Mavzu: Ona tili darslariga qo’yilgan talablar

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

«Ona tili» 8-sinflar uchun 8- 8- 36-dars

a) ta’limiy: Ona tili fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, ona tiliga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish.

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu:
88-mashq. Matnni diqqat bilan o‘qing. Unga mos mavzu tanlang.

Afv deb kechurmakni aytilur. Bir kishi qilgan kamchiliklarini bo’yniga olub, o’kunub, kechurmakni so’rasa, afv qilmak lozimdur. Chunki afv yaxshi xulqlarning afzali, insoniyatning fazilatidur. Janobi Haq Qur’oni karimda afvni maqtab madh qilmishdur. Olijanob kishilar uzrni qabul qilur. Bir kishi qusur va qabohatini bo`yniga olub uzr aytsa, afv qilur, kechirur. Kattalik va ulug`likning lazzati birovdan o`ch olmakda emas, balki afv qilmakdadur.

Masalan, Ahmad Mahmudga bir yomon ish qilub dilini og`ritdi. Mahmud Ahmaddan o`chini oldi. Bas, Ahmad ila Mahmudning orasidagi yomonlikdagi farq na o`ldi. Holbuki, har ikkisi ham bir-biriga yomonlik qildi. Har ikkisi ham g`amlik va parishon bo’ldi. Bir yomonlik ikki bo`ldi. Agarda Ahmadning qabohatiga Mahmud afv mukofotini bersa, ikkisi ham shod-u masrur o`lur hamda Janobi Haq afv qiluvchilarni suyar. O`zi ham afv, mag`firat qiluvchidir. No`shiravon: “Bir gunohkorni afv qilmakdan qanday lazzat olganimni hech kimga aytmayman”, – demish.

(Abdulla Avloniy, “Turkiy guliston yoxud axloq”)

89mashq. Matndan olgan xulosangizni 2-3 jumlada ifodalang.

59-topshiriq. Quyidagi so‘zlardan matndagi ajratilgan so`zlarning ma’nodoshlarini aniqlang: yaxshi, maqtamoq, xafa, xushnud, kechirmoq, yomonlik, mag‘rur. .

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

Savol va topshiriqlar.

2. Inson o`z ko`ngil xotirjamligi uchun afv afzalmi yoki o`ch olmoqmi?

3. Gunohkor va kechiruvchining ikkalasi ham qaysi holatda xursand bo`lishi mumkin?

4. No’shiravon afv qilmak haqida nima degan?

5. Yana qanday go`zal fazilatlarni bilasiz?

V. Uyga vazifa

60-topshiriq. Afv, xulq, afzal, madh qilmoq, uzr, qusur, masrur so‘zlaridan tavsiya etiladigan so‘zlar asosida ma’nodoshlik qatori hosil qiling: аxloq, tarbiya, odob, adab, xulq, xulq-atvor, yurish-turish, yaxshi, durust, tuzuk, maqtamoq, olqishlamoq, ko‘kka ko‘tarmoq, ta’rif-tavsif qilmoq, kechirim, ma’zur, nuqson, kamchilik, xato, yetishmovchilik, mast, shodon, xursand.

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: _______________________

«Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
37-dars KESIM. FE’L KESIM VA OT KESIM

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi :

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu:

Bilib oling.

Kesim ifodalanishiga ko‘ra fe’l kesim va ot kesimga ajraladi. Fe’l- kesim sof fe’l va ba’zan ravishdosh bilan ifodalanadi: 1. Hasad bilan g‘azab ikki qanot bo‘lib harakatga kelsa, toza va chiroyli hayotlarni xira va kuduratli qilib yuboradi. (Abu Rayhon Beruniy) 2. Ishning boshi – boshlanguncha.

Eslatma: –guncha qo‘shimchasini olgan ravishdoshgina kesim bo‘lib kelishi mumkin.

Fe’ldan boshqa so‘z turkumlari (ot, sifat, son, olmosh, ravish, taqlid so‘z) bilan, shuningdek, fe’lning harakat nomi shakli bilan ifodalangan kesim ot kesim deyiladi:

1) ot bilan: Axloqi zamimalarning eng zararligi hasaddur. (A.Avloniy);

2) sifat bilan: Usti yaltiroq, ichi qaltiroq. (Maqol);

3) son bilan: (Maqol);

4) olmosh bilan: O‘zim har joydaman, ko‘nglim sandadur. (Qo‘shiq);

5) ravish bilan: Savobning eshigi ko`p. (Maqol);

6) modal so‘z bilan: So`zdan so`zning farqi bor, O`ttiz ikki narxi bor. (Maqol);

7) harakat nomi bilan: Burchimiz – a’lo o‘qish.

8) sifatdosh bilan: Yigit kishining uyalgani – o‘lgani, eman daraxtining egilgani – singani. (Maqol)

9) taqlid so‘z bilan: Ko‘chada odam g‘ij-g‘ij.

10) undov so‘z bilan: Endi uning holiga voy.

Fe’l kesim ish-harakatni, ot kesim predmetning turi yoki belgisini ifodalaydi.

90-mashq. Gaplarning kesim bilan bog`liq umumiy belgisini topib, shu belgi asosida yangi gaplar tuzing:

1.Olov o`tinni kuydirib kul qilgani kabi hasad savob amallarni yeb tugatadi. (Hadis) 2.Hasad etgan kishi dun-u dag`aldur, Bu so`z xalq aro eski masaldur. (So`fi Olloyor) 3.Aql ojizlansa, hasad kuchga kiradi. (T.Malik) 4.Odam hamisha yashiradigan, yashirishga urinadigan illat hasaddir. (T.Malik)

91-mashq.“Niyating – yo`ldoshing” mavzusida matn yarating. Matnda fe’l kesimli va ot kesimli gaplar navbat bilan almashib kelishiga erishing.

. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

V. Uyga vazifa

35.4-mashq. Fe’l kesimli gaplarni ot kesimli gaplarga almashtirib, ko‘chiring. Almashtirib bo‘lmasa, sababibi tushuntiring.

1.Dunyodagi eng og‘ir yuk hasad yukidir. Chunki hosid butun dunyodagi shod va masrur odamlarning qayg`ularini o’z ustiga yuklab yuradi. (Aristotel) 2. Hasad o`sib-o`sib g`arazga, g`araz fitnaga aylanadi. Fitna esa har qanday razolatning onasidir. (O`.Hoshimov) 3. Olimlar orasidagi hasad jamiyat uchun ofatdir. (T.Malik)

35.1-topshiriq. Berilgan so‘zlardan bаrnо, dаvlаtmаnd, erinchаk, mаg‘lub, surbеt, hаyoli, himоya, mudоfаа, huzur-hаlоvаt so‘zlarining antonimlarini aniqlang: mehnatkash, g‘olib, andishali, uyatsiz, chorasizlik, hujum, azob-uqubut, xunuk, kambag‘al.

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: _______________________
«Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
38-dars MATN VA LUG‘ATLAR BILAN ISHLASH

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi :

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu:

62-topshiriq. Matnni diqqat bilan o‘qib chiqing. Undagi asosiy fikr ifodalangan uchta gapni aniqlang.

Nazmda ham asl anga ma’ni durur,

Bo`lsun aning surati har ne durur.

Nazmki ma’ni anga marg`ub emas,

Ahli maoniy qoshida xo`b emas.

Nazmki ham surat erur xush anga,

Zimnida ma’ni dog`i dilkash anga.

Yo Rab, ani xalq dilafro`zi et,

Xasta Navoiyg`a dog`i ro`zi et.

63-topshiriq. Berilgan mavzulardan matn uchun mosini tanlang: “Surat va ma’ni”, “Zohir va botin”, “So‘zсhi holin boqma…”.

64mashq.Matndagi ajratilgan so‘zlarning ma’nodoshlari qatorini davom ettiring.

. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

V. Uyga vazifa

92-mashq. “Suratga emas, siyratga boq” mavzusidagi “Eng ravon nutq” bahsiga tayyorlaning va unda ishtirok eting.

65-topshiriq. jo‘yali, kеrik, siyrat, jаvrаqi, mаg‘rib, nоtоb so‘zlarining ma’nolarini aniqlab, lug‘at daftaringizga ko‘chiring va eslab qoling: 1) orasi ochilgan; teshiklari katta; 2) yoqimsiz gaplarni ko‘p gapiradigan; 3) tobi qochgan, kasallangan; 4) kunbotish tomon, g‘arb; 5) o‘rinli, muvofiq; 6) odamning ichki olami, ruhiy dunyosi.

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari:

«Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
39-dars SODDA KESIM VA MURAKKAB KESIM

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi :

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu:

66-mashq. Gaplarni ko‘chiring. Kesimlarini aniqlab, ikki guruhga ajrating:

1) bir so‘z bilan ifodalangan kesimlar;

2) birdan ortiq so‘zdan iborat kesimlar.

1.Haqiqat shunchalar achchiqki, odatda, ziravor sifatida xizmat qiladi. (Vladislav Gjechik) 2.Yolg`on yondirar, haqiqat qondirar. (Maqol) 3. Rostlik – do`stlik, Yolg`onchilik – ko`rgulik. (Maqol) 4.Yolg`on ko`pincha ikkiyuzlamachilikdan emas, befarqlikdan kelib chiqadi. (Andre Morua) 5. Ishda to`g`rilik birovning nafsiga, moliga xiyonat qilmoq, so`zda to`g`rilik har vaqt rost so`zlamaklikdur. (A.Avloniy) 6.Haqiqatdan qo`rqqan odam yolg`onning panasiga berkinadi. (O`.Hoshimov)Bilib oling.

Kesimlar tuzilishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: sodda kesim va murakkab kesim. Bir so‘z bilan ifodalangan kesim sodda kesimdir: Paxta va tilladan yurt bezanadi. Rost gapir. (O`.Hoshimov). Haqiqat achchiq.

Birdan ortiq so‘zdan iborat kesim murakkab kesim deyiladi: 1.O‘zbekiston – kelajagi buyuk davlat. 2.Sadafdan inju, ilondan zahar hosil bo`ldug`i kabi rostlikdan foyda, xiyonatdan zarar hosil bo`lur. (A.Avloniy) 3.To‘y – bahor kelganda. 4.Hamma gap – mening yo‘qligimda.

Yordamchi so‘zlar (ko‘makchi fe’l, bog‘lama, nisbiy so‘z va b.lar) ham murakkab kesimni shakllantiradi

67-topshiriq. Ilmiy ma’lumotni quyidagi sxemaga joylashtiring.

93-mashq. Berilgan sodda kesimli gaplarni murakkab kesimli, murakkab kesimli gaplarni sodda kesimli gaplarga aylantiring.

1.Rostlik ila xiyonat ikkisi jam’ kelmas. (A.Avloniy) 2.Rostgo`ylikda xavf-u xatar ko`rsanglar ham, rost so`zlanglar. (Hadisi sharif) 3.Yolg`on uzoqqa ketsa ham, Haqiqat quvib yetar. (Maqol) 4.O`zida biroz haqiqati bo‘lgan chalkashliklar − eng xavflilari. (Adam Smit) 5.Oxir-oqibat yolg`on nima o`zi? − Niqoblangan haqiqat.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

1. Kesim tuzilishiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?

2. Sodda kesim nima?

3. Murakkab kesim deb nimaga aytiladi?

4. Sodda va murakkab kesimni shakllantiruvchi vositalarni sanang

V. Uyga vazifa

94-mashq.“Haqiqatning chirog‘i” sarlavhasiga mos maqol va matallardan topib, ularning qo‘llanish o‘rinlari haqida matn yarating.

68-topshiriq. “Qush nomlari” mavzusidagi “Kim topqir?” bahsiga tayyorlaning.

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari:

«Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
40-dars BOG‘LAMALAR

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi :

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu:

95-mashq. 1. Berilgan gaplarni ikki guruhga ajrating:

1) murakkab kesimli gaplar;

2) sodda kesimli gaplar.

1. Yuzni yerga qaratish bundan ortiq bo’ladimi? (O`.Hoshimov) 2. Uning esiga haligi mish-mishlar tushib, yuragi bigiz sanchganday og`ridi. 3. Yurtimizda alanga porlar sevmoq uchun sevilmoq uchun. (Qo`shiqdan) 4. Kumush Otabek nomini eshitgach, sekingina ko`tarilib qo`ydi. (A.Qodiriy) 5. Erkalatgach onasi taltayadi bolasi. (Maqol) 6. Biroq arava yaqinroq kelganda poxol shlyapasini bostirib olgan semiz odamni ilg’adim-u hammasini angladim. (O`.Hoshimov) 7. Otasi kelavermagach bolalarning dod-voyi eshitila boshladi. 8. Sevmoq uyat emasdir, Har kimda bor bu savdo… (Maqol) 9. Chekishning zarari haqida qanchagapirilmasin, bu dahshatli og`uga qarshi kurash sust ketmoqda. (Gazetadan) 10. Ming yillarkim bulbul kalomi o`zgarmaydi – yaxlit hamisha. (A.Oripov)

Bilib oling.

Оt кesim tarkibida kelib uni ega bilan bog‘lovchi so‘z bog‘lama deyiladi. edi, ekan, emish, bo‘lmoq, hisoblanmoq, sanalmoq, kerak, zarur, darkor, lozim kabi so‘zlar bog‘lama vazifasida qo‘llanadi.

96-mashq. Qatorning bog‘lama bilan bog‘liq umumiy xususiyatini aniqlab, “ortiqcha” uchinchi gaplarni toping:

1) 1.Istamay mutolaa qilayotgan talaba – qanotsiz qush. (Sa’diy Sheroziy) 2. Bilimsiz kishilarning ko‘ngli xurofotga moyil bo‘ladi. (Abu Rayhon Beruniy) 3.Bilim daraxtdir, amal esa uning mevasi. (Husayn Voiz Koshifiy)

2) 1.Tiriklik – ilm bilan, rohat ma’rifatda bo‘lur. 2. lazzat – Xudoning zikrida. (Abu Yazid Bastomiy) 3. Podshohlar odamlarga hokim bo‘lsalar, olimlar podshohlar ustidan hokimdir. (Abul Asvad)

3) 1.Ilm insoniyat gavharidir. (Mirzo Bedil) 2.Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur, qatra-qatra yig‘ilib daryo bo‘lur. (A.Navoiy) 3. Ilm sarvat (boylik) dan ustundir. (Ali ibn Abu Tolib)

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

1. Bog`lama deb nimaga aytiladi?

2. Murakkab kesimni shakllantiruvchi vositalarni sanang.

3. Qaysi bog`lamalar o`zi shakllantirayotgan kesimga qo`shib yoziladi?

V. Uyga vazifa

69-topshiriq. Gaplardagi mantiqiy(noto`g`ri qo`llangan) va uslubiy(noo`rin qo`llangan) xatoliklarni toping hamda tuzatib ko‘chiring.

Namuna: Bejizga bu yerga kelmagan – Bejiz bu yerga kelmagan.

1. Olib kelingan kitoblar o‘n beshtadan ko‘proq edi. 2. Bir masalada ikkalasi talashib qolishdi. 3. Bog‘imizdagi keksa nokni kesishga majbur bo‘ldik. 4. Qoidani buzish ta’qib qilinadi.

70-topshiriq. Imlo lug‘atidan holvafurush, huvullamoq, irigatsiya, ta’magir, memor so‘zlarini tekshiring va, xatolari bo‘lsa, tuzatib, lug‘at daftaringizga ko‘chiring.

Namuna: poyafzal – poyabzal
VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari:

«Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
41-dars MATN VA LUG‘ATLAR BILAN ISHLASH

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi :

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu:

71--topshiriq. Matnni diqqat bilan o`qing. Talaffuzi va yozilishi bugungi me’yordan farqlanuvchi so`z va qo`shimchalarni belgilang.

Do’stlaringiz bilan baham:

Mavzu: Ona tili darslariga qo’yilgan talablar

“ONA TILI DARSLARIGA QO’YILGAN TALABLAR” mavzusidagi ma’ruza o’quvchilarning og’zaki va yozma nutq malakalarini shakllantirish, o’qish texnikasi ko’nikmasi va malakalarini shakllantirish, o’zgalar fikrini va matn mazmunini aniqlash malakalarini shakllantirish, fikrni yozma bayon qilishni o’rganishda ona tili darslariga qo’yilgan davlat talablarining ahamiyati ochib beriladi.

Mavzu: Ona tili darslariga qo’yilgan talablar

Mavzuni dolzarbligi.

Boshlang’ich sinflarda ona tili sohasi bolaning mantiqiy tafakkur qila olish solshiyati,aqliy-rivojlantirish,savodxonligi,o’qish texnalogiyasi,o’zgalar fikrini va matnni anglash,fikrni yozma bayon qilish,o’z-o’zini anglash salohiyatini shakllantirishga,boshlang’ich DTS talabi asosida ta’lim olish,yozish faoliyatining asosiy malaka va ko’nikmalari,ijodiy fikrlash,o’z-o’zini nazorat qblish uslibi,nutq va xuliq-atvor madaniyatini egallab olishning ta’minlashga, o’quvchilarning madaniy va ahloqiy ko’nikmalarini shakllantirishdir.

Mavzuning maqsadi:

Ona tili ta’limi o’quvchilarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirishga,erkin fikrlay olish,o’zgalar fikrini anglashi,o’z fikrlarini og’zaki va yozma ravishda ravon bayon qila olishi, jamiyat a’zolari bilan erkin muloqatda bo’la olish ko’nikma va malakalarini,og’zaki va yozma nutq malakalarini,savodxonlikni, chiriyli va to’g’ri yozish malakalarini rivojlantirishga qaratiladi.

Kutiladigan natija.

1.Bоshlang’ich ta’lim boshqichida o’quvchilarning ona tili ta’limi sohasi bo’yicha tayyorgarlik darajasiga qo’yilgan talablar asosida ta’lim-tarbiya berish.

2.Og’zaki va yozma nutq malakalarini shakllantirish.

3.O’qish texnikasi ko’nikmasi va malakalarini shakllantirish.

4.O’zgalar fikrini va matn mazmunini aniqlash malakalarini shakllantirish.

5.Fikrni yozma bayon qilishni.

6.Til vositalaridan to’g’ri foydalanish va chiroyli yozuv malakalarini shakllantirish

1.Ona tili sohasining maqsad va vazifalari.

2.Boshlang’ich ta’lim DTS ning talablari.

3.Boshlang’ish sinflarda,fonetika, grammatika,to’g’ri yozuv va nutq o’stirish.

4.Tovush va harflar.

a)so’z d) gap e) Boshlang’ich nutq.

4. Matn, matn ustida ishlash

Ona tili darslarida bolalarning tafakkur faoliyatini kengaytirishga, ularda erkin fikrlay olish,o’zgalar fikrini anglash,o’z fikrlarini og’zaki va yozma ravishda ravon bayon qilishga,jamiyat a’zolari bilan erkin muloqatda bo’la olish ko’nikma va malakalarini rivojlantiradi.Ona tili ta’limda o’quv fani emas,balki butun ta’lim tizimini uyishtiruvchi ta’lim larayoni sifatida qaraladi.Ona tili ta’lim standarti ko’rsatkichlari bolaning fikrlay olishga,ifodalangan fikrni anglashga va o’z fikr anglashga va o’z fikrini savodli, mantiqiy izchillikka rioya qilgan holda bayon qila olishga o’rgatish nuqtai nazardan belgilanadi.

Boshlang’ich ta’lim bosqichida o’quvchilarning ona tili ta’lim sohasi bo’yicha tayyorgarlik darajasiga qo’yiladigan minimal talablar quyidagi uch parametri standart o’lchovi orqali aks ettiriladi.

2O’zgalar fikrini va matn mazmunini anglash.

3.Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.

Boshlang’ich sinflarda o’quvchilar ona tili va o’qish bo’yicha quyidagi bilim ,ko’nikma va malakalarni egallashi shart.

a) O’qish texnikasi bo’yicha:

Miqdoriy ko’rsatkich,bir daqiqa 80-90 so’zni o’qiy olish.

-harflarni to’g’ri talaffuz etish;

-so’zlarni to’g’ri yozish;

-gap ohangiga rioya qilgan holda ravon va obrazli o’qish;

-gapdagi tinish belgilarini talaffuzda aks ettirish;

-sanash va ajratish ohanglariidan to’g’ri foydalanish;

so’z urg’ularga rioya qilish

-ohangga rioya qilish;

-ilmiy atama va ramzlarni to’g’ri talaffuz etish.

v) Matn mazmunini va o’zgalar fikrini anglash ,malakasi bo’yicha;

Miqdoriy ko’rsatkich,10 daqiqadan 4-5 saxifali matnni o’qib,qayta so’zlab bera olish.

-og’zaki nunqning to’g’ri,ravon,aniq tushunarli va ta’sirchan bo’lish.

-monologik nutqning ravon bo’lishi.

diologik nutqda ta’sirchan,izchil,mantiqiy jixatning aniq bo’lishi;

v) Diktant yozma malakasi;

Miqdoriy ko’rsatkich 75-80 so’zdan iborat diktant yoza olish.

-imlo xatolarga yo’l qo’ymaslik;

-ijodiy matnning mantiqiy jixatdan izchilligi:

-berilgan izohlarning aniqligi:

-lug’atlarning to’g’ri va aniq berilishi

g) Fikrni yosma bayon etish malakasi bo’yica:

Miqdoriy ko’rsatkich 5-6 gapdan iborat bo’lgan matnni ( fikr ehtyoji bilan bo’lgan mavzu asosida) yaratish:

-matndagi gaplarning mazmunini o’zaro bo’g’liqligi va aloqadorligi ko’rsatilgan mavzu doirasida birlashish:

-harf va tinish belgilarini to’g’ri yoxish:

Husnixatda qatorlarni to’g’ri joylashtirish;

-tasvirda tilning ifoda vositalaridan foydalanishi;

-matnda so’zlarni takrorlashdan saqlanish va sinonimlarni qo’llay olish;

-matnda xat boshlarining yaxlitligi va fikr izchilligini ta’minlash;

-undosh so’zlardan foydalana olish;

Boshlang’ish ta’lim yakunida o’quvchlar kamida 20 ta kichik xajmdagi sherni yoddan aytib bera olishlari shart. Boshlang’ich ta’lim davlat standarti O’zbekistion Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida qilingan “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunga va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da hamda Vazirlar Maxkamasi Uzliksiz ta’lim tizimida DTS larini ishlab chiqarish va joriy etish to’g’risida”gi 1998 yil 5 yanvar qaroriga va “ DTS talabi to’g’risida”gi Nizomga asoslangan holda belgilangan:

Boshlang’ich ta’lim bo’yica DTS ni umumiy o’rta ta’limning tarkibiy tuzilishi,mazmuni,o’quvchilarning tayyorgarlik darajasi,o’quv yuklamasi hajmiga qo’yiladigan me’yor va talablar majmui bo’lib,u davlatnin me’yoriy xujjati sifatida e’tibor etilgan.

“Ta’lim to’g’risidaga”gi qonunning “DTS to’g’risidagi 7-moddasida belgilab berilgandek “DTS lari umumiy o’rta,o’rta maxsus,kasb-xunar va oliy ta’lim mazmuniga hamda sifatiga qo’yilgan talablarni belgilaydi.O’zbekiston Respublikasining barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir”.

Boshlang’ich ta’lim davlat qonunini hayotga tatbiq etishda muxim bosqich xisoblanadi va unda ona tili,o’qish asosiy o’rin egallaydi.Ona tili dasturi quyidagi bilimlarni o’z ichiga oladi..

1.Savod o’rgatish,sinfdan tashqari o’qish va nutq o’stirish.

2.Sinfda,sinfdan tashqari o’qish va nutq o’stirish.

3.Fonetika,grammatika,imlo va nutq o’stirish.

Fonetika,grammatika,to’g’ri yozuv va nutq o’stirish.

Boshlang’ich sinflarda ona tili o’rgatishdan asosiy maqsad bolalarning yosh xususuyati va yozma nutqini,tafakkurini amalga oshirish,ularni shahs sifatida shakllantira borishni amalga oshirish,ularda bilim olishga qiziqishni oshirish,faollik,mustaqillik mexnatsevarlik,qiyinciliklarni enga olish qobiliyatlarini o’stirish hisoblanadi.Bolalarning aqliy va nutqiy qobiliyatlarini muvaffaqiyatli o’stirish kelgusida fanlarni puxta o’zlashtirishlariga imkoniyat yaratadi.

Boshlang’ish sinflar “Fonetika”grammatika,to’g’ri yozuv va nutq o’stirish” dasturi boshqichi izchillik tamoyillari asosida tuzilgan bo’lib,foneika,grammatika imlodan beriladigan boshlang’ich ta’limotlar yuqori sinflarda o’qitiladigan ona tili va adabiyot, materillari bilan uzviy bo’glanadi.Ushbu dastur “Tovushlar va harflar”, “So’z””Gap”,”Boglanishli nutq” va “Xusnixat bo’limlarini o’z ichiga oladi.

Tovush va harflar.

Tovushlar va xarflarga oid asosiy bilimlar o’quvchilarning savod o’rgatish jarayonida o’rgangan amaliy bilimlariga asoslangan holda 1-2 sinflarda beriladi,ular haqidan ko’nikma va malakalar hosil qilinadi.Tovushlar va harflar,unli va undosh tovushlar,ularbning harfiy ifodasi,bo’g’in jarangli va jarangsiz undosh tovushlar haqida tushunchalar beriladi.

Bolalar shu bilimlar asosida aytilishi va yozilishi farq qiladigan so’zlar:a va o ,y va n tovushli so’zlarning aytilishi va yozilisi,so’z oxirida kelgan jaraghli b va d undoshlarning jarangsiz jufti, n va m undosh eshitilsa ham d va g harfining yozilishi, ayrim so’zlar oxirida kelgan g va m undoshlarning talaffuzida tushib qolishi,ammo yozuvda saqlanishi,yonma-yon kelgan ikki bir xil undoshli so’zlarning aqtilishi va yozilishini bilib oladilar.

3-4 sinflarda esa tovushlar va harflarga oid bilimlar chuqyrlashtiriladi,mustahkamlanadi.So’zlarni tovush harf tomonidan tahlil qilish takomillashtiriladi,bolalarda nutqni eshita olish qobiliyatini o’stirishga e’tibor kuchaytiriladi.Bular o‘z navbatida o’quvchilar savodxonligini oshiradi.Xatosiz ko’chirib yozish,eshitib yosish,yozganlarini mustaqil tekshirish ko’nikmalarni o’stiradi.

Tovushlar va harflar yuzasidan olib boriladigan ishlar kichik yoshdagi o’quvchilarning og’zaki va yozma nutq madaniyatini o’stirish va takomillashtirishga yo’naltiriladi.

Boshlang’ich sinflarda bolalarni har tomonlama rivojlantirishga ongli,ifodali o’qish,hisoblash,savodli o’qish va yozish,nutqini o’stirish va xulq madaniyatini shakllantirishga puhta zamin tayyorlaydi.

Boshlang’ich ta’lim o’rta umum ta’limning asosiy poydevoridir.O’quvchi boshlang’ch sinfda chuqur va puhta bilim olsagina yuqori sinflarda fanlarni yaxshi va a’lo darajada o’zlashtira oladi.Yangi DTS va dasturi yoshlarga ta’lim-tarbiua berishning vazifalarini hal qilishda o’qituvchiga,uning chuqur bilimliligi,g’oyaviy e’tiqodiga,kasb mahoratiga iste’dod madaniuatiga bog’liqdir.

Oq’uvchilarda mustaqil fikrlash ko’nikmasini ham o’stirishga o’qituvchi diqqat-e’tiborini qaratish shart.

O’qituvchining pedagogik jixatdan yahshi tayyorgarlik ko’rish o’itishda hal qiluvchi ahamiyatga egadir.Boshlangi’ch sinfning 1-sinfidan boshlab maktabga yangi qadam qo’ygan yoshlarni savodxon qilish har bir sinf o’qituvchisining burchi va vazifasidir.Buning uchun o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida xamkorlik bo’lishi shart.

O’qituvchi har bir harfni o’rgatishda harf va tovush,harfni to’g’ri talaffuz qilish,o’tilgan yangi harf ishtirokida bo’f’inlar hosil qilish,bo’g’inlab o’qish va kiyinroq co’zlarni butuncha o’qish uchun o’uinlar asosida o’rgatish maqsadga muofiqdir.

Savod o’rgatish davrida oldindan kerak bo’lgan ko’rgazmali qurollarni tayyorlab darslarda o’rinli foydalanib analitik-sinimetik tovush metodini samarali amalga oshirish kerak.Savod o’rgatish davri uchun quyidagi ko’rsatmali qurollar tayyorlanadi.

1.Sinf harf kassasi 2.Sinf gorizontal polotnasi yoki magnit taxta.

3.Har bir o’quvchi uchun( yoki har bir partaga) harf kassa hamda termipolotnasi.

4.Kesma bo’g’inlar( har bir mavzuga alohida).

5.Tarqatma materiallar(so’zlar yozilgan kartochkalar,

6.Rasnli alifbe(har bir harf uchun tayyorlangan rasmlar)

7.Kesma harflar( boshma bosh va kichik holda yozma harflar)

Alifbegacha bo’lgan davrda hamda savod o’rgatish jarayonida o’quvchilarda bor bo’lgan so’z boyligini yanada boyitib boriladi.Harf,tovush,bo’g’in,so’z,gap haqidagi tushcunchlar berish,so’zlarni bo’g’inlab to’laligicha to’g’ri,ravon o’qish idrok qilish ko’nikmalarin hosil qilinadi,alifbedan keyingi davrda so’zlarni to’g’ri,ravon.tez o’qish ko’nikmalarini ostirish bilan birga o’qiganlarni gapira olish,rasm asosida xikoya tuzish malakalari rivojlantiriladi.

Boshlang’ich sinflarda so’z leksik-grammatik tomonidan o’rganish,lug’at ustida ishlashga e’tibor beriladi.Lug’aviy mashqlar grammatik va to’g’ri yozishni o‘rganish bilan bog’liq holda olib bolriladi.O’quvchilar oqish,grammatika,to’g’ri yozuv imlodan materiallarni o’rganish bilan bog’liq holda so’zlar shaxs va narsalarning nomini,xarakatini,belgisini,sanog’i va tartibini ifodalovchi,yaqin va qarama-qarshi ma’noni bildirish,matnlarni har hil ma’noda ishlatilishini bilib oladilar,ular o’z fikrlarini to’gri va aniq ifodalashga,fikrga mos so’zlar tanlab olishga o’rgatib boriladi.

So’z turkumlarini o’rganishga 2-sinfda tayyorlanadilar.Ular kim? (kimlar?) nima?, nimaga? so’roqlariga javob bo’lgan shaxs va narsalar nomini qanday? qanaqa? qaysi? so’roqlariga javob bo’lgan,shaxs va narsalarning snog’i va tartibini,nima qildi?,nima qiladi? nima qilyapdi? so’rog’iga javob bo’lgan narsa va shaxsning harakatini ifodalashni bilib oladilar.Ularni ma’lum so’roq bera olishga u yoki bu so’roqqa javob bo’lgan so’z nimani ifodalashini aytib berishga o’rgatiladi.

3-sinda o’quvchilar o’zak va o’zakdosh so’zlar bilan tanishadilar.So’zning tarkibi,o’zak,so’z yasovchi va so’z o’rgartuvchi qo’shimchalar o’rganiladi.Oddiygina so’z yasalishi bilan ko’p ishlatiladigan -chi, la, siz,- zor,- li,- kor kabi qo’shimchalar ma’nosi bilan amaliy tanishtiriladi.

O’quvchilar so’z turkumi termin bilan 3-sinfda tanisahdilar.Ular ot,otning ma’nosi (shaxs predmetlrning nomini bildirishi) so’roqlari birlikva ko’plikda qo’llanishi sifat,uning ma’nosi) predmetning belgisini bildirish so’roqlari:son,uning ma’nosu (narsa,predmetning sanog’i va tartibini bildirishi) so’roqlari,bo’’lishli va bo’lishsiz fe’llari o’rganadilar.

4-sinfda o’quvchilar otlarning egalik qo’shimchalari bilan qo’llanishi,kelishik qo’shimchalari bular turlanishini va asosiy so’roqlariga qarab ularning bir-biridan farqlanisini,kelishik qo’shimchalarning yozilishini,sifat yuzasidan o’rganilganlar takrorlanib,qip-qizil,yum-yumshoq kabi sifarlarning son,uning ma’nosi,sanoq va tartib sonlar,ularning so’roqlari,tartib sonlarning yozilisini, kishilik olmoshlari,ularning uch shaxsda,birlik va ko’plik sonda qo’llanilishi,kelishiklar bilan turlanishini o’rganadilar.4-sinfda o’quvchilarga fe’llarning tuslanishi(shaxs-son qo’shimchalari bilan o’zgarish) [aqida tushunchalar beriladi.3-o’tgan hozirgi,kelasi zamonda qo’llanishi,o’tgan zamon qo’shimchasi (di) ning aytilishi va yozilishi ,qo’shimcha fe’llar va ularning yozilishi o’rgatiladi..Dasturning “Gap bo’lishida nutqda ko’proq ishlatiladigan va ammo,lekin,biroq,shunisg uchun bog’lovchilari bilan tanishadilar.

So’sning tarkibi va s’o’z turkumlarini o’rganish jarayonida turli so’z turkumlariga oid so’zlarning hilma-hil ma’nolarda qo’llanilishi hamda so’zni gapda,so’z birikmasida to’g’ri o’rini, aniq ishlatilisni bilib olishga yordam beradigan leksik mashqlar,shuningdek,o’quv yili davomida o’rganiladigan,imlosi qiyin so’zlarning yozilishini bilib olishga ko’maklashadigan lug’aviy-imloviy mashqlar o’tkaziladi.O’quvchilar darslikda berilgan lug’tadan,boshlang’ich sinflar uchun nashr etilgan imlo lug’atidan foydalanishga o’rgatiladi.

Boshlang’ich sinf o’quvchilariga gap haqida,gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari,darak,so’oq,buyruq gap) haqida,xis-hayojon bilan aytilgan gaplar,gapning mazmuniga ko’ra oxiriga nuqta,so’roq va undov belgisining qo’yilisihi haqida,gap bo’laklari, gapda so’z birikmalariga ajratish haqida, dastlabki ma’lumotlar tort o’quv yili davomida izchillik bilan berib boriladi.

Birinchi sinfda o’quvchilar nutqdan gapni ajratib olishga,gapni alohida so’zdan farqlashga,gapni o’qiganda ohangga rioya qilishga,ta’lim tayyorgarlikdan so’ng gapning birinchi so’zini bosh harf bilan boshlab yozilgan va oxiriga nuqta qo’yishga o’rganadilar.

Ikkinchi sinfd esa oldingi sinfda berilgan bilimlar yangi til materiallari asosida mustahkamlanadi,o’quvchilar gapning oxirida nuqtadn tashqari so’roq belgisi va undov belgisining ishlatishi bilan tanishadilar va oxirga qo’yilgan tinish belgisiga mos ohangda gapni o’qishga o’rganadilar.

Uchunchi sinfda gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlart(darak,so’roqbuyruq gap) shuningdek,ayrim gaplarning,his hayojon bilan aytilishi va oxiriga undov belgisining qo’yilishi haqida tushuncha beriladi,ularning o’gzaki va yozma nutqda qo’llashga o’rgatiladi.Gap bo’laklari ega kesim va ikkinchi darajali bo’laklar mavzulari ham o’rganiladi.

To’rtinchi sinfda ammo,lekin,biroq bog’lovchilari yordamida bog’langan va bog’lovchilarsi qo’llangan uyshiq bo’lakli gaplar o’rganiladi.O’quvchilar uyshiq bo’laki gaplarni sanash ohangida o’qishga,ammo,lekin,biroq bog’lovchilari bilan bog’langan uyushiq bo’laklar orasida bog’lovchilardan oldin hamda bog’lovchilarsiz bog’langan uyshiq bo’laklar orasida vergul qo’yib yozishga,uyshiq bo’lakli gaplardan og’zaki va yozma nutqda foydalanishga o’rganadilar.

Bog’lanishli nutq.

Boshlang’ich sinflarda olib boriladigan ta’limiy ishlarning asosiy yo’nalishlaridan biri o’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini o’stirish, muomala odobini shakllantirish hisoblanadi.

O’quvchilar nutqini ostirish ustida ishlash savod o’rgatichning birinchi kunlaridanoq boshlanib,o’qish va ona tili darslari,atrofimizdagi olam,matematika va boshqa fanlar,cinfdan tashqari mashg’ulotlar bilan bog’liq holda uzchillik bilan davom ettiriladi.Nutqiy mashqlardan bog’lanishli nutqqa oid og’zaki va yozma mashqlarga alohida ahamiyat beriladi.”Sinfda,sinfdan tashqari oqish va nutq o’stirish dasturiga ko’ra o’qilga matnni qayta hikoyalash(og’zaki bayon) oqiganlar,ko’rgan bilganlari,eshitganlari asosida ogh’zaki hikoya tuzish(insho)ga oid og’zaki mashqlar o’tkaziladi.

Fonetika,grammatika,imlo va nutq o’stirish dasturiga ko’ra kichik yoshdagi o’quvchilarning yoshlariga mos ravishda namuna asosida

matn tusidhga va uni lug’aviy-imloviy tayyorgarlikdan so’ng o’qituvchi yordamida yozish(bayon) ga doir ko’rgan bilganlari,o’qiganlari,kuzatishlari asosida matn tuzishlariga,ya’ni inshoga oid mashqlarni bajarishga o’rgatib boriladi.

Fonetika, grammatika, imlo va nutq o’stirish dasturiga ko’ra kichik yoshdagi o’quvchilarning yoshlariga mos-ravishda namuna asosida matn tuzishga va uni lug’aviy -imloviy tayyorgarlikdan so’ng o’qituvchi yordamida yozishga doir ko’rgan bilganlari, o’qiganlari, kuzatishlari asosida matn tuzilmalariga, ya’ni inshoga oid mashqlarni bajarishga o’rgatib beriladi.

O’quvchilarning o’zgalar fikri va matnni ahglash malakalarini shakllantirishda quyidagi uslublardan foydalanish mumkin

Ona tili darsida o’tgan soatda o’tilgan “ish xarakatini boshqalarga so’zlab” mavzuni takrorlash va o’quvchining o’zlashtirishini aniqlash maqsadida sinfsagi o’quvchilarga o’tilgan mavzuga mos vazifa beriladi.Sinf taxtasiga bahor fasli tasvirlangan rasmni ilib qo’yiladi.Rasmdagi ish xarakatini bildirgan so’zlarni topib yozish kerakligi aytiladi.

-keldi, isidi, oqdi, chiqardi,ochildi,ekildi,parvarish qilindi,ochdi kabi so’zlar tanlab yoziladi,O’quvchilar yozilgan so’zlarni o’qiydilar.Savollar beriladi.

-nima uchun bu so’zlarni yozdingiz?

-fe’l qanday so’roqlarga javob bo’ladi?

fe’l drb nimaga aytiladi?

O’quvchilar fe’l haqida bilganlarni aytadilar.

-Bu so’zlar narsani ish xarakatini bildiradi.

-Fe’l nima qildi?nima qiladi?nima qilyapti? so’roqlariga javob bo’ladi.

-Fe’l narsani ish xarakatini bildirib nima qilgi?nima qiladi?nima qiluapti? so’roqlariga javob bo’ladi.

“Bahor” mavzusida hikoya yozish vazifasi beriladi.Sinfda qancha o’quvchi bo’lsa shunsha hikoya yozadilar. 3-4 o’quvchidan yozgan hikoyasi o’qitiladi.O’quvchilarga yana vazifa beriladi.

– Ish xarakatini bildirgan so’zlarni tagiga chizing.Vazifa o’qituvchi tomonidan nazorat qilib boriladi va qaysi so’zlarni ragiga chizganligini aniqlash maqsadida. o’quvchilardan so’raladi.O’qituvchi bu uslubda o’tilgan mavzuni qanday o’zlashtirganliklarini aniqlab bo’sh o’quvchilarni aniqlab oladi va dars jarayonida bu o’quvchilarga e’tibor qaratiladi.

Boshlang’ich sinflarda bayon va insho ta’limli xarakterda bo’ladi/ Bayon ham, insho ham kichik hikoya tarzida bo’lishi zarur. O’quvchilarning bilim, malaka va ko’nikmasiga qo’yilgan DTS ning minimal talabi.

1-sinfda savod o’rgatishdan keyin 6 so’z

2-sinfda 8-10 so’z

3-sinfda 10-12 so’z

4-sinfda savod o’rgatishdan keyin 12-15 so’zdan iborat lug’at diktanti o’tkaziladi.

1-sinfda 2 -yarmida 15-20 so’z

2-sinfda 1 -yarmida 25-30 so’z

2-sinfda 2 -yarmida 35-45 so’z

3-sinfda 1 -yarmida 45-55 so’z

3-sinfda 2 -yarmida 55-65 so’z

4-sinfda 1 -yarmida 65-70 so’z

4-sinfda 2 -yarmida 75-80 so’z

2-sinfda 35-40 so’zli matn so’roq gaplardan tuzilgan tayyor reja asosida 3-sinfda 65-70 so’zli matn yuzasidan birgalikda mustaqil ravishda tuzilgan reja asosida bayon yozish,4-sinfda esa mustaqil reja tuzib shu asosida bayon yozish malakalari shakllanadi.

O’quvchilarni har bir darsda kitob bilan ishlashga(o’rganilayotgan mavzuni,kerakli koidani mashqni tezda topishga,mashq topshiriqlarini tartibi bilan izchil bajarishga) bajarilayotgan mashqning maqsadini (nimaga o’rgatinshini) tushuntirishga o’rgatish kerak.

O’quvchlarda bilish jarayonini faollashtirish va ona tilidan beriladigan bilimlarni puxta o’zlashtirish uchun ta’limiy o’yinlar qatnashadigan turli qiziqarli mashqlar,boshqotirma (krassvord-kataklarni harflar bilan to’ldirish o’ylangan so’zlarni topishga oid topishmoq), mustaqil ma’noga ega bo’lgan bir necha so’zdan tuzilgan so’zni topish(belboq,gultojixo’roiz) rebus-so’z yoki gapni shaki,harf,belgilar bilan ifodalaydigan topishmoq).

1.”Bo’g’in tuz” o’yini.

Uangi o’tilgan L harf ishtirokida bo’g’in tuzish Ala, lo, li, ochiq va al, ol, il kabi yopiq bo’g’in tuzadilar.

2. So’z top” oyini.

lo-la,al-la,o-na, a-na, o-la.

Mavzu: Ona tili darslariga qo’yilgan talablar

«Ona tili» 8-sinflar uchun 8- 8- 36-dars

Mavzu: Ona tili darslariga qo’yilgan talablar

Related posts: