Navoiy romani kitobi
Ҳужралар бўм-бўшдек кўринса ҳам, хонақоҳнинг пинжига тиқилган, қуёшга терс бир ҳужрада тўрт киши ғуж бўлиб, одатдагича, гурунглашиб ўтиришар эди. Ҳужра тор, захкаш. Эшикчанинг ланг очиқ бўлишига, баҳор қуёшида кўз қамаштириб порлаган кундузга қарамай, бу ерда ним қоронғилик ҳукм сурарди. Бу нарса ёлғиз бу ҳужрага хос сифат эмас, албатта. Мадраса ҳужралари — толиби илмлар масканла-рининг кенг, баҳаво бўлиши гўё одатга, анъанага, бутун зеҳниятга зид бўлгандек, Шарқда мадраса ҳужралари бир-биридан ҳеч фарқ қилмайди дейиш мумкин… «Илм игна билан қудуқ қазиш» деган қадимги фикрга ҳужраларнинг андозаси ёрқин бир мисол бўлсин, деб бир замонлар меъморий санъатда1 толиби илмлар учун шу андозани қабул қилган бўлсалар эҳтимол…
Ойбек. Навоий (роман)
Баҳор қуёши кўкнинг тиниқ ферузасида Ҳиротнинг Гавҳаршод мадрасасининг ҳайбатли гумбази устида порлар, гумбазнинг азамат пештоқларининг нақшлари шўлаларда жонли, ҳавоий бир чаманзор каби турли-туман олов ранглар чақнатар, кабутарлар дам учиб, дам сирпаниб қўниб, гумбаз теварагида қувонч билан иноқ ўйнашар эди. Бир томони хонақоҳ, уч томони катакча-ҳужралар билан ўралган мадрасанинг кенг, текис, чорбурчак саҳнидан кеча шовдираб ўтган ёмғир кўзга илинар-илинмас буғ бўлиб ҳавога кўтарилмоқда эди. Толиби илмларнинг аксари букун ҳовлига чиқишган. Улар япалоқ ғишт ётқизилган йўлкаларга бўйралар солиб дарс тайёрлашади. Уларнинг қай бири «Қофия»да, қай бин «Ҳошия»да, қай бири «Шамсия»да. Мана бунда бири китобни тиззасига қўйиб катта саллали бошини узлуксиз чайқаб, кўзларини чирт юмган ҳолда ғўнғиллаб «Арабиёт»ни ёдлайди. Нарироқда уч муллабачча бир бўйра устида ўтириб, мушкул бир масалани баҳслашади. Улардан бири — серсоқол, рангпар ва ориқ — ўз мантиқининг кучини кўрсатишга ва «ҳақиқат мезони»ни ўзича таъриф этишга астойдил тиришар, шерикларининг далилларини рад этарди. Ундан ёшроқ, лекин ўжарликда ундан асло қолишмайдиган шериклари қичқириб, янги-янги далиллар, мулоҳазаларнинг тилсимли қўрғонини бир зумда сўз билан ясаб қўярдилар. Баъзан асл мавзу-баҳс ғойиб бўлар, улар баҳс асносида келиб чиққан янги нуқталарга берилиб, сўз чангалзорининг тиканли мушкилот билан тўла соҳаларида урина-урина, яна асли масалага қайтишади. Баҳслашувчилар баъзан мунозара алангасида ўзларини унутиб, бир-бирларига дағал иборалар айтишар, баъзан бургутдай ҳурпайиб, бир-бирларига чанг солмоққа тайёрлангандай қизиқ бир вазиятда бир зумгина қотишарди. Бу ҳои мадраса дунёсида жуда оддий ва табиий ҳодиса бўлгани учун уларнинг асабий шовқинига атрофдагилардан ҳеч ким эътибор қилмас эди.
Ҳужралар бўм-бўшдек кўринса ҳам, хонақоҳнинг пинжига тиқилган, қуёшга терс бир ҳужрада тўрт киши ғуж бўлиб, одатдагича, гурунглашиб ўтиришар эди. Ҳужра тор, захкаш. Эшикчанинг ланг очиқ бўлишига, баҳор қуёшида кўз қамаштириб порлаган кундузга қарамай, бу ерда ним қоронғилик ҳукм сурарди. Бу нарса ёлғиз бу ҳужрага хос сифат эмас, албатта. Мадраса ҳужралари — толиби илмлар масканла-рининг кенг, баҳаво бўлиши гўё одатга, анъанага, бутун зеҳниятга зид бўлгандек, Шарқда мадраса ҳужралари бир-биридан ҳеч фарқ қилмайди дейиш мумкин… «Илм игна билан қудуқ қазиш» деган қадимги фикрга ҳужраларнинг андозаси ёрқин бир мисол бўлсин, деб бир замонлар меъморий санъатда1 толиби илмлар учун шу андозани қабул қилган бўлсалар эҳтимол…
Ним қоронғи, захкаш ҳужрада улфати чорнинг суҳбати узилмас эди. Булардан учи толиби илм бўлиб, тўртинчиси бу ҳужра соҳибининг меҳмони эди. Буларнинг илм даражалари, ёшлари, феЪ1-ҳуйлари орасида катта тафовут, ҳатто зиддият бўлишига қарамай, мадрасанинг энг қашшоқлари болганларидан, аксар вақт тўпланиб, «икки ярим — бир бутун», дегандай овқат тадорикини бирга кўришар эди. Букун ҳам худди шу мақсадда йиғилишиб, декча қайнатиш ғамида бош оғритишарди. Ёш жиҳатдан энг каттаси — ҳужра соҳиби Алоиддин Машҳадий бўлиб, чувак юзини дағал қора соқол босган, пайваста қуюқ қошли, ҳар вақт ярим юмуқ хира кўзли, паст бўйли, чамаси қирқ ёшдаги киши эди. У ўн беш йилдан буён «Гавҳаршод» мадрасасида, шу ҳужрада истиқомат қилар, бундан бирон ёққа қўзғалиши ҳам белгисиз эди. Алоиддин Машҳадий ўз замонасининг энг пешқадам мударрисларида ўн йиллаб дарс олган бўлса ҳам, бирон илмда ўзини ёрқин кўрсата олмаган. Бир неча йилдан буён илмлардан кўнгли совиб, дарсларга кўпинча қатнашмайди ҳам. Лекин замонанинг бир кўп одамларига муяссар бўлган шоирлик бахти ёки бахтсизлиги уни ҳам бенасиб қолдирмаган. У шеърнинг турли навларида қалам юритади. Тунларни уйқусиз кечириб, девон ҳам тартиб қилган; муаммўда ўзини ягона бўлмаса-да, ҳар ҳолда энг чапдастлардан ҳисоблайди. Аммо унинг бу соҳадаги маҳорати ҳам худди девони каби ҳануз шеър оламига танилган эмас, бу аҳволга у ғоят қайғуради, дард уни ич-ичидан кемиради. Умидсизлик, ўксиз раҳ уни бир зум ҳам тарк этмайди. Шуҳрат, илтифот қидирган шоир шоҳларга бўлмаса-да, бекларга, вазирларга, ҳатто булардан қуйироқдагиларга ҳам қасидалар ёзиб тақдим этади. Саводсиз бекни «Жоми ул-улум», «Хазинаи маоний», «Фузало ва шуаро ҳомийси» деб юксалтиради. Унинг султонларга, ҳатто бекларга навкар бўлиб ўтган ота-бобосини офтоб оламтоб яратилгандан бери давлати, иқболи завол кўрмаган олий насабли «салтанат спеҳрининг хуршиди» ва ҳоказо пучак, лекин кўз қамаштиргич ялтироқ сўзлар билан мадҳ этмоққа моҳир. Алоиддин Машҳадий асабий, жиззаки, сезгир шахс; арзимаган нарсага кишидан кўнгли қолади. У кимдан ранжиса, ўша соатда бир ҳажв ила ўз «душман»ини сўз балчиғига шундай булғайдики, ўқир-кан, энг чиркин ҳид бурқиб туради.
Иккинчи муллабачча ҳиротлик ўрта ҳои оилага мансуб Зайниддин, қадди-қомати нозик, хушмуомала, хушсуҳбат, ҳавойи табиатли йигирма-йигирма бир яшар йигит эди. У тўрт-беш йилдан буён таҳсил кўриб, баъзи илмларда анча илгарилаган. Араб ва форс тилларини яхши эгаллаган. Лекин ҳавойи табиатли бўлиши ва ҳаётда зийнатни, хурсандчиликни севиши орқасида таҳсилга унча қунт қилмайди. Кўпроқ вақтини санъатларга бағишлайди. Мадраса аҳли орасида у ўзининг ҳуснихати билан машҳур. Бундан ташқари, яхши куйлайди, ғижжакни гўзал чалади: кейинги вақтларда отаси билан ораси бузилиб қолгач, фақирликка тушди. Бу мадрасада ва ўзга мадрасаларда бўлган асилзода, соҳиби давлат талабаларнинг ва Ҳиротдаги бекзода, вазирзодаламинг кечки базмларига, йиғинчоқларига бориб, куйи, сози билан ўлтиришни қизитиб, қорнини тўйдирар эди.
Учинчи талаба икки йил бурун Шаҳрисабздан таҳсил учун келган дўнг пешонали, миқти гавдали, ўткир, йирик кўзли ўн саккиз яшар Султонмурод эди. Бу йигит Шаҳрисабзда машҳур сангтарош устанинг ўғли эди. Уста Самарқандда иш вақтида катта бир бино тепасидан йиқилиб ўлганда, Султонмурод уч яшар бола эди. Ўқимишли, жонкаш-жафокаш онанинг тарбиясида улғайиб, дастлаб ўз шаҳрида, сўнгра Самарқандда таҳсил кўриб, ниҳоят, қариндошларининг ёрдами билан Ҳиротга келиб, бу мадрасага жойлашган эди. Унинг истеъдоди мадраса аҳлигагина эмас, балки Ҳиротнинг аксар олимларига маълум. У барча мавжуд илмларни эгаллаб, замона олимларининг пешвоси, «саромади» бўлишга тиришади. Диний илмлардан ташқари, риёзиёт, илми нужум, мантиқ, адабиёт ва ҳоказоларда кенг, пишиқ маълумот касб этган эди. У ўн тўрт яшар вақтида Самарқандда бир домласи унга шундай деган эди: «Қадим замонда бир олим ўтган экан. У, агар рубъи маскундаги барча олимларнинг хотирларидан барча улум ва фунун баногоҳ кўтари
лса, у илмларнинг ҳаммасини аслидай тиргизишга қодирман, дер экан. Ўғлим, сизда ўшандай зако ва истеъдод кўраман, саъй-ғайратни асло қўлдан бермангиз!» Илмларда ана шу афсонавий олимнинг даражасига кўтарилиш Султонмуроднинг ғояси эди.
Navoiy romani kitobi
–>
| Adabiyot [561] |
| Arxitektura [40] |
| Astranomiya [38] |
| Axborot [71] |
| Biologiya [387] |
| Biznes [47] |
| Bojxona [42] |
| Davlat Huquq Asoslari [4] |
| Dunyo din tarixi [32] |
| Ekologiya [109] |
| Estetika va Etika [30] |
| Falsafa [48] |
| Fizika [254] |
| Fransuz-Tili [22] |
| Geografiya [141] |
| Geometriya [6] |
| Huquqshunoslik [281] |
| Informatika [643] |
| Texnologiya [274] |
| Internet [43] |
| Ingliz tili [680] |
| Iqtisodiyot [1133] |
| Jahon tarixi [276] |
| Jamiyatshunoslik [24] |
| Kimyo [82] |
| Kasbiy Ta’lim [11] |
| Konsitutsiya [60] |
| Ma’naviyat [48] |
| Matematika [89] |
| Milliy G’oya [128] |
| Musiqa [2] |
| Nemis-tili [30] |
| Ona-tili [50] |
| Oshpazlik [39] |
| O’zbekiston tarixi [197] |
| Pedagogika [104] |
| Prezident Asarlari [17] |
| Psixologiya [149] |
| Rus-tili [44] |
| Qishloq xo’jaligi [92] |
| Siyosatshunoslik [25] |
| Soliq va Soliqga tortish [18] |
| Tilshunoslik [9] |
| Tibbiyot [64] |
| Turizm [172] |
| va Boshqalar. [332] |
| Sport [7] |
| Sxemotexnika [13] |
–>
Oybekning «Navoiy» romani
Yukladi: routerboy Fan: Adabiyot
Diqqat! Agar referat yuklashda muammo bo’lsa ushbu silka orqali YUKLAB oling!
Qaytish Yuklandi: 2326
- A. Qodiriy «O’tgan kunlar» romani
- Oybekning Shox asari haqida
Hurmatli sayti foydalanuvchisi.Saytdan to’liq foydalanish uchun
Biz sizga ro’yhatdan o’tishni yoki saytga kirishingizni tavsiya etamiz.
Navoiy romani kitobi
Birinchi bob
Bahor quyoshi ko‘kning tiniq feruzasida Hirotning Gavharshod madrasasining haybatli gumbazi ustida porlar, gumbazning azamat peshtoqlarining naqshlari sho‘lalarda jonli, havoiy bir chamanzor kabi turli-tuman olov ranglar chaqnatar, kabutarlar dam uchib, dam sirpanib qo‘nib, gumbaz tevaragida quvonch bilan inoq o‘ynashar edi. Bir tomoni xonaqoh, uch tomoni katakcha-hujralar bilan o‘ralgan madrasaning keng, tekis, chorburchak sahnidan kecha shovdirab o‘tgan yomg‘ir ko‘zga ilinar-ilinmas bug‘ bo‘lib havoga ko‘tarilmoqda edi. Tolibi ilmlarning aksari bukun hovliga chiqishgan. Ular yapaloq g‘isht yotqizilgan yo‘lkalarga bo‘yralar solib dars tayyorlashadi. Ularning qay biri «Qofiya»da, qay bin «Hoshiya»da, qay biri «Shamsiya»da. Mana bunda biri kitobni tizzasiga qo‘yib katta sallali boshini uzluksiz chayqab, ko‘zlarini chirt yumgan holda g‘o‘ng‘illab «Arabiyot»ni yodlaydi. Nariroqda uch mullabachcha bir bo‘yra ustida o‘tirib, mushkul bir masalani bahslashadi. Ulardan biri — sersoqol, rangpar va oriq — o‘z mantiqining kuchini ko‘rsatishga va «haqiqat mezoni»ni o‘zicha ta’rif etishga astoydil tirishar, sheriklarining dalillarini rad etardi. Undan yoshroq, lekin o‘jarlikda undan aslo qolishmaydigan sheriklari qichqirib, yangi-yangi dalillar, mulohazalarning tilsimli qo‘rg‘onini bir zumda so‘z bilan yasab qo‘yardilar. Ba’zan asl mavzu-bahs g‘oyib bo‘lar, ular bahs asnosida kelib chiqqan yangi nuqtalarga berilib, so‘z changalzorining tikanli mushkilot bilan to‘la sohalarida urina-urina, yana asli masalaga qaytishadi. Bahslashuvchilar ba’zan munozara alangasida o‘zlarini unutib, bir-birlariga dag‘al iboralar aytishar, ba’zan burgutday hurpayib, bir-birlariga chang solmoqqa tayyorlanganday qiziq bir vaziyatda bir zumgina qotishardi. Bu hoi madrasa dunyosida juda oddiy va tabiiy hodisa bo‘lgani uchun ularning asabiy shovqiniga atrofdagilardan hech kim e’tibor qilmas edi.
Hujralar bo‘m-bo‘shdek ko‘rinsa ham, xonaqohning pinjiga tiqilgan, quyoshga ters bir hujrada to‘rt kishi g‘uj bo‘lib, odatdagicha, gurunglashib o‘tirishar edi. Hujra tor, zaxkash. Eshikchaning lang ochiq bo‘lishiga, bahor quyoshida ko‘z qamashtirib porlagan kunduzga qaramay, bu yerda nim qorong‘ilik hukm surardi. Bu narsa yolg‘iz bu hujraga xos sifat emas, albatta. Madrasa hujralari — tolibi ilmlar maskanla-rining keng, bahavo bo‘lishi go‘yo odatga, an’anaga, butun zehniyatga zid bo‘lgandek, Sharqda madrasa hujralari bir-biridan hech farq qilmaydi deyish mumkin. «Ilm igna bilan quduq qazish» degan qadimgi fikrga hujralarning andozasi yorqin bir misol bo‘lsin, deb bir zamonlar me’moriy san’atda1 tolibi ilmlar uchun shu andozani qabul qilgan bo‘lsalar ehtimol.
Nim qorong‘i, zaxkash hujrada ulfati chorning suhbati uzilmas edi. Bulardan uchi tolibi ilm bo‘lib, to‘rtinchisi bu hujra sohibining mehmoni edi. Bularning ilm darajalari, yoshlari, fe’1-huylari orasida katta tafovut, hatto ziddiyat bo‘lishiga qaramay, madrasaning eng qashshoqlari bolganlaridan, aksar vaqt to‘planib, «ikki yarim — bir butun», deganday ovqat tadorikini birga ko‘rishar edi. Bukun ham xuddi shu maqsadda yig‘ilishib, dekcha qaynatish g‘amida bosh og‘ritishardi. Yosh jihatdan eng kattasi — hujra sohibi Aloiddin Mashhadiy bo‘lib, chuvak yuzini dag‘al qora soqol bosgan, payvasta quyuq qoshli, har vaqt yarim yumuq xira ko‘zli, past bo‘yli, chamasi qirq yoshdagi kishi edi. U o‘n besh yildan buyon «Gavharshod» madrasasida, shu hujrada istiqomat qilar, bundan biron yoqqa qo‘zg‘alishi ham belgisiz edi. Aloiddin Mashhadiy o‘z zamonasining eng peshqadam mudarrislarida o‘n yillab dars olgan bo‘lsa ham, biron ilmda o‘zini yorqin ko‘rsata olmagan. Bir necha yildan buyon ilmlardan ko‘ngli sovib, darslarga ko‘pincha qatnashmaydi ham. Lekin zamonaning bir ko‘p odamlariga muyassar bo‘lgan shoirlik baxti yoki baxtsizligi uni ham benasib qoldirmagan. U she’rning turli navlarida qalam yuritadi. Tunlarni uyqusiz kechirib, devon ham tartib qilgan; muammo‘da o‘zini yagona bo‘lmasa-da, har holda eng chapdastlardan hisoblaydi. Ammo uning bu sohadagi mahorati ham xuddi devoni kabi hanuz she’r olamiga tanilgan emas, bu ahvolga u g‘oyat qayg‘uradi, dard uni ich-ichidan kemiradi. Umidsizlik, o‘ksiz rah uni bir zum ham tark etmaydi. Shuhrat, iltifot qidirgan shoir shohlarga bo‘lmasa-da, beklarga, vazirlarga, hatto bulardan quyiroqdagilarga ham qasidalar yozib taqdim etadi. Savodsiz bekni «Jomi ul-ulum», «Xazinai maoniy», «Fuzalo va shuaro homiysi» deb yuksaltiradi. Uning sultonlarga, hatto beklarga navkar bo‘lib o‘tgan ota-bobosini oftob olamtob yaratilgandan beri davlati, iqboli zavol ko‘rmagan oliy nasabli «saltanat spehrining xurshidi» va hokazo puchak, lekin ko‘z qamashtirgich yaltiroq so‘zlar bilan madh etmoqqa mohir. Aloiddin Mashhadiy asabiy, jizzaki, sezgir shaxs; arzimagan narsaga kishidan ko‘ngli qoladi. U kimdan ranjisa, o‘sha soatda bir hajv ila o‘z «dushman»ini so‘z balchig‘iga shunday bulg‘aydiki, o‘qir-kan, eng chirkin hid burqib turadi.
Ikkinchi mullabachcha hirotlik o‘rta hoi oilaga mansub Zayniddin, qaddi-qomati nozik, xushmuomala, xushsuhbat, havoyi tabiatli yigirma-yigirma bir yashar yigit edi. U to‘rt-besh yildan buyon tahsil ko‘rib, ba’zi ilmlarda ancha ilgarilagan. Arab va fors tillarini yaxshi egallagan. Lekin havoyi tabiatli bo‘lishi va hayotda ziynatni, xursandchilikni sevishi orqasida tahsilga uncha qunt qilmaydi. Ko‘proq vaqtini san’atlarga bag‘ishlaydi. Madrasa ahli orasida u o‘zining husnixati bilan mashhur. Bundan tashqari, yaxshi kuylaydi, g‘ijjakni go‘zal chaladi: keyingi vaqtlarda otasi bilan orasi buzilib qolgach, faqirlikka tushdi. Bu madrasada va o‘zga madrasalarda bo‘lgan asilzoda, sohibi davlat talabalarning va Hirotdagi bekzoda, vazirzodalaming kechki bazmlariga, yig‘inchoqlariga borib, kuyi, sozi bilan o‘ltirishni qizitib, qornini to‘ydirar edi.
Uchinchi talaba ikki yil burun Shahrisabzdan tah_sil uchun kelgan do‘ng peshonali, miqti gavdali, o‘tkir, yirik ko‘zli o‘n sakkiz yashar Sultonmurod edi. Bu yigit Shahrisabzda mashhur sangtarosh ustaning o‘g‘li edi. Usta Samarqandda ish vaqtida katta bir bino tepasidan yiqilib o‘lganda, Sultonmurod uch yashar bola edi. O‘qimishli, jonkash-jafokash onaning tarbiyasida ulg‘ayib, dastlab o‘z shahrida, so‘ngra Samarqandda tahsil ko‘rib, nihoyat, qarindoshlarining yordami bilan Hirotga kelib, bu madrasaga joylashgan edi. Uning iste’dodi madrasa ahligagina emas, balki Hirotning aksar olimlariga ma’lum. U barcha mavjud ilmlarni egallab, zamona olimlarining peshvosi, «saromadi» bo‘lishga tirishadi. Diniy ilmlardan tashqari, riyoziyot, ilmi nujum, mantiq, adabiyot va hokazolarda keng, pishiq ma’lumot kasb etgan edi. U o‘n to‘rt yashar vaqtida Samarqandda bir domlasi unga shunday degan edi: «Qadim zamonda bir olim o‘tgan ekan. U, agar rub’i maskundagi barcha olimlarning xotirlaridan barcha ulum va funun banogoh ko‘tarilsa, u ilmlarning hammasini asliday tirgizishga qodirman, der ekan. O’g‘lim, sizda o‘shanday zako va iste’dod ko‘raman, sa’y-g‘ayratni aslo qo‘ldan bermangiz!» Ilmlarda ana shu afsonaviy olimning darajasiga ko‘tarilish Sultonmurodning g‘oyasi edi.
To’liq: Oybek. Navoiy (roman) – PDF