8 sinf ona tili metodik qo’llanma

*a) ratsionalistik paradigma

Qo‘llanma: Zilzila bo‘layotganida nima qilish va nima qilmaslik kerak?

6 fevral kuni tongida Turkiya janubi-sharqida zilzila sodir bo‘ldi — BMT ma’lumotlariga ko‘ra, bu Turkiyada 1939 yildan beri yuz bergan eng kuchli zilziladir. Zarar ko‘rgan hududda zilzila xavfi hali ham saqlanib qolmoqda — bular kuchli aftershoklar bo‘lib, ular ba’zida asosiy zilziladan keyin ham davom etadi. “Gazeta.uz” sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan zilzilaga qanday tayyorgarlik ko‘rish, jarohat yoki o‘lim xavfini minimallashtirish uchun qanday taktikani qo‘llash, zilzila payti va undan keyin nimalar qilish kerakligi haqida Meduza tomonidan e’lon qilingan maqola tarjimasini havola etadi.

Zilzila vaqti va joyini oldindan aytib bo‘lmaydi. Agar xavfli hududda yashasangiz, zilzilaga tayyorgarlik ko‘rish kerak

AQSh Geologiya xizmati ma’lumotlariga ko‘ra, olimlar kuchli zilzila bo‘lishini hech qachon oldindan ayta olishmagan va yaqin kelajakda ham bashorat qila olishmaydi. Ammo biz faqat aniq prognoz haqida gapirayapmiz — bunga sana va vaqt, joy, shuningdek, ofatning kuchi haqidagi ma’lumotlar kiradi. Shu bilan birga, geologlar Yer sayyorasining turli mintaqalarida seysmik faollikni kuzatishadi va ularning ba’zilarini boshqalarga qaraganda ancha xavfli deb hisoblashadi. Masalan, yirik zilzilalarning 80 foizdan ortig‘i Tinch okeanining chekkalarida, “Olov halqasi” deb nomlanuvchi hududda sodir bo‘ladi. “Olov halqasi” — Tinch okeanining perimetri atrofidagi hudud bo‘lib, u faol vulqonlarning ko‘p qismini o‘z ichiga oladi. Hammasi bo‘lib, ushbu zonada Yerda ma’lum bo‘lgan 540 ta faol yer usti vulqonidan 328 tasi mavjud.

Bundan tashqari, ba’zida asosiy zilziladan keyin bir qator kichikroq zilzilalar paydo bo‘ladi — ular aftershoklar deb ataladi. Olimlarning ta’kidlashlaricha, Turkiyadagi zilziladan keyin aftershoklar haftalar va hatto oylar davom etishi mumkin, ammo ularning intensivligi asta-sekin kamayadi. Qarama-qarshi holatlar ham bo‘lib turadi: kuchsiz zilziladan so‘ng birdan yanada kuchlirog‘i sodir bo‘ladi — bu holatda birinchi falokatni forshok deb atashadi, keyingilari esa asosiy zilzila hisoblanadi.

Siz yashayotgan mintaqaning seysmik faollik xaritasiga qarab, xavflarni baholashingiz mumkin (masalan, bu yerda Turkiya va Gruziya uchun shunday xaritalarni ko‘rish mumkin). Agar siz Turkiyaning janubiy-markaziy qismida yoki zarar ko‘rgan hududga yaqin joyda yashasangiz, yaqin kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan zilzilalar tufayli ayniqsa ehtiyot bo‘lishingiz kerak.

Mobil ilovani yuklab oling va xabarnomani diqqat bilan kuzatib boring

Zilzilalar doimiy ravishda sodir bo‘ladigan mamlakatlarda, odatda, ommaviy ogohlantirish xizmati yo‘lga qo‘yilgan bo‘ladi. Misol uchun, Isroilda 2021 yilda Frontorti hizmati (O‘zbekiston Favqulodda vaziyatlar vazirligining Isroildagi muqobili)ning mobil ilovasi ishga tushirildi — u zilzilalar, sunamilar va raketa zarbalari haqida ogohlantiradi. Bu ham prognoz emas — bunday ilovalardagi xabarnomalar birinchi zarbalardan keyin keladi, lekin ular baribir hayotni saqlab qolishi mumkin bo‘lgan bir necha muhim daqiqalar yoki soniyalarni taqdim etishi mumkin.

Siz hozirda bo‘lib turgan mamlakatning shunga o‘xshash rasmiy (davlat idorasi) ilovasi mavjud yo mavjud emasligiga qiziqib ko‘ring, mabodo bo‘lsa, unda telefoningizga yuklab oling (va bildirishnomalarni yoqishni unutmang). Ba’zi hududlarda (ular orasida Turkiya va Gruziya ham bor) Android va iOS operatsion tizimlarining o‘zi yaqin atrofda zilzila boshlangani haqida xabarnoma yuboradi, ammo buning uchun bunday xabarnomalarni telefon sozlamalarida yoqib qo‘yish kerak. Xususiy ishlab chiquvchilar ilovalari ham mavjud (mana bir misol). Bundan tashqari, ba’zi mamlakatlarda (masalan, Isroilda) ko‘cha sirenalari ham ogohlantirish tizimiga kiritilgan.

Agar zilzila xavfi yuqori bo‘lsa, uyingizni shunga tayyorlang

Zilzila paytida har qanday, hatto eng og‘ir jism ham harakatlanishi va qulashi mumkin. Shuning uchun mebel va maishiy texnika karavotlar, divanlar va kimdir uxlashi mumkin bo‘lgan o‘rinlardan uzoqroqqa ko‘chirilishi kerak. Shuningdek, mebellar, televizorlar, kompyuterlar, suv isitgichlari, shkaflar va javonlar mahkam o‘rnatilishi kerak (Zilzilaga qarshi kurash bo‘yicha millatlar alyansi saytida har bir buyum uchun batafsil ko‘rsatmalar berilgan).

Bu juda muhim, chunki, masalan, 1994 yilda Nordrijdagi zilzila jabrlanuvchilarining 55 foizi yaxshi qotirilmagan buyumlarning ag‘darilishi oqibatida, hatto, o‘ldiradigan jarohatlar olgan (jarohatlarning faqat 1 foizi binolarning buzilishi va qulashi bilan bog‘liq edi). Bu chora, shuningdek, kuchsiz silkinishlar vaqti mol-mulkingizga yetishi mumkin bo‘lgan zararning ham oldini olish mumkin.

Oilangizning har bir a’zosi uchun falokat paytida omon qolish rejasini tuzing va kerakli narsalarni to‘plab qo‘ying

Oilangizning har bir a’zosi bilan aniq harakatlar ketma-ketligini kelishib oling va ularni muntazam ravishda mashq qilib turing. Agar uy hayvoningiz bo‘lsa, ularni tashish uchun moslama va ozgina ovqat tayyorlang. Karavot yoniga ichida fonari bor xaltacha osib qo‘yish mumkin — bu binoda chiroqlar o‘chgan taqdirda harakatlanishingizga yordam beradi. Pasportlar va boshqa muhim hujjatlarni dori-darmonlar uchun retseptlar, oz miqdorda naqd pul, shaxsiy gigiyena vositalari va zarur dori-darmonlar bilan birga xavfsiz suv o‘tkazmaydigan idishda saqlash mumkin.

Shuningdek, ushbu “xavf jamadoni”ga hushtakni qo‘shishingiz mumkin — mabodo vayronalar ostida qolsangiz, hushtak yordamida qutqaruvchilarga signal berish mumkin. Agar bunday joyga hushtaksiz tushib qolsangiz, ketma-ket uchta qisqa taqillatish bilan signal berish tavsiya etiladi.

Uyni zilziladan sug‘urtalash mumkinligini unutmang. Agar uy undagi buyumlar bilan birga sug‘urtalangan bo‘lsa, tovon puli olishni osonlashtirish uchun ularni oldindan suratga tushirib qo‘yish tavsiya etiladi.

Agar silkinish boshlansa, o‘zingiz turgan joyda qoling. Nima qilib bo‘lsa-da binodan chiqib ketishga harakat qilishning keragi yo‘q

Vayron bo‘lgan uylarning qo‘rqinchli tasvirlariga qaramay, zilzila payti asosiy xavf qulayotgan va uchayotgan buyumlardan bo‘ladi, sizning asosiy vazifangiz ulardan himoyalangan joyga o‘tishdir. Binoni tark etishga faqat bunga bir necha soniya ketishiga amin bo‘lsangiz va kuchli zilzilalar hali boshlanmagan bo‘lsagina urinib ko‘rish mumkin.

Agar siz o‘tmishda shunga o‘xshash falokatlarni boshdan kechirgan bo‘lsangiz va jabrlanmagan bo‘lsangiz ham, zilzilaning xavfliligini past baho berish yaramaydi. Quyida keltirilayotgan tavsiyalarga, hatto kuchsiz silkinish vaqtida ham qat’iy rioya qilishdan tortinmang — bu o‘zingizni himoya qilishga yordam beradi.

Qayerda bo‘lsangiz ham — “Egil. Yopiq joyga o‘t. Joyingda qol” taktikasini qo‘llang.

Mutaxassislarning fikricha, bu — jarohatlar yoki o‘lim xavfini kamaytirish uchun eng samarali chora. Mana nima qilish kerak:

1. Qo‘llaringiz va tizzangiz bilan turgan joyingizga egiling. Bu holat hayotiy muhim organlarni uchuvchi jismlardan himoya qiladi va silkinish paytida muvozanatni saqlashga yordam beradi.
2. Agar yaqin atrofda mustahkam stol bo‘lsa, uning ostiga kiring va xuddi videoda ko‘rsatilganidek holatda qoling. Agar yashirinish joyi bo‘lmasa, ichki devorlardan biriga yaqinlashishga harakat qiling (ular bino ichidagi xonalar orasidagi chegara bo‘lib xizmat qiladi).
3. Bir qo‘lingiz bilan boshingizni va bo‘yningizni yoping — kaftingizni bo‘yningizga, tirsagingizni esa boshingiz orqasiga qo‘yishingiz kerak. Boshqa qo‘l bilan sizni yashirib turgan joyni (masalan, stolni) ushlab turish kerak. Yashirinish joyi bo‘lmasa, boshingizni va bo‘yningizni ikkala qo‘lingiz bilan yoping. Ushbu holatni silkinish oxirigacha saqlang.

Janubiy Kaliforniya zilzila markazidan videoqo‘llanma. Video: Great ShakeOut Earthquake Drills

Agar biron sababga ko‘ra siz polga egilolmasangiz, stul yo karavotga o‘tiring va xuddi shunday tarzda boshingizni qo‘llaringiz bilan yoping. Agar siz nogironlar aravachasidan foydalansangiz, uning g‘ildiraklarini tormoz holatiga o‘tkazib qo‘yganingizga ishonch hosil qiling.

Bino ichida eshiklardan uzoqroq turing (va, albatta, liftdan foydalanmang)

Iloji boricha, qulab, sizni shikastlashi mumkin bo‘lgan shisha va beqaror predmetlardan uzoqroq turing. Boshingizni va yuzingizni parchalanishdan himoya qiladigan biron bir narsani olishga harakat qiling — masalan, kitob. Tiz cho‘kish holatida uni bo‘yin ustida yoki boshdan yuqorida ushlab turish mumkin. Agar siz yotoqda bo‘lsangiz, mutaxassislar u yerda boshingizni yostiq bilan o‘ragan holda qolishingiz tavsiya qiladi.

Odamlar orasida tarqalgan afsonadan farqli o‘laroq, zamonaviy uylardagi eshiklar binoning boshqa qismlaridan kuchliroq emas. Bundan tashqari, ular shikastlanish mumkin bo‘lgan manbalardan — qulayotgan yoki uchar jismlardan himoya qilmaydi. Bunday joyda tayanch nuqtani topish ham qiyin.

Agar siz qulagan jismlar ostida qolgan bo‘lsangiz, xotirjamlikni saqlang va uni o‘zingiz olib tashlashga urinmang — bu vayronalarning boshqa qismi qulashiga olib kelishi mumkin. Burun, og‘iz va ko‘zlaringizni changdan himoya qilishga harakat qiling. Agar bo‘lsa, qutqaruvchilarga fonar yoqib yoki hushtak chalib signal berib ko‘ring, bo‘lmasa uchta qisqa taqillatish bilan ishora bering.

Agar tashqarida bo‘lsangiz, binolar, elektr uzatish liniyalari, yo‘l belgilari va avtomobillardan saqlaning

Eshiklar o‘rnilari va devorlar oldi eng xavfli joylardir — bu yerda sizning ustingizga bino qismlari qulashi ehtimoli katta. Bundan tashqari, derazalar va kichik me’moriy detallar ko‘pincha birinchi bo‘lib buziladi va shikast yetkazishi mumkin.

Xavfsiz joyda ekanligingizga ishonchingiz komil bo‘lganda — yuqorida tavsiflangan “Egil. Yopiq joyga o‘t. Joyingda qol” taktikasini qo‘llang.

Mashinani, albatta, to‘xtatish kerak — faqat xavfsizroq joyda

Ko‘priklar, yo‘l belgilari, yer osti o‘tish joylari va daraxtlardan saqlaning. Mashinani qo‘l tormoziga o‘tkazib, uning ichida qoling — zilzila paytida biroz chayqalishi mumkin bo‘lsa-da, mashina anchagina xavfsiz joy hisoblanadi.

Silkinish tugagandan so‘ng, mashinada harakatlanish xavfsiz ekanligiga ishonch hosil qiling — zilzila yo‘l qoplamalari va ko‘priklarga zarar yetkazishi, ustunlar va yo‘l belgilarini qulatishi va suv sathining vaqtincha ko‘tarilishiga olib kelishi mumkin. Agar elektr uzatish liniyasi transport vositasi ustiga qulagan bo‘lsa, maxsus tayyorgarlikka ega shaxs simni olib tashlamaguncha ichkarida qoling.

Zilziladan keyin sunami xavfi paydo bo‘lishi tufayli dengiz qirg‘og‘ini imkon qadar tezroq tark etish kerak

Silkinish kuchi oyoqda turishga imkon beradigan darajada susayishi bilan tezda balandroq joyga yoki quruqlik ichkarisi tomon o‘ting. Bundan tashqari, agar jiddiy zarar yetmagan bo‘lsa, ko‘p qavatli binoga kirish (lekin bunda ko‘pi bilan uchinchi qavatga chiqish mumkin) yoki, juda bo‘lmaganda, baland daraxtga chiqib olish mumkin. Maxsus xizmatlar u yerga qaytish xavfsiz ekanligini tasdiqlamaguncha qirg‘oqdan uzoqroq turing.

Zilziladan keyingi aftershoklar haqida unutmang va telefondan imkon qadar kamroq foydalanishga harakat qiling

Aftershoklar zilziladan bir necha daqiqa, kunlar va hatto haftalar o‘tib sodir bo‘lishi mumkin — bu xavfni hisobdan chiqarmaslik kerak. Hech qachon shikastlangan binolarga kirmang va ularni tark etishga harakat qiling, ayniqsa g‘ayrioddiy tovushlarni eshitayotgan bo‘lsangiz (bu ovozlar bino konstruksiyalarining shikastlanishlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin). Gaz, elektr va suv liniyalarining shikastlanish holatini hech bo‘lmasa ko‘z bilan ko‘rib tekshiring. Agar nosozliklar ko‘zga tashlansa, gaz, suv yoki elektr ta’minotini o‘chiring. Gaz sizib chiqmayotganiga ishonchingiz komil bo‘lmay turib, gugurt, zajigalka yoki elektr jihozlaridan foydalanmang (gaz sizib chiqayotganini gaz hidi yoki gaz uskunasining buzilganiga qarab bilish mumkin).

Telefondan tarmoqni ortiqcha band qilmaslik hamda zarar ko‘rgan boshqa odamlarni aloqa imkoniyatidan mahrum qilmaslik uchun faqat shoshilinch xizmatlarni chaqirish uchungina foydalaning. Imkoniyatingiz bo‘lsa, muhtojlarga yordam bering.

8 sinf ona tili metodik qo’llanma

ЎзР Конунчилиги / Таълим. Фан. Маданият / Таълим / Дарсликлар ва ўқув қўлланмалари. Дастурлар / Умумтаълим мактабларини дарсликлар ва ўқув-методик қўлланмалар билан таъминлаш тартиби тўғрисидаги Низом (АВ томонидан 28.04.2014 й. 2577-сон билан рўйхатга олинган, 20.03.2014 й. Халқ таълими вазирлигининг 14-сон, Молия вазирлигининг 25-сон, Маданият ва спорт ишлари вазирлигининг 15-ққ-сон, Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлигининг 08-05-04-сон қарори билан тасдиқланган)

Данная функция доступно только для клиентов (пользователей)

Полный текст документа доступен в платной версии. По вопросам звоните на короткий номер 1172

2014 йил 28 апрелда 2577-сон

билан рўйхатга олинган

Хал қ таълими вазирлиги,

Молия вазирлиги, Маданият

ва спорт ишлари вазирлиги,

Ўзбекистон матбуот ва

2014 йил 20 мартдаги

Умумтаълим мактабларини дарсликлар

ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар билан

таъминлаш тартиби тў ғ рисидаги

Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 31 майдаги ПҚ-362-сонли “Умумтаълим мактаблари ў қ увчиларини дарсликлар билан таъминлаш тизимини такомиллаштириш борасидаги қ ўшимча чора-тадбирлар тў ғ рисида”ги ва 2012 йил 10 декабрдаги ПҚ-1875-сонли “Чет тилларни ўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тў ғ рисида”ги қ арорларига мувофи қ умумтаълим мактабларини дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар билан таъминлаш тартибини белгилайди.

1-БОБ. УМУМИЙ Қ ОИДАЛАР

1. Мазкур Низомда қ уйидаги асосий тушунчалар қ ўлланилади:

умумтаълим мактаблари – давлат умумий ўрта таълим мактаблари, ихтисослаштирилган мактаб, махсус мактаб ва мактаб-интернатлар ҳ амда нодавлат умумтаълим мактаблари;

дарслик – давлат таълим стандартларига мувофи қ ў қ ув дастури асосида дидактик, методик, педагогик-психологик, эстетик ва гигиеник талабларга жавоб берадиган, ў қ ув фанининг мавзулари тўли қ ёритилган, унинг асослари мукаммал ўзлаштирилишига қ аратилган, ў қ ув фанининг ма қ сад ва вазифаларидан келиб чи ққ ан ҳ олда таълим олувчиларнинг ёши ва психофизиологик хусусиятларини ҳ исобга олган ҳ олда ишлаб чи қ иладиган, назарий маълумотлардан таш қ ари амалий-тажриба ва синов маш қ ларини қ амраб олган китоб шаклидаги ў қ ув нашри ;

ў қ ув-методик қ ўлланмалар (бундан буён матнда ЎМ Қ лар деб юритилади) – умумтаълим мактаблари ў қ итувчиларига мўлжалланган ва Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги (бундан буён матнда Хал қ таълими вазирлиги деб юритилади) томонидан ў қ ув жараёнида фойдаланишга тавсия этилган методик қ ўлланмалар, шунингдек уларнинг мультимедиа иловалари;

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳ узуридаги бюджетдан таш қ ари Республика ма қ садли китоб жам ғ армаси (бундан буён матнда Жам ғ арма деб юритилади) – бюджет ва бюджетдан таш қ ари манбалар ҳ исобига молиявий мабла ғ ларни бирлаштириш йўли ор қ али умумтаълим мактабларининг кутубхона жам ғ армалари учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни ҳ амда ўрта махсус, касб- ҳ унар таълими муассасаларининг кутубхона жам ғ армалари учун чет тиллари бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни сотиб олиш ҳ амда етказиб беришни бар қ арор ва муттасил молиялаштиришни таъминлайдиган жам ғ арма;

Жам ғ арма Васийлик кенгаши – Жам ғ армани бош қ аришнинг ю қ ори органи;

Жам ғ арма ижроия дирекцияси – Жам ғ арманинг ижрочи органи бўлиб, Жам ғ армага жорий ра ҳ барликни амалга оширади ҳ амда унинг фаолияти учун жавобгарликни ўз зиммасига олади;

дарсликлар тўплами – ҳ ар йили Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан тегишли синфлар ва таълим тиллари бўйича тасди қ ланадиган ижара тизимига кирадиган дарсликлар.

2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 31 майдаги П Қ -362-сонли “Умумтаълим мактаблари ў қ увчиларини дарсликлар билан таъминлаш тизимини такомиллаштириш борасидаги қ ўшимча чора-тадбирлар тў ғ рисида”ги қарорига мувофи қ , умумтаълим мактабларининг биринчи синф ў қ увчилари учун дарсликлар ҳ ар йили, 2 – 4-синфлар учун – икки йилда бир марта ва 5 – 9-синфлар учун – тўрт йилда бир марта янгиланади.

Умумтаълим мактабларининг 2 – 4-синф ў қ увчилари учун чет тиллари бўйича дарсликларнинг иш дафтарлари ҳ ар йили янгиланади.

3. Дарсликлар тўплами умумтаълим мактабларининг кутубхона жам ғ армаларидан ихтиёрийлик асосида ижарага берилади.

Ў қ увчи ва ў қ итувчиларни чет тиллар бўйича дарсликлар ва уларни ЎМ Қ лар билан таъминлаш, уларни белгиланган муддатларга риоя этилган ҳ олда қ айта нашр этиш Жам ғ арманинг айланма мабла ғ лари ҳ исобидан бепул амалга оширилади.

2-БОБ. ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ларни НАШР ЭТИШГА

БУЮРТМАНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА БАЖАРИШ

4. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни нашр этишга буюртмани шакллантириш ва уларни умумтаълим мактабларига етказиб бериш мазкур Низомнинг 1-иловасидаги схемага мувофи қ амалга оширилади.

5. Хал қ таълими вазирлиги зарур дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан таъминланганлиги бўйича умумтаълим мактаблари кутубхона жам ғ армаларини ҳ ар йили инвентаризация қ илиш ҳ амда умумтаълим мактаблари ў қ увчилари ва ў қ итувчиларининг дарсликлар билан таъминланганлигини ўрганиш асосида кейинги календарь йили учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларга бўлган э ҳ тиёжнинг прогноз кўрсаткичларини чакана савдо тармо ғ и ор қ али, умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армаси ҳ исобидан бепул таъминланиш ва ижара асосида таъминланиш кесимида ҳ ар йили 1 июнгача Жам ғ арма ижроия дирекциясига та қ дим этади. Бунда кейинги календарь йили учун ў қ увчиларнинг исти қ бол контингенти Ўзбекистон Республикаси И қ тисодиёт вазирлиги билан келишилган ҳ олда ани қ ланади.

6. Республика бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларга бўлган якуний э ҳ тиёж Хал қ таълими вазирлиги томонидан ани қ ланади.

7. Келгуси ў қ ув йилида фойдаланишга тавсия этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар рўйхати 1 августга қ адар мазкур Низомнинг 2-иловасига мувофи қ шаклда Хал қ таълими вазирлиги томонидан тасди қ ланиб, барча умумтаълим мактабларига етказилади ва оммавий ахборот воситалари ор қ али эълон қ илинади.

8. Ижара тизимига кирадиган дарсликлар рўйхати Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан тасди қ ланади ва 10 августгача келгуси ў қ ув йилига дарсликларни харид қ илишга исти қ бол квоталарни шакллантириш учун умумтаълим мактабларига етказилади ва оммавий ахборот воситалари ор қ али эълон қ илинади.

9. Келгуси ў қ ув йилида фойдаланишга тавсия этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар рўйхати ҳ амда Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан тасди қ ланган ижара тизимига кирадиган дарсликлар рўйхати умумтаълим мактабларининг кутубхона жам ғ армалари учун бюджет мабла ғ лари ҳ исобидан дарсликларни харид қ илишга ҳ ар йилги буюртмаларни шакллантириш ҳ амда Жам ғ арма мабла ғ лари ҳ исобидан дарсликлар билан таъминлашнинг исти қ бол кўрсаткичларини ани қ лаш учун асос бўлади.

10. Хал қ таълими вазирлиги томонидан ҳ ар йили 1 сентябргача келгуси ў қ ув йилига дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишга буюртмаларни шакллантириш учун талабнома (бундан буён матнда буюртма деб юритилади) шакли тасди қ ланади ҳ амда барча умумтаълим мактабларига етказилади.

11. Буюртма қ уйидаги кўрсаткичлар асосида шакллантирилади:

биринчи синфга ў қ увчиларни қ абул қ илишнинг исти қ бол кўрсаткичлари;

дарсликлар билан бепул таъминланадиган ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги ў қ увчиларнинг сони;

ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар орасида ўтказилган сўров натижалари;

умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасида ўтказилган хатлов натижалари.

12. Умумтаълим мактабининг биринчи синфига ў қ увчиларни қ абул қ илишнинг исти қ бол кўрсаткичлари умумтаълим мактаби жойлашган ҳ удудда ҳ ар йили ўтказиладиган кузатувлар натижалари асосида ани қ ланади.

13. Келгуси ў қ ув йили учун дарсликлар тўплами билан бепул таъминланадиган ижтимоий ёрдамга му ҳ тож оилалардаги ў қ увчиларнинг рўйхати ҳ ар йили 1 сентябргача фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органлари илтимосномасига ва ота-оналар қ ўмитасининг хулосасига асосан шакллантирилади.

14. Умумтаълим мактаблари томонидан ҳ ар йили 15 сентябрдан кечиктирмасдан ота-оналар қ ўмитаси билан биргаликда келгуси ў қ ув йилида ў қ увчиларни дарсликлар билан таъминлаш усулини танлаш юзасидан ота-оналар ёки уларни ўрнини босувчи шахслар орасида мазкур Низомнинг 3-иловасига мувофи қ шаклдаги анкета асосида сўров ўтказилади.

Бундай сўров умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидан дарсликлар тўплами билан бепул таъминланадиган ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларни ўрнини босувчи шахслар орасида ўтказилмайди.

15. Биринчи синфга ў қ увчиларни қ абул қ илишнинг исти қ бол кўрсаткичлари, дарсликлар билан бепул таъминланадиган ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги ў қ увчиларнинг сони ҳ амда ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар орасида ўтказилган сўров натижалари асосида умумтаълим мактаби бўйича буюртма лойи ҳ аси тайёрланади. Бунда буюртма лойи ҳ асидаги дарсликлар ва ЎМ Қ лар сони умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасида ўтказилган хатлов натижаларига асосан Хал қ таълими вазирлиги томонидан фойдаланишга тавсия этилган дарсликлар рўйхатига мувофи қ бўлган ва келгусида фойдаланиш учун яро қ ли деб топилган дарсликлар сонига камайтирилади.

16. Умумтаълим мактаби бўйича буюртма ҳ амда ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар томонидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар (бундан буён матнда эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар деб юритилади) умумтаълим мактаби педагогик кенгаши томонидан му ҳ окама қ илинади ва тегишли баённома билан расмийлаштирилади.

17. Умумтаълим мактаби бўйича буюртма ҳ амда эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар умумтаълим мактаби томонидан ҳ ар йили 1 октябргача қ о ғ оз (имзоланган ва тасди қ ланган ҳ олда) ҳ амда электрон шаклда хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимига та қ дим этилади.

18. Умумтаълим мактаблари бўйича буюртмалар ҳ амда эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлими томонидан фанлар, таълим тиллари, дарсликлар ва ЎМ Қ лар номлари ҳ амда синфлар кесимида ҳ ар бир умумтаълим мактаби бўйича та ҳ лил қ илинади ва умумлаштирилади.

Туман (ша ҳ ар) бўйича буюртмалар ҳ амда эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар ҳ ар йили 10 октябргача Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги, вилоятлар хал қ таълими бош қ армалари ва Тошкент ша ҳ ар хал қ таълими бош бош қ армасига (бундан буён матнда ҳ удудий хал қ таълими органлари деб юритилади) та қ дим этилади.

19. Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги ва Хал қ таълими вазирлиги томонидан Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ар ҳ окимликлари ҳ амда нашриёт, босмахона ва китоб-савдо ташкилотлари билан биргаликда ҳ ар йили октябрь-ноябрь ойларида барча вилоят марказлари, Нукус ва Тошкент ша ҳ арларида умумтаълим мактаблари учун келгуси ў қ ув йилига мўлжалланган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ихтисослаштирилган кўргазма-ярмаркалари ташкил этилади.

20. Туман (ша ҳ ар) бўйича буюртмалар ҳ амда эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан та ҳ лил қ илинади ҳ амда Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ҳ удудий вакиллари билан биргаликда дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ихтисослаштирилган кўргазма-ярмаркалари натижаларини ҳ ам инобатга олган ҳ олда умумлаштирилади.

Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ри бўйича буюртмалар ҳ амда эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар фанлар, таълим тиллари, дарсликлар ва ЎМ Қ лар номлари ва синфлар кесимида тасди қ ланади ҳ амда 20 ноябргача Хал қ таълими вазирлигига та қ дим этилади.

21. Ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан та қ дим этилган буюртмалар ҳ амда эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар Хал қ таълими вазирлиги томонидан умумлаштирилади ва ҳ ар йили 1 декабргача мазкур Низомнинг 4-иловасига мувофи қ шаклда келгуси ў қ ув йилида республика бўйича умумтаълим мактаблари ў қ увчилари учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталари шакллантирилади ҳ амда бир ой ичида кўриб чи қ иш ва тасди қ лаш учун Жам ғ арма Васийлик кенгашига та қ дим этилади.

Республика бўйича умумтаълим мактаблари ў қ увчилари учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталарини тасди қ лаш, шунингдек унга ўзгартириш ва қ ўшимчалар киритиш Жам ғ арма Васийлик кенгашининг қ арорига асосан амалга оширилади.

22. Республика бўйича дарсликларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталарини ҳ ар бир ҳ удудлар кесимида шакллантиришда 1-синф ў қ увчиларига синфлар ва таълим тиллари бўйича буюртманинг умумий ҳ ажмидан 5% гача, 2 – 9-синф ў қ увчиларига дарсликлардан фойдаланиш даврларида синфлар ва таълим тиллари кесимида энг кўп ў қ увчилар контингенти та ҳ лили асосида умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасининг захираси шакллантирилиши мумкин .

23. Жам ғ арма Васийлик кенгашининг қ арори билан республика бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталари тасди қ лангандан кейин, Хал қ таълими вазирлиги:

15 январгача республика бўйича ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар томонидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичларни туман ва ша ҳ арлар ҳ амда умумтаълим мактаблари кесимида Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги ор қ али тегишли нашриёт, босмахона ва китоб-савдо ташкилотларига та қ дим этади;

1 февралгача республика бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илишнинг исти қ бол квоталарини умумтаълим мактаби учун захирани инобатга олган ҳ олда ҳ ар бир умумтаълим мактабига етказилишини ташкил этади;

1 апрелгача қ онун ҳ ужжатлари талаблари асосида умумтаълим мактабларининг кутубхона жам ғ армалари учун дарсликлар ва ЎМ Қ ларни нашр этиш ва қ айта нашр қ илиш юзасидан тендер ва (ёки) танлов савдоларининг ўтказилишини ташкил этади;

умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасининг захирасини ҳ исобга олган ҳ олда мазкур Низомнинг 5-иловасига мувофи қ шаклда Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ри бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг та қ симотини тузади ҳ амда дарсликлар ва ЎМ Қ ларни 1 августгача барча умумтаълим мактабларига етказилишини таъминлайди.

24. Хал қ таълими вазирлиги томонидан тузилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг та қ симоти асосида ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан туманлар ва ша ҳ арлар бўйича, хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимлари томонидан эса, ҳ ар бир умумтаълим мактаби бўйича дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг та қ симоти тузилади.

25. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни харид қ илиш ва етказиб бериш, шунингдек қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ Жам ғ арма томонидан молиялаштириладиган бош қ а харажатлар бўйича тўловлар Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Ғ азначилиги ор қ али амалга оширилади.

26. Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги Хал қ таълими вазирлиги томонидан та қ дим этилган эркин сотиб олиш бўйича исти қ бол кўрсаткичлар асосида ҳ ар йили 1 июлгача зарур ҳ ажмлар ва номлардаги дарсликлар ҳ амда ЎМ Қ лар нашр этилишини таъминлайди.

27. Чакана савдо тармо ғ и ор қ али эркин сотиш учун нашр этилган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни сотиш учун тегишли нашриёт, босмахона ва китоб-савдо ташкилотлари томонидан Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ар ҳ окимликлари билан биргаликда ша ҳ арлар ва туманлар марказларида ихтисослаштирилган ярмарка-савдо шохобчалари, олис а ҳ оли пунктларида дарсликлар чакана савдоси тармо қ лари, шу жумладан, махсус мактаб бозорлари ташкил этилади.

3-БОБ. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ АЙРИМ

ТОИФАДАГИ Ў Қ УВЧИЛАРИНИ ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ

МАБЛА Ғ ЛАРИ Ҳ ИСОБИДАН ДАРСЛИКЛАР

БИЛАН АНИ Қ МАНЗИЛЛИ ТАЪМИНЛАШ

28. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни (чет тиллари бўйича дарсликлар ва уларга ЎМ Қ лар бундан мустасно) харид қ илиш ва етказиб бериш бўйича қ уйидаги харажатлар Жам ғ арма томонидан Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджети мабла ғ лари ҳ исобидан молиялаштирилади:

умумтаълим мактабларининг биринчи синф ў қ увчиларини таъминлаш учун;

“Ме ҳ рибонлик” уйлари, махсус мактаб ва мактаб-интернатларнинг тарбияланувчилари бўлган ў қ увчиларни таъминлаш учун;

ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги ў қ увчиларни таъминлаш учун, нодавлат умумтаълим мактаблари бундан мустасно;

умумтаълим мактаблари ижара тизимини дарсликлар билан бирламчи таъминлаш учун;

умумтаълим мактаблари ў қ итувчиларини ЎМ Қ лар билан таъминлаш учун.

29. Нодавлат умумтаълим мактабларининг 2 – 9-синф ў қ увчиларини Жам ғ арма мабла ғ лари ҳ исобидан харид қ илинган дарсликлар билан таъминлаш ижара тўлови асосида амалга оширилади, чет тиллари бўйича дарсликлар ва уларга ЎМ Қ лар бундан мустасно.

30. Биринчи синф ў қ увчилари, “Ме ҳ рибонлик” уйлари, махсус мактаб ва мактаб-интернатларнинг тарбияланувчилари бўлган ў қ увчилар ва ижтимоий ёрдамга му ҳ тож бўлган оилалардаги ў қ увчилар умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армаси томонидан дарсликлар тўплами билан бепул таъминланади. Бунда дарсликлар тўплами билан бепул таъминланадиган ижтимоий ёрдамга му ҳ тож оилалардаги ў қ увчиларнинг рўйхати 1 сентябргача фу қ ароларнинг ўзини ўзи бош қ ариш органлари илтимосномасига ва ота-оналар қ ўмитасининг хулосасига асосан умумтаълим мактабининг педагогик кенгаши томонидан тасди қ ланади.

31. Жисмоний ва (ёки) ру ҳ ий ривожланишида ну қ сони мавжуд бўлган ў қ увчиларни дарсликлар билан таъминлаш фойдаланишга яро қ ли бўлган мавжуд дарсликларни ҳ исобга олган ҳ олда умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасини янгилаш ва тўлдириш ор қ али амалга оширилади.

32. Ў қ увчини бош қ а умумтаълим мактабига ўтказиш тў ғ рисида буйру қ чи қ арилган та қ дирда, унга бепул фойдаланиш учун берилган дарсликлар уч кун ичида умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасига қ айтарилиши лозим. Бунда умумтаълим мактаби маъмурияти томонидан ў қ увчи жорий ў қ ув йилида дарсликлар тўплами билан бепул таъминланиши лозимлиги тў ғ рисида маълумотнома берилади. Ў қ увчи уни қ абул қ илган умумтаълим мактаби томонидан мазкур маълумотнома асосида дарсликлар тўплами билан бепул таъминланади.

33. Умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасида бош қ а умумтаълим мактабидан келган, шу жумладан, дарсликлар тўплами ижара асосида бериладиган ў қ увчилар учун дарсликлар тўплами бўлмаган та қ дирда, уларни зарур дарсликлар тўплами билан таъминлаш мазкур Низомнинг 5-бобида белгиланган тартибда амалга оширилади.

34. Умумтаълим мактабларининг ў қ итувчилари дарс маш ғ улотларини ўтказиш учун зарур бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ лар билан умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасининг захираси ҳ исобидан бепул таъминланади.

35. Ў қ увчи ва ў қ итувчиларга бепул фойдаланиш учун берилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ў қ ув йили якунида тўли қ ҳ ажмда умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасига қ айтарилади, биринчи синф ў қ увчиларига берилган иш дафтарлари бундан мустасно.

4-БОБ. ДАРСЛИКЛАРНИ ИЖАРАГА БЕРИШ ВА УЛАР

БЎЙИЧА Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШ

36. Ижара тизимидаги дарсликлар тўплами ў қ увчиларга умумтаълим мактаби маъмурияти ва ў қ увчининг ота-онаси ёки уларнинг ўрнини босувчи шахс ёхуд ҳ омий ўртасида мазкур Низомнинг 6-иловасига мувофи қ шаклда тузиладиган дарсликларни ижарага бериш тў ғ рисидаги намунавий шартнома асосида берилади.

37. Бепул фойдаланиш учун та қ дим этиладиган дарсликлар ва ЎМ Қ лар, шу жумладан, чет тиллари бўйича дарсликлар ва уларга ЎМ Қ лар умумтаълим мактаби маъмурияти ва ў қ увчининг ота-онаси ёки уларнинг ўрнини босувчи шахс ёхуд умумтаълим мактаби ў қ итувчиси ўртасида мазкур Низомнинг 7-иловасига мувофи қ шаклда тузиладиган дарсликлар ва/ёки ў қ ув-методик қ ўлланмаларни бепул фойдаланишга бериш тў ғ рисидаги намунавий шартнома асосида берилади.

38. Фойдаланишга берилганлиги тў ғ рисида ҳ ар бир дарслик ва ЎМ Қ га кутубхоначи томонидан тегишли қ айдлар қ ўйилади.

39. Дарсликлар тўплами учун ижара тўлови ми қ дори республика бўйича ягона бўлиб, у Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан синфлар ва таълим тиллари кесимида тасди қ ланади ва 25 августгача Хал қ таълими вазирлиги томонидан барча умумтаълим мактабларига етказилади, шунингдек оммавий ахборот воситалари ор қ али эълон қ илинади.

40. Дарсликлар тўплами учун ижара тўлови ми қ дорини ани қ лаш жараёнида тегишли ми қ дордаги дарсликларни жорий молия йилида янгилаш ва ижара тизимига киритилишида уларни харид қ илиш ва етказиб бериш учун зарур бўладиган мабла ғ ларнинг шартномавий ҳ ажми, Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ўтган молия йилидаги ҳ а қ и қ ий харажати ҳ амда ўтган молия йилидаги Жам ғ арма томонидан ҳ а қ и қ атда олинган ёки келгуси молия йилида олиниши кутиладиган даромадлар ҳ исобга олинади.

Бунда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 1 июндаги П Қ -363-сонли қарори билан тасди қ ланган Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳ узуридаги бюджетдан таш қ ари Республика ма қ садли китоб жам ғ армасининг мабла ғ ларини шакллантириш ва фойдаланиш тартиби тў ғ рисида низомга мувофи қ дарсликлар учун ижара тўловларини ҳ исоблаш ва тўлаш тартиби Васийлик кенгаши томонидан белгиланади .

41. Дарсликлар тўпламлари учун ижара тўлови ми қ дорларини ани қ лашда исти қ бол кўрсаткичлар қ ўлланганлиги сабабли, тегишли ў қ ув йилида ижара тўлови ми қ дорларини ҳ исоблашда камчиликлар мавжуд бўлиши ва бунинг натижасида ижара мабла ғ лари орти қ ча ёки кам тушиши мумкин. Белгиланган ижара тўлови мабла ғ ларининг орти қ ча ёки кам тушганлиги ани қ ланганда, мазкур орти қ ча ёки кам олинган сумма келгуси ў қ ув йилида тегишли синф ва таълим тили бўйича ижара тўловлари ми қ дорларини ҳ исоблашда камайтириш ёки ошириш йўли билан ҳ исобга олинади.

42. Дарсликлар тўплами учун ижара тўлови шартномага асосан 30 сентябргача тўли қ ҳ ажмда тўланади.

Ў қ увчиларнинг ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар пул мабла ғ лари ва қ тинчалик йў қ лиги сабабли, ижара тўлови муддатини узайтириш тў ғ рисида умумтаълим мактаби маъмуриятига мурожаат қ илиши мумкин. Бунда ижара тўлови муддати умумтаълим мактаби васийлик кенгаши қ арори ва директор буйру ғ и билан узайтирилади.

Ижара тўлови муддати узайтирилган та қ дирда, мазкур тўловнинг 50 фоизи 30 сентябргача, қ олган қ исми эса 30 ноябргача тўланиши лозим.

43. Дарсликлар тўплами учун ижара тўловлари умумтаълим мактабининг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига на қ д пул ёки на қ д пулсиз шаклда тўланади.

44. Ижара тўловлари тўланганлигини, шунингдек йў қ олган ёки фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келиб қ олган дарсликлар ва ЎМ Қ лар учун зарар қ опланганлигини тасди қ ловчи тўлов ҳ ужжатлари (тўлов топшири қ номаси, квитанция) нусхаси ў қ увчининг (ў қ итувчининг) фамилияси, исми, отасининг исми, синфи ва таълим тили, тегишли ў қ ув йили, умумтаълим мактабининг ра қ ами ва унинг ҳ удудий мансублиги кўрсатилган ҳ олда умумтаълим мактабининг бухгалтериясига та қ дим этилиши зарур.

45. Ижара тўловлари, шунингдек йў қ олган ёки фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келиб қ олган дарсликлар ва ЎМ Қ лар учун умумтаълим мактабининг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига келиб тушган мабла ғ лар Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ғ азначилиги ва унинг ҳ удудий бўлинмалари томонидан беш кун ичида Жам ғ арманинг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига ўтказилади.

46. Ижара тўловлари, шунингдек йў қ олган ёки фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келиб қ олган дарсликлар ва ЎМ Қ лар учун умумтаълим мактабининг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига келиб тушган пул мабла ғ ларини умумтаълим мактабининг э ҳ тиёжлари ва бош қ а ма қ садлар учун сарфлаш та қ и қ ланади.

47. Нодавлат умумтаълим мактабларида дарсликлар тўплами учун ижара тўловларининг тўланиши уларнинг маъмурияти томонидан ташкил этилади. Бунда ижара тўловлари ушбу муассасалар томонидан мазкур Низомнинг 42-бандида белгиланган муддатда Жам ғ арманинг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига на қ д ёки на қ д пулсиз шаклда тўланади.

48. Дарсликлар тўплами ў қ увчиларга қ уйидаги муддатларда берилиши лозим:

дарсликлардан ижара асосида фойдаланадиган ў қ увчиларга шартномага асосан ижара тўлови тўлангандан, ижара тўловини тўлаш муддати узайтирилган ҳ олларда, унинг ярми тўлангандан кейин. Бунда ижара тўлови тўланганлигини тасди қ ловчи тўлов ҳ ужжати нусхасининг умумтаълим мактабининг кутубхоначисига та қ дим этилиши дарсликлар тўпламини бериш учун асос бўлади;

дарсликлардан бепул фойдаланадиган ў қ увчиларга тегишли шартнома тузилган ҳ олда 10 сентябргача.

49. Дарсликларни тўли қ сиз тўпламда ижарага беришга йўл қ ўйилмайди.

50. Ў қ увчини бош қ а умумтаълим мактабига ўтказиш тў ғ рисида буйру қ чи қ арилган та қ дирда, унга ижара асосида фойдаланиш учун берилган дарсликлар уч кун ичида умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасига тўли қ тўпламда қ айтарилиши лозим. Бунда тўланган ижара тўлови қ айтарилмайди ва ў қ увчига умумтаълим мактаби маъмурияти томонидан дарсликлар тўпламидан фойдаланиш учун ижара тўлови тўланганлиги тў ғ рисида маълумотнома ва тегишли тўлов ҳ ужжатининг нусхаси берилади. Ў қ увчи уни қ абул қ илган умумтаълим мактаби томонидан мазкур маълумотнома ва тўлов ҳ ужжатининг нусхаси асосида дарсликлар тўплами билан бепул таъминланади. Маълумотнома йў қ олган та қ дирда, унинг дубликати берилади.

51. Дарсликлар ёки ЎМ Қ лардан фойдаланиш усулидан қ атъи назар, улар йў қ олган ёки фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келиб қ олган та қ дирда, ў қ увчининг ота-онаси ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳ омийлар ёки ў қ итувчилар зарарни худди шундай дарслик ёки ЎМ Қ лар билан қ оплайди ёхуд унинг бирламчи ҳ ужжатларда ( ҳ исоб-фактурада, юк хатида) кўрсатилган қ ийматини қ уйидаги ми қ дорларда тўлайди:

биринчи синф ў қ увчиларининг ҳ ар бир дарслик ва (ёки) ЎМ Қ лари учун – унинг бир баравари ми қ дорида;

2 – 4-синф ў қ увчиларининг ҳ ар бир дарслик ва (ёки) ЎМ Қ лари учун – унинг икки баравари ми қ дорида;

5 – 9-синф ў қ увчиларининг ҳ ар бир дарслик ва (ёки) ЎМ Қ лари учун – унинг тўрт баравари ми қ дорида.

52. Умумтаълим мактабларида кўринарли жойга ижара тизими билан бо ғ ли қ қ уйидаги маълумотлар жойлаштирилиши шарт:

дарсликлар тўпламларини фойдаланишга бериш ва ижара тўловини тўлаш тартиби;

дарсликлар тўпламларидан фойдаланиш шартлари ва муддатлари;

жорий ў қ ув йили учун Жам ғ арма Васийлик кенгаши томонидан тасди қ ланган ижара тўловлари ми қ дорлари;

дарсликлар йў қ олган ёки фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келтирилган та қ дирда, зарарни қ оплаш тартиби.

53. Тегишли ў қ ув йили учун орти қ ча тўланган ижара тўловлари ёки нотў ғ ри ўтказилган мабла ғ лар ани қ ланганда, умумтаълим мактаби томонидан Жам ғ арма ижроия дирекциясига ёзма равишда мурожаат қ илинади. Бунда Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ҳ удудий вакили мазкур мурожаатнинг асослилигини умумтаълим мактабига борган ҳ олда ўрганади ва натижаси бўйича маълумотнома тузиб, уни кўриб чи қ иш учун Жам ғ арма ижроия дирекциясига та қ дим этади.

54. Орти қ ча тўланган ижара тўловлари ҳ амда нотў ғ ри ўтказилган мабла ғ лар мавжудлиги тасди қ ланганда, ушбу мабла ғ лар Жам ғ арма ижроия дирекцияси томонидан Жам ғ арманинг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ идан умумтаълим мактабининг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига қ айтарилади.

55. Умумтаълим мактабининг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига қ айтарилган мабла ғ лар бевосита умумтаълим мактаби томонидан қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда уларни тўлаган шахсларга қ айтарилади.

5-БОБ. ДАРСЛИКЛАРНИ Қ АЙТА ТА Қ СИМЛАШ

56. Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасида дарсликлар тўпламлари ёки муайян номдаги дарсликлар етишмовчилиги мавжуд бўлганда, умумтаълим мактаби маъмурияти томонидан ў қ ув йили бошлангунгача дарсликларни фойдаланишга бериш шарти, зарур бўлган сони, синфи ва таълим тилини ани қ кўрсатган ҳ олда қ ўшимча дарсликлар тўпламлари ёки дарсликларни ажратиш тў ғ рисида хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимига ёзма равишда мурожаат қ илинади.

57. Умумтаълим мактабларининг мурожаатига асосан, хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлими томонидан тегишли ҳ удуддаги умумтаълим мактаблари бўйича синфлар ва таълим тиллари кесимида ў қ увчилар контингенти ва уларнинг дарсликлар билан таъминланиши та ҳ лил қ илинади.

Та ҳ лил натижаларига асосан, хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлими томонидан тегишли туман (ша ҳ ар) ҳ удуди доирасида умумтаълим мактаблари орасида дарсликлар тўпламларини қ айта та қ симлаш тў ғ рисида буйру қ қ абул қ илинади.

Дарсликларни бериш ва қ абул қ илиш, уларнинг бир умумтаълим мактабининг балансидан бош қ а умумтаълим мактабининг балансига бепул ўтказилишини инобатга олган ҳ олда бухгалтерия ҳ исоби тў ғ рисидаги қ онун ҳ ужжатлари талаблари асосида амалга оширилади. Бунда дарсликлар тўплами учун ижара тўловлари уларни ўз балансига қ абул қ илган умумтаълим мактабининг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига тўланади.

58. Дарсликлар тўпламлари етишмовчилигини уларни тегишли ҳ удуддаги умумтаълим мактаблари бўйича қ айта та қ симлаш ор қ али бартараф этиш имконияти бўлмаган та қ дирда:

хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимлари томонидан тегишли ҳ удудий хал қ таълими органига;

ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан Хал қ таълими вазирлигига дарсликлар тўплами сони, синфи ва таълим тилини ани қ кўрсатган ҳ олда қ ўшимча дарсликлар тўпламларини ажратиш тў ғ рисида ёзма равишда мурожаат қ илинади.

59. Туманлар (ша ҳ арлар) бўйича дарсликлар тўпламлари юзасидан та ҳ лил ўтказиш ва уларни қ айта та қ симлаш ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан, Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ри бўйича дарсликлар тўпламлари юзасидан та ҳ лил ўтказиш ва уларни қ айта та қ симлаш Хал қ таълими вазирлиги томонидан мазкур Низомнинг 57-бандида белгиланган тартибда амалга оширилади.

6-БОБ. ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ЛАРНИ УМУМТАЪЛИМ

МАКТАБИ КУТУБХОНА ЖАМ Ғ АРМАСИГА Қ АБУЛ Қ ИЛИШ

60. Қ абул қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ исобини юритиш учун умумтаълим мактаби кутубхоначиси томонидан қ уйидагилар юритилади:

мазкур Низомнинг 8-иловасига мувофи қ шаклда Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги барча турдаги дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларнинг ҳ исобини юритиш китоби;

мазкур Низомнинг 9-иловасига мувофи қ шаклда Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги ижара тизимига кирадиган дарсликларнинг ҳ исобини юритиш китоби;

мазкур Низомнинг 10-иловасига мувофи қ шаклда Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги ижара тизимига кирмайдиган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларнинг ҳ исобини юритиш китоби;

мазкур Низомнинг 11-иловасига мувофи қ шаклда Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасининг инвентарь китоби;

мазкур Низомнинг 12-иловасига мувофи қ шаклда Йў қ олган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар ўрнига қ абул қ илинган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар ҳ исобини юритиш китоби.

61. Мазкур китоблар ра қ амланган, ип ўтказиб тикилган ва хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлими ра ҳ бари томонидан имзоланиб, му ҳ рланган бўлиши лозим. Уларнинг тў ғ ри, ани қ ва тўли қ юритилиши учун умумтаълим мактабининг кутубхоначиси жавобгардир.

62. Дарсликлар ва ЎМ Қ лар мазкур Низомнинг 13-иловасига мувофи қ шаклда тузиладиган далолатномага асосан қ абул қ илинади ҳ амда умумтаълим мактабининг балансига кирим қ илинади.

63. Полиграфик ну қ сонлари ва (ёки) бош қ а камчиликлари мавжуд бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ лар кейинчалик уларни тегишли нашриёт ёки босмахонага қ айтариш учун уч кун ичида умумтаълим мактаби томонидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларни “Ў қ ув таълим-таъминот” давлат унитар корхонасининг (бундан буён матнда “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУК деб юритилади) тегишли ҳ удудий филиалига қ айтарилади.

64. Полиграфик ну қ сонлари ва (ёки) бош қ а камчиликлари мавжуд бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ лар шартномаларда белгиланган муддатларда тегишли нашриёт ёки босмахона томонидан қ абул қ илиниб, “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиалига бош қ аси билан алмаштириб берилади ҳ амда “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиали томонидан тегишли умумтаълим мактабига топширилади.

65. Дарсликлар ва ЎМ Қ ларни умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасига қ абул қ илиш ҳ амда ҳ исобдан чи қ ариш битта бирламчи ҳ ужжат ( ҳ исоб-фактура, юкхат) асосида ало ҳ ида партиялар бўйича амалга оширилади.

66. Қ абул қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги барча турдаги дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларнинг ҳ исобини юритиш китобига, шундан кейин тегишлилиги бўйича Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги ижара тизимига кирадиган дарсликларнинг ҳ исобини юритиш китоби ёки Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги ижара тизимига кирмайдиган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларнинг ҳ исобини юритиш китобига кирим қ илинади.

Мазкур китобларни тўлдиришда йўл қ ўйилган хато бир чизи қ билан ўчирилади ва кейинги қ аторга тў ғ ри ёзув киритилади. Бунда китобларда очи қ қ аторлар қ олдириб кетиш, шунингдек улардаги ёзувларни ўчириш, бўяш, уларнинг устидан қ о ғ оз ёпиштириш та қ и қ ланади.

67. Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасига қ абул қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар маркаланади (штемпелланади).

68. Ҳ ар бир дарслик ва ЎМ Қ нинг ҳ исоби унга индивидуал инвентарь ра қ амини бериш ва ушбу ра қ амни ҳ ар бир дарслик ва ЎМ Қ му қ овасининг ички қ исмига ва 17 вара ғ ига қ ўйиб чи қ иш йўли билан олиб борилади.

69. Дарслик ва ЎМ Қ нинг индивидуал инвентарь ра қ амини ўзгартиришга ёки ўчириб ташлашга йўл қ ўйилмайди.

70. Фойдаланувчилар томонидан йў қ отилган ва уларнинг айби билан фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келиб қ олган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ўрнига қ абул қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар Йў қ олган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар ўрнига қ абул қ илинган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар ҳ исобини юритиш китобига қ айд этилади. Ушбу дафтарга қ айд этилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар мазкур Низомнинг 14-иловасига мувофи қ шаклда тузиладиган далолатнома асосида кирим қ илинади.

71. Умумтаълим мактабига ҳ омийлик ёрдами сифатида та қ дим этилган ёки умумтаълим мактаблари томонидан бюджетдан таш қ ари мабла ғ лар ҳ исобидан харид қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар қ абул қ илинган пайтдан бошлаб уч кун ичида манбаси кўрсатилган ҳ олда умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасида ало ҳ ида китобда ҳ исобга олинади.

7-БОБ. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБИ КУТУБХОНА

ЖАМ Ғ АРМАСИДАГИ ДАРСЛИКЛАР ВА ЎМ Қ ЛАРНИ

ХАТЛОВДАН ЎТКАЗИШ, УЛАРНИ Ҳ ИСОБДАН

ЧИ Қ АРИШ ВА УТИЛИЗАЦИЯ Қ ИЛИШ

72. Хал қ таълими вазирлиги томонидан ҳ ар йили 1 июнгача умумтаълим мактаблари кутубхона жам ғ армаларидан ҳ исобдан чи қ арилиши лозим бўлган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг рўйхати мазкур Низомнинг 15-иловасига мувофи қ шаклда уларнинг нашр этилган йили, номи, синфи, муаллифи ва ўртача вазни ани қ кўрсатилган ҳ олда тасди қ ланиб, умумтаълим мактабларига етказилади ҳ амда оммавий ахборот воситаларида эълон қ илинади.

73. Умумтаълим мактабларининг кутубхона жам ғ армалари ҳ ар йили 1 июлгача умумтаълим мактаби маъмурияти, ҳ исобчиси, кутубхоначиси ва бош қ а масъул ходимларидан иборат таркибда умумтаълим мактаби директорининг буйру ғ и билан тасди қ ланадиган комиссия томонидан хатловдан ўтказилади.

74. Хатлов натижалари мазкур Низомнинг 16-иловасига мувофи қ шаклда далолатнома билан расмийлаштирилади.

75. Хатлов жараёнида орти қ ча дарсликлар ва ЎМ Қ лар мавжудлиги ани қ ланган та қ дирда, улар умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасига кирим қ илинади.

76. Йў қ олган дарсликлар ва ЎМ Қ лар мазкур Низомнинг 17-иловасига мувофи қ шаклда, фойдаланиш муддати тугаган дарсликлар ва ЎМ Қ лар мазкур Низомнинг 18-иловасига мувофи қ шаклда тузиладиган далолатномалар асосида 1 августгача ҳ исобдан чи қ арилади ҳ амда бу ҳ а қ да тегишинча Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги барча турдаги дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларнинг ҳ исобини юритиш китобига, Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасининг инвентарь китобига ва Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги ижара тизимига кирадиган дарсликларнинг ҳ исобини юритиш китобига ёзув киритилади.

Фойдаланиш муддати тугаган дарсликлар ва ЎМ Қ лар тўли қ ҳ ажмда ҳ исобдан чи қ арилиши лозим. Бунда умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги фойдаланиш муддати тугамаган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни ҳ исобдан чи қ аришга йўл қ ўйилмайди.

77. Дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларни ҳ исобдан чи қ ариш тў ғ рисидаги далолатномалар ва уларга илова қ илинган ҳ ужжатлар умумтаълим мактабида уч йил давомида са қ ланиши зарур.

78. Йў қ олган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг қ иймати мазкур Низомнинг 51-бандида белгиланган ми қ дорда қ опланади.

79. Дарсликлар ва ЎМ Қ лар умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидан ҳ исобдан чи қ арилганда, бир ва қ тнинг ўзида умумтаълим мактабининг балансидан уларнинг қ иймати ҳ ам ҳ исобдан чи қ арилади.

80. Дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларни ҳ исобдан чи қ ариш тў ғ рисидаги далолатномаларда кўрсатилган дарсликлар ва ЎМ Қ лар сони уларни умумтаълим мактабига қ абул қ илиш пайтида расмийлаштирилган ҳ ужжатлардаги маълумотлар билан солиштирилади.

81. Умумтаълим мактаблари томонидан дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ўртача вазнини ҳ амда фойдаланувчилар томонидан йў қ олган ва қ иймати қ опланган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ми қ дорини ҳ исобга олган ҳ олда умумтаълим мактаби бўйича утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ ажми ани қ ланади ҳ амда хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимларига та қ дим этилади.

82. Тегишли ҳ удуд бўйича утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг ҳ ажми тў ғ рисидаги маълумотлар хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимлари томонидан ҳ удудий хал қ таълими органларига, ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан эса, Хал қ таълими вазирлигига йў қ олган ва қ иймати қ опланган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ми қ дорини кўрсатган ҳ олда та қ дим этилади.

83. Ҳ удудий хал қ таълими органлари ёки улар тизимига кирмайдиган умумтаълим мактаблари билан “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиали ўртасида утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни олиб чи қ иб кетиш тў ғ рисида ёзма равишда келишув тузилади. Келишувда тегишли ҳ удуд бўйича утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг умумий вазни кўрсатилади ҳ амда ҳ удудий хал қ таълими органи ёки Хал қ таълими вазирлиги тизимига кирмайдиган умумтаълим мактаби ра ҳ бари ва “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиали бош қ арувчиси томонидан имзоланади.

Утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ лар ҳ ар бир умумтаълим мактабидан “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиаллари томонидан мазкур Низомнинг 18-иловасига мувофи қ шаклда тузилган далолатнома асосида 1 сентябргача олиб чи қ иб кетилади. Бунда утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни олиб чи қ иб кетишга тайёрлаш умумтаълим мактаблари томонидан, уларни юклаш ва олиб чи қ иб кетиш “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг ҳ удудий филиаллари томонидан амалга оширилади.

84. Утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ лар “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиалига топширилгунга қ адар умумтаълим мактаблари томонидан фойдаланиладиган дарслик, ЎМ Қ ва адабиётлардан ало ҳ ида са қ ланади.

85. “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиаллари қ о ғ оз ма ҳ сулотларни қ айта ишлаш учун қ абул қ иладиган ташкилотни қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда ани қ лайди, у билан шартнома тузади ва унга утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни топширади.

86. Утилизация қ илинадиган дарсликлар ва ЎМ Қ ларни топширишдан олинган мабла ғ лар “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиали томонидан уч иш куни ичида, биро қ дарсликлар ва ЎМ Қ ларни умумтаълим мактабидан олиб чи ққ ан кундан кейин олтмиш кундан кечиктирмасдан бажарилган ишлар учун тўлов ушлаб қ олинган ҳ олда Жам ғ арманинг шахсий ғ азна ҳ исобвара ғ ига ўтказилиши лозим.

87. “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиаллари бажарган ишлар учун тўлов ми қ дори Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан декларация қ илинадиган (тасди қ ланадиган) нархларга (тарифларга) мувофи қ белгиланади.

88. Ҳ удудий хал қ таълими органлари томонидан “Ў қ ув таълим-таъминот” ДУКнинг тегишли ҳ удудий филиаллари билан биргаликда утилизация қ илинган дарсликлар ва ЎМ Қ лар бўйича реестр тузилади ва 1 ноябргача Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ҳ удудий вакилларига топширилади.

8-БОБ. БУХГАЛТЕРИЯ Ҳ ИСОБИ ВА Ҳ ИСОБОТ

89. Дарсликлар ва ЎМ Қ лар ҳ аракати бўйича бухгалтерия ҳ исоби ва ҳ исоботи умумтаълим мактаби ҳ исобчиси томонидан бухгалтерия ҳ исоби тў ғ рисидаги қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади.

90. Умумтаълим мактаблари томонидан ҳ ар йили январь ва июль ойларининг 5-санасигача хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимларига тегишли ў қ ув йили учун мазкур Низомнинг 19-иловасига мувофи қ шаклда дарсликлар тўпламлари ҳ аракати тў ғ рисида ҳ исобот ҳ амда мазкур Низомнинг 20-иловасига мувофи қ шаклда йў қ олган ёки кейинчалик фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар тў ғ рисида ҳ исобот та қ дим этилади.

91. Туманлар ва ша ҳ арлар бўйича умумлаштирилган ҳ исоботлар, шунингдек ҳ ар бир умумтаълим мактаби бўйича ҳ исоботлар ҳ ар йили январь ва июль ойларининг 10-санасигача хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимлари томонидан ҳ удудий хал қ таълими органлари ва Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ҳ удудий вакилларига та қ дим этилади.

92. Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ҳ удудий вакиллари Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ғ азначилигининг тегишли ҳ удудий бўлинмалари томонидан умумтаълим мактабларининг шахсий ғ азна ҳ исобвара қ ларидан кўчирмалар сўраб олишга ҳ а қ ли.

93. Умумтаълим мактабларининг шахсий ғ азна ҳ исобвара қ ларидан кўчирмалар асосида ҳ удудий хал қ таълими органлари ва Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ҳ удудий вакиллари томонидан ижара тўловлари ва йў қ олган ёки фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келиб қ олган дарсликлар ва ЎМ Қ лар бўйича тушумлар синфлар ва таълим тиллари кесимида та ҳ лил қ илинади.

Умумтаълим мактаблари ва ҳ удудлар кесимида умумлаштирилган ҳ исоботлар ҳ удудий молия органлари билан келишилади ҳ амда ҳ ар йили январь ва июль ойларининг 15-санасигача Хал қ таълими вазирлиги ва Жам ғ арма ижроия дирекциясига та қ дим этилади.

94. Дарсликлар тўпламлари ҳ аракати тў ғ рисидаги ҳ амда йў қ олган ёки кейинчалик фойдаланишга яро қ сиз ҳ олатга келган дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмалар тў ғ рисидаги ҳ исоботлар барча бос қ ичларда қ о ғ оз (имзоланган ва тасди қ ланган ҳ олда) ҳ амда электрон шаклда та қ дим этилади.

9-БОБ. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИ

КУТУБХОНАЧИЛАРИНИНГ ИШ НАТИЖАЛАРИНИ

БА Ҳ ОЛАШ МЕЗОНЛАРИ

95. Умумтаълим мактаби кутубхона жам ғ армасидаги дарсликлар ва ЎМ Қ лар ҳ исобининг юритилиши, улардан фойдаланилиши, уларнинг са қ ланиши, улар бўйича тўлов ҳ ужжатларининг мавжудлиги ва ҳ аракати, шунингдек ў қ увчилар орасида дарсликларни авайлаб-асраш туй ғ усини ривожлантиришга йўналтирилган тарбиявий ишлар умумтаълим мактабларининг кутубхоначилари томонидан олиб борилади.

96. Қ уйидагилар умумтаълим мактаблари кутубхоначиларининг иш натижаларини ба ҳ олаш мезонлари ҳ исобланади:

мавжуд дарсликлар ва ЎМ Қ ларни умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасига қ абул қ илиш ва ҳ исобдан чи қ ариш бўйича далолатномаларнинг тў ғ ри тузилганлиги ва са қ ланаётганлиги;

умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасида иш китобларининг тўли қ ва тў ғ ри юритилганлиги;

умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасида мавжуд дарсликлар ва ЎМ Қ лардан фойдаланиш ҳ олатининг та ҳ лил қ илинганлиги;

дарсликлар ва ЎМ Қ лар зарур шароитларда ва тартибли са қ ланаётганлиги;

умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасидаги дарсликлар ва ЎМ Қ лар ўз ва қ тида хатловдан ўтказилганлиги;

фойдаланиш муддати тугаган дарсликлар ва ЎМ Қ лар умумтаълим мактабининг кутубхона жам ғ армасидан ўз ва қ тида ҳ амда тўли қ ҳ исобдан чи қ арилганлиги;

ў қ увчилар ва ў қ итувчилар орасида дарсликлар ва ЎМ Қ ларни авайлаб-асраш туй ғ усини ривожлантиришга йўналтирилган тарбиявий ишлар олиб борилишини ташкил этиш самарадорлиги;

ўз фаолиятида ахборот технологияларидан самарали фойдаланганлиги.

10-БОБ. ЯКУНИЙ Қ ОИДАЛАР

97. Умумтаълим мактабининг маъмурияти қ уйидагилар учун масъулдир:

умумтаълим мактабида ў қ увчиларни ижара асосида дарсликлар билан таъминлашнинг ташкил этилиши ва унинг самарадорлиги;

ў қ увчилар, ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларнинг ижара тизими ҳ а қ идаги маълумотлар билан таништирилиши;

дарсликларни фойдаланишга бериш тў ғ рисидаги шартномаларнинг тузилиши;

ижара тўловлари тушумлари бўйича ҳ исоб-китобларнинг юритилиши, на қ д пул мабла ғ ларининг ўз ва қ тида банк кассасига топширилиши;

дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг са қ ланиши ва ҳ аракати ҳ амда ижара тизими учун ҳ ар йилги буюртмаларнинг шакллантирилиши.

98. Нотў ғ ри ёки қ албаки ҳ ужжатлар асосида дарсликлар тўпламини бепул фойдаланишга бериш ҳ олатлари ани қ ланганда, мазкур ҳ ужжатларни расмийлаштирган шахс қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда жавобгарликка тортилади ва тўланмаган ижара тўлови суммалари ушбу шахсдан ундирилади.

99. Фойдаланувчилар (ижарага олувчилар) ижара тўловларининг ўз ва қ тида ва тўли қ тўланиши, улардан о қ илона фойдаланилиши ҳ амда ў қ ув йили якунида олинган дарсликлар ва ЎМ Қ ларнинг тўли қ қ айтарилиши учун жавобгардир.

100. Жам ғ арма ижроия дирекциясининг ҳ удудий вакиллари ҳ удуддаги туман ва ша ҳ ар мактаблари бўйича ижара тизимининг юритилиши устидан ишларни мувофи қ лаштиради ва назорат қ илади.

Дарсликлар ва ў қ ув-методик қ ўлланмаларни

умумтаълим мактабларига етказиб бериш

O‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqishga qo‘yiladigan umumiy talablar

Поделитесь ссылкой с друзьями выделив текст.
Заметили ошибку, тогда выделите ошибочный текст и нажмите клавишы CTRL + ENTER.

Похожие статьи по теме

Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablari

Umumiy o‘rta ta’limning Davlat Ta’lim Standarti

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori

Поиск по сайту:

Разделы:

Начальный курс
• Физическая география мира
• Физическая география Центральной Азии
• Физическая география Узбекистана
• Социально-экономическая география Узбекистана
• Социально-экономическая география мира
• Туризм
• Путешествие по миру
• Животный мир
• Растительный мир
• Гражданская оборона
• Практические задания
• Электронная библиотека
• Нормативные акты
• Экология
• Толковый словарь
• Важные даты
• Фотофакты
• Географические игры
• Аттестация НОВОЕ
• Конкурс НОВОЕ

Популярные статьи:

Толковый словарь на букву А

Географическое положение Узбекистана. Границы и площадь

Ответы на интересные вопросы по географии

Страны Юго-Западной Азии: экономико-географический обзор.

Природные условия и природные ресурсы Узбекистана

Евразия. Географическое положение материка и история её исследования.

Siz qayerdansiz? Ovoz bering.

Сейчас на сайте: 34
Гости: 32

Опрос:

Арxивные материалы:

Ключевые слова:

Требуется для просмотра Flash Player 9 или выше.

Последние новости:

О нас

• – Об авторе проекта
• – О проекте
• – Наша цель
• – Написать письмо

ПОЛЕЗНОЕ

• – Изучение мира
• – Открытия, изменивший мир
• – Исследование новой эры
• – Путешествие по миру

ИНТЕРЕСНОЕ

• – Знаете ли Вы?
• – Игры по географии
• – Ответы на интересные вопросы
• – Полезности от природы

БИБЛИОТЕКА

• – Онлайн репетитор
• – Нормативные акты
• – Практические задания
• – Электронная библиотека

Вся информация сайта охраняется законом Республики Узбекистан “Об авторском праве и смежных правах”.
Материалы, загруженные с сайта, несанкционированная печать строго запрещено без согласия владельца сайта.
В разработке сайта были использованы новейшие технологии HTML5 и CSS3 за счет, которого поддерживается адаптивность сайта
для всех типов браузеров и мобильных устройств.
РАЗРАБОТКА – INTERNO

СВЯЗЬ С НАМИ

ФИО:	Abdiyev Rustam
Контактный номер:	(+99893) 438-41-11
E-mail:	geografiya.uz@umail.uz, geografiya.uz@inbox.uz
Адрес:	Республика Узбекистан, Навоийская область, г.Навои, ул. Мирзо Улугбека, д.6

Va ularning malakasini oshirish hududiy markazi

Mazkur testlar banki boshlangʻich sinf oʻqituvchilari MOK uchun moʻljallangan boʻlib, “Maktabgacha, boshlangʻich va maxsus ta’lim metodikalari” kafedrasining 3-sonli yig’ilishida koʻrib chiqilgan va markazning pedagogik Kengashning 2018 yil “3” yanvar №-1 -sonli yig’ilish qaroriga asosan tasdiqlangan.

Asos: XTVning 2018 yil 29-dekabrdagi 334-sonli buyrug’i.

Tuzuvchilar: B.Atayeva

“Maktabgacha, boshlangʻich va maxsus ta’lim

metodikalari” kafedrasi katta o‘qituvchisi
M.Kulaxmetova

“Maktabgacha, boshlangʻich va maxsus ta’lim

metodikalari” kafedrasi katta o‘qituvchisi
Sh.Boychayeva

“Maktabgacha, boshlangʻich va maxsus ta’lim

metodikalari” kafedrasi katta o‘qituvchisi
N.Mamatkulova

“Maktabgacha, boshlangʻich va maxsus ta’lim

metodikalari” kafedrasi o‘qituvchisi

Boshlangʻich sinf o‘qituvchilari malaka oshirish kursi uchun testlar toʻplami

1. Hozirga kunda jahon pedagogikasida «pedagogik texnologiya» tushunchasiga necha xil tarif berilgan?

d) 9 xil
2. Modulli texnologiyalarga tarif bering ?

*a) еng zamonaviy texnologiya bo‘lib, modul bloklaridan tashkil topgan axborotni tizimli ravishda qayta ishlash va tahlil qilishga, o‘quvchining mustaqil faoliyatiga asoslangan

b) B.K.M. diagnostikasida turli shakllaridan foydalangan holda tashkil etiluvchi yaxlit jarayon

c) modulli texnologiyalar-modul bloklaridan tashkil topgan axborotni tizimli ravishda qayta ishlash va tahlil qilishga, o‘quvchining mustaqil faoliyatiga asoslangan, shakllaridan foydalangan holda tashkil etiladi

d) modulli texnologiyalar-eng zamonaviy texnologiya eng zamonaviy texnologiya bo‘lib, modul bloklaridan tashkil topgan axborotli tizim

d) eng zamonaviy texnologiya bo‘lib, modul bloklaridan tashkil topgan axborotni tizimli ravishda qayta ishlash va tahlil qilishga, o‘quvchining mustaqil faoliyatiga asoslangan

3. Darsga berilgan ta’rifni toping?

*a) dars sinfda aniq maqsad,berilgan vaqt oralig‘ida o‘qituvchi rahbarligida o‘quvchilar uchun o‘quv-tarbiya jarayonining tashkil etilish

b) dars tag‘limiy maqsadni o‘zida jamlagan o‘quv soati

c) dars o‘quvchilarga DTS talabini bajarishlariga yo‘naltirilgan mashg‘ulot

d) dars 6 bosqichdan iborat mashg‘ulot
4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-sonli qarori qachon qabul qilingan?

*a) 2017 yil 6 aprel

b) 2016 yil 16 aprel

c) 2017 yil 17 aprel

d) 2016 yil 7 aprel
5. Umumiy o‘rta ta’limning (UO‘T) tayanch o‘quv rejasi qanday hujjat hisoblanadi?

*a) umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan o‘quv fanlari nomi, o‘quv yuklamasining minimal hajmi hamda ularning sinflar bo‘yicha taqsimoti belgilangan hujjat hisoblanadi

b) umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan o‘quv fanlarining sinflar bo‘yicha taqsimoti belgilangan hujjat hisoblanadi

c) umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan o‘quv fanlari nomi, o‘quv yuklamasining maksimal hajmi hamda ularning sinflar bo‘yicha taqsimoti belgilangan dastur hisoblanadi

d) umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan o‘quv fanlari nomi, o‘quv yuklamasining hajmi hamda ularning sinflar bo‘yicha taqsimoti belgilangan hujjat hisoblanadi
6. UO‘Tning o‘quv dasturi qanday hujjat hisoblanadi?

*a) tayanch o‘quv rejaga muvofiq o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi va shakllantiriladigan kompetensiyalari belgilangan hujjat hisoblanadi.

b) o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi va shakllantiriladigan kompetensiyalari belgilangan hujjat hisoblanad

c) o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi va shakllantiriladigan kompetensiyalari belgilangan hujjat hisoblanadi

d) tayanch o‘quv rejaga muvofiq o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi belgilangan hujjat hisoblanadi
7. Dars jarayoni necha bosqichdan iborat?

d) o‘qituvchi mahoratiga bog‘liq
8. UO‘T muassasalarining dars jadvalini ishlab chiqish uchun qanday hujjat asos hisoblanadi?

*a) tayanch o‘quv reja

b) davlat ta’lim standarti

c) o‘quv yuklamasining sinflar bo‘yicha taqsimoti

d) o‘quv yuklamasining minimal hajmi
9. Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatsih jarayonida qaysi metoddan foydalaniladi?

*a) tahlil va tarkib metodidan

b) tushuntirish metodidan

c) ko‘rgazmalilik metodidan

d) suhbat metodidan

10. Lingvistik kompetensiya o‘z ichiga nimalarni oladi?

*a) fonetika, grafika, orfoepiya, orfografiya, leksika, grammatika va uslubiyotiga oid

b) fonetika, grafika, orfoepiya, orfografiya, leksika

c) fonetika, grafika, orfoepiya

d) orfografiya, leksika, grammatika va uslubiyotiga oid
11. Unlilar qatorini belgilang.

d) o, i, u, t, sh
12. So‘zlarda tutuq belgisi noto‘g‘ri qo‘yilgan qatorni aniqlang?

*a) al’o, taz’im, tas’ir

b) ma’shal, mas’ul, bid’at

c) e’tiroz, she’r, e’tirof

d) ma’shal, mas’ul, she’r
13. Tutuq belgisi to‘g‘ri qo‘yilgan so‘zlar qatorini belgilang?

*a) san’at, sur’at, qal’a

b) tar’if, ta’qib, mas’uma

c) eti’roz, maq’ul, nash’a

d) eti’roz, maq’ul
14. Boshlang‘ich sinflarda yozma nutq malakalarini rivojlantirish va husnixatga o‘rgatish maqsadini qaysi fan amalga oshiradi?

d) adabiyot
15. Ko‘rgazmali qurolga qo‘yiladigan talablar?

*a) didaktik, metodik, estetik,gigiyenik

b) didaktik, metodik

c) estetik, gigiyenik

d) didaktik va gigiyenik
16. Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifboda nechta harf va harf birikmasi mavjud?

*a) 26 ta harf va 3 ta birikma, 1ta belgi

b) 28 ta harf va 3 ta birikma

c) 30 ta harf va 1 ta belgi

d) 32 ta harf 2 ta belgi
17. UO‘T muassasalarining pedagogik kengashlariga dars jadvalini tuzishda tayanch o‘quv rejadagi umumiy soatlar hajmidan oshmagan holda, ma’lum bir fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish maqsadida necha foizgacha o‘zgartirish kiritish huquqi beriladi?

d) 10 % gacha
18. Kichik yozma harflar tutashtirilishiga ko‘ra necha turga bo‘linadi?

*a) 4 guruhga bo‘linadi

b) 3 guruhga bo‘linadi yuqori pastki o‘rta qismidan tutashtiriladi

c) 4 guruhga bo‘linadi yuqori pastki qismidan tutashtiriladi

d) guruhga bo‘linmaydi
19. Diktant so‘zining ma’nosi qaysi variantda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

*a) aytib turmoq, gapirmoq, so‘zlamoq

b) bo‘lim tugaganda o‘quvchilar bilimini tekshirish

c) aytib ko‘riladigan yozma ish

d) olingan bilimlarni sinovchi yozma ish
20. Diktantning maqsadga ko‘ra turi

*a) tekshirish va ta’limiy

b) ta’limiy va izohli

c) saylanma va yod yozuv

d) tekshirish va lug‘at
21. Diktant maqsadga ko‘ra necha turga bo‘linadi?

d) 8 tur
22. Ta’limiy diktant necha turga bo‘linadi?

d) 2
23. 1-2 sinflarda tekshirish diktantlaridagi so‘zlar soni?

*a) 1-sinfda 20-25 so‘z, 2-sinf o‘quv yili 1-yarimida 25-30 so‘z

b) 1-sinfda 20-25 so‘z, 2-sinfda 30-35 so‘z

c) 1-sinfda 10-15 so‘z, 2-sinfda 20-25 so‘z

d) 1-sinfda 15-20 so‘z, 2-sinf 1-yarimida 20-25 so‘z, 2-yarimida 30-35 so‘z
24. A1 standart darajasi qanday nomlandi?

*a) umumta’lim fanlarini o‘rganishning boshlang‘ich darajasi

b) boshlang‘ich darajas

c) 1-4-sinf darajasi

d) boshlang‘ich ta’lim darajasi
25. Bilim nima?

*a) o‘rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish

b) o‘quv fani bo‘yicha materiallarni utushntirib berish

c) mavzuga oid DTS talablari

d) mavzuga oid nazariy ma’lumotlar, atama va tushunchalar
26. Alifbe davrida tovush va harflar qanday o‘rgatiladi?

*a) tovush va harflarni o‘rganishdagi izchillik asosida

b) avval unlillar, so‘ngra undoshlar

c) alfavit tartibida

d) osondan qiyinga
27. Savod o‘rganish davrida sinfdan tashqari o‘qish qachon o‘tkaziladi?

*a) haftada 1 marta

c) chorakda bir marta

d) o‘tkazilmaydi
28. Qaysi tovushlar bo‘g‘in hosil qiladi?

*a) unli tovushlar

b) undosh tovushlar

d) sirg‘aluvchi undoshlar
29. Gaplar nimalardan tuziladi?

d) bo‘g‘inlardan
30. Ko‘nikma nima?

*a) o‘rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish

b) o‘rganilgan bilimlarni amalda qo‘llay olish

c) nazariy bilimlarni amalda qo‘llay olish

d) nazariy ma’lumotlarni amalda qo‘llay olish
31. Boshlang‘ich sinflarda insho mazmuniga ko‘ra necha turga bo‘linadi?

d) 5
32. Malaka nima?

*a) o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlar hosil qilish

b) o‘rganilgan bilim va shakllangan amalda qo‘llash

c) nazariy bilimlarni amalda qo‘llash

d) nazariy va amaliy bilim, ko‘nikmalarni amalda qo‘llash va yangi bilimlar hosil qilish
33. A1 standart darajasiga ko‘ra ona tili o‘quv dasturida necha soatni tashkil etadi?

d) 618
34. A1 Qstandart darajasiga ko‘ra ona tili o‘quv dasturida necha soatni tashkil etadi?

d) 618
35. Ona tili bo‘yicha nechta kompetensiyaviy yondashuv belgilangan?

d) 1
36.Tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish kabilar qaysi kompetensiyani amalga oshiradi?

c) badiiy asarni tahlil qilish

d) Lingivistik
37. Fonetika, grafika, orfoepia, orgarafiya, leksika, grammatika va uslubiyatga oid kompetensiyaviya nomini toping?

d) Badiiy asarni tahlil qilish
38. N utqiy kompetensiyaga ko‘ra 4-sinf yakunida necha so‘zdan iborat diktant yoza oladi?

d) 60-70
39. 1-sinf uchun yaratilgan multimedia ilovali metodik qo‘llanmalar qachon ishlab chiqilgan?

d) 2017-yil
40. 4-sinf uchun yaratilgan multimedia ilovali metodik qo‘llanmalar qachon ishlab chiqilgan?

d) 2016-yil
41. O‘qish fanidan necha yo‘nalishda kompetensiyaviy yondashuvni belgilaydi?

d) 1
42. Adabiy-nutqiy va badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyalari qaysi fan yo‘nalishini belgilaydi?

d) ingliz tili
43. A1 standart darajada adabiy-nutqiy kompetensiya bo‘yicha boshlangʻ`ich ta’lim yakunida bir daqiqada nechta so‘zni o‘qiy oladi?

d) 70-80 so‘z
44. A1 standarst darajada adabiy-nutqiy kompetensiya bo‘yicha boshlangʻ`ich ta’lim yakunida kichik hajmdagi nechta she’rni aytib bera oladi?

d) 20-25 ta she’r
45. A1Qstandart darajada adabiy-nutqiy kompetensiya bo‘yicha boshlangʻ`ich ta’lim yakunida bir daqiqada nechta so‘zni o‘qiy oladi?

d) 100 so‘z
46. A1 Q standarst darajada adabiy-nutqiy kompetensiya bo‘yicha boshlangʻ`ich ta’lim yakunida kichik hajmdagi nechta she’rni aytib bera oladi?

d) 100 dan ortiq
47. Prezidentimizning “Kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targʻibot qilish bo‘yicha kommissiya tuzish to‘gʻrisida”gi farmoyishi qachon imzolangan?

*a) 2017- yil 12- yanvar

b) 2014-yil 19-fevral

c) 2017 yil 6 -aprel

d) 2017-yil 15-mart
48. Kompetensiya nima?

*a) mavjud bilim, koʻnikma va malakalarni kundalik faoliyatda qoʻllay olish qobiliyati

b) bilim o‘rganilgan materiallarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish

c) mavjud bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish

d) o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlarni hosil qilish
49. Alifbo davri o‘rganiladigan tovush va harflar, szlarning va bo‘g‘inlarning tuzilishi, murakkablik darajasiga ko‘ra necha bosqichga bo‘linadi?

d) 5 bosqich
50. Dasturda tez yozish ko‘nikmalari nechanchi sinflarda shakllantiriladi?

d) 2-3 sinflar
51. Husnixatga o‘rgatishning vazifasi?

*a) harf, so‘z, gap va matnni to‘g‘ri va chiroyli yozishni takomillashtirishdir

b) yozuvni o‘rganish jarayonida o‘quvchi tovushning shakli bo‘lgan harfni, so‘z va gapni kitobdan va doskadan to‘g‘ri, husnixat qoidalariga rioya qilib ko‘chirib yozish, yozganlarini tekshira olish va yo‘l qo‘ygan grafik kamchilik hamda xatolarini o‘qituvchi rahbarligida o‘zi tuzata olishi kerak

c) yozuvni o‘rganish jarayonida o‘quvchi tovushning shakli bo‘lgan harfni, so‘z va gapni kitobdan va doskadan to‘g‘ri, husnixat qoidalariga rioya qilib ko‘chirib yozish, yozganlarini tekshira olish va yo‘l qo‘ygan xatolarini o‘zi tuzata olishi kerak

d) so‘z, gap va matnni to‘g‘ri va chiroyli yozishni takomillashtirishdir
52. Husnixat malakalari qachondan takomillashtirib boriladi?

*a) 1-sinfda o‘quv yilining 2-yarmidan boshlab

b) 1-sinfda o‘quv yilining 1-yarmidan boshlab

c) 2-sinfda o‘quv yilining 1-yarmidan boshlab

d) 2-sinfda o‘quv yilining 2-yarmidan boshlab
53. Ijodiy mashqlar qanday o‘tkaziladi?

*a) ijodiy mashqlarda o‘quvchilar o‘zlari erkin ravishda gap tuzadilar

b) gap tuzish uchun mavzu beriladi, o‘quvchilar shu mavzuga mos gap tuzadilar. Narsa rasmi yoki syujetli rasm beriladi, o‘quvchilar rasm asosida bir yoki bir necha gap tuzadilar

c) gap tuzish uchun mavzu beriladi, o‘quvchilar shu mavzuga mos gap tuzadilar

d) narsa rasmi yoki syujetli rasm beriladi, o‘quvchilar rasm asosida bir yoki bir necha gap tuzadilar
54. Sinfdan tashqari o‘qish darslari qanday tashkil qilinadi?

*a) 1-2 sinfda haftada 1-marta, 3-4 siflarda ikki haftada 1marta

b) 1sinfda haftada 2-marta, 3-4 siflarda ikki haftada 1marta

c) 1sinfda 1 2-4 siflarda ikki haftada 1marta

d) 1-sinfda o‘tkazilmaydi 2-4 siflarda haftada 1marta
55. 2 va undan ortiq usul bilan yechiladigan masala turi?

56. Mazmuniga ko‘ra masala turlari?

*a) sodda va murakkab

b) to‘g‘ri va teskari

d) oddiy va sodda
57. Matematika fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan nechta yo‘nalishda DTS talablari belgilangan?

d) 5 ta
58. Matematika fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS talablari to‘g‘ri belgilangan qatorni toping?

*a) matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya va kognitiv kompetensiya

b) matematika mazmuniga oid umumiy va xususiy kompetensiya

c) matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya, mustaqil ijodiy fikrlash

d) matematikaga oid umumiy kompetensiya, kognitiv va mustaqil ijodiy fikrlash
59. Qisqa shart tuzishdan maqsad?

*a) o‘quvchi masalani aniq mohiyatini tushunadi

b) qisqa yozuv shart emas

c) masala yechimini topish tezlashad

d) vaqt kam sarflanadi
60. “Berilgan sonlarni va eng sodda kasrlarni o‘qiydi, yozadi, taqqoslay oladi, tartibga solib, turli ko‘rinishlarda tasvirlay oladi” A1 darajasi qaysi kompetensiyani o‘z ichiga oladi?

*a) matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya

b) kognitiv kompetensiya

c) kognitiv mustaqil fikrlash kompetensiyasi

d) kognitiv , ijodiy fikrlash kompetensiyasi
61. Ikki va undan ortiq amaliy misollar qanday bajariladi?

b) bir yo‘l bilan javobi chiqarilad

d) tenglama asosida
62. Matematika darsi haftasiga necha soatni tashkil etadi?

63. Matematika o‘qitish metodikasining tadqiqot metodlari?

*a) induksiya, deduksiya, anologiya

b) og‘zaki,amaliy, interfaol

c) amaliy metodlar

d) interfaol
64. O‘quvchilar tafakkurini charxlashga yo‘naltirilgan masala turi?

d) ikki va undan ortiq usulli masala
65. Noma’lum sonni topish yo‘naltirilgan ifoda?

d) misol
66. Tabiatshunoslik fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan nechta yo‘nalishda DTS talablari belgilangan?

d) 5 ta
67. Tabiatshunoslik fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS talablarining birinchi yo‘nalishi qanday nomlandi?

*a) tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi

b) globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi

c) geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi

d) tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi
68. Tabiatshunoslik fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS talablarining ikkinchi yo‘nalishi qanday nomlandi?

*a) geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi

b) tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi

c) tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish

d) globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi
69. Tabiatshunoslik fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS talablarining uchinchi yo‘nalishi qanday nomlandi?

*a) globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi

b) tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish

c) geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi

d) tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi
70. Tabiatshunoslik fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS talablarining to‘rtinchi yo‘nalishi qanday nomlandi?

*a) tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi

b) tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi

c) geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi

d) globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi
71. Tasviriy san’at turlari to‘g‘ri yozilgan qatorni belgilang?

*a) grafika,rangtasvir, haykaltaroshlik,me’morlik xalq amaliy can’ati, dizayn

b) grafika, rangtasvir, haykaltaroshlik, me’morlik,xalq amaliy san’ati

c) miniatyura, grafika, haykaltaroshlik, me’morlik, nafis san’at

d) grafika, haykaltaroshlik,miniatyura, xalq amaliy san’ati, dizayn
72. O‘quvchilarni bir xil saviyada, bir xil yoshda, bilimi jihatidan ham teng bo‘lgan jamoani boshqarib turuvchi pedagog?

d) pedagog
73. Maktabda o‘quvchilarga tarbiya …………….ning ishlari orqali beriladi?

d) Pedagog
74. Sinf rahbari maktab ma’muriyati bilan birgalikda kimlar bilan hamkorlikda tarbiyaviy ishlarni olib boradi?

*a) mahalla jamoasi, ota-onalar

d) yoshlar ittifoqi
75. Ota-onalar e’tiborini tarbiyaning biror muammosiga jalb etish maqsadida o‘tkaziladigan tarbiyaviy tadbir nomi?

d) uchrashuvlar
76. Paradigma so‘zining ma’nosi?

*a) yunoncha “paradeigma” – misol, namuna

b) grekcha ” paradeigma” – masala

c) “paradeigma” – inglizcha misol keltirish

d) “paradeigma” – italyancha namunalar ko‘rsatish
77. An’anaviy-konservativ paradigma nimani asoslaydi?

*a) bilim paradigmasi

b) pedagogik paradigma

c) psixologik paradigma

d) ratsionalistik (bixevioristik) paradigma
78. Ta’lim olish, taraqqiyot va madaniyatning eng muhim elementlarini avloddan-avlodga yetkazish qaysi paradigmaning maqsadiga kiradi?

*a) bilim olish paradigmasi

b) pedagogik paradigma

c) psixologik paradigma

d) ratsionalistik (bixevioristik) paradigma
79. Qaysi paradigma diqqat markazida ta’lim mazmuni emas, balki o‘quvchilar tomonidan turli bilimlarni o‘zlashtirilishini ta’minlovchi samarali usullari yotadi?

*a) ratsionalistik paradigma

b) pedagogik paradigma

c) psixologik paradigm

d) bilim paradigma
80. Kompetensiyalar qanday turlarga bo‘linadi?

*a) tayanch va fanga oid umumiy kompetensiyalar

b) boshlang‘ich va umumiy kompetensiyalar

d) tayanch va umumiy kompetensiyalar
81. O‘qish fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan nechta yo‘nalishda DTS talablari belgilangan?

d) 5 ta
82. O‘qish fani bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS talablari to‘g‘ri belgilangan qatorni toping?

*a) adabiy-nutqiy kompetensiyalar, badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasi

b) nutqiy kompetensiya, badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasi, badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasi

c) nutqiy kompetensiya, adabiy-nutqiy va lingivistik kompetensiya

d) adabiy-nutqiy kompetensiyalar, nutqiy kompetensiyalar
83. O‘zbekiston Respublikasining davlat tili ekanligidagi Qonun qachon qabul qilindi?

*a) 1989 yil 21 oktabr

b) 1990 yil 21oktyabr

c) 1991 yil 21oktyabr

d) 1989 yil 12oktyabr
84. Orfoepiya bo‘limida nimalar o‘rganiladi ?

*a) to‘g‘ri talaffuz

d) publitsistika
85. Yopiq bo‘g‘inli so‘zni aniqlang?

d) lola
86.Harakatga doir masalalar deb qanday masalalar tushuniladi?

*a) masofa, vaqt, tezlik orasidagi bog’lanishni ifodalovchi masalalar

b) biror jism harakatini ifodalovchi masalalar

c) biror hodisaning vaqtini topish talab qilinadigan masalalar

d) jism, harakat yo’nalishini ifodalovchi masalalar
87. Interfaol so’zining ma’nosi?

*a) ingliz tilidan olingan “Inter” – bu o’zaro, “act” – harakat qilmoq

b) ans. tilidan olingan bo’lib “intir” – yetti, “act” – qator

c) grek.tilidan olingan bo’lib “inter” – harakat, “Akt” – qilmoq

d) lotin tilidan olingan bo’lib “inter” – to’rt, “akt” – qator
88. Butunning bitta yoki bir nechta teng ulushlaridan tuzilgan son qanday son deyiladi?

*a) ulush deyiladi

b) kasr son deyiladi

c) bir xil suratli son deyiladi

d) bir xil maxrajli son deyiladi
89. O‘nli kasrlar va ular ustida amallarni kim kashf etgan?

*a) Gʻiyosiddin Jamshid

c) Muhammad Taragʻay Ulugʻbek

d) Nasriddin Tusiy
90. Tolerantlik so’zining ma’nosi nima?

d) bardosh,intilish
91. Pedagogik jarayonlarga nimalar kiradi?

*a) motiv, jarayon, natija

b) motiv, metod, jarayon

c) jarayon, boshqaruv, metod

d) natija, metod
92. Uy vaifasini tekshirish darsning qanday bosqichi hisoblanadi?

d) ixtiyoriy
93. “Klaster” so’zining manosi?

d) bo’lak
94. So’z turkumlariga oid tahlil qanday tahlil deb ataladi?

*a) morfologik tahlil

b) fonetik tahlil

c) leksik tahlil

d) sintaktik tahlil
95. “Baliq skleti” texnologiyasi yakunida nima chiqariladi?

d) natija
96. Texnologiya so’zining lug’aviy manosi nima?

*a) “texnologiya” yunoncha ikki so’zdan olingan bo’lib) – “texnos” (techne) – mahorat, sanat va “logos” (logos) – fan, ta’imot so’zlaridan tashkil topgan

b) “texnologiya” inglizcha ikki so’zdan olingan bo’lib – sanat va fan, ta’imot so’zlaridan tashkil topgan

c) “texnologiya” grekcha ikki so’zdan olingan bo’lib – “texnos” qobiliyat ta’imot so’zlaridan tashkil topgan

d) “texnologiya” lotincha so’zdan olingan bo’lib – mahorat, sanat va istedod degan manoni anglatadi
97. O’z-o’zini baholashga yo’naltirilgan metod?

d) tushunchalar tahlili
98. Innovasiya bu – …?

*a) innovasion (inglizcha innovasion) – yangilik kiritish, yangilik yaratish demakdir

b) innovasion (grekcha innovasion) – ijodiy fikrlash demakdir

c) innovasion (ispancha innovasion) – izlanish yangicha fikrlash demakdir

d) innovasion (lotincha innovasion) – kashf qilmoq demakdir
99. Ulushlar deb nimaga aytiladi?

*a) butunning teng bo‘laklari ulushlar deyiladi

b) bir butun ulush deyiladi

c) butunning yarmi teng bo‘laklari ulushlardir

d) ulush bu kasr
100. Geometrik jismlar to‘gʻri ko‘rsatilgan qatorni ko‘rsating?

*a) kub, konus, silindr, piramida

b) uchburchak, kub, silindr

c) kvadrat, to‘rtburchak, doira

d) to‘rtburchak, kub, kvadrat