZIMURODOV, Oʻzbekiston xalqaro islom akademiyasi islom iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar fakulteti 2-bosqich talabasi:
— Tarix fanidan maktab va kollej-litseylar uchun moʻljallangan darsliklarni oʻqib-oʻrganishga kirishib, nega ular, asosan, oʻqituvchining qistovi bilan oʻqilishining sababini tushunib yetgandek boʻldim. Chunki bu qoʻllanmalar zerikarli va quruq til bilan yozilgan. Shuning uchun oliy oʻquv yurtiga kirish imtihonlariga tayyorlanish, oliy maʼlumot olish, keyinchalik oʻz oʻrnini topish ehtiyoji boʻlmasa, yoshlar ularni qoʻllariga olishni xohlashmaydi. Hech kimga sir emas, darslikni test manbai sifatida qabul qilishga oʻrganib qoldik. Aslida ular yoshlarning maʼlum fanni maʼlum yoshda oʻrganishlari uchun yaratiladi. Bugun qoʻlida telefoni, uyida kompyuteri bor oʻquvchini darliklarga jalb qilish uchun innovasion yondashuv kerak. Hayron qolaman, baʼzi darsliklarda mualliflar allaqanday maʼlumotlarni tiqishtirib vaqtimizni behuda oʻgʻirlashadi. Masalan, 6-sinfning “Qadimgi dunyo tarixi” darsligidagi 44 mavzudan 7 taginasi Oʻzbekiston tarixiga oid. Vaholonki, milliy gʻurur masalasi birinchi oʻringa qoʻyilsa, oʻquvchilar 12 yoshidanoq Oʻzbekiston tarixini chuqurroq oʻrgana boshlashsa, keyinchalik ham maktabda olgan saboqlari hayotda asqatadi.
Taʼkidlash joizki, maktab darsligidagi xatoning katta-kichigi boʻlmaydi. Hatto bitta tinish belgisining nooʻrin qoʻllanilishi, jiddiy tushunmovchiliklarni yuzaga keltiradi, qolaversa, bolalarning savodxonligiga putur yetkazuvchi ulkan omilga aylanib qolishi mumkin. Ammo oʻquvchilarga tavsiya etilayotgan darsliklardagi xatolar shuning oʻzi bilan cheklanib qolmayapti.
Qahramon RAJABOV, tarix fanlari doktori, professor:
— Tarix darsliklari oʻquvchini nafaqat kerakli va zarur maʼlumotlar bilan taʼminlaydi, balki ularni Vatanga sadoqat hamda muhabbat ruhida tarbiyalashga xizmat qiladi. Ammo afsuski, bizning tarix darsliklarimizda milliy gʻoya va ruh yetishmayapti.
Sir emas, darsliklarni yaratish hamda chop etish — juda murakkab jarayon. Xalq taʼlimi vazirligi va boshqa yuqori davlat tashkilotlari xodimlari esa bu jarayonda mualliflarga qulay sharoit yaratib berish oʻrniga mutaxassislarning haqli eʼtirozlariga qaramay, darslik matniga ham aralasha boshlashadi. Oqibatda qosh qoʻyaman deb, koʻz chiqarib qoʻyishganini bilmay qolishadi. Shu asnoda, kitoblarda koʻplab gʻoyaviy xatoliklar urchib ketadi.
Bu kamchiliklar tegishli mutaxassislar, olimlar, oʻqituvchilar va metodistlar tomonidan birgalikda koʻrib chiqilishi zarur. Esimda, 2017 yil yozida maktablarning yangi tashkil qilinayotgan 10-sinf oʻquvchilari uchun yoziladigan darsliklar uchun mualliflarga atigi 10 — 15 kun muhlat berishgan edi. Bunday qisqa fursatda shoshmashosharlik bilan yozilgan darsliklardan nima kutish mumkin?
Milliy gʻoya, milliy ruh, milliy oʻzlik oʻz-oʻzicha raqamlarni takrorlash bilan sodir boʻladigan hodisa emas. Tarix darsliklarida mualliflarning Xiva xonligi 1511 yil tashkil topganmi yoki 1512 yildami, Buxoro amirligiga 1753 yil asos solinganmi yoki 1756 yildami, Qoʻqon xonligi 1709 yili vujudga kelganmi yoki 1710 yildami qabilidagi mulohazalar atrofidagina oʻralashib qolishlari dilni xira qiladigan holatlar emasmi?
Akbar ZAMONOV, tarix fanlari boʻyicha falsafa doktori:
— Xoʻsh, buning sababi nimada? Sogʻliqni saqlash vazirligi tomonidan oʻquvchilarning jismoniy va ruhiy holati meʼyorlaridan kelib chiqib, darsliklarning hajmi hamda ogʻirligiga talablar qoʻyilgan. Unga koʻra, deylik, 7-sinf oʻquvchisining “Oʻzbekiston tarixi” darsligi 300 grammdan oshmasligi lozim. Natijada bu meʼyor 10 bosma taboq, yaʼni 160 bet qilib belgilanishiga olib kelgan. Bu esa oʻn bir asrlik Vatanimiz tarixi bir oʻquv yilida 51 soat, 160 betlik darslikda oʻzlashtirilishi kerak, deganidir. Mazkur holat, oʻz navbatida, bilimlarni siqilgan holatda taqdim etishga majbur qiladi. Tarix darsliklaridagi nomukammallikning yana bir sababi olimlarimizning soʻnggi yillardagi ilmiy tadqiqotlari natijalaridan foydalanilmayotganidir. Boshqacha aytganda, fan ham, taʼlim ham faqat oʻz doirasida oʻralashib qolyapti, ularning integratsiyalashuvi yuz bermayotgani tarix darsliklarining achinarli ahvolida namoyon boʻlmoqda.
Milliy gʻoya, milliy ruh, milliy oʻzlik masalasiga kelganda, tarixiy shaxslarning xizmatlari hali-hanuz xolis va odilona baholanmayapti. Buyuk bobolarimizni bilmaslik, ulugʻ ajdodlarimizdan xabarsizlik manqurtlikka olib keladi. Mavjud tarixiy manbalar Afrosiyob — turkiy xoqonlarning shajarasi boshida turuvchi zabardast hukmdor Alp Er Toʻnganing tarixiy shaxs boʻlganini isbotlaydi. “Yuqori Chindan boshlab butun Movarounnahr, Xorazm, Fargʻona, Buxoro, hozirgi Shimoliy Afgʻonistonga qadar choʻzilgan” turkiy oʻlkalar, shaharlar, qishloq va yaylovlarni kezib chiqqan Mahmud Koshgʻariy oʻsha zamonda xalqning oʻz qahramoniga muhabbatini yozib oladi. Sohibqiron Amir Temurdan soʻng “Oʻrta Osiyoning ikkinchi bunyodkori” deb nom olgan Abdullaxon (1534 — 1598) hukmronligi davrida 21 turdagi 1001 inshoot — masjidlar, madrasalar, koʻpriklar, hammomlar, sardobalar bunyod etilgan. Bunday misollar koʻp. Endi saragini sarakka, puchagini puchakka ajratib olishimiz kerak. Buning uchun tarixchi olimlarimizdan xalqimiz oʻtmishiga chuqur ilmiy salohiyat va fidoyilik bilan yondashuv talab etiladi.
Vatan tarixini oʻqitishdan maqsad vatanparvarlikni shakllantirish boʻlishi kerak. Oʻquvchilarda faqat bugungi voqealarga emas, oʻtmishga, tariximizning achchiq va shonli sahifalariga nisbatan daxldorlik hissini, millatimizning boy tarixi bilan faxrlanish tuygʻusini uygʻotish oʻta dolzarb vazifa boʻlib qolmoqda.
Shuhrat ERGASHEV, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti katta ilmiy xodimi, tarix fanlari nomzodi:
— Biz sovet davri postulatlaridan voz kechganimizga qaramasdan, amalda mavzular bayonida bu davrning koʻplab jihatlari saqlanib qolmoqda. Mustaqillikning dastlabki yillarida tarixiy konsepsiyalarning koʻpligi va tarixiy voqealarni talqin qilishning xilmaxilligi Oʻzbekiston tarixining yagona konsepsiyasini yaratish imkonini bermadi. Oqibatda olimlarimiz tomonidan darsliklar va boshqa oʻquv-metodik qoʻllanmalarni yaratish uchun asos boʻladigan akademik nashr amalga oshirilmadi. Darsliklarda mualliflar jamoasi tarixiy voqealarni oʻz darajasi va qarashlaridan kelib chiqib talqin qildi. Bu Oʻzbekiston hamda jahon tarixi darsliklarida tarixiy sanalarning, voqealarga berilgan baholarning bir-biridan jiddiy farq qilishi kabi kamchiliklarni keltirib chiqardi. Oʻzbekiston tarixi boʻyicha maktab darsliklarining yagona kompleksi mavjud emasligi taʼsiri oʻlaroq, oʻqitish metodikasi Gʻarb mamlakatlari namunasiga tayanib qolmoqda. Maktablarimizda, oliy oʻquv yurtlarida Oʻzbekiston tarixini oʻqitishning yagona konsepsiyasini ishlab chiqish vaqti keldi. Bu ishni amalga oshirmay turib yangi avlod darsliklarini yaratish mumkin emas. Mualliflar jamoasini tanlash, tayyor darsliklarning original maketini ekspertizadan oʻtkazish va qabul qilish jarayonini tubdan qayta koʻrib chiqish lozim.
Agar qoʻshni davlatlar darsliklarini tahlil qiladigan boʻlsak, birinchi koʻzga tashlanadigan jihat ular hajmining kattaligidir. Bu esa voqealar tafsilotini yoritish, mavzuni qoʻshimcha materiallar bilan boyitish, oʻquvchilar uchun qiziqarli qilish imkonini bergan.
Joʻrabek ASLONOV, yoshlar murabbiysi:
— 8-sinf “Oʻzbekiston tarixi” darslik kitobida mangʻitlar sulolasi hukmronligi boshlanishi 1753 yil deb, 9-sinfdagisida esa 1756 yil deb yozilgan, imloviy xatolarni-ku, aytmasa ham boʻladi. Bir oʻquvchining qoʻlidagi daftar yuzidagi rasmda Beruniyning rasmi ostiga Ibn Sino deb, Forobiyning tugʻilgan yili yozib qoʻyilganini koʻrdim. “Chillaki chillakini koʻrib chumak uradi”, deganlari shu boʻlsa kerak, darsliklardagi xatolar epidemiyasi daftarlarga ham ura boshlabdi. Endi qorakoʻz bolajonlarimizning taqdiri nima boʻladi, nima qilsak ekan?
Oʻquvchilarning bilim doirasi faqat darsliklar bilan cheklanib qolmasligi kerakligi tajribadan oʻtgan haqiqat. Oʻzbek adabiyotida tarixiy mavzularda iqtidorli shoir-yozuvchilarning roman, qissa, hikoya, doston va sheʼrlari koʻplab yaratilgan. Oʻquvchilar tafakkurini kengaytirish uchun ulardan unumli foydalanish lozim. Bu jarayonda taqdim etilayotgan asarlarning badiiy saviyasi ham muhim ahamiyatga ega.
Darsliklarni chop etadigan nashriyotlarda esa har bir fan, turli soha mutaxassislari bevosita tajribali muharrirlar bilan ishlashi uchun sharoit yaratilishi lozim.
Habib ABDIYEV, “Oʻqituvchi” NMIU muharriri:
— Bir paytlar “Oʻqituvchi” nashriyot-matbaa ijodiy uyi aynan shu ishga ixtisoslashtirilgan nashriyot hisoblanardi. Ushbu nashriyotning tahririyat jamoasini kengaytirish, sohalar boʻyicha bir nechta boʻlimlar tashkil qilish vaqti keldi, nazarimda. Xatoliklar koʻp. Masalan, Kamoliddin Behzod kasbini ism tarzida “Musavvir Behzod” deb koʻrsatish bola fikrini chalgʻitib, u Behzodning ismi shunaqa ekan, deb oʻylaydi. Darsliklar tili ham bir muammo. Yetuk muharrirlarning kamligi, manbalar bilan ishlash, “Ustoz — shogird” anʼanalarining yoʻqolgani ham koʻplab qusurlarni keltirib chiqarayotganidan koʻz yumib boʻlmaydi.
Tolibjon ROʻZIBOYEV, Fargʻona viloyatidagi
Erkin Vohidov nomidagi ixtisoslashtirilgan maktab-internatning oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari:
— Maktab darsliklaridagi eng katta muammolardan biri ularning har toʻrt yilda bir almashtirib turilishidir. Bu jarayonda oldingi nashrlarga nisbatan uncha sezilarli boʻlmagan ayrim ilmiy-nazariy maʼlumotlar qoʻshiladi yoki baʼzi sana va maʼlumotlar oʻzgartiriladi. Ammo mazkur oʻzgarishlar uchun darslikni toʻliq yangilash shart emas, har yili muayyan fan sohasida kuzatilayotgan oʻzgarishlarni alohida qoʻshimcha sifatida bersa ham boʻlaveradi. Oʻqituvchilar va oʻquvchilarni qiynayotgan muammolardan yana biri darsliklardagi nazariy maʼlumotlar taʼlimning boshqa bosqichi — akademik litsey, kasb-hunar kollejlari darsliklaridagidan farq qilishi. Bunday tafovutlarni maktab darsliklarining oʻzidan ham koʻplab topish mumkin.
Binobarin, 7-sinf tarix darsligida Imom Buxoriyning “Al jomeʼ as-sahih” asarida hadislar soni 7375 ta deb berilgan boʻlsa, xuddi shu maʼlumot adabiyot darsliklarida 7397 ta deb koʻrsatilgan. 8-sinf “Vatan tarixi” darsligida Qoʻqon xonligining tashkil etilish sanasi bir oʻrinda 1710 yil, ikkinchi joyda 1709 yil, deb keltirilgan. 9-sinf “Jahon tarixi” darsligidagi “Madaniy hayot” mavzuida jahon adabiyoti namoyandalarining hayoti va ijodi, asarlar syujeti hamda qahramonlari haqida maʼlumotlar juda koʻp. Shuningdek, 9-sinf “Vatan tarixi” darsligida “Milliy ozodlik harakati” mavzui oʻta sayoz berilgan. Tarix fani darsliklariga atamalarning izohli lugʻati va xaritalar ilova qilinmagan.
Turli fan yoʻnalishlari oʻqituvchilarining haqli eʼtirozlariga qaraganda, maktab tarix darsliklari misolida koʻzga tashlanayotgan nuqson va chalkashliklar adabiyot, ona tili, fizika, matematika, kimyo kabi fan yoʻnalishlarini ham chetlab oʻtmagan. Ingliz tilidan davlat taʼlim standarti 2012 yilda tasdiqlangan boʻlsa-da, darsliklar haligacha unga moslashtirilmagan. Bu fan yoʻnalishi boʻyicha barcha sinf darsliklarida grammatikaga oid qoida va maʼlumotlar juda qisqa, qiziqarli mashqlar, mavzuga mos oʻyinlar, lugʻatlar bilan boyitilmagan, oʻquvchilar koʻnikmalarini samarali rivojlantirish uchun zarur mashq va topshiriqlar, grammatik qoidalar yetishmaydi. Shuning uchun oʻquvchilar qoʻshimcha adabiyotlarni izlash bilan ovora. Oliy taʼlim muassasalariga kirish imtihonlari testlari ham darslikdan tashqari adabiyotlardan olinganligi sababli ularda ham muammolar talaygina. Bu endi alohida mavzu. Maqsad oʻquvchiga bilim berish ekan, taʼlimning har bir bosqichi uchun zarur bilim, koʻnikma va malakalar majmuini jiddiy koʻrib chiqish, oʻquvchining har bir oʻquv fanidan muayyan bilimlar majmuiga ega boʻlishi uchun imkon beradigan mukammal darsliklar yaratish kerak. Hozirgi paytda deyarli barcha darsliklar jiddiy tahrirga muhtoj. Darslik yaratuvchi mutaxassislarning bu masalani oqilona hal etish oʻrniga uni battar chigallashtirib, boshi berk koʻchaga kiritib qoʻyayotgani ham hech kimga sir emas. Asosiy masala bir chetda qolib, oʻzlarining haq ekanliklarini jon-jahdlari bilan himoyalashga intilishlari oqibatida barchaga ayon haqiqat darslik mualliflari va mutasaddi tashkilotlarga qorongʻiligicha qolmoqda. Darslik tenderini shaffof tarzda belgilash, eng yaxshi darslikni tanlab olish masalasiga eʼtibor qaratish fursati allaqachon yetib kelgan.
Darsliklarning mazmun-mundarijasidan tortib, muqovasiyu nashr texnologiyasigacha katta-kichik nuqsonlar mavjudligi, ularni bartaraf etish qiyin kechayotgani ham jiddiy eʼtirozlar keltirib chiqarmoqda. Oʻqituvchilar, ota-onalar, hattoki oʻquvchilarning oʻzlari ham har jihatdan mukammal, kelajakka xizmat qiladigan darsliklar yaratish tarafdori ekanliklarini bildiryaptilar. Bu bejiz emas. Negaki, “Yoshlikda olingan bilim toshga oʻyilgan naqsh”, deyishadi. Yoshlarimiz maktab partasidayoq pishiq-puxta ilm olsalar, ular hayotda shunchalik mustahkam oʻrinlarini topadilar. Bu oddiy haqiqat. Ammo ana shu oddiy haqiqatni anglab yetishimiz qiyin kechayotgani talay muammolarni keltirib chiqarmoqda.
Darslik — farzandlarimizning ertasi, xalqning istiqbolini belgilaydigan vosita. Shu maʼnoda u juda muhim. Notoʻgʻri ishlatilgan birgina soʻz inson taqdirini oʻzgartirib yuborishi mumkinligi eʼtiborga olinadigan boʻlsa, darslikning mukammal emasligi katta xatodir. Darslik oʻquvchining bilim olishi uchun eng asosiy va muhim manba hisoblanadi. Chunki undagi har bir maʼlumot oʻquvchi hamda oʻqituvchi tomonidan eng toʻgʻri va aniq axborot sifatida qabul qilinadi, shuningdek, har qanday fanga xos asosiy tushunchalar, eng avvalo, darslikda beriladi. Shu jihatdan olib qaralganda, taʼlimning qaysi boʻgʻini boʻlishidan qatʼi nazar, darsliklar tuzishga, ularda ilmiy-nazariy tushunchalar, qoidalar, taʼriflar, xulosalar, amaliy mashgʻulot uchun mashqlar, misol va masalalar, zarur atamalar lugʻati, ayrim sanalarni berishga juda katta masʼuliyat bilan yondashish kerak boʻladi.
Globallashuv davrida yoshlar ongini turli-tuman tazyiqlardan saqlashning yagona yoʻli ularni bilimli, Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashdir. Toʻgʻri, maktablar va oliy oʻquv yurtlarida darsliklarning mukammalligini taʼminlash oʻz-oʻzicha boʻladigan ish emas, uni bir maqola doirasida muhokama etib ham boʻlmaydi. Shu maʼnoda, mutaxassislar, soha xodimlari, ota-onalar, oʻz kelajagi uchun loqayd boʻlmagan yoshlarning bu boradagi fikr-mulohazalarini kutib qolamiz.