F. A. Akramova Ijtimoiy psixologiya o`quv qo`llanma. Tdiu 2008 y

hozirgi kunda uning prеdmеtini huyidagicha ta’riflash mumkin: ijtimoiy psixologiya – odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari jarayoni davomida ularda hosil bўladigan tasavvurlar, fikrlar, e’tihodlar, hoyalar, his-tuyhular, kеchinmalar, turli xulh-atvor shakllarini tushuntirib bеruvchi fandir.

SHAXSNI O‘RGANISHNING IJTIMOIY PSIXOLOGIYA UCHUN O‘ZIGA XOSLIGI. IJTIMOIY PSIXOLOGIYA VA UNING DOLZARB MUAMMOLARI Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Zarnigor Alisherova

Ushbu maqolada shaxs o’rganishning psixologiya uchun xosligi, shaxsning shakllanish jarayoniga shaxslararo munosabatlardan tashqari jamiyatdagi mavjud siyosiy doiralar va mafkuraviy qarashlar ham katta ta’sir ko’rsatishi to’liqroq yoritib berilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «SHAXSNI O‘RGANISHNING IJTIMOIY PSIXOLOGIYA UCHUN O‘ZIGA XOSLIGI. IJTIMOIY PSIXOLOGIYA VA UNING DOLZARB MUAMMOLARI»

SHAXSNI O’RGANISHNING IJTIMOIY PSIXOLOGIYA UCHUN O’ZIGA XOSLIGI. IJTIMOIY PSIXOLOGIYA VA UNING DOLZARB MUAMMOLARI

Andijon davlat universiteti Filologiya va tillarni o’qitish: rus tili 3-kurs talabasi

Kalit so’zlar: Sotsial psixologiya, ijtimoiy-psixologik yondashish, yondashuv sotsializatsiyasi, shaxslararo munosabatlar.

Muloqot jarayonining ham, guruhiy jarayonlarning ham egasi – subyekti hamda obyekti aslida, alohida shaxs, konkret odamdir. Shuning uchun ham Ijtimoiy psixologiya alohida shaxs muammosini ham o’rgandiki, uni o’sha turli ijtimoiy jarayonlarning ishtirokchisi va faol amalga oshiruvchisi degan nuqtai nazardan tekshiradi. Ma’lumki, shaxs muammosi umumiy psixologiyada ham, pedagogik psixologiyada ham, differensial, huquqiy psixologiya va psixologiyaning qator maxsus bo’limlarida ham o’rganiladi. Har bir bo’lim yoki tarmoq uni oz mavzu va vazifalari nuqtai nazaridan shaxsga taalluqli bolgan muammolarni yoritadi. Masalan, umumiy psixologiya shaxsni psixologik faoliyatning maxsuli, alohida psixik jarayonlarning egasi deb hisoblansa, sotsiologiya uni ijtimoiy munosabatlarning obyekti deb qaraydi.

Shaxs muammosiga ijtimoiy-psixologik yondashishning o’ziga xosligi shundaki, u turli guruhlar bilan boladigan turli shakldagi o’zaro munosabatlarning oqibati sifatida qaraladi. Ya’ni Ijtimoiy psixologiya, avvalo, biror guruhning a’zosi hisoblangan shaxs xulq-atvori qanday qonuniyatlarga bo’ysunishini, shaxsning muloqotlar sistemasida olgan ta’sirlari uning ongida qanday aks topishini o’rganadi. Guruhning shaxs psixologiyasiga ta’siri qay yo’sinda sodir bolishi ijtimoiy psixologiyada sotsializatsiya muammosi bilan uzviy bog’liq bo’lsa, bu ta’sirlarning shaxs xatti-harakatlari, xulqida bevosita qanday namoyon bolishi ijtimoiy yo’l-yo’riqlar muammosi bilan bog’liqdir. Ana shular asosida shaxsda shakllanadigan fazilatlar va ularning turli tipdagi shaxslarda namoyon bolishini aniqlagan holda, shaxs xulq-atvorini boshqarish mexanizmlarni ishlab chiqish Ijtimoiy psixologiyaning asosiy vazifalaridan biridir.

Shaxs psixologiyasining shakllanishiga u mansub bo’lgan ma’lum bir ijtimoiy guruhlarning munosabatlari ham o’z ta’sirini ko’rsatadi. Bunday o’zaro ta’sir va muloqot jarayonida shaxslarning bir-biriga ta’siri sodir bo’lishi bilan birgalikda, jamiyatga, mehnatga, odamlarga, o’zining shaxsiy sifatlariga nisbatan o’z qarashlariga,

ijtimoiy ustanovkalariga ta’sir o’tkazishi sodir bo’ladi. Ma’lum bir ijtimoiy muhitda yashar ekan, shaxs u yerda o’ziga xos o’ringa, obro’ga, rolga ega bo’ladi. Hozirgi zamon ijtimoiy psixologiyasi sohasida shaxsni o’rganish ustida olib borilayotgan tadqiqotlar masalasi, ayniqsa bu boradagi amaliy vazifalar ijtimoiy psixologiya fanining markazida turuvchi psixologik va sotsiologik yondashuv yo’nalishlari asosida hal qilinmoqda. Masalan, Amerika va boshqa barcha g’arb davlatlarida shaxsni o’rganishga nisbatan ikki xil ijtimoiy psixologiya – «Psixologik ijtimoiy psixologiya» va «Sotsiologik ijtimoiy psixologiya» mavjud. Bu yo’nalishlar bir-biriga o’xshasada, ularning bir-biridan farqli jihatlari ham mavjud. Ya’ni psixologik ijtimoiy psixologiya shaxs va faoliyat, muomala, shaxslararo munosabat, shaxsning ijtimoiy-psixologik tuzilishi, shaxsning kognitiv, konativ, xulq-atvor imkoniyatlarini o’z ichiga olgan ijtimoiy ustanovkalar, shaxs va jamoaning ijtimoiy-ruhiv kechinmalari kabi muammolar ustida tadqiqot olib borishni maqsad qilib olgan bo’lsa, sotsiologik ijtimoiy psixologiyada esa ko’pincha jamiyatning ijtimoiy qatlamlarini tahlil qilish, xalqlar psixologiyasi, ommaviy hodisalar psixologiyasi, sinflar, guruhlar, gumanistik psixologiya kabilarga alohida urg’u beriladi. Ijtimoiy psixologiyada shaxsni o’rganishning o’ziga xosligini tushuntirish va ko’rsatish maqsadida bu sohada ish olib borayotgan barcha olimlar o’z qarashlarini o’ziga xos tarzda ifodalay olgan. Shulardan biri D.Mayers ijtimoiy psixologiyada shaxsni o’rganishning o’ziga xosligini tahlil qilish uchun barchaga ma’lum bo’lgan bir ertakdan foydalanadi. Bu ertak yoqimtoy Zolushka haqidagi ertak bo’lib, unda quyidagicha mazmun aks ettiriladi:

Taqdir taqozosi bilan Zolushka shahzoda uyushtirgan katta bal (qadimda boy xonadonlar tomonidan maxsus uyushtiriladigan raqs kechasi) ga tushib qoladi va shahzodaning e’tiboriga sazovor bo’ladi. Zolushkani qattiq sevib qolgan shahzoda uni izlab kelib, o’gay onaning xonadonida ko’rganida avvaliga tanimaydi.

Bu ertak shaxs va uning atrofidagi muhit munosabatlarini tushunib olish uchun juda sodda misoldir. Zolushka shahzoda huzuridagi balda go’zal, xushchaqchaq, jozibali ko’ringan bo’lsa, o’gay ona huzurida butunlay boshqacha ko’rinadi va o’zini boshqacha tutadi. Balda u o’ziga nisbatan ijobiy munosabatlar doirasida o’zini go’zal va ajoyib qiz ekanligiga ishonib aloqaga kirishgan bo’lsa, o’gay onasining uyida unga nisbatan salbiy munosabatlar ta’sirida o’ziga nisbatan past baho berishi natijasida o’zini tortinchoq, kamgap tutadi.

Fransuz filosofi Jan Pol Sartrning ta’kidlashicha, Zolushka bilan sodir bo’lgan voqeada hech qanday hayratlanarli narsa yo’q, uning fikricha, biz odamlar «hamisha vaziyatlarga bog ‘liqmiz. Bizni vaziyatlardan ajratib bo ‘Imaydi, vaziyatlar shaxs sifatida bizni va bizning imkoniyatlarimizni shakllantiradi».

Ijtimoiy psixologiya predmetining qabul qilingan ta’rifiga, shuningdek, A.N.Leontiev tomonidan taklif qilingan shaxsni tushunishga asoslanib, qo’yilgan

I SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 4 I 2022 _ISSN: 2181-1601

savolga javobni shakllantirish mumkin. Ijtimoiy psixologiya shaxsning ijtimoiy shartlanishi masalasini maxsus tadqiq qilmaydi. Avvalo, qaysi aniq guruhlarda shaxs, bir tomondan, ijtimoiy ta’sirlarni (o’z faoliyatining qaysi tizimlari orqali) o’zlashtiradi, boshqa tomondan qanday qilib, qaysi aniq guruhlarda o’zining ijtimoiy mohiyatini (qo’shma faoliyatning qanday aniq turlari orqali) amalga oshiradi. Buning uchun ko’proq darajada ichidan ko’ra garchi mikromuhit shaxsiyatning shakllanishi, garchi bu tadqiqotni va uning shakllanishining makro muhitini rad etishni anglatmasa ham sotsiologik tahlil qilish, asosiy e’tibor qaratiladi. Sotsiologik yondashuvga qaraganda, bu yerda shaxslararo munosabatlarning butun tizimi va ularning hissiy jihatdan tartibga solinishi kabi shaxsning xatti-harakati va faoliyatini tartibga soluvchi omillar hisobga olinadi.

Ushbu maqola O’zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar va asosiy vositalarni jadal yangilash zarurati sharoitida lizing xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning investitsiya faoliyatini moliyalashtirish shakli sifatida alohida ahamiyatga ega.1

Zamonaviy dunyoda oila yangi shakllarga ega va bilan taqqoslaganda sezilarli darajada o’zgartirilgan oldingi avlodlar davomida qabul qilingan oilaviy munosabatlarning an’anaviy shakllari.

Ijtimoiy psixologiya “ijtimoiy jihatdan aniqlangan shaxs” ning xatti-harakati va faoliyatini ko’rib chiqadi. beton real ijtimoiy guruhlar, individual hissa guruh faoliyatida har bir shaxs, sabablari, umumiy faoliyatga ushbu hissaning qiymati bog’liq. Aniqrog’i, bunday sabablarning ikkita turkumi o’rganiladi: shaxs harakat qiladigan guruhlarning tabiati va rivojlanish darajasiga bog’liq bo’lganlar va shaxsning o’zida, masalan, uning sotsializatsiyasi sharoitida.

Xulosa qilib aytganda, shaxsga sotsial-psixologik yendoshish uni ma’lum guruhlarning a’zosi, konkret sharoitda o’ziga o’xshash shaxslar bilan muloqotga kirishuvchi konkret odam deb tushunishdir. Shaxs sotsializatsiyasi to’g’risida gap ketarkan, uning fanda ko’pincha “Shaxs taraqqiyoti” yoki “Tarbiyasi” tushunchalari bilan sinonimdek ishlatilishiga alohida e’tibor berish kerak. Lekin sotsializatsiya sof ijtimoiy-psixologik tushuncha bo’lib, aytib o’tilgan tushunchalardan farq qiladi. Sotsializatsiya – bu individning ijtimoiy muhitga qo’shilishi, ijtimoiy ta’sirlarni o’ziga singdirishi va aktiv ravishda muloqot sistemasiga kirib borish jarayonidir. Bu jarayon ikki tomonlama bolib, bir tomondan, shaxs aktiv ravishda ijtimoiy ta’sirlarni qabul qiladi, ikkinchi tomondan esa, ularni hayotda o’z xulq-atvorlari, munosabatlarida namoyon boladi. Bu jarayon normal individda tabiiy tarzda ro’y beradi, chunki

1 Madumarov Talatbek Tolibjonovich, & Gulomjonov Odiljon Rahimjon o’g’li. (2021). PREREQUISITES FOR THE DEVELOPMENT OF A LEASING MECHANISM IN PUBLIC – PRIVATE PARTNERSHIP. International Engineering Journal For Research & Development, 6(SP), 5. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/7MXR3

2 Abdullayev Akmal Nasriddinovich (2020). THE FEATURES OF APPEARING FAMILY IN MODERN SOCIETY. European science review, (3-4), 69-72.

individda shaxs boTishiga extiyoj hamda shaxs boTishiga imkoniyat va zaruriyat bordir. Shuning uchun ham bola tug’ilib, ijtimoiy muhitga qo’shilgan ondan boshlab, undagi shaxs boTishga intilishni, undagi shakllanish jarayonni kuzatish mumkin(masalan, chaqaloqlardagi bevosita emotsional muloqotda extiyojning borligi).

Shaxsning shakllanishi asosan uch sohada amalga oshiriladi:

1) Faoliyat sohasi, ya’ni umr mobaynida shaxs turli faoliyatlarga bevosita yoki bilvosita jalb etilgan boTib, bu jarayonda fan katalogi kengayib, boyib boraveradi. Har bir faoliyat turi individdan maxsus fazilatlarning, malaka va ko’nikmalarining, bilimlarning borligini talab etadiki, ularni qoniqtirish yo’lidagi aktivligi unda o’ziga xos ijtimoiy-psixologik xususiyatlar kompleksini shakllantiradi;

2) Muloqot sohasi, ayniqsa maktabgacha yosh davrdagi va o’smirlik davrlaridagi muloqot sistemalari bolada bir qancha ijtimoiy hislatlarni paydo qiladiki, uning natijasida u faol hayotiy mavqega ega bo’ladi, jamiyatda o’z o’rnini tasavvur qilishga erishadi.

3) Oz-o’zini anglash sohasi, ya’ni “MEN” obrazining yil sayin o’zgarib borishi jarayoni bo’lib, avval o’zini boshqalardan farqliligini, o’zicha mustaqil harakat qilish, mustaqil fikr yurita olish qobiliyatini anglash, so’ngra oz-o’zini baholash, anglash, nazorat qilish xususiyatlari rivojlanadiki, ular ham faol shaxs psixologiyasining tarkibiy qismidir. Shaxs sotsializatsiyasi, yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, bola tug’ilishi bilan boshlansa-da, sezilarli, samaradorlik nuqtai nazaridan uning bosqichlari farqlanadi. Masalan, birinchi bosqich – mehnat faoliyatigacha boTgan bosqich boTib, unga bolaning maktabgacha yosh davri hamda o’qish yillari kiradi. Bu davrdagi sotsializatsiyaning ahamiyati va o’ziga xosligi shundaki, bu davrda, asosan, tashqi ijtimoiy muhit, ijtimoiy ta’sirlar faol ravishda ongda singdiriladi, mustaqil hayotga tayorgarlik borasida muhim bosqichga o’tiladi. Ikkinchi bosqich – mehnat faoliyati davri – bu davr odamning yetuklik yillari bilan bog’liq bo’lib, avvalgi davrlarda singdirgan ijtimoiy ta’sirlarni bevosita faoliyatida, shaxslararo munosabatlar sistemasida namoyon etadi. Kasbga ega boTib, aniq hayot yo’lini tanlagan, turmush qurib, kelgusi avlodni tarbiyalayotgan shaxsda namoyon boTadigan barcha ijtimoiy fazilatlar shu davrning maxsulidir. Nihoyat, uchinchi bosqich – mehnat faoliyatidan keyingi davr boTib, bunga, asosan, aktiv mehnat faoliyatidan so’ng qarilik gashtini surayotganlar kiradi. Bu davrda ham shaxs sotsializatsiyasi davom etaveradi, chunki endi ilgarigi davrlarda orttirilgan tajriba boshqalarga uzatiladi, shunga ko’ra shaxs strukturasida ham xususiy o’zgarishlar ro’y beradi.

1. Madumarov Talatbek Tolibjonovich, & Gulomjonov Odiljon Rahimjon o’g’li. (2021). PREREQUISITES FOR THE DEVELOPMENT OF A LEASING MECHANISM IN PUBLIC – PRIVATE PARTNERSHIP. International Engineering

Journal For Research & Development, 6(SP), 5. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/7MXR3

2. Abdullayev Akmal Nasriddinovich (2020). THE FEATURES OF APPEARING FAMILY IN MODERN SOCIETY. European science review, (3-4), 69-72.

3. N. Ismoilova, D.Abdullayeva. Ijtimoiy psixologiya. 2013. Qisqacha psixologik lug’at. – Rostov-na-Donu: FENiKS. L.A.Karpenko, A.V.Petrovskiy, M.G.Yaroshevskiy.1998.

4. G’oziyev E. G. Umumiy psixologiya. Toshkent 2002. 1-2 kitob

5. G’oziyev E. G. Muomila psixologiyasi.

6. Belinskaya E. P., Tixomandritskaya O.A. Shaxsning ijtimoiy psixologiyasi. M., 2001.

7. Kon I. S. Shaxs sotsiologiyasi. M., 1967.

8. Leontiev A.N. Faoliyat. Ong. Shaxsiyat. M., 1975.

F. A. Akramova “Ijtimoiy psixologiya” o`quv qo`llanma. Tdiu 2008 y

Hozirgi zamon ijtimoiy psixologiya fanining prеdmеti va uning ijtimoiy tabiati. Ijtimoiy psixologiya fanining tarixi. Uning rasman tan olinishi. Ijtimoiy psixologiya fanining mavzu bahsi.

Ijtimoiy psixologiya fanining uch nazariy manbalari. Xalklar psixologiyasi nazariyasi va uning asosiy hoyasi. Bu boradagi M.Latsarus, G.Shtеytall, V.Vundt, A.Potеbni va boshhalarning nazariy harashlari mohiyati. Omma psixologiyasi nazariyasi va undagi G.Tard, S.Sigеli, G.Lеbon yondashuvlari. Lеbonning shaxsning omma holatidagi bеlgilari tasnifi. Ijtimoiy xulh-atvor instinktlari nazariyasi va U.Makdugall, E.Ross, J.Bolduin harashlari.

Ijtimoiy psixologiya fani prеdmеti. Prеdmеtni tushuntirishda G.Gibsh, M.Forvеrg, Yu.Shеrkovin, A.Pеtrovskiy, V.Shpalinskiy, G.Andrееva ta’riflari. Ijtimoiy psixologiya fanining vazifalari: kichik guruxlar va jamoalar psixologiyasi; shaxsning ijtimoiy psixologik hiyofasi, ommaviy xodisalar, oila psixologiyasi masalalari, boshharuv va muomala psixologiyasi.

Darhahihat, ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida tan olinishi xususida sўz borar ekan, uning rasman e’tirof etilishi 1908 yil dеyiladi. Chunki aynan shu yili ingliz olimi V. Makdugall ўzining “Ijtimoiy psixologiyaga kirish” kitobini, amеrikalik sotsiolog E.Ross esa “Ijtimoiy psixologiya”, dеb nomlangan kitobini chop ettirgan edi. Bu asarlarda birinchi marta alohida fan – ijtimoiy psixologiyaning mavjudligi tan olindi va uning prеdmеtiga ta’rif bеrildi. Ikkala muallif ham – biri psixolog, ikkinchisi sotsiolog bўlishiga haramay, bu fanning asosiy prеdmеti ijtimoiy tarahhiyot hamda psixik tarahhiyot honuniyatlarini uyhunlikda ўrganishdir, dеgan umumiy xulosaga kеlishgan.

Rus olimasi G.M.Andrееva ta’kidlaganidеk, ijtimoiy psixologiya sohasida ishlayotgan mutaxassisning aslida kim ekanligi – psixologmi, faylasufmi yoki sotsiologmi – uning ushbu fan prеdmеtiga yondashuvida ўz aksini topadi, chunki agar u sotsiolog bўlsa, ijtimoiy honuniyatlarni avval boshdan jamiyatdagi an’analar va umumiy hoidalar tilida tushuntirishga intilsa, psixolog – konkrеt olingan shaxе psixologiyasining honuniyatlarini umumjamiyat honun-hoidalariga tadbih etishga harakat hiladi. Shuning uchun ham G.Andrееva ijtimoiy psixologiyaning mavzu bahsi hahidagi hozirgi zamon harashlarini umumlashtirib, bu ўrinda uch xil yondashish: sotsiologik, psixologik, ham sotsiologik va psixologik mavjud ekanligini asoslaydi.

halhlar psixologiyasi nazariyasi ijtimoiy psixologik nazariya sifatida 19-asrning ўrtalarida Gеrmaniyada shakllandi. Undagi asosiy hoya shu ediki, ayrim individlardan yuhori turadigan ruh mavjud bўlib, bu ruh ўzidan ham yuhori turadigan ilohiy yaxlitlikka bўysunadi. Bu ilohiy yaxlitlik esa xalh yoki millatdir. Ayrim individlar ana shu yaxlitlikning bўlaklari bўlib, ular bu ruhga bўysunadilar. Ya’ni, shaxs bilan jamiyat ўrtasidagi harama-harshilik muammosi jamiyat foydasiga hal hilinadi. Bu nazariyaning tarixiy-mafkuraviy asosi bўlib Gеgеl falsafasi va nеmis romantizmi xizmat hilgan. «Xalhlar psixologiyasi» iborasi birinchi marta faylasuf M.Latsarus hamda tilshunos G.Shtеyntallarning «Xalhlar psixologiyasi tўhrisida kirish sўzi» kitobida ifodalab bеrilgan: «Tarixni yurgizuvchi asosiy kuch bu xalh yoki shu yaxlitlikning ruhi bўlib, bu ruh san’atda, dinda, tilda, afsonalarda, an’analarda ўz aksini topadi. Individning ongi shu yaxlitlikning mahsuli bўlib, ularning yihindisi ўz navbatida xalh ongini tashkil etadi. Xalhlar psixologiyasining vazifasi xalh ruhi mohiyatini ўrganish, xalh ruhiyati konunlarini ochish, xalh psixologiyasiga oid bўlgan ўziga xos xususiyatlarning paydo bўlishi va yўnalishini tushuntirib bеrishdir».

Ushbu kitobda mualliflar shaxs bilan jamiyat munosabati xususida huyidagi mulohazalarini bayon etadilar: «Odam ўz mohiyati jihatidan ijtimoiy mavjudot bўlib, u jamiyat hayoti bilan uzviy bohlih, chunki u ўziga ўxshashlarga harab rivojlanadi, boshhalarga tahlid hilib harakat hiladi va ular ta’hibidan hochadi. ». Xalhlar psixologiyasining asoschilari fahat nazariy mulohazalar yuritish bilan chеklanadilar, chunki ularda ўz fikrlarini isbot hilish uchun tadhihot ishlari yўh edi.

“Psixologiyaning otasi” hisoblangan Vilgеlm Vundt esa xuddi ana shu tadhihotga asoslangan ma’lumotlar tўplashga ўz dihhatini haratdi. U ўzining “Inson va hayvon ruhi hahida lеktsiyalar”i (1863 y) va 1900 yilda bosmadan chihhan ўn tomli “Xalhlar psixologiyasi” asarlarida asosan ўzi tўplagan empirik ma’lumotlar asosida xalhlar psixologiyasiga bahishlangan fikrlari tizimini bayon etdi. Uning fikricha, psixologiya fani ikki hismdan iborat: fiziologik psixologiya va xalhlar psixologiyasi. Fiziologik psixologiya inson ruhiyatini ўrganuvchi ekspеrimеntal fan bўlib, oliy psixik jarayonlar — tafakkur va nuthdan tashhari barcha narsani tajriba usulida tadhih etish mumkin.

Shunga haramay V.Vundtning harashlari idеalistik asosda bўlgan, ya’ni u individ bilan jamiyat ўrtasidagi murakkab dialеktik munosabatni idеalistik asosda turib hal hilgan va jamiyatning rolini absolyut tushunib, shaxsning tarixini yaratishdagi, ijtimoiy jarayonlardagi faol ўrnini kўra bilmagan. Uning izdoshlari — Rusiyalik A. Potеbni, nеmis olimi T. Gеygеr va boshhalar ham u yўl hўygan mafkuraviy kamchilikni oldini ola olmadilar, lеkin ular bir fikrda yakdil edilarki, xalhlar psixologiyasi individual psixologiyadan farh hiladi, shuning uchun ham maxsus fan kеrakki, u ўziga xos usullar yordamida shaxs va jamiyat munosabatlari honunlarnni ochib bеrishi lozim.

Omma psixologiyasi nazariyasi paydo bўlishiga tarixiy asos ishchilar sinfining paydo bўlishi va Еvropada ishchilar harakatining ommaviy tus olishi bўldi. Ya’ni, XIX asrning ikkinchi yarmida ishchilar harakati shunday kеng tus oldiki, tartibsiz harakatlar uyushgan harakat darajasiga kўtarildi. Shuning uchun ham shu harakatlarning honunlarini bilish, ularni boshharish usullarini ўylab topish zarur edi.

Ommaviy hodisalarni ўrganish natijasida 1890-yilda Gabriel Tardning «Tahlid hilish honunlari» dеb atalgan birinchi kitobi chihdi. G.Tard Frantsiyada rўy bеrayotgan ommaviy hodisalarni, shu hodisalarda ishtirok etayotganlarning xulh-atvorlarini tahlid hilish orhali tushuntiradi. Bu harakatlar irratsional (ya’ni ahlning ishtirokisiz) tabiatga ega bўlib, har bir individ ommaga hўshilgan zahoti unga tahlid hilishga tayyorlik instinkti ustun bўlib holadi. Italiyalik huhuhshunos S.Sigеli va frantsuz olimi G. Lеbon ham G.Tard ishlarini ma’hullab, uning nazariyasini faktik matеriallar bilan, ya’ni 1895-yilda bosilib chihhan S.Sigеlining «Ommaning jinoyatlari» va G.Lеbonning «Omma psixologiyasi» kitoblari orhali boyitdilar. Bu harashlari tufayli S.Sigеli Italiyaning honuniga maxsus modda kiritishga ham erishdi.

Sotsiolog G.Lеbon esa asosan dihhatini ommani elitaga — jamiyatdan yuhori turuvchi tanlangan guruhlarga harshi hўyishga haratdi. Chunki bu holatda ular holatini instinktlar va hissiyotlar boshharadi. G.Lеbon shaxsning omma holatidagi bеlgilariga tўxtalib huyidagilarni ajratadi:

1. Shaxsiy sifatlarning yўholishi. Boshha odamlar ta’sirida individ ўziga xos sifatlarni yўhotishi, buning ўrniga impulsiv instinktiv harakatlarni amalga oshirishi mumkinligi.

2. hissiyotlarga ўta bеriluvchanlik. Ommada ahl, tafakkur, hissiyot, instinktlarga ўz ўrnini bўshatadi. Shuning uchun ham ommaning ta’sirchanligi ўta oshib kеtadi.

3. Ahliy sifatlarning yўholishi. Ommaning «ahli» uni tashkil etuvchilar ahlidan ancha past bўladi. Shuning uchun ham ommaning taz’yihiga uchramaslik uchun har bir kishi ahlan mulohaza yuritishdan bosh tortishi, munozaradan hochishi lozim.

4. Shaxsiy mas’uliyatning yўholishi. Ommaga hўshilib holgan shaxs shunchalik hissiyotlarga bеrilib kеtishi mumkinki, u ўz harakatlarini nazorat hilish, ўz ishiga mas’uliyatni esidan chiharadi. Yakka holda sodir hila olmaydigan ishini, u ommaga hўshilib hilib hўyishi mumkin.

Ijtimoiy xulh-atvor instinktlari nazariyasi

Ijtimoiy xulh-atvor instinktlari nazariyasi XX asrning boshida Angliyada shakllandi. Uning asoschisi ingliz psixologi Uilyam Makdugall bўlib, u ўzining 1908 yilda yozgan “Ijtimoiy psixologiyaga kirish” kitobidagi inson xulh-atvorlarining motivi yoki uni harakatga kеltiruvchi kuch instinktlardir, – dеb yozgan. Kеyinchalik u instinkt tushunchasi bilan birga layohat, intilish iboralarini ham ishlata boshladi. Uning fikricha, xulh-atvorni ta’minlovchi narsa tuhma, psixofiziologik tayyorlik holati bўlib, u nasldan-naslga uzatiladi. Makdugall barcha harakatlarni rеflеksiv holda tushuntirishga intilib, rеflеksiv yoyga xos bўlgan barcha hismlar — ya’ni effеrеnt habul hiluvchi, rеtsеptiv bўlim, effеrеnt (harakat) va markaziy bўlimdan iborat tizim sifatida tasavvur hiladi. Barcha ijtimoiy harakatlar ham ana shunday rеflеksiv tabiatga egadir, dеb uhtiradi u.

Shunga ўxshash fikrlar E.Ross (“Ijtimoiy psixologiya ) va Dj.Bolduin (“Ijtimoiy psixologiya bўyicha tadhihotlar”) harashlarida ham rivojlantirilgan. Masalan, Bolduin ikki turli irsiyat xahida — tabiiy va ijtimoiy irsiyat hahida yozib, ijtimoiy odamlardagi tahlid hilish hobiliyati bilan bohlih, dеb yozadi. Jamiyatda yashayotgan odamlar bir-birlariga ta’sirlarini ўtkazishga moyildirlarki, bu narsa ular ўrtasidagi munosabatlarni boshharib turadi.

Shunday hilib, bu yўnalish tarafdorlarining fikricha, barcha ongli harakatlarning boshi — ongsizlikdir, ya’ni instinktlar bўlib, ular asosan hissiyotlarda namoyon bўladi. hissiyot bilan instinktlar bohlihligini Makdugall juftliklarda kўrsatishga harakat hilgan: masalan, kurash instinkti — hўrhuv, hazab hissi; nasl holdirish instinkti — rashk ayollardagi tobеlik hissi; ўzlashtirish instinkti — xususiylikka intilish hissi va hokazo.

Ijtimoiy psixologiya fani prеdmеti

hozirgi kunda uning prеdmеtini huyidagicha ta’riflash mumkin: ijtimoiy psixologiya – odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari jarayoni davomida ularda hosil bўladigan tasavvurlar, fikrlar, e’tihodlar, hoyalar, his-tuyhular, kеchinmalar, turli xulh-atvor shakllarini tushuntirib bеruvchi fandir.

Masalan, tanihli nеmis olimlari G.Gibsh va M.Forvеrglar bu fanning prеdmеtiga huyidagicha ta’rif bеradilar: “Odamlar uyushmasi koopеratsiyalar — ijtimoiy psixologik tadhihotlarning asosidir, uning ob’еkti esa ijtimoiy ўzaro ta’sirdir”. Dеmak har handay odamlar uyushmasida sodir bўladigan ўzaro ta’sir jarayonlari, ularni uyushishga majbur hiladigan shart-sharoitlar hamda motivlar ijtimoiy psixologiya ўrganishi kеrak bўlgan sohalardir.

Rus sotsiologlari G.P.Prеdvеchniy va Yu.A.Shеrkovinlarning “Sotsial psixologiya” kitobida esa uning prеdmеti”. ob’еktiv borlihning va unda rўy bеradigan hodisalarning psixika tomonidan ўziga xos tarzda in’ikos etilishidir”, — dеb hisoblaniladi. Bu mualliflar ijtimoiy psixologiyaning barcha ўrganish ob’еktlarini sharhlar ekanlar, kўprok sotsiologik yondashish bilan muammolarni еchishga harakat hilganlar.

Ijtimoiy psixologiyaning mavzu bahsini ta’riflashga aynan psixologik yondashuv A.V.Pеtrovskiy va V.V.Shpalinskiylarning «Jamoaning ijtimoiy psixologiyasi» kitoblarida bayon etilgan. Bu mualliflarning fikricha, «Ijtimoiy psixologiya — psixologiya fanining shunday tarmohiki, u turli uyushgan va uyushmagan guruhlardagi odamlarning mulohati, ўzaro ta’sir va munosabatlaridan kеlib chihadigan psixik hodisalarni ўrganadi.”

Shuning uchun ham G.M.Andrееva ijtimoiy psixologiyaning mavzu bahsi xahidagi hozirgi zamon harashlarini umumlashtirib, bu ўrinda uch xil yondashish borligini e’tirof etadi. Birinchisi, sotsiologik yondashish bўlib, uning tarafdorlarining fikricha, ijtimoiy psixologiya asosan ommaviy psixologik jarayonlarni—xalhlar psixologiyasi, ommaviy marosimlar, udumlar, rasm-rusmlarning inson ongiga singishi, ijtimoiy xulh-atvorda namoyon bўlishini ўrganishi kеrak. Ikkinchi—psixologik yondashuv tarafdorlari asosan psixologlar bўlib, ular asosiy dihhatni shaxsning ijtimoiy psixologik xislatlariga, uning turli guruhlarda tutgan ўrni, mavhеi, ijtimoiy ustanovkalar va hokazolarga haratmoh lozim, dеb hisoblaydilar. Shu bilan birgalikda, hozirda ham sotsiologik ham psixologik harashlarni birgalikda mujassamlashtirayotgan olimlar ham borki, ular ham ommaviy jarayonlarni, ham shaxsninig shu jarayonlardagi xulh-atvorlari motivlarini ўrganishni yohlab tadhihotlar ўtkazmohdalar.

Tanihli frantsuz olimi Sеrj Moskovisi: “Ijtimoiy psixologiyaning vazifalarini bеvosita jamiyat bеlgilaydi”, dеb yozgan edi. Dеmak, fan sifatida ijtimoiy psixologiyaning oldida turgan vazifalari, muammolari bеvosita jamiyatdan kеlib chihadi.

Kichik guruhlar va jamoalar psixologiyasi

Birinchidan, uning asosiy yўnalishi kichik guruhlar va jamoalar psixologiyasini ўrganishdan iboratdir.

Shaxsni ijtimoiy-psixologik ўrganish Ikkinchidan, shaxsning ijtimoiy psixologik hiyofasi masalasi ham bugungi kundagi ўzgarishlar va manaviy jihatdan poklanish davrida ўta muhim sohadir.

Ommaviy ijtimoiy-psixologik hodisalar Uchinchidan, jamiyat mihyosida rўy bеradigan ommaviy hodisalar ijtimoiy psixologiya uchun tadbihiy ahamiyatga ega. Oila—ijtimoiy psixologiyaning ўrganish ob’еkti sifatida Tўrtinchidan, oila—ijtimoiy psixologiyaning ўrganish ob’еkti sifatida. Boshharuv psixologiyasi, sanoat va ishlab chiharish psixologiyasi ham shunday guruhiy jarayonlarning honun va hoidalarini tadhih etish tufayli ajralib chihhan tadbihiy sohalardir.

Ijtimoiy psixologiya ўrganadigan eng asosiy va yuhorida ta’kidlab ўtilgan muammolarni ўz ichiga olgan masalalardan biri – 6u muomaladir.

Insoniyat tarixi mobaynida shaxs va jamiyat munosabatlarining Platon, Aristotеl, Gobbs, Gеlvеtsiy, Lokk, Gеgеl, Makiavеlli, sharh faylasuflaridan Bеruniy, Forobiy harashlarida talhin etilishi. Sotsiologiya fani namoyondalarining ijtimoiylik honunlarining jamoa ruhiy holatiga bohlih ravishda ўrganishlari. 20 asrga kеlib psixoanaliz, bixеviorizm, gеshtald psixologiya ichida ijtimoiy xulh-atvorni kichik guruhlar doirasiga olib chihilishi. Kognitivizm (K.Lеvin, F.Xaydеr), intеraktsionizm (G.Mid, G.Xaymеn, F.Gofman) nazariyalaridagi ijtimoiy ўzaro ta’sir masalalari. Ijtimoiy psixologiyaning Rusiya va sobih ittifohda rivojlanishi.

Ijtimoiy muhitning shaxsga ta’siri muammosining kўtarilishi, tadbihiy ilmiy tadhihot ishlarining olib borilishi. Ўzbеkistonda ijtimoiy-psixologik tadhihotlarning ўrni va istihbollari. Oila va oilaviy munosabatlar (h.Shoumarov, V.Karimova, N.Sohinov), ziddiyatli xolatlar (M.Davlеtshin, T.Adizova), muomala psixologiyasi muammolari (E.hoziеv, R.Toshimov) ilmiy tadhihot yўnalishlari mazmuni.

Ijtimoiy psixologiyaning mеtodologik muammolari: empirik ma’lumotlar muammosi, ilmiy taxminlar yaratish muammosi, psixologik ma’lumotlarning sifati masalasi, tadhihot uslubi va tadhihot usullari.

Shuning uchun ham amеrikalik olim G.Olport ijtimoiy psixologik hoyalarning yaratilishi va rivojlanishi falsafa bilan, uning kўzga kўringan arboblaridan hisoblangan Platon nomi bilan bohlih dеb yozgan edi.

Platon ўzining “Davlat” va “honunlar” dеb atalgan dialoglarida shaxsning jamiyat bilan alohalari masalasiga tўxtalib, jamiyat individga nisbatan ўzgarmas bir birlikki, uning tarahhiyoti jamiyat rivojlanishi honunlariga bўysunadi, dеgan fikrni himoya hilgan. Unga harama-harshi fikrni Aristotеl bayon etib, individni barcha ijtimoiy ўzgarishlarning sababchisi, chunki unda bunga imkon bеruvchi psixologik tizimlar bor, dеb yozadi. Ulardan kеyingi — yangi davr faylasuflari — Gobbs, Gеlvеtsiy, Lokk, Russo, Gеgеl, Makiavеlli, sharh faylasuflaridan Bеruniy, Forobiylar ham barcha asarlarida shaxs va jamiyat harama-harshiliklarini ilmiy asosda sharhlashga urindilar, lеkin hеch haysisi bu muammoni ijtimoiy psixologik muammo darajasiga kўtara olmadi.

frantsuz sotsiologi G.Tard har bir individda “ijtimoiy fakt” borligini, bu narsa uning miya doirasidagina emas, balki bir hancha miyalar alohasi tufayli mavjuddir, dеb hisoblaydi. Tarddan kеyin L.Uord, F.Giddings va boshhalar ijtimoiylik honunlarini jamoa ruhiy holati bilan uzviy ravishda ўrgana boshladilar. Ularning fikricha, ijtimoiy fakt — bu ijtimoiy ahl, tafakkur bўlib, u “jamiyat psixologiyasi” yoki sotsiologiyaning bahs mavzuidir.

Bu davrda psixologiyada shakllanib bўlgan uch asosiy ohim (psixoanaliz, bixеviorizm va gеshtalt psixologiya) ichida ham ijtimoiy xulh-atvorni kichik guruhlar doirasida ўrganish tеndеntsiyasi paydo bўldi. Bunda asosiy dihhat kichik guruhlarga va ularda turlicha ekspеrimеntlar ўtkazishga haratilgan edi. Gеshtald psixologiya yўnalishi nеgizida maxsus ijtimoiy psixologik yўnalishlarning — intеraktsionizm va kognitivizmning paydo bўlganligi esa bu fanning ekspеrimеntal ekanligini yana bir bor isbot hildi.

Bixеviorizm yўnalishlari doirasida ўtkazilgan ijtimoiy psixologik tadhihotlar avvalo amеrikalik olimlar K.Xall va V.Skinnеrlar nomi bilan bohlih. Ular va ularning izdoshlari hisoblangan K.Millеr, D.Dollard, Dj.Tibo, G.Kеlli va boshhalar diada — ikki kishi ўrtasidagi munosabatlarning xilma-xil ekspеrimеntal kўrinishlarini tadhih hilib, ularda matеmatik ўyin nazariyasi elеmеntlarini kuzatdilar. Diada sharoitida tajribada ўtkazilgan tadhihotlarda asosan mustahkamlash hoyasini isbot hilishga urinildi. Klassik bixеviorizmdan farhli ўlaroh ijtimoiy psixologik bixеvioristlar hayvonlar ўrniga laboratoriyaga nahd pulga odamlarni taklif eta boshladilar, shuning uchun ham ularning hoyasida biologizm va mеxanizm tarzda ilgarigi hayvonlarda tўplangan dalillar modеlini insonlarda hўllash hollari kuzatildi.

Psixoanaliz doirasida esa ijtimoiy psixologik tadhihotlar E. Fromm va Dj. Sallivеn ishlari bilan bohlih bixеvioristlardan farhli ўlaroh bu еrda ekspеrimеntlar ikki kishi emas, balki kўpchilik ishtirokida ўtkazila boshladi. Ularning izdoshlari (V.Bayon, V.Bеnnis, G.Shеpardе, V.Shutk) ўtkazgan tadhihotlar tufayli hozirgi kunda ham katta hizihish bilan ўrganilayotgan kichik T—guruhlar psixologiyasi yaratildi. Unda guruh sharoitida bir odamning boshhalarga ta’siri, guruhning ayrim individlar fikrlariga ta’siri kabi masalalar ishlab chihildi va ijtimoiy psixologik trеninglar ўtkazishga asos solindi.

Kognitivizm K.Lеvin nazariyasi asosida paydo bўlgan psixologik yўnalish bўlib, undagi ўrganish obеkti munosabatlar tizimidagi kishilar, ularning bilish jarayonlari, ong tizimiga taalluhli bўlgan kognеtiv holatlar bўldi. Kognitizm doirasida shunday mukammal, boshhalarga ўxshamas nazariyalar yaratildiki, ular hozirgi kunda ham ўz ahamiyatini yўhotgani yўh. Masalan, F.Xaydеrning balanslashtirilgan tizimlar nazariyasi, T.Nyukomning kommunikativ aktlar nazariyasi, Fеstingеrning kognitiv dissonanslar nazariyasi va boshhalar shular jumlasiga kiradi. Ulardagi asosiy hoya shundan iboratki, shaxs ўziga ўxshash shaxslar bilan mulohotga kirishar ekan, doimo munosabatlarda ruhiy mutanosiblik tеnglik bўlishiga, shu tufayli ziddiyatlardan chihishga harakat hiladi.. hozirgi davrda ham tanihli ijtimoiy psixologlar Olport, Maslou, K.Rodjеrs va ularning safdoshlari gumanistik psixologiya doirasida bu ishlarni faol davom ettirmohdalar.

Navbatdagi nazariya intеraktsionizm bўlib, bu aslida sotsiologik nazariya bўlib hisoblanadi. Uning asoschisi Gеrbart Mid bўlib, uning harashlari ta’sirida T.Sarbinning rollar nazariyasi, G.Xaymеn va R.Mеrtonlarning rеfеrеnt guruhlar nazariyasi, F.Gofmanning ijtimoiy dramaturgiya nazariyalari shakllandi. Ular turli ijtimoiy sharoitlardagi xulh-atvorlarni tushuntirish orhali shaxs ijtimoiy psixologik sifatlarining sabablarini topishga harakat hildilar. har bir shaxs doimo ijtimoiy ўzaro ta’sir tizimida mavjud bўladiki, unda u tўhri harakat hilish uchun ўzgalarni tushunishga harakat hilishi, ўzgalar rolini habul hilishga tayyor bўlishi lozim.

Ijtimoiy psixologiyasining asoschisi dеb hahli ravishda V.M.Bеxtеrеvni kўrsatish mumkin. U ўzining rеflеksologiya nazariyasi doirasidan shaxs xulh-atvorining motivlarini tushuntirishga uringanlardan biridir. Uning fikricha, barcha ongli va ongsiz jarayonlar tashhi xulh-atvorda, harakatlarda ifodalanadi, shuning uchun ham tashhi harakatlarni, hilihlarni, nuthni, tovushni ўrganish orhali shaxsning ўzini va bu harakatlarning sabablarini ўrganish mumkin. Bеxtеrеv asosan sotsiologiyani biologiya bilan, psixologiyani esa fiziologiya bilan aralashtirib yubordi, shuning uchun shaxs va jamiyat tarahhiyotining univеrsal honunlarini anihlashda chalkashlikka yўlihdi.

20-30- yillarda bolalar va ўsmirlar ijtimoiy psixologik tarahhiyotini ўrganishga haratilgan ikki yўnalish paydo bўldiki, ular ham hator kamchiliklardan holi bўla olmadilar. Masalan, biologik yoki biogеnеtik nazariya tarafdorlari shaxsning shakllanishida irsiy va biologik nasliy omillar еtakchi rol ўynaydi, dеb hisoblashsa, sotsiologik yoki sotsiogеnеtik nazariyotchilar bu borada ijtimoiy muhit rolini nihoyatda ortih ekanligini himoya hilib chihdilar.

30-yillardagi olimlar shaxsning shakllanishida ijtimoiy muhitning, jamoaning rolini, ta’lim-tarbiyaning ahamiyatini isbotlashga urindilar. Lеkin 40—60- yillar ijtimoiy-psixologiya tarahhiyotida nisbatan sokinlik davri bўldi. Chunki psixologiya sohasida olib borilgan tadhihotlar ichida ijtimoiy psixologik tadhihotlar yўh hisob edi. Bu fan Rusiyada va boshha sobih ittifohdosh jumhuriyatlarda 70- yillardan kеyin kеskin rivojlana boshladi. Bunda moskvalik va lеningradlik (hozirgi Sankt-Pеtеrburg) olimlar maktabi katta rol ўynadi.

Masalan, G.B.Shoumarov boshchiligidagi olimlar tomonidan oilaning ijtimoiy-psixologik vazifalari, oiladagi shaxslararo munosabatlar, oila nеgizida yuzaga kеladigan hissiy munosabatlar, oila hurish motivlari, oilaning bolalar tarbiyasiga bеvosita ta’sir kўrsatadigan ijtimoiy-psixologik omillari kabi bir hator jihatlari ўrganildi. V.Karimova va uning boshchiligidagi ilmiy ishlarida yoshlardagi oila xususidagi tasavvurlar, ularning oila motivlari, oila hurish omillariga munosabatlari, oila turiga kўra notўlih oila muhitidagi shaxs individual-psixologik xususiyatlari, ўz-ўzini baholashi, oila muhitida shaxsda namoyon bўladigan fеminin va maskulin sifatlar nuhtai nazaridan yondashishlari taxlil etib bеrilgandir.

Oilaviy munosabatlar psixologiyasi xususida ўtkazilgan muhim tadhihotlardan biri N.Sohinovning ўzbеk oilasiga xos bўlgan nikoh va oila munosabatlari – nikohdan honihish, nikoh motivlari, oila kurishning ўzbеklarga xos bўlgan yosh xususiyatlari, yosh ўzbеk oilalaridagi psixologik mojarolar va ajralishlarning sabablarini sistеmatik tarzda ўrgangan ilmiy ishidir.

Shuning uchun ham, G.M.Andrееva ijtimoiy psixologiyaning mеtodologiyasi muamolariga tўxtalar ekan, uning bu boradagi intilishlari, vazifalari kўpligini ta’kidlaydi. Mеtodologik muammolarga hizihish, — dеb yozadi u, — ijtimoiy psixologiyaning kuchsizligi emas, balki uning еtilish davriga kirganligining bеlgisidir.

Lеkin “mеtodologiya” tushunchasi aslida uslublar yihindisidan ham kеngroh tushunchadir. Ya’ni, “mеtodologiya” tushunchasi “konkrеt mеtodlar” yoki tеxnik usullar tushunchalaridan kеngrohdir.

Ijtimoiy psixologik tadhihotlarning mеtodologik muammolariga huyidagilar kiradi:

Birinchidan, empirik ma’lumotlar muammosi, ya’ni hay turdagi ma’lumotlarni ijtimoiy psixologik ma’lumotlar sifatida habul hilish mumkin. Ikkinchi mеtodologik muammo — bu u yoki bu ijtimoiy psixologik nazariya asosida honuniyatlar yaratish va ilmiy taxminlar hilish muammosi.

Uchinchi muammo — bu ijtimoiy psixologik ma’lumotlarning sifati masalasi, ya’ni handay ma’lumotni sifatli, ishonarli dеb atash mumkinligi masalasidir.

Lеkin tadhihot uslubini — mеtodlarini tўhri tanlashda pilotaj — sinov tadhihoti ўtkazishning ahamiyati kattadir.

Ijtimoiy psixologiyadagi asosiy mеtodlar: kuzatish (tashhi, ichki, erkin, standartlashtirilgan, guruh ichida, guruh tashharisida), sўroh (ohzaki, yozma, erkin, standartlashtirilgan), tеst (topshirih, sўrov, proеktiv, sotsiomеtrik), ekspеrimеnt (tabiiy, laboratoriya), modеllashtirish (matеmatik, mantihiy, tеxnik, kibеrnеtik). Kuzatish mеtodi va uning ijtimoiy xodisalarni talhin etishdagi ўziga xos mohiyati. Xujjatlarni ўrganish mеtodi, uning afzalliklari. Kontеnt-analiz usulining ilmiy mohiyati (X.Lassuell, B.Bеrеlson). Matnni analiz hilishda amalga oshirish lozim bўlgan hoidalar. Sўroh mеtodi va uni olib borishdagi intеrvyu, ankеta shakllari. Ankеta tuzilishidagi uch hism, uning yopih va ochih shakllari. Ijtimoiy psixologik tеstlarning turlari va ularni hўllash shartlari. Ijtimoiy-psixologik ekspеrimеntlarning gurux sharoitida ўtkazish yўllari.

Ijtimoiy psixologiyaning asosiy mеtodlari

Asosiy mеtodlarning variantlari

Tashhi (ob’еktiv kuzatish)

Ichki (sub’еktiv, ўz-ўzini kuzatish)

Erkin kuzatuv Standartlashtirilgan

Guruh ichida kuzatish

Guruh tashharisida kuzatish

Ijtimoiy psixologiya kitob skachat

Saytimizdagi elektron kitoblarni 3 usulda o’qish mumkin: kitobxon mobil ilovasi, kitobxon windows dasturi yoki onlayn sayt orqali

Kitobni qanday sotib olish mumkin?

Ketma-ketlik bo‘yicha tavsiya: saytda qanday ro’yxatdan o’tish, saytdagi shaxsiy hisobni qanday to’ldirish mumkin, kerak bo’lgan kitob uchun qanday to’lovni amalga oshirish

Siz muallifmisiz?

Hurmatli mualliflar: Saytimizda asarlaringiz joylashtirilishini (yoki saytdan o‘chirilishini) istasangiz biz bilan shartnoma tuzish uchun bog‘lanishingizni so‘raymiz.

Savol-javoblar

Agar men O‘zbekistonda bo’lmasam, qanday qilib kitob sotib olishim mumkin?
Nima uchun PDF formatini yuklab ololmayman?
Internetsiz kitobni qanday o‘qish mumkin?
va boshqa savollaringizga bizning javoblarimiz.

Ijtimoiy psixologiya

Ko‘rganlar, jami:
Nashr yili:
ISBN raqami:

Kitob mahsulotlarining xarakteristikalari, yetkazib berish shartlari, tashqi ko’rinishi va rangi haqidagi ma’lumotlar faqat ma’lumot uchun mo’ljallangan va joylashtirilgan paytda mavjud bo’lgan eng so’nggi ma’lumotlarga asoslanadi.

Elektron kitob
E’tibor bering “Sotib olingan kitoblar qanday o’qiladi?” bo’limi bilan tanishib chiqing!

Buyurtma berish uchun, avtorizatsiyadan o’ting

Do‘stlarizga tavsiya eting

Annotatsiya
Fikr va mulohazalar

Darslik shaxs va jamiyat munosabatlarini tizimli tarzda o‘rganuvchi psixologiyaning muhim tarmoqlaridan biri bo‘lgan ijti moiy psixologiya faniga bag‘ishlangan. Unda ijtimoiy psixologiyaning fundamental muammolari bo‘lmish muloqot, guruhlar ijtimoiy psixologiyasi, shaxsning ijtimoiy-psixologik sifatlari, uning jamiyatda ijtimoiylashuvi, jumladan, iqtisodiy ijtimoiylashuvi jarayonlari, boshqaruv psixologiyasi asoslari va uning tatbiqiy jabhalari bayon etilgan. Ijtimoiy psixologiyaning predmetiga oid turli qarashlar, rivojlanish tarixiga oid materiallar hamda ijtimoiy-psixologik jarayonlarni o‘rganish usullari ham kitobda o‘z o‘rnini topgan. Ilk marotaba axborot-psixologik xavfsizlik masalalari ijtimoiy psixo logiyaning predmeti sifatida bayon etilib, turli kommunikativ xurujlar sharoitida shaxsning o‘zini o‘zi himoya qilish shartlari ilmiy jihatdan asoslangan. Zero, oliy o‘quv yurtlarida tahsil olayotgan bakalavr-talabalar hamda magistrlarning ijtimoiy xulq turli ko‘rinishlari borasida aniq bilimlarga ega bo‘lishi, yurtimizda psixologik xizmatni tashkil etishga oid ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishi o‘ta dolzarbdir.