Texnologiya, 9 sinf, Sattarova Z, Abdusalomova N, Ahmedova N, 2019
Darsning jihozi:darslik,Alisher Navoiy asarlari,Shoir siymosi va tarqatmalar.
1-9 Adabiyot 9-sinf
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning islom dini,olam va odamning yaratilishi ,ulug’ Anbiyolar,imon-e’tiqod yuzasidan tushuncha va fikrlarini kengaytirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:matn ustida ishlash,asar tahlili,bahs;
Darsning jihozi:”Qisasi Rabg’uziy”asari,tarqatmalar,”Sharq hikoyatlari va rivoyatlari ”kitobi.
Tashkiliy ishlar:
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb .
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nosiriddin Burxoniddin Rabg’uziy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Qissasi Rabg’uziy”asarining yaratilishi va asarning g’oyaviy olami haqida so’zlang.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Qisasi Rabg’ziy”asari sharq adabiyotida “Qisas ul-anbiyoyi turkiy”nomi bilan ham mashhur bo’lgan.Adib o’zigacha yaratilgan payg’ambarlar haqidagi qissalarni puxta o’rgandi,ularning yutuqlarini umumlashtirdi,rivojlanntirdi.Ikkinchidan,salaflari yo’lqo’gan kamchiliklarni tuzatdi.Xato va kamchiliklarga barham berdi.Uchinchidan,oldingi nabiylar qissalari arab va fors tillarida yozilgan bo’lsa,Rabg’uziy qissalari turkiy tilda bitilib,turkiyzabon xalqlarning bebaho ma’naviy mulkiga aylandi.
Qissalar turlicha bo’lsa-da,ularni bir zot siymosi-Muhammad alayhissalom siymosi birlashtirib turadi.Bu asar buyuk ibrat va insonga taskin,umid bag’ishlovchi mo’tabar manbadir.Qolaversa, asarda ayrim qissalar boshlanishida o’zbekcha va arabcha she’rlar uchraydi.Bu uning nozikta’b zullisonayn shoir bo’lganligidan darak beradi.
II.”Qisasi Rabg’uziy ”asaridan berilgan “Rasul alayhissalom vafoti so’zlari”matni ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asardan berilgan parcha yuzasidan savol-javob:1.Ukosha Muhammad alayhissalomdan nimani talab qildi?2.Muhammad alayhissalom bu vaziyatda qanday yo’I tutdi? 3.Ukoshaning asli niyati nima edi?
4.Sahobalar Muhammad alayhissalomga qanday ta’rif va tavsiflar berdilar?
5.Rasul alayhissalomning Jon berish paytidagi ruhiy holatlari,yaqinlari va sahobalarining iztirobi asarda qay tarzda berilgan?
6.Rasul alayhissalomning o’z ummatlariga bo’lgan mehribonliklarini izohlang.
II.”Qisasi Rabg’uziy ”asarining to’liq nashri ustida ishlash va undagi hikoyatlarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.III.Test sinovi:
1.”Qisasi Rabg’ziy” qissalarni qaysi siymo o’zaro birlashtiradi?
A.Muso payg’ambar B.Muhammad alayhissalom
C.Odam Ato D.Momo havo
2.Odamato va Momohavo nima uchun jannatlan quvildilar?
A.Bug’doy mojarosi tufayli B.Shayton vasvasiga uchdilar
C.Dunyoda yashab,nom qozonishlarini istashgani uchun
D.Taqdirlarida shu bitilgani uchun
3.Ukosha nega Muhammad Alayhissalom egnini yalang’och ko’rishni istadi?
A.Payg’ambarlik muhrini ko’risn uchun B.Qamchi bilan urish uchun
C.Barchaning yonida izza qilish uchun D.Atrofdagilar shunin talab qilgani uchun
A.Muhammad alayhissalomning qarindoshlari
B.Muhammad paygambar bilan suhbatda bo’lgan,uni yaqindan bilgan kishilar
C.Payg’ambarni tanimagan va bilmagan kishilar
D.Had is yig’uvchilar
5.Muhammad alayhissalom Azroildan nimani iltimos qildi?
A.Ummatlariga mehribonlik ko’rsatishni
B.Jon bermoqligini oson qilishni
C.Yaqinlarining diydorini yana bir bor ko’rishni
D.Ummatlarining jonini qattiq og’ritmasdan olishni va ummatlarining jon berishidagi azoblarni unga yuklashni
JAVOBLAR:1.B 2.A 3.A 4.C 5.D
Uyga vazifa:”Qisasi rabg”uzuy ”asari matni ustida ishlash va asarning to’liq nashrini o’qish
Oquvchilar bilimini baholash.
1- 10 ADABIYOT 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:”QISASI RABG’UZIY “ASARI TAHLILI
DARSNING MAQSADI:a)ta’limiy-“Qisasi Rabg’uziy” asarini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,matn ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-hikoyalarda ilgari surilgan pok insoniy tuyg’larni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:matn ustida ishlash,asar tahlili,bahs,hikoyalarni qiyoslash;
Darsning jihozi: “Qisasi Rabg’uziy”asari,tarqatmalar,darslik.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.”Qisasi Rabg’uziy” asaridan berilgan”Rasul alayhissalom vafoti so’zlari”hikoyati yuzasidan bahs;
2.Asarning bugungi kundagi ahamiyati:asarning to’liq nashridan hikoyatlarga tayanib tahlil;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:I.”Qisasi Rabguziy”asaridan berilgan parcha asosida asar matnini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:“Bugun diningizni sizlarga mukammal qilib berdim va tamom qilib berdim sizlarga ne’matimni va to’g’ri yo’l ko’rsatadigan din bo’lsin uchun islomni sizga ravo ko’rdim”-Islom dini insonni ruhan va qalban poklaydi.Muhammad alayhissalom ushbu da’vatlari bilan ummatlarini poklikka chorlaydilar,islom dinining mohiyatini anglashga chorlaydilar.Lekin bugungi kunda islom dinini niqob qilib olgan ayrim kimsalar islom dinining pok olamini o’zlarining nopok hatti-harakatlari bilan bulg’amoqdalar.Islom dinining maqsadi :inson qalbini poklantirish.
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.Hikoyalardan o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.
Darsning mustahkamlash bosqihida:
I.”Qisasi Rabg’uziy”berilgan parca haqida maqolasini o’qish,asar yuzasidan fikrlarni bayon qilish;
“Din azaldaninson ma’naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzodning yuksak ideallari ,haq va haqiqat ,insof va adolat to’g’risidagi orzu-armonlarini o’zida mujassam etgan ,ularni barqaror qoidalar shaklida mustahkamlab kelayotgan g’oya va qarashlarning yaxlit bir tizimidir”-“Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch”asaridan keltirilgan Prezidentimizning bu fikri asar haqidagi xulosamizning umumiy ko’rinishidir.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-11 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Alisher Navoiy hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-Alisher Navoiy hayoti va ijodi haqidagi bilimlarni takomilllashtirish;
b)tarbiyaviy-adabiyotga,she’riyatga va shoir ijodiga buyuk hurmat,ehtirom va qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini boyitish.
Datsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,B.B.B. ,matn ustida ishlash,nazm gulshani;
Darsning jihozi:darslik,Alisher Navoiy asarlari,Shoir siymosi va tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Lutfiy merosi va nazariy bilimlar yuzasidan savol-javob;
2.Lutfiy g’azallari vatuyuqlaridan yod so’rash;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Nazm gulshani:Alisher Navoiy ijodidan yod aytish.
II.Siz Alsher Navoiy hayoti vaIjodiy merosi haqida nimalarni ayta olasiz.
III.Alisher Navoiy 1441-yil 9-fevralda Xuroson davlatining poytaxti Hirot shahrida dunyoga keldi,maktabda o’qib yurgan kezlaridanoq Frididdin Attorning “Mantiq yt-tayr”asarini sevib oqigan,”Lison ut-tayr”asarida”…men “Mantiq ut-tayr ”matnini to’liq yod olgan edim” ,-deb yozgan edi.Siyosiy vaziyatlar tufayli ular oilasi Mashhadga ko’chib keladi.
1466-1469-yillarda shoir Samarqand madrasalarida tahsil oladi.1469-til do’sti Hirot taxtini egallagach,u yurtiga qaytib,bir necha yil saroyda oily martabalarda ishladi.Husayn Boyqaro unga “Muqarrabi shohiy”(shohning eng yaqin kishisi) martabasinin bergan edi.
1483-1485-yillarda shoirning mashhur “Xamsa ”asari yaratildi.Umrining so’nggi on yilida juda ko’p badiiy ,ilmiy,tarixiy asarlar yaratdi.”Tarixi Muluki Ajam”,”Mezon ul-avzon”,”Majolis un-nafois”,”Lison ut-tayr” …
Adib 1501 yil 3-yanvarda Hirotda vafot etdi…
Datsning mustahkamlash bosqichida:
I.A.Navoiy haqida berilgan adabiy maqola tahlili.
II.Alisher navoiyning lirik merosi:
Navoiyning ilk devoni 1465-1466 –yillarda uning muxlislari tomonidan”Ilk devon”nomi bilan chiqariladi,1472-1476-yillarda Husayn Boyqaro iltimosi bilan “Badoyi’ ul-bidoya”ni tuzdi.1486-yilda”Navodir un-bihoya”devonini yozdi.!493 yil forsiy devoni “Devoni Foniy”ni yaratdi.(554 ta g’azal)
1491-1499-yillarda”Xazoyin ul-maoniy” (“Chor devon”)-turkiy devonini tuzdi:
1.”G’aroyib us –sig’ar”-“Bolalik g’aroyibliklari”
2.”Navodir ush-shabob”-”Yigitlik nodirliklari”
3.”Badoye’ ul-vasat”-“Orta yosh yangiliklari”
4.”Favoyid ul-kibar”-“Qari;lik foydalari”
Devonda 16 ta lirik janrda:har bir devonda 650 ta g’azal,jami 2600 ta g’azal keltirilgan.
III.Test sinovi:
1.Alisher Navoiy yoshligida yod olgan asar
A.”lson ut-tayr” B.”Mantiq ut-tayr” C.”Gul vaNavro’z” D”Guliston”
2.Boyqaro Navoiyga qanday ta’rif bergan?
A,Muqarrabi shohiy B.Mavlono C.Eshik og’asi D.Ulug’ ustod
3.”Xamsa ”dostoni nechanchi yillarda yaratildi?
A.1482-86y B.1483-87y C1483-85y D.1484-88y
4.H.Boyqaro iltimosi bilan yozilgan devon
A.”Badoyi’ ul-bidoya” B”Ilk Devon” C.”Navodir un- nihoya” D.”G’aoyib us-sig’ar”
5.Navoiyning forsiy devoni
A.”Chor devon” B.”Devoni Foniy” C.”Navodir ush-shabob” D.”Ilk Devon”
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.A 5.B
Uyga vazifa :Alisher Navoiyning lirik merosini o’rganish va ijodidan yod olib kelish.
Oquvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: M.Turdiyev
1-12 ADABIYOT 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:Xamsa va xamsachilik an’anasi
DARSNING MAQSADI:a)ta’limiy-o’quvchilarda “Xamsa”yaratilishi tarixi va xamsachilik an’anasi haqidagi bilim,ko’nikma va tushunchalarni berish;
b)tarbiyaviy-milliy qadriyatlar va an’analarga hurmat ,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,merosni qadrlash tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning uslubi:bahs,qiyoslash,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:Alisher Navoiy siymosi,”Xamsa”asari,ilmiy adabiyot,tarqatmalar.
Darsning chaqiriq bosqichida:
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Alisher Navoiy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Shoir asarlari,mavzusi,”Xamsa”va xamsachilik an’anasi haqida nimalar ayta olasiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Xamsa” yozishni ozarbayjonlik ulug’ shoir Nizomiy Ganjaviy boshlab bergan.1173-1201 yillarda “Panj ganj ”yaratiladi.”Mahzan ul-asror”,”Xusrav va Shirin”,”Layli va Majnun”,”Haft paykar”,”Iskandarnoma”dostonlaridan iborat,
Nizomiydan yuz yil o’tgach, shahrisabzlik turkiy xalqlar avlodidan bo’lgan Xusrav Dehlaviy 1253-1325-yillarda “Xamsa”sini yozdi. Bu asar”Matla’ ul- anvor”,”Shirin va Xusrav”,”Majnun va Layli”,”Hasht bihisht”,”Oyinayi Iskandariy”dostonlaridan iborat.
“Xamsa ”yaratishning quyidagi shrtlari mavjud:a)besh dostondan tashkil topmog’I;b)birinchi doston,albatta,pand-nasihat ruhidagi ta’limiy-axloqiy,falsafiy bo’lmog’I’d)ikkinchi doston Xisrav va shirin munosabatlariga bag’ishlanmog’I,e)uchinchi doston Layli va Majnun muhabbatini mavzu qilib olmog’I;f)to’rtinchi doston shoh Bahrom va beshinchi doston Iskandar haqida yozilmog’i lozim.
II.”Xamsa”va xamsachilik an’anasi haqidagi ma’lumotlarni darslik va qo’shimcha adabiyotlardan o’qib,o’quvchilar bilimi va tushunchalarini boyitish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Alisher Navoiy “Xamsa”si haqida va boshqa dostonlar bilan qiyoslash:
Dehlaviydan qariyb 200 yil o’tib,ikki buyuk xamnavis maydonga chiqdi.Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy.Jomiy “Xamsa”si 7 dostondan iborat,”Haft avrang”deb nomlanadi.”Tuhfatul- ahror”,”Sabhatul abror”,”Yusuf va Zulayxo”,”Layli va Majnun”,”Xiradnomayi Iskandariy”,”Silsilat uz-zahab”,”Salomon va Absol”
Alisher Navoiy asarining ahamiyatlisi shundaki ,u turkiy tilda yozilgan birinchi “Xamsa”dir.”Hayrat ul-abror” ,”Farhod va Shirin”,”Layli va Majnun”,”Sab’ai sayyor”,”Saddi Iskandariy”dostonlaridan iborat.
Gar nuktalari olamni tutdi,
G’avg’olari ins-u jinsni tutdi.
Chun forsiy erdi nukta shavqi,
Ozroq rdi andi turk zavqi,-
Deb shoir “”Xamsa “yozish sababini yozadi.
II.”Xamsa”haqidagi darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.
1.Nizomiy Ganjaviy o’z asarini necha yil davomida yozgan?
A.25 B.28 C.30 D.18
2.Xusrav Dehlaviy “Xamsa”sidagi birinchi doston qanday ataladi?
A.”Matla’ ui-anvor” B.”Mahzan ul-asror” C”Xusrav va shirin’’ D.”Hasht bihisht”
3.Abdurahmon Jomiy “Xamsa”si qanday ataladi?
A.”Xamsa” B.”Haft avrang” C.”Panj ganj” D.”Haft paykar”
4.Gar nuktalari olamni tutdi,
G’avg’olari ins-u jinsni tutdi.- Navoiyning qaysi asaridan olingan?
A.”Farhod va Shirin” B.”Layli va Majnun” C.”Saddi iskandariy” D.”Sab’ai sayyor”
5,Alisher Navoiy”Xamsa”si hajmi?
A.51 ming misra B.64 ming misra C.52 ming misra D.50 ming misra
Javoblar:1.B 2.A 3.B 4.B 5.A
Uy ishi:””Farhod va Shirin” dostonining to’liq nashrini o’qish;
O’quvchilar bilimini baholash.
1-13 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Alisher Navoiyning”Farhod va Shirin ”dostoni matni ustida ishlash
Darsning maqsadi: a)ta’limiy-asar haqidagi bilimlarni kengaytirish,asardan berilgan parchalarni o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlili qilish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,ilm va hunar egallash,sof ilohiy tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilar dunyoqarashi ,fikrlash salohiyati,matn ustida ishlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik.tarqatmalar,”Farhodva Shirin ”dostoni.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Shoir nima uchun “Farhod va Shirin ”ni “shavq dostoni ” deb aaydi?
2.Bu asarning boshqa dostonlardan farqi nimada?
3.Shoir Farhodning tug’ilishini qanday o’xshatishlar bilan beradi?
4.“Yuzinda ishq asrori yozilg’an,Ichinda dard ta’vizi qozilg’an”misralarida Farhodga xos qaysi jihatlar ifoda etilgan?
5.Farhod ismiga oid so’zlarni izohlang.
6.Farhodning tahsil olish jarayoni haqida gapiring.
Darsning mohiyatini anglash bosqichda:
I.Asardan berilgan parcha ustida ishlash,matnni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Farhpd Chin hoqonining intizor kutgan o’g’li.Otasi bu orzusi yo’lida xalqiga saxovat ko’rsatadi.Olloh unga o’g’il ato etgach,unga yaxshi niyat bilan “Farhod” deb ism qo’yadi:
…Qo’yib yuz himmat-u iqboli davlat,
“far” soyasida unga himmat,iqbol,davlat yor bo’lsin.Lekin taqdir unga ismi ila:
Firoq-u rashk-u hajr-u oh ila dard,
Biror harf ibtidodin aylabon fard,-ya’ni firoq.rashk,hajr,oh va dardni yubordi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri asosida asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,voqealar rivoji asosida asar yuzasidan qo’shimch ma’lumot va bilimlarni berish.
Farhod yigit yoshiga yetdi.Lekin tug’ma ishq ta’sirida u doim g’amgin yurar edi.Buning sababini utushuntirib berolmas edi.Otasi to’rt faslga mos to’rt qasr qurdirdi.Shu orada Boniydan me’morchilikni,Moniydan naqqoshlikni,Qorandan tosh yo’nishni o’rgandi.Lekin undagi dard ketmadi:
Biravkim zor yig’lab-yig’lab ul zor,
Topib ko’ngli el ozoridin ozor.
II.Test sinovi:
1.Farhod taqdirida bitilgan 4-taqdir
A.Hajr B.Oh C.Dard D.Rashk
2.Farhod naqqoshlikni kimdan o’rgandi?
A.Qoran B.Boniy C.Moniy D.Mulkoro
3.Farhod Suqrot bilan nechanchi manzilda uchrashadi?
A. Birinchi B.To`rtinchi C.Ikkinchi D.Uchinchi
4.Chin xoqoni kimni qasr qurilishiga ma’mur etb tayinladi?
A.Mulkoro B.Boniy C.Moniy D.Qoran
5.Farhod qaysi manzilda Ahriman devni yengadi:
A.Birinchi B.Uchinchi C.Ikkinchi D.To’rtinchi
Javoblar:1.B 2.C 3.B 4.A 5.C
Uy ishi:Doston matni ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-14 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Alisher Navoiyning”Farhod va Shirin ”dostoni matni ustida ishlash
Darsning maqsadi: a)ta’limiy-asar haqidagi bilimlarni kengaytirish,asardan berilgan parchalarni o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlili qilish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,ilm va hunar egallash,sof ilohiy tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilar dunyoqarashi ,fikrlash salohiyati,matn ustida ishlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik.tarqatmalar,”Farhodva Shirin ”dostoni.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Shoir nima uchun “Farhod va Shirin ”ni “shavq dostoni ” deb aaydi?
2.Bu asarning boshqa dostonlardan farqi nimada?
3.Shoir Farhodning tug’ilishini qanday o’xshatishlar bilan beradi?
4.“Yuzinda ishq asrori yozilg’an,Ichinda dard ta’vizi qozilg’an”misralarida Farhodga xos qaysi jihatlar ifoda etilgan?
5.Farhod ismiga oid so’zlarni izohlang.
6.Farhodning tahsil olish jarayoni haqida gapiring.
Darsning mohiyatini anglash bosqichda:
I.Asardan berilgan parcha ustida ishlash,matnni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Farhpd Chin hoqonining intizor kutgan o’g’li.Otasi bu orzusi yo’lida xalqiga saxovat ko’rsatadi.Olloh unga o’g’il ato etgach,unga yaxshi niyat bilan “Farhod” deb ism qo’yadi:
…Qo’yib yuz himmat-u iqboli davlat,
Hamul far soyasidin tpdi ziynat,-ya’ni
“far” soyasida unga himmat,iqbol,davlat yor bo’lsin.Lekin taqdir unga ismi ila:
Firoq-u rashk-u hajr-u oh ila dard,
Biror harf ibtidodin aylabon fard,-ya’ni firoq.rashk,hajr,oh va dardni yubordi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri asosida asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,voqealar rivoji asosida asar yuzasidan qo’shimch ma’lumot va bilimlarni berish.
Farhod yigit yoshiga yetdi.Lekin tug’ma ishq ta’sirida u doim g’amgin yurar edi.Buning sababini utushuntirib berolmas edi.Otasi to’rt faslga mos to’rt qasr qurdirdi.Shu orada Boniydan me’morchilikni,Moniydan naqqoshlikni,Qorandan tosh yo’nishni o’rgandi.Lekin undagi dard ketmadi:
Biravkim zor yig’lab-yig’lab ul zor,
Topib ko’ngli el ozoridin ozor.
Uy ishi:Doston matni ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-15 ADABIYOT 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:”Farhod va Shirin”dostononining badiiy xususiyatlari
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-“Farhod va Shirin”dostoni matni ustida ishlash,asarnimg badiiy xususiyatlari haqida tushuncha berish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan komillik,oliyjanoblik,insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi-asar yuzasidan o’quvchilar dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,asar matni ustida ishlash;
Darsning jihozi:tarqatmalar,”Farhod va Shirin”dostoni,asarda ishlangan minnnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida o’tilgan mavsuni mustahkamlash;
2.Darslikda berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlASH.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Darslikda berilgan parchalardan matnlarni ifodali o’qib,asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
“Farhod va Shirin”dostoni ham g’oyaviy,ham badiiy jihatdan yetuk va mukammal asardir,Unda shoirning ijodkorligi bilan birga so’z boyligi,badiiy vositalardan o’rinli foydalana olishi yaqqol namoyon bo’ladi.
Harimi iffat ichra shoh ul ermish,
Sipehri ismat uzra moh ul ermish.
Iffat haramining shohi,tiniq osmonning yulduzi ,deya Alisher Navoiy Shirin visoliga ta’rif berar ekan,bu tavsiflar bilan u uning qalbidagi ilohiy,pok muhabbatga ishora qiladi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan “Xusrav va Farhod bahsi”haqidagi parchni o’qib,tahlili qilish:
Dedi-“Qaydinsen,ey majnuni gumrah?”
Dedi-“Majnun vatandin qayda ogah?”
Dedi-“nedur sanga olam pasha?”
Dedi-“Ishq ichra majnunliq hamesha”.
Asarning mana shu o’rnida Farhodning javoblari orqali Navoiy ilohiy isq,inson qalbini poklash,komil inson…tushunchalariga keng izoh beradi.bahslardagi tashbihlar,so’z o’yinlari ,qahramonlar taqdiridagi ziddiyatlar asar badiiyligi bilan birga ta’sirchanligi,voqealarning keskin o’zgarishiga ham ta’sir qiladi…
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.
1.Farho to’rtinchi manzilda kim bilan uchrashadi?
A.Arastu B.Suqrot C.Shopur D.Mulkoro
2.Farhod sirli ko’zguda nimani ko’radi?
A.Arman yurtini B.Yo’l azobini
C.Tog’dan ariq qaziyotgan odamlar,o’zining ariq qaziyotgani va Shirinni
D.Xusravning Arman yurtiga yurishini
3.Shirinning Arman yurtidan ekanligini kim aytadi?
A.Shopur B.Mulkoro C.Bahrom D.Qoran
Uy ishi:Asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Turdiyev M
Do’stlaringiz bilan baham:
Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling
Texnologiya, 9 sinf, Sattarova Z., Abdusalomova N., Ahmedova N., 2019
Texnologiya, 9 sinf, Sattarova Z., Abdusalomova N., Ahmedova N., 2019.
Учебник по технологии для 9 класса на узбекском языке.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘qitiladigan «Texnologiya» fani sizlarni o‘zlashtirgan mavzularingizni amalda qo‘llay olishga, egallagan bilimlaringizni hayotga tatbiq etishga o‘rgatadi.
Siz quyi sinfl arda «Texnologiya va dizayn» hamda «Servis xizmati» yo‘nalishlari bo‘yicha metall va metallmas materiallarga ishlov berish usullarini, turli hajmdagi uy-ro‘zg‘or buyumlari tayyorlashni, elektrotexnika ishlarini bajarishni, milliy, jahon taomlarini pishirishni, kiyim hamda buyumlar bichish-tikishni, to‘qishning oddiy va murakkab usullarini o‘rganib, amaliy ko‘nikmalarni egalladingiz.
9-sinfda esa hunarmandchilik mahsulotlarini tayyorlash texnologiyasi, ishlab chiqarish va ro‘zg‘orshunoslik asoslari, elektronika asoslari, kasb tanlashga yo‘llash, ijodiy loyiha tayyorlash bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni rivojlantirib, kompetensiyalarga aylantirishda darslik sizga yaqin ko‘makchi bo‘ladi.
Darslikda ish namunalari hamda hunarmandchilik mahsulotlarini tayyorlashning texnologik xaritalaridan foydalanib, ularni maktabingiz sharoitiga, o‘z sinfi ngiz imkoniyatiga moslab amalga oshirishingiz mumkin. Mazkur darslik ko‘zlagan maqsadlaringizga erishishingizda sizga yaqindan yordam beradi.
Zargarlikda ishlatiladigan toshlar.
Qadimgi davrlardanoq insonlar zargarlik toshlarining rangi va jilolanishi kabi xususiyatlarini yuqori baholab kelganlar. Ayniqsa, qizil, och qizil rangdagi toshlar odamlarga ilohiy kuchlarga ishonish va davolovchi manba sifatida xizmat qilgan. XIX asrga kelib bunday toshlarning qiymati faqat rangi bilan emas, balki qattiqligi, tozaligi va hajmining turli-tumanligi bilan ham baholangan.
Qadimdan Osiyo xalqlari orasida feruza, marvarid, zumrad va boshqa qimmatbaho toshlar nihoyatda qadrlangan. Chunki ular inson uchun faqat bezak buyumlari bo‘lib qolmay, balki sog‘liq, ruhiyat uchun ham ijobiy ta’sir etadi, deb hisoblangan.
MUNDARIJA.
Kirish.
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI.
1-bob. Hunarmandchilik mahsulotlarini tayyorlash texnologiyasi.
1.1. Xalq hunarmandlari tomonidan eksport va ichki bozor uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar. Hunarmandchilikda foydalaniladigan nodir materiallar va asbob-uskunalar.
1.2. Hunarmandchilik mahsulotlarini tashqi ko‘rinishi, shakli uzviyligi va yaxlitligining ta’minlanishiga ko‘ra baholash.
1.3. Kompozitsion yaxlitlik. Kichik hajmli belanchak yasash.
2-bob. Ishlab chiqarish va ro‘zg‘orshunoslik asoslari.
2.1. Texnika va uning zamonaviy ishlab chiqarishdagi roli.
2.2. Ishlab chiqarishda fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish omillari va istiqbollari. Zamonaviy texnologiyalar va yangi materiallar.
3-bob. Elektronika asoslari.
3.1. Avtomatika va avtomatik qurilmalar haqida umumiy tushuncha.
3.2. Raqamli hisoblash qurilmalari va ularning vazifasi. Raqamli hisoblash qurilmalarida qo‘llaniladigan sxemalar.
3.3. «Lego» konstruktoridan sodda robot yasash.
4-bob. Ijodiy loyiha tayyorlash texnologiyasi.
4.1. Dizayn komponentlari asosida turli buyumlarning loyiha variantlarini tayyorlash usullari.
4.2. Loyiha taqdimotini tayyorlash va o‘tkazish.
SERVIS XIZMATI YO‘NALISHI.
1-bob. Hunarmandchilik mahsulotlarini tayyorlash texnologiyasi.
1.1. Xalq hunarmandlari tomonidan eksport va ichki bozor uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar.
1.2. Hunarmandchilik mahsulotlarini tashqi ko‘rinishi, shakli uzviyligi va yaxlitligining ta’minlanishiga ko‘ra baholash.
1.3. Ayollar shimini bichish va tikish.
1.4. Burmali yostiqcha tikish texnologiyasi.
2-bob. Ishlab chiqarish va ro‘zg‘orshunoslik asoslari.
2.1. Texnika va uning zamonaviy ishlab chiqarishdagi roli.
2.2. Ishlab chiqarishda fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish omillari va istiqboli. Yangi materiallar va zamonaviy texnologiyalar.
2.3. Kir yuvish mashinasi. Kir yuvish mashinasining turlari, tuzilishi, ishlash prinsipi, foydalanishda xavfsizlik texnikasi qoidalari.
2.4. To‘qishning murakkab usullari.
2.5. Dizayn va modellashtirish.
2.6. Karving san’ati.
3-bob. Ijodiy loyiha tayyorlash texnologiyasi.
3.1. Dizayn komponentlari asosida turli buyumlarning loyiha variantlarini tayyorlash usullari.
3.2. Loyiha taqdimotini tayyorlash va o‘tkazish.
4-bob. Kasb tanlashga yo‘llash.
4.1. Kasb tanlashga yo‘llash texnologiyasi.
4.2. Kasbga doir shaxsiy reja tuzish. Kasbiy qiziqish va moyilliklarni aniqlash bo‘yicha amaliy mashqlar bajarish.
4.3. Tanlangan kasb-hunarga doir ma’lumotlar to‘plash va tahlil qilish.
4.4. «Men tanlagan kasbni egallashda kelgusi rejalarim» mavzusida ijodiy ish taqdimoti.
«Texnologiya» faniga oid terminlar izohi.
Foydalanilgan va tavsiya etiladigan adabiyotlar.
Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Texnologiya, 9 sinf, Sattarova Z., Abdusalomova N., Ahmedova N., 2019 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.
Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу
9 sinf darsliklari soni
Darslik yaratish mas’uliyatli va murakkab vazifa. Uni yaratishda olimona fikrlar bilan birga pedagogik mahorat, metodist qarashi ham juda-juda zarur. Uzluksiz ta’lim tizimi uchun yaratilgan darsliklar biri-ikkinchisini takrorlamasligi, aksincha mazmunan to‘ldirishi, o‘quvchi bilimini bosqichma-bosqich yuksaltirishga xizmat qilishi lozim. Shu nuqtai nazardan umumta’lim maktablari uchun yaratilgan “Adabiyot” darsliklarini tahlilqilishda davom etsak. (dastlabki 5-sinf “Adabiyot” darsligi tahliliga bag‘ishlangan maqola “Darakchi” gazetasining 2017 yil 27 aprel sonida bosilib chiqqan. Ushbu maqolani ta’lim tizimi va o‘qituvchi-murabbiylar nashri bo‘lgan “Ma’rifat” gazetasi sahifalarida ko‘rishni orzu qilgan edik. Maqola tahririyat stolida bir necha oy navbatini kutdi, lekin chop etilmadi).
Ayrim darsliklar avvalida O‘zbekiston Respublikasining davlat madhiyasi berilishi odatiy tusga kirgan. 5-sinf “Adabiyot” darsligida madhiya berilmagani holda 6-8-sinf darsliklarida mavjud. 7-9-sinf darsliklarida esa berilmagan. Bizningcha, davlat madhiyasi yoki har bir sinf darsligida berilishi kerak yoki faqat 5-sinfda berish bilan kifoyalanish kerak.
2013 yil “Ma’naviyat” nashriyotida chop etilgan S.Ahmedov, R.Qo‘chqorov, Sh.Rizayev hammuallifligidagi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun “Adabiyot” darslik-majmuasini varaqlar ekanmiz, besh sahifadan iborat kirish qismi bu yoshdagi o‘quvchi uchun ko‘plik qilmasmikan, degan mulohazaga bordik.
5-sinf “Adabiyot” darsligiga kiritilgan yozuvchi yoki shoir ijodi 6-sinfda davom ettirilsa, avvalgi sinfda berilgan ma’lumotlar to‘ldirilishi, boyitilishi lozim. Afsuski, 6-sinf darsligidagi ayrim ijodkorlarning tarjimai holi aynan takrorlangan yoki yangi ma’lumotlar bilan boyitilmagan. Hatto ayrim o‘rinlarda salmoqli hajmdagi matnlar, adib hayoti va ijodi yuzasidan berilayotgan savol-topshiriqlar ham hech bir o‘zgarishsiz keyingi sinf darsligiga ko‘chib o‘tgan. Buni Muqimiy, Hamid Olimjon, Erkin Vohidov, O‘tkir Hoshimov tarjimai holi misolida kuzatish mumkin. Fikrimizning isboti uchun bir-ikkita misol keltiramiz: “Muhammad Aminxo‘ja Mirzaxo‘ja o‘g‘li Muqimiy 1850-yilda Qo‘qon shahrida Bekvachcha mahallasida novvoy oilasida tug‘ilgan.
Muqimiy dastlab o‘z mahallasida mulla Abduhalil maktabida tahsil oladi. Shoirning ilm o‘rganishi va badiiy ijodga erta qiziqishida uning volidasi, qobiliyatli ayol Oyshabibi aytib bergan ko‘plab ertak va qo‘shiqlarning ta’siri kuchli bo‘lgan. Muqimiy dastlab Qo‘qondagi “Hokim oyim” madrasasida ta’lim oladi. 1872-1873 yillarda Buxoroga borib, u yerdagi “Mehtar anbar” madrasasida o‘qishni davom ettiradi. 1876 yilda o‘qishni tamomlab, Qo‘qonga qaytadi. Uylanadi. Shoir dastlab yer qurilishi mahkamasida mirzalik, so‘ngra Sirdaryo yoqasida joylashgan Oqjardagi paromda pattachilik qiladi. “ (1-qism, 91-92-betlar).
Shu tarzda salkam bir yarim sahifalik 5-sinfda berilgan ma’lumotni o‘quvchi 6-sinfda takror o‘qishga majbur bo‘ladi.
Xuddi shu holatni Erkin Vohidov hayoti va ijodiga oid materiallar misolida ham ko‘rish mumkin: “Erkin Vohidov universitetni tugatgach, uzoq yillar nashriyotlarda ishladi, o‘zbek va jahon adabiyotining sara asarlarini chop qilishda faol ishtirok etdi. 1964-yilda yaratilgan “Nido” dostonidan so‘ng birin-ketin “Orzu chashmasi”, “Palatkada yozilgan doston”, “Quyosh maskani”, “Ruhlar isyoni” kabi ajoyib dostonlar yozdi. ” (1-qism, 133-135 betlar). Bir sahifadan ortiqroq hajmdagi ushbu ma’lumotlar ham 5-sinf darsligining 142-sahifasini to‘ldirib turibdi. Boz ustiga, shoir tarjimai holidan so‘ng berilgan “Erkin Vohidovning bolaligi haqida nimalarni bilasiz? Shoirning qanday to‘plamlari chop etilgan? Shoir she’riyatdan boshqa yana qanday janrlarda qalam tebratgan?” (1-qism, 135-bet) tarzidagi savollar ham ikkala sinfda aynan takrorlangan.
Buni texnik xato bilan xaspo‘shlab bo‘lmaydi. Bu o‘quvchi shaxsini mensimaslik ortidan kelgan bee’tiborlikning natijasidir. Muallif darslikdagi har bir mavzuni yoritish jarayonida o‘quvchini ko‘z oldiga keltirishi, o‘zini uning o‘rniga qo‘yib ko‘rishi lozim. Qolaversa, amaliyotchi fan o‘qituvchilari nega paytgacha jim turishgan, munosabat bildirishmagan?
Nazariy ma’lumotlarni taqdim etishda ham nomutanosibliklar ko‘zga tashlanadi. Xususan, 5-sinf darsligida masal janri yoritilgani holda 6-sinfda ham shu janrga qayta murojaat etiladi. Agar nazariy ma’lumot bir-birini to‘ldirib, yangi ma’lumot bilan boyitsa-ku, e’tiroz tug‘ilmagan bo‘lar edi. Ma’lumotni takrorlashdan chekinib, bu o‘rinda badiiy tasvir vositalari haqida ma’lumot berilganida, bizningcha, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Negaki, o‘quvchi darslikning bir necha o‘rnida badiiy tasvir vositalari bilan bog‘liq savol yoki e’tiroflarga duch keladi. Xususan, “Shum bola”dan olingan parcha (1-qism, 24-bet), “Tanobchilar” satirasi1-qism, (98-bet), Hamid Olimjonning “O‘zbekiston” she’ri (1-qism, 106-bet) tahlili jarayonida, Avaz O‘tar ijodi yuzasidan berilgan savol-topshiriqlarda (2-qism, 71-bet) o‘quvchida haqli savol tug‘iladi. Badiiy tasvir vositalari va ularning turlari haqida qisqa nazariy ma’lumot berish orqali o‘quvchiningsavoliga javob berish, mustaqil ravishda badiiy asarlardan shu san’atlarni topishga yo‘naltirish mumkin.
5-sinf “Adabiyot” darsligi kabi 6-sinf darsligida ham o‘quvchi uchun murakkab bo‘lgan jumlalar mavjud. Hamid Olimjon ijodi haqida gap borganda mana bunday shoirona ifodani o‘quvchi anglashga qiynalmasmikan: “Shoir lirik she’rlarining qamrovi keng, mavzulari rang-barang. Ammo bu she’riyatda shunday bir mavzu borki, u hammasidan oldinda, barchasidan ko‘ra ehtirosliroq, tuyg‘ular po‘rtanasi favvoradek otilib turadigan yuksak tog‘lardagi shaloladek sof, toza, jo‘shqin ifoda topgan bir mavzu – Vatan mavzusi, tug‘ilib o‘sgan diyorga muhabbat va minnatdorlik hislari”; “O‘zbekiston” she’ri Hamid Olimjon poeziyasining badiiyat, mahorat bobidagi eng ko‘rkam namunalaridandir. Unda o‘xshatish, qiyoslash, jonlantirish, mubolag‘a, qarshilantirish, tovushlar uyg‘unligini anglatuvchi alliteratsiya, poetik takror, ta’kid kabi bir qancha badiiy tasvir vositalaridan foydalanib, Hamid Olimjon O‘zbekistonning o‘ziga xos, betakror poetik timsolini yaratgan. ” (1-qism, 104-106-betlar) va hokazo. E’tibor qaratsak, ushbu jumlada badiiy tasvir vositalarining sakkizta turi sanalgan.
Holbuki, “O‘zbekiston” she’rining ilk satrlaridan o‘quvchida paydo bo‘ladigan poetik kayfiyat haqida so‘zlang”, “She’rda qiyos, qarshilantirish kabi poetik tasvir vositalariga murojaat etishning sababini izohlang”, “O‘zbekiston” she’rida yana qanday badiiy tasvir vositalari qo‘llangan?” (1-qism, 107-bet) kabi savollar berilgani holda biror o‘rinda ushbu badiiy tasvir vositalari haqida ma’lumot berilmagan. Natijada, o‘quvchi badiiy tasvir vositalari nima ekanligini bilmay, anglamay darslikni yakunlaydi.
5-sinf “Adabiyot” darsligi haqidagi mulohazalarimizda savol va topshiriqlar mavzuga, o‘quvchining yoshi va saviyasiga mos bo‘lishi kerakligini ta’kidlagan edik. Ushbu kamchilik 6-sinf darsligi uchun ham begona emas.
Kirish qismi uchun berilgan savol-topshiriqlar orasidagi “Yozuvchi Abdulla Qahhor “Adabiyot – atomdan kuchli, lekin uning kuchini o‘tin yorishga sarflamaslik kerak” degan edi. Shu gapni izohlab berishga urinib ko‘ring-chi”, (1-qism, 9-bet)degan savolga o‘quvchi javob topa olarmikan?
“Adabiy asar asosida yaratiladigan kinofilm yoki spektakllar o‘sha asar bilan bir xil bo‘lishi kerak, deb hisoblaysizmi? Kinofilm va qissaning o‘ziga xos hikoya yo‘sinini solishtirishga harakat qiling” (“Adabiyot” 1-qism, 25-bet) degan savol bilan 6-sinf o‘quvchisiga murojaat qilish qanchalar o‘rinli?
Shuningdek, savollardagi uslubiy xatolarni ham tuzatish zarurati bor. Erkin Vohidov ijodi xususida berilgan “To‘liq qasidani yoki uning biror parchasini yoddan ifodali o‘qing” (1-qism, 144-bet) tarzida berilgan savolni “Qasidani to‘liq holda yoki uning biror parchasini yoddan ifodali o‘qing” tarzida o‘zgartirish lozim.
“Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonini sarguzasht asarning mukammal namunasi desa bo‘ladi” (1-qism, 65-bet) degan fikr, bizningcha, munozarali. Bu asarni “Gulliverning sarguzashtlari”, “Robinzon Kruzo” bilan bir qatorga qo‘yish mumkinmi? Buyuk mutafakkir mazkur asarda sarguzasht asarlarga xos elementlardan unumli foydalanganini tan olgan holda dostonning bunday baholanishi unchalik to‘g‘ri emas, deb e’tirof etishga haqlimiz.
Jahon adabiyotidan tavsiya etilgan badiiy asarlar o‘quvchiga ma’naviy ozuqa berishi, tafakkur olamini kengaytirishi, uni o‘ziga rom eta olishi kerak. Janni Rodarining mustaqil o‘qish uchun berilgan “Telefonda aytilgan ertaklar” turkumidan berilgan “Qutbdagi gunafsha” ertagi o‘quvchiga qanday ma’naviy ozuqa berarkin, degan savol bilan o‘zimizga murojaat etaylik. Ertak yakuniga e’tibor bering: “Tongda hamma gunafshaning so‘lib qolganini ko‘ribdi, u ingichka tolasiga egilib, oppoq qor ustida rangsiz va jonsiz yotganmish. Agar uning oxirgi o‘y-fikrlarini so‘zda ifodalash mumkin bo‘lsa, biz, hoynaxoy quyidagi so‘zlarni eshitgan bo‘lardik: “Mana, men o‘lyapman. Lekin kimdir boshlash kerak edi-da. Qachonlardir bu yerda million-million gunafsha ochilib yotadi. Muzlar eriydi, orollar hosil bo‘ladi, ulardan bolalarning qo‘ng‘iroqday sho‘x kulgisi eshitilib turadi” (1-qism, 81-bet). Yakun go‘yo ko‘tarinki ruh bilan yakunlanyapti. Lekin buni o‘qigan bola uning zaminidagi tagma’noni ilg‘ay olmaydi, balki kelajakda tabiat qonuni, tabiiy muvozanat buzilar, ya’ni Shimoliy qutb muzlari erib, u yerda yangi hayot boshlanar ekan-da, degan xulosani chiqaradi.
“Bemor” hikoyasidan so‘ng nazariy ma’lumot sifatida berilgan “Badiiy asar tili haqida tushuncha” mavzusi o‘quvchi uchun murakkablik qiladi. Bu o‘rinda o‘quvchi uchun murakkab bo‘lgan ilmiy fikrlardan ko‘ra “Bemor” hikoyasida badiiy til imkoniyatlari qay darajada namoyon bo‘lgani misollar orqali sodda va aniq ifoda etilsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Aksincha, mualliflar bir yarim sahifalik nazariy ma’lumotda “Abdulla Qahhor o‘zining mo‘’jazgina “Bemor” hikoyasi orqali biz bilan o‘tkazgan badiiy muloqoti o‘zining ta’sir kuchini yuz yillar davomida saqlab qolishi badiiy til naqadar qudratli hodisa ekanining yaqqol isbotidir” (1-qism, 117-bet), degan fikr bilan cheklanadilar.
Darslik-majmuaning 2-qismidagi “Xalq qo‘shiqlari” mavzusida tavsiya etilgan “Boychechak” qo‘shig‘ining tahlili ham izohtalab. Mualliflar fikricha, boychechak mehnatkash inson ramzidir. Qo‘shiq quyidagicha izohlanadi: Qo‘shiq matnidagi “boychechakni tutdilar, tut yog‘ochga osdilar” deyilishining ma’nosiga e’tibor beraylik.
Ma’lumki, xalqimizda tut daraxti muqaddas hisoblanadi. Xalq tut daraxti mevasini sevib iste’mol qiladi. Uning tanasidan taroq, bola uchun beshik yasashadi. Boychechak xalq orasida ramziy ahamiyatga ega bo‘lib, unda chuqur ma’no bor. Uni “tutadilar”, “Tut yog‘ochga osadilar” “qilich bilan chopadilar”, “baxmal bilan yopadilar”. Xalqda o‘z kuchi bilan qiynalib maqsadga erishsa, “Axir u qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechakning o‘zi-da”, deyishadi. Bu ifodalarning barchasida boychechak mehnatkash inson ramzi ekaniga ishora qilinadi” (2-qism, 30-bet). Bu fikrlarni o‘qigan o‘quvchi boychechakning tut daraxtiga osilishi, qilich bilan chopilishi, baxmal bilan yopilishining sababini bilishga qiziqadi, lekin bunga ma’nili javob ololmaydi. Mualliflar qo‘shiq tahlilini folklorshunos olimlarning fikrlariga tayangan holda amalga oshirsalar, o‘quvchida ortiqcha savolga o‘rin qoldirmasalar, ayni muddao bo‘lar edi.
Darslikda tavsiya etilgan Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asaridagi “tanbih” so‘ziga izoh berish lozim edi. Chunki o‘quvchi bu so‘zning ma’nosini anglamasligi yoki tanbeh, ya’ni dakki ma’nosida tushunishi mumkin. Bu o‘rinda tanbih o‘git, pand-nasihat, eslatma ma’nolarida kelayotganini aniqlashtirish lozim.
“Hikmatli so‘zlar haqida tushuncha” mavzusi uchun berilgan savol va topshiriqlardagi “Hikmatli so‘z” va “aforizm” tushunchalarini izohlab bering” tarzidagi savolni ham mulohaza qilib ko‘rish kerak. Chunki bu savolga o‘quvchi mavzuda berilgan “hikmatli so‘zni ayrimlar grek tilidan o‘zlashgan “aforizm” deb ham qo‘llaydilar” degan javobdan boshqa fikr bera olmaydi. Darslik uchun tuzilgan savol ma’lum bir matn mazmunini qamrab olishi, eng muhimi, o‘quvchini fikrlatishi, mulohazaga chorlashi kerak. Zero, adabiyot darsliklarining vazifasi o‘quvchini fikrlatish, uning nutqini, badiiy didini o‘stirishdir.
Avaz O‘tar ijodidan berilgan quyidagi to‘rtlik darslikdan o‘rin olmasa ham uning ma’rifatparvarlikni targ‘ib qiluvchi she’rlari o‘quvchida shoir ijodi haqida muayyan xulosalar chiqarish imkonini beradi:
“Biling, ushbu zamon g‘amnokidirman,
Kuyib o‘rtanmish elning xokidurman.
Avazkim, nazm elin cholokidurman,
Boshin olmoqqa xonning pokidurman”.
Abayning “Nasihatlar” kitobidan berilgan pandlarni darslikda ancha-muncha ixchamlashtirgan holda mazmunan o‘quvchi uchun mos keladiganlarini saralagan holda berish joiz. Negaki, Abay nasihatlari adibning muayyan yoshdagi hayotiy tajribalari mahsuli sifatida 6-sinf o‘quvchisiga og‘irlik qiladi. Natijada hayotiy misollar bilan dalillanganmagan bu nasihatlarni o‘quvchi yuzaki qabul qiladi va tez yoddan chiqaradi. “Nasihatlar”dagi “Yettinchi so‘z”, “O‘n yettinchi so‘z”lar o‘quvchini qiziqtira olarmikan? “O‘n yettinchi so‘z” dagi Aql va G‘ayrat Yurakka, ya’ni ko‘ngilga bo‘ysunishi kerak degan fikr ham nisbiy va munozaralidir. Ko‘ngil istagi va amri bilan qilingan hamma ish ham to‘g‘ri bo‘lavermaydi. “O‘ttiz yettinchi so‘z”dan o‘rin olgan “G‘ayratsiz jahl – tul, qayg‘usiz oshiq – tul, shogirdsiz olim – tul” (2-qism, 81-bet) nasihatini o‘quvchiga qanday tushuntiramiz? Qolaversa, shu qismdan o‘rin olgan 2-,3-,8,-9-,15-nasihatlarni ham o‘quvchi hazm qila olmaydi.
Bolani kitobxon qiladigan, uni kitoblar olami sari yo‘llaydigan asosiy omil darslik. Agar shoir yoki yozuvchi ijodidan berilgan namunalar bolani o‘ziga rom etsa, u albatta, ijodkorning boshqa asarlarini ham izlab topadi. “Rangin tuyg‘ular” bo‘limi Zulfiya ijodi bilan boshlanadi. Ammo shoira ijodidan berilgan she’rlar o‘quvchini shoira ijodidan uzoqlashtiradi. Holbuki, shoiraning o‘quvchi yoshiga mos asarlari ham bor edi. Berilgan she’rlar na o‘quvchi tuyg‘ulariga ta’sir qiladi, na she’rlar yuzasidan berilgan ilmiy tahlillar uni qoniqtiradi. Zulfiyaning “Nevara”, “Men o‘tgan umrga” she’rlarida murakkab va katta hayotiy yo‘lni bosib o‘tgan ayolning umr haqidagi falsafiy qarashlari bayon etilgan. Bu she’rlardagi tuyg‘ularni 12-13 yoshli o‘quvchiga majburlab singdirib bo‘ladimi?
Pirimqul Qodirovning “Avlodlar dovoni “romanidan berilgan 23 sahifalik “Nizomning tantiligi” hikoyasini “Yulduzli tunlar” romanidan Bobur shaxsiga hurmat uyg‘otuvchi va shu orqali o‘quvchida insoniylik tuyg‘ularini shakllantiruvchi parcha bilan almashtirish mumkin edi.
Darslikda ijodkor tarjimai holining batafsil xronikasini berish qanchalik to‘g‘ri? Ijodkor hayoti va ijodiga oid matnlarda sanalar, joy hamda asarlar nomi shu darajada ko‘pki, o‘quvchi emas, o‘qituvchi ham shoshib qoladi. Misol tariqasida Turob To‘la haqidagi ma’lumotni keltiramiz: “. yoshlar gazetasida adabiy xodim, O‘zbekiston Davlat radioeshittirish qo‘mitasida muharrir va suxandon, O‘zbekiston Davlat nashriyoti (O‘zdavnashr) muharriri, “O‘zbekfilm” kinostudiyasida ssenariy bo‘limi mudiri, Respublika Kinochilar uyushmasida kotib, Madaniyat vazirligi san’at ishlari boshqarmasi boshlig‘i, Hamza nomidagi teatr direktori, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi huzuridagi Adabiyotni targ‘ib etish markazi rahbari” (1-qism, 27-bet) kabi. Bunday ma’lumotlar o‘quvchini chalg‘itadi, qolaversa, oliy o‘quv yurtiga kirish imtihonlariga tayyorlanayotgan abituriyentlar ham son-sanoqsiz va keraksiz ma’lumotlarni yod olishga qanchadan-qancha kuch sarflaydilar.
Har bir asardan keyin uning tahlilini berish ijobiy holat. Lekin tahlilda ham e’tibor qaratish lozim bo‘lgan jihatlar bor. Turob To‘laning 4 sahifalik hikoyasiga 5 betdan iborat izoh berilishi natijasida o‘quvchining fikrlashi uchun hojat qoldirilmaydi.
“Adabiyot” darsliklarini tahlil qilishdan maqsad katta mehnat va mashaqqatlar samarasi bo‘lgan kitobni yoki yuqori ilmiy salohiyatga ega bo‘lgan mualliflarni tanqid qilish emas. Aksincha, bu mutaxassis sifatidagi burchimiz va vazifamiz bo‘lib, yangi darsliklarni yaratish, qayta nashr etish jarayonida nazarda tutish uchun bildirilgan taklif-mulohazadir.
Suratlar manbasi: Google Images
Shahnoza Ergasheva,
filologiya fanlari nomzodi
Xurshida Hamroqulova,
filologiya fanlari nomzodi
1 синф дарсликлари
Ушбу дарслар Қирғизистон Республикаси умумтаълим ўрта мактабларининг таълим ўзбек тилида юритиладиган .
Qoʻshishni oʻrganamiz. 1-sinf matematika. bolalar uchun 2-dars.#math.
Просмотров 22 тыс. 10 месяцев назад
Kichkintoylar uchun matematikani oʻrganishga yordam beradi, 1 ni qoʻshishdan boshlaymiz.
Похожие запросы для 1 синф дарсликлари
Rus tilini noldan o’rganing|1-dars |русский язык для начинающих| русский язык 1-урок
Просмотров 722 тыс. Год назад
Рус тили дарслари, Рус тили Ассалому алайкум кадирли обуначилар. Сиз ушбу дарсимиз оркали рус тилини тез ва осон .
1-синф. Она тили дарси. 28.04.2020 й.
Просмотров 1,7 тыс. 2 года назад
1sinf #1sinfonatili #ozbeksinflari Видеодарслар. 1-синф. Она тили дарси. 28.04.2020 й.
1-SINF, MATEMATIKA: “SONLARNI O’NLIKDAN O’TIB AYIRISH”(92,93-BETLAR)
Просмотров 2,4 тыс. День назад
O’QITUVCHI: USMANOVA N. B. VIDEODARS O’QITUVCHILAR, OTA~ONALAR VA BOLALAR UCHUN MO’LJALLANGAN.
Алифбе 1 синф
Просмотров 11 тыс. 2 года назад
Алифбе 1 синф.
1-SINF, MATEMATIKA: SONLARNI O’NLIKDAN O’TIB QO’SHISH.
Просмотров 3 тыс. 14 дней назад
O’QITUVCHI: USMANOVA N. B. VIDEO O’QITUVCHILAR, OTA~ONALAR VA BOLAJONLAR UCHUN MO’LJALLANGAN.
1-SINF, ONA TILI VA O’QISH SAVODXONLIGI”
Просмотров 3,1 тыс. 21 день назад
Mavzu: ”Ular sizga kim?”, “Kishilar haqida ma’lumotlar”. O’qituvchi: Usmanova N. B..
1-sinf oʻquvchilari “Tarbiya” darsligini mualliflar qoʻlidan oldi
Просмотров 19 тыс. 2 года назад
Sergeli tumanidagi 55-maktabning 1-sinf o`quvchilari Prezident sovg`alari qatoridagi “Tarbiya” darsligini mualliflar qo`lidan olishdi .
1 синф дарсликлари
Ушбу дарслар Қирғизистон Республикаси умумтаълим ўрта мактабларининг таълим ўзбек тилида юритиладиган .
1-синф. Математика дарси. 28.04.2020 й.
Просмотров 33 тыс. 2 года назад
1sinf #1sinfmatematika #ozbeksinflari Видеодарслар. 1-синф. Математика дарси. 28.04.2020 й.
Rus tilini noldan o’rganing|1-dars |русский язык для начинающих| русский язык 1-урок
Просмотров 722 тыс. Год назад
Рус тили дарслари, Рус тили Ассалому алайкум кадирли обуначилар. Сиз ушбу дарсимиз оркали рус тилини тез ва осон .
Похожие запросы для 1 синф дарсликлари
Qoʻshishni oʻrganamiz. 1-sinf matematika. bolalar uchun 2-dars.#math.
Просмотров 22 тыс. 10 месяцев назад
Kichkintoylar uchun matematikani oʻrganishga yordam beradi, 1 ni qoʻshishdan boshlaymiz.
1-SINF, MATEMATIKA: “SONLARNI O’NLIKDAN O’TIB AYIRISH”(92,93-BETLAR)
Просмотров 2,4 тыс. День назад
O’QITUVCHI: USMANOVA N. B. VIDEODARS O’QITUVCHILAR, OTA~ONALAR VA BOLALAR UCHUN MO’LJALLANGAN.
1-A sinf o’qituvchisi Sherqulova Dilmira tomonidan tashkil etligan Ochiq dars.
Просмотров 21 тыс. Год назад
Samarqand viloyati Qo’shrabot tuman XTBga qarashli 1-MAKTAB.
1-sinf oʻquvchilari “Tarbiya” darsligini mualliflar qoʻlidan oldi
Просмотров 19 тыс. 2 года назад
Sergeli tumanidagi 55-maktabning 1-sinf o`quvchilari Prezident sovg`alari qatoridagi “Tarbiya” darsligini mualliflar qo`lidan olishdi .
1-SINF, MATEMATIKA: SONLARNI O’NLIKDAN O’TIB QO’SHISH.
Просмотров 3 тыс. 14 дней назад
O’QITUVCHI: USMANOVA N. B. VIDEO O’QITUVCHILAR, OTA~ONALAR VA BOLAJONLAR UCHUN MO’LJALLANGAN.
Rus tili 47 kun ichida. 1-kun. Dastlabki ot va bog`lovchilarni kiritish. рус тилини урганамиз
Просмотров 373 тыс. 5 лет назад
Новый проект для изучения иностранных языков использует комбинацию текста, изображений и звука, с тем чтобы .
ALIFBO
Просмотров 556 тыс. 2 года назад
O’ZBEK ALIFBOSI yanada ko’proq rasmlar bilan (talablarga binoan). KANALIMIZDA YANADA YAXSHIROQ VIDEO .