Gimnastikaning paydo bo lish tarixi. Qadimgi davrlarda sport gimnastikasi

Og’irliklar bilan jismoniy mashqlar (kettlebell, dumbbell, shtanga) – bu sport gimnastikasi, uning tarixi miloddan avvalgi IV asrda boshlanadi. e. Maqsad – sog’likni yaxshilash, mushaklarning rivojlanishi.

“GIMNASTIKA SPORT TURINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA UNING O„ZBEKISTON JISMONIY TARBIYA TIZIMIDA TUTGAN O„RNI” Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Navruz Tursunpo„Latovich Muxammadiev

Ushbu maqolada Gimnastika sport turining kelib chiqish tarixi, rivojlanish bosqichlari va O„zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o„rni, davlat ta‟lim standartlarida uning bajarilishi, mamlakatimizda bu sport turi uchun yaratilayotgan shart sharoitlar hamda erishilayotgan yutuqlari xaqidagi materiallar o„rin olgan. Bo„lajak jismoniy tarbiya yo„nalishidagi mutaxassislarni gimnastika sport turining kelib chiqish tarixi va mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning bugungi kundagi ta‟lim tizimidagi o„rni haqidagi bilimlarini oshirishda muhim axamiyat kasb etishi tadqiq qilingan

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“GIMNASTIKA SPORT TURINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA UNING O„ZBEKISTON JISMONIY TARBIYA TIZIMIDA TUTGAN O„RNI”»

”GIMNASTIKA SPORT TURINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA UNING O’ZBEKISTON JISMONIY TARBIYA TIZIMIDA

Navruz Tursunpo’latovich Muxammadiev

Termiz davlat universitetining Pedagogika instituti, Jismoniy madaniyat

kafedrasining katta o’qituvchisi

Ushbu maqolada Gimnastika sport turining kelib chiqish tarixi, rivojlanish bosqichlari va O’zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o’rni, davlat ta’lim standartlarida uning bajarilishi, mamlakatimizda bu sport turi uchun yaratilayotgan shart sharoitlar hamda erishilayotgan yutuqlari xaqidagi materiallar o’rin olgan. Bo’lajak jismoniy tarbiya yo’nalishidagi mutaxassislarni gimnastika sport turining kelib chiqish tarixi va mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning bugungi kundagi ta’lim tizimidagi o’rni haqidagi bilimlarini oshirishda muhim axamiyat kasb etishi tadqiq qilingan.

Kalit so„zlar: Gimnastika, gimnos, ta’lim, tarbiya, reabilitatsiya, egiluvchanlik, anpilituda, fediratsiyai.

It has been studied that future specialists in the field of physical education play an important role in increasing their knowledge about the history of gymnastic sports and the role of physical education in the modern education system in our country.

O’zbekistonda jismoniy tarbiya vosita va uslublarining yagona tizimi yaratilgan. Mazkur vositalarning eng ommaviylaridan biri bo’lgan Gimnastika bu tizimda haqli ravishda muhim o’rin tutadi. Gimnastika mashg’ulotlari-«yosh avlodni bolalik chog’idan boshlab jismoniy jihatdan sog’lom qilib tarbiyalashni, ularda jismoniy va ma’naviy kuchlarni garmonik tarzda rivojlantirishni ta’minlash» vazifasini hal qilishga yordam beradi. Gimnastika sport turi qadimdan barcha sport turlarining onasi ham deb etirof

еtilganligi bejiz еmas, chunki juda kup sport turlari uchun jismoniy sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni bajarish vositalari ya’ni sport anjomlari va inshoatlardagi jixozlar gimnastika sport turining azaliy anjomlari bo’lib kelgan.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

«Gimnastika» yunoncha «gimnos» so’zidan kelib chiqqan bo’lib, «yalang’och» degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, yunoncha gimnotsike (gummazs-mashq qildiraman so’zidan) so’zining kishi salomatligini mustahkamlash, uni har tomonlama jismonan tarbiyalash va harakat qobiliyatlarini, kuchi, chaqqonligi, harakat tezkorligi, chidamliligi va boshqa xususiyatlarini takomillashtirish uchun ishlatadigan maxsus tanlangan jismoniy mashqlar, uslubiy usullarining tizimi, degan ma’nosi ham bor.

Ayniqsa bolalar va o’smirlarni jismoniy shakllantirishda Gimnastikaning ahamiyati katta. Gimnastikaning xilma-xil vosita va uslublari yordamida boshlang’ich jismoniy tarbiya vazifalari muvafaqiyatliroq hal qilinadi, bolalar va o’smirlarda jismoniy hamda harakat qobiliyatlarini rivojlantirish uchun asos yaratiladi, ularning funksional va ko’nikish imkoniyatlari ancha kengayadi.

Gimnastikaning juda katta gigiena-sog’lomlashtirish ahamiyati bor. Qadimgi dunyoning atoqli mutafakkirlaridan biri Plutarx Gimnastikaning sog’lomlashtirish ahamiyatiga baho berib: «Gimnastika meditsinaning shifobaxsh qismidir»-degan edi. Jahon fanining atoqli arboblari bo’lgan rus olimlari I.M. Sechenov, I.P. Pavlov, I.N. Mechnikov, P.F. Lesgaft, V.V. Gorinevskiylar jismoniy mashqlarga, jumladan, Gimnastika mashqlariga katta ahamiyat berib, bu mashqlarni hayotiy va faoliyat va ishchanlik qobiliyatini oshirishning, shuningdek sog’lomlashish va faol dam olishning eng yaxshi vositasi deb bilgan edilar.

Gimnastika bilan hamma-bolalar-u kattalar, keksalar-u yoshlar, yaxshi tayyorgarlik ko’rganlar-u endi boshlovchilar, sog’lom kishilar-u va, hatto notob kishilar-shug’ullanishlari mumkin. Gimnastika bilan maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalarida, maktablarda, o’rta va oliy o’quv yurtlarida, ko’ngilli sport jamiyatlarida, ishlab chiqarish joylari va davolash maskanlarida, dam olish oylari va sanatoriyalarida, O’zbekiston Armiyasi va flotida ham shug’ullaniladi. Gimnastika bilan ko’plar o’z uylarida radiodan eshitib, televizorlardan ko’rib turib, uy boshqarmalariga qarashli turar joy va hokazolarda ham shug’ullanishganlar. Gimnastikaning bunchalik keng yoyilganligiga sabab uning vositalarining barchaga tushunarli va xilma-xil ekanligida, jismoniy tarbiyaning turli vazifalarini hal qilish uchun mashqlar tanlash imkoniyati katta ekanligidadir.

Gimnastika mashg’ulotlarida hayotiy zarur malaka hamda ko’nikmalar orttiriladi va takomillashtiriladi. Gimnastikaning ta’limiy ahamiyati ham juda katta. O’quv topshiriqlari aniq taqsimlanishining shartliligi, harakatlar analizi va sintezining keng ishlatilishi o’rganilgan harakat faoliyatlarining xilma-xil ijro variantlarida murakkablashtirilishi, harakatlarni cheksiz kombinatsiyalash, forma va koordinatsiya jihatidan xilma-xil bo’lgan juda ko„p jismoniy mashqlarni o’rganish-bularning hammasi shug’ullanuvchilarga o’zlarining harakat imkoniyatlarini baholashni va harakat faoliyati umumiy, qonuniyatlarini aniqlab olishni o’rganish imkonini beradi.

Gimnastika insonni estetik tarbiyalashning samarali vositasi hisoblanadi. Gimnastika mashqlarini ijro etish texnikasining gimnastikaga xos uslub talab qiladigan darajada mukammal bo’lishi uchun harakatlar ravon va ifodali bo’lishi, ijrochining harakatlari o’ziga yarashadigan, nafis bo’lishi kerak. Gimnastika bilan shug’ullanish natijasida kelishgan qaddi-qomatga ega bo’linadi, gavda tuzilishidagi nuqsonlar tuzaladi, gavdaning ayrim bug’inlari taraqqiyotida ham, umuman gavda taraqqiyotida ham juda yaxshi mutanosiblikka erishiladi.

Nihoyat, Gimnastika-aqliy ta’lim bilan jismoniy tarbiya birligining yorqin namunasidir. Gimnastikada qullaniladigan uslublar shug’ullanuvchilarning intelektual faoliyati. Faolligini rag’batlantirish imkonini beradi, markaziy nerv tizimining moyilligini, uning muskul faoliyatining turli holatlariga moslasha olish qobiliyatini shakllantirishga yordam beradi. P.F. Lesgaft Gimnastikaning maktabdagi ahamiyatini baholab, bunday deb yozgan edi: «Aqliy va jismoniy ta’lim o’zaro shunchalik chambarchas bog’lanib ketadiki, natijada ular maktabning ajralmas vazifasini tashkil etadi; chunki har qanday bir yoqlama rivojlanish ta’lim berishni bo’zadi, albatta va barkamol inson bo’lib shakllanish uchun sharoit yaratib bermaydi».

1. И.И Маргунова Гимнастика ва уни укитиш методикаси. Укув кулланма. 2013 йил Тошкент “ILM ZIYO”

2. Tursunpulatovich, M. N. (2022). ACTIVE FORMS OF REST FOR INCREASING THE WORKABILITY OF GYMNASTS. Modern Journal of Social Sciences and Humanities, 4, 183-185. Retrieved from https://mj ssh.academicj ournal .io/index.php/mj ssh/article/view/97

3. Navruz, M. (2022). FEATURES OF PSYCHOLOGICAL PREPARATION OF GYMNASTS. Modern Journal of Social

Sciences and Humanities, 4, 186-188. Retrieved from https://mj ssh.academicj ournal .io/index.php/mj ssh/article/view/98

4. ВЛИЯНИЕ ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ НА ИНТЕНСИВНОСТЬ ТРЕНИРОВКИ

МухаммадиевН.Т. Молодой ученый. 2021. № 27 (369). С. 281-283.

5. ВЛИЯНИЕ ЭЛЕМЕНТОВ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ГИМНАСТИКИ НА ВЫПОЛНЕНИЕ ТРЕНЕРОВОЧНЫХ НАВЫКОВ И УМЕНИЙ Мухаммадиев Н.Т. Мировая наука. 2021. № 7 (52). С. 59-63.

6. Xasanov Ilyos Tuychievich. (2022). Development Stages and Characteristics of The History of Physical Education. Journal of Pedagogical Inventions and Practices, 5, 96-99. Retrieved from https://zieniournals.com/index.php/ipip/article/view/813

7. Xasanov, I. T., & Sodiqova, D. B. (2022). Specific ways to develop physical activity in preschool children. Miasto Przysziosci, 24, 20-25.

Gimnastikaning paydo bo’lish tarixi. Qadimgi davrlarda sport gimnastikasi

Gimnastika – bu bizning davrimizgacha qadimgi Yunonistonda rivojlangan mashqlar tizimi. Ushbu so’zning kelib chiqishining ikkita versiyasi mavjud. Birinchisi “gimnaziya”, ya’ni “poezd” yoki “o’rgatish” degan ma’noni anglatadi. Ikkinchisi: “gimnos” – “yalang’och”, chunki qadimgi yunonlar jismoniy mashqlarni kiyimsiz bajarganlar.

O’sha paytda gimnastikaga harbiy mashqlar, umumiy rivojlanish mashqlari, ot minish, marosim raqslari va suzish kiradi. Bunga Olimpiya o’yinlarida o’tkazilganlar ham kiradi: yugurish, kurash, sakrash, mushtlashish, uloqtirish, aravada yurish.

Gimnastikaning paydo bo’lish tarixi

Rim imperiyasining qulashi sxolastikaning, obscurantizmning, astsitizmning rivojlanishiga hissa qo’shdi, natijada gimnastika (qadimiy san’at va madaniyatning boshqa yutuqlari singari) unutildi. XIV-XV asrlarda. gumanizm o’rnatildi. Jamoatchilik fikri qadr-qimmat va erkinlikni himoya qilishga, shaxsning har tomonlama rivojlanishiga qaratilgan bo’lib, jismoniy salomatlikka alohida e’tibor berildi. Shundan keyingina odamlar yana qadimiy madaniyatga murojaat qilishdi va asta-sekin ta’lim tizimiga uning jismoniy tomoni – gimnastikani joriy qila boshladilar.

Uning rivojlanishida ilmiy ishlar va yozuvchilar, faylasuflar, shifokorlarning asarlari muhim o’rin tutadi. Masalan, italiyalik shifokor Jerom Merkurialisning “Gimnastika san’ati to’g’risida” asari, yozuvchi Fransua Rabela romanlari, Pestalotszi (shveytsariyalik o’qituvchi), Jan-Jak Russo (frantsuz pedagogi, faylasufi) asarlari.

XVIII – XIX asr boshlarida. Germaniyada jismoniy tarbiya – gimnastikaga e’tibor qaratadigan maktablar yaratgan xayrixohlar oqimi paydo bo’ldi. Mashqlar G. Fit va I. Guts-Muts tomonidan ishlab chiqilgan. Ular ham o’qitdilar.

Nemis gimnastikachisi F.L.Yan “turin” tizimini ishlab chiqdi. Bunga gorizontal chiziqlar, halqalar, to’sinli panjara, notekis panjaralar, ot ustida mashqlar kiritildi. Shunday qilib gimnastikaning paydo bo’lishining qadimiy tarixi tugadi. Quyida zamonaviy sport vakillaridan birining fotosurati joylashtirilgan.

Gimnastika sport turi sifatida

1817 yilda F. Amoros shogirdlari Parijda jamoatchilik oldida musobaqalar o’tkazishni boshladilar. 1859 yilda Olimpiya o’yinlarini qayta tiklashga urinishlar qilingan. Gimnastikaning sport turi sifatida paydo bo’lish tarixi shu tarzda boshlandi.

Hatto F.Jan va M.Tirsh shogirdlari ham kuchni o’lchashdi, mashqlarda kuch sinashishdi. Biroq, gimnastika Olimpiya o’yinlari dasturiga kiritilgan 1896 yilda faqat sport sifatida tan olingan. Dastlabki musobaqalar sakrash, apparatdagi mashqlarga asoslangan edi. 1932 yilda yugurish yugurish, o’q otish, arqonga ko’tarilish qo’shildi.

Gimnastikaning paydo bo’lish tarixi shuni ko’rsatadiki, uzoq vaqt davomida erkaklar Olimpiya o’yinlarida qatnashgan va faqat 1928 yildan buyon ayollar. Avvaliga – jamoaviy musobaqalarda, yakunda esa yakka kurashlarda.

Xalqaro Federatsiya qanday tashkil etilgan

1881 yilda Evropa assotsiatsiyasi tashkil etildi. Ushbu tuzilma Belgiya, Frantsiya, Gollandiyani o’z ichiga olgan. U tez sur’atlar bilan kengayib, 1897 yilda Xalqaro gimnastika federatsiyasi (FIG) ga aylantirildi. Bugungi kunda uning tarkibiga 122 mamlakat kiradi. U, o’z navbatida, Xalqaro sport federatsiyalari Bosh assotsiatsiyasining a’zosi va XOQ (Xalqaro Olimpiya qo’mitasi) tomonidan tan olingan. FIG tarkibiga badiiy gimnastika, aerobika bo’yicha ijroiya, texnik qo’mitalar, akrobatika, sakrash bo’yicha komissiyalar kiradi. Ularning a’zolari har to’rt yilda saylanadi.

Zamonaviylik

Badiiy gimnastika bo’yicha birinchi jahon chempionatlari 1903 yilda o’tkazila boshlandi. Sportchilar guruhda ham, yakka tartibda ham birinchiligida kuch sinashishdi. 1996 yilgacha ishtirokchilar majburiy mashqlarni ham, bepul mashqlarni ham bajarishgan. Keyin dasturda faqat ikkinchisi qoldi.

Badiiy gimnastika, uning paydo bo’lishi va rivojlanishi tarixi qadimgi davrlarga qadar, Evropada zamonaviy dunyoda qayta tiklandi. Evropa chempionatlari erkaklar o’rtasida 1955 yilda, ayollar o’rtasida esa 1957 yilda o’tkazila boshlandi. Shaxsiy chempionat bo’lib o’tdi. 1994 yildan beri – shuningdek jamoaviy.

1982 yilda Lyuksemburgda kongress bo’lib o’tdi, unda Evropa gimnastika ittifoqini tuzish to’g’risida qaror qabul qilindi. U Evropa mamlakatlarida gimnastikani rivojlantirish, takomillashtirish va tarqatish bilan shug’ullangan.Gimnastikaning paydo bo’lish tarixi ko’rsatib turibdiki, ushbu ajoyib, ajoyib sport turi nafaqat Olimpiya o’yinlari, Evropa va Jahon chempionatlarida, balki xalqaro turnirlar va qit’a musobaqalarida ham namoyish etilgan.

Tana ishlab chiqarish

Og’irliklar bilan jismoniy mashqlar (kettlebell, dumbbell, shtanga) – bu sport gimnastikasi, uning tarixi miloddan avvalgi IV asrda boshlanadi. e. Maqsad – sog’likni yaxshilash, mushaklarning rivojlanishi.

Og’ir yuklarni ko’targan sportchilarga Qadimgi Yunonistonda o’tkaziladigan musobaqalarda qatnashish huquqi berildi. Gimnastika elementlari bilan maxsus mashqlar ishlab chiqildi. Dastlab ular mehnat, jang qilish jarayoniga taqlid qilishdi. Vaqt o’tishi bilan sport madaniy ifodaga aylandi. XIX-XX asrlarda. og’irlikdagi mushak guruhlarini rivojlantirish bo’yicha mashqlarni tavsiflovchi ko’plab qo’llanmalar mavjud. Muskulli, kuchli odamlarga qiziqish mavjud. Kettlebell ko’taruvchilar va kurashchilar o’rtasida birinchi chempionatlar o’tkazila boshlandi.

Rossiyadagi atletizm

Gimnastikaning paydo bo’lish tarixi shifokor V.M.Kraevskiy nomi bilan chambarchas bog’liq. 1885 yilda u yengil atletika klubini tashkil etdi. O’n ikki yil o’tgach, Sankt-Peterburgda birinchi jamiyat ochildi. Ammo 1917 yildan keyin atletizm orqada qolmoqda. Boshqa kuchli sport turlari jadal rivojlanmoqda.

Rossiyada sport gimnastikasining rivojlanish yo’li qiyin edi. Mafkuraviy sabablarga ko’ra bodibilding zararli mashg’ulot deb qaraldi, ammo 1987 yilda og’ir atlet Yu.P.Vlasov Butunittifoq yengil atletika federatsiyasini tashkil etdi.

Mavzu: Gimnastikaning rivojlanish tarixi va

Jismoniy tarbiya vositasi sifatida gimnastika uzoq vaqt mobaynida rivojlanib kelgan. Uning qaror topishi ijtimoiy tuzum o’zgarishi bilan, odam haqidagi fanning rivojlanishi bilan, shuningdek, urush qilish usullarining o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan. Bular hammasi gimnastikaning mazmunan o’zgarishiga, uning o’qitish uslubiy va hatto mashqlarni bajarish texnikasining o’zgarishiga ham muhim ta’sir ko’rsatgan. XVIII-XIX asrlardagi gimnastika tizimiga kirgan ayrim mashqlar qadimgi Rimda hamda bir qancha G’arbiy Yevropa mamlakatlarida o’rta asrlardayoq harbiy-jismoniy tayyorgarlik ko’rishda qo’llanilgan edi. Yog’och otda, narvon va raqib qal’alariga hujum qilishni o’rgatishda qo’llaniladigan boshqa inshootlardagi mashqlar shular jumlasiga kiradi.

Yunonlar va rimliklar tarafdorlari o’z harbiy kuchlarini oshirish va jangovarlikni oshirish maqsadida gimnastikaning jismoniy talablarini ishlabchiqqan. Misol uchun gimnastika bir askar mahoratini oshirishda gimnastika tayyorlarligidan tashqari baddiiy gimnastika harakatlari (o’yin kulgu) bilishi zarur bo’lgan.

Akrobatik mashqlar va arqon ustidagi mashqlarni darbadarlikda yurgan artistlar namoyish qilardilar.
Uyg’onish davridagi gumanistlar yoshlarni har yoqlama tarbiyalashga katta ahamiyat bera boshladilar. Gimnastika mashg’ulotlarini ular insonning sog’ligini

mustahkamlash va jismoniy kuchini rivojlantirishning eng yaxshi usuli deb bilardilar. XVI asrda jismoniy tarbiyaga oid bir qancha asarlar paydo bo’ladi. Shu sababli XV asrdayoq dvoryan yoshlar maktablarida ayrim gimnastika asboblari va mashqlaridan foydalanilgan va ular keyinchalik sport gimnastikasiga asos bo’lgan deb hisoblash o’rinlidir.

2.Yangi davr gimnastikasi.

Ya.A. Komenskiy, Jan Jak Russo (1712-1778), Pestalotstsi (1746-1827 yillar).

Bularning jismoniy tarbiya sohasidagi xizmatlari shundan iboratki, ular gimnastikaning chinakam tiklanishiga turtki berdilar. Russo jismoniy mashqlar inson tanasini mustahkamlaydi va toblaydi, kuch va harakat imkoniyatlarini rivojlanishi uchun kerakli sharoit yaratib beradi, yashash uchun tayyorlaydi, aqliy kamol topishga hamda salomatligini mustahkamlashga yordam beradi, deb hisoblagan. 2

Pestalotsi bolalarda mavjud bo’lgan kuch va qobiliyatni mashq orqali rivojlantirishni jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi deb bilgan. Bo’g’in gimnastikasi harakatli o’yinlar va qo’l mehnati to’ldirib borishi kerak bo’ladi, deb ta’kidlaydi.

Albatta, bu bilan u bo’g’in mashqlarining ahamiyatiga haddan tashqari yuqori baho berib yuborgan edi, shunga qaramay u ishlab chiqqan uslub o’sha zamon gimnastikasi uchun muhim ahamiyat kasb etgan va keng qo’llanilgan. Nemis olimi Tust-Muts ko’pgina gimnastika mashqlarining, jumladan gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlarning texnikasini ishlab chiqdi. Bu mashqlarda harakat formasiga katta ahamiyat beriladi. Uning qancha mamlakatlarda, jumladan Rossiyada ham keng tarqalib, gimnastika taraqqiyotiga yordam berdi.

Unda turnik bruslar, yakka cho’pda bajariladigan oddiy mashqlar tasvirlangan edi. Kitobda mashg’ulotlar vaqtida o’quvchilarning o’zaro musobaqalashuvi, harakatlar ijrosi aniq bo’lishiga qo’yiladigan talablar ishlab chiqilgan edi.

3 Milliy gimnastika tizimining yaratilishi

Milliy gimnastika tizimining yaratilishi XIX asr boshlariga to‘g‘ri keladi. Bu ijtimoiy talabiar oqibati edi. Urush qilish usullari bir vaqtda harakat qilishni, buyruqlarning aniq bajarilishini, jang maydonida saflanishlarni talab qilardi. 0‘sha davr pedagoglari va shifokoriariga gimnastika yoshlarni jismonan tarbiyalashning birdan bir to‘g‘ri uslubi bo‘lib ko‘rinardi.

gigiyenik yo’nalish (gimnastika odamning salomatligini mustahkamlash va jisrnoniy kuchini rivojlantirish vositasi hisoblanardi);
atletik yo’nalish (gimnastika murakkab mashqlarni, shu jumladan, gimnastika jihozlarida bajariladigan mashqlarni qo‘llash yo‘li bilan insonning harakat sifatini rivojlantirish vositasi, deb hisoblanardi);

Nemisgimnastika tizimi. Napoleon qo’shinlari Prussiyani egallab turgan davrda tarkib topa boshladi. Bu tizimning asoschisi F. Yan (1778—1852) edi. F.Yan gimnastikadan mamlakatni bosqinchilardan ozod qilish maqsadida yoshlarga harbiy tayyorgarlik berish uchun foydalanishga intildi. Gimnastika jihozlaridagi mashqiar va harbiy o‘yinlar bu tizimning asosini tashkil qilar, chunki ular, Yanning fikricha, odamning jisrnoniy kuchini rivojlantirib, irodasini mustahkamlar edi. U o ‘zining gimnastikasini «turnkunst» (epchillik san’ati), shogirdlarini esa «turnerlar» deb atadi. Keyinchalik nemis gimnastikasi «turnen» nomini oldi.

Oktabr inqilobidan oldingi Rossiyada gimnastika.

Mashhur harbiy sarkardalar (Temur Malik, Amir Temur, Bobur) tayyorgarlik darajasini oshirishga intilishgan. Bu gimnastikaning taraqqiy etishiga turtki bo‘ldi. Ulug‘ jahongir Amir Temur o‘z qo‘shinlarini harbiy yurishlarga tayyorlashda to‘siqlarni zabt etish, qilichbozlik, nayzabozlik, narvonlar bilan qal’alarni zabt etish, chopib ketayotgan ot ustida turli gimnastik mashqiarni bajarish majburiy bo‘lgan, shuningdek, suzish va boshqa gimnastik mashqiarni qo‘llagan. Bu mashqlar navkarlami jismonan barkamol bo‘lishida katta samara bergan.

Rossiya tarixida ham qo‘shinlaming jismoniy tayyorgarlik ko’rishiga Pyotr I davridayoq asos solingan edi. Pyotr I tashkil etgan va keyinchalik gvardiyachi polkJarga (Semyonovskiy va Preobra-jenskiy polklari) aylangan «ermak» polklarida askarlar to’siqlardan o ‘tishga hamda boshqa haibiy ko’nikma va malakalami egallab olishga o’rgatish maqsadida turli jismoniy mashqlar qo’lanilgan. Pyotr I ning farmoyishiga ko’ra, gimnastika harbiydengiz o‘quv maskanlarida joriy qilingan. Atoqli rus sarkardalari A. Rumyansev, A. Suvorov, admiral F. Ushakov va boshqalar rus qo‘shinIarining jismoniy tayyorgarlik tizimini takomillashtirishga ko‘p e ’tibor berishgan.

A. V. Suvorov (1730—1800) o‘z harbiy-jismoniy tayyorgarlik tizimini yaratib, unga harbiy-dala gimnastikasi, ertalabki gimnastika, chiniqish mashqiarini asos qilib olgan edi. Shu maqsadda yugurish, suzish, to ‘siqlardan o’tish, har xil buyumlarni joydan joyga tashish, nayzabozlik janglari qo’llanilar edi. A. V. Suvorov an ’analarini M.I. Kutuzov davom ettirdi.

Dragomirovning (1830—1915) xizmatlari katta. U qo‘shinlarga ta’lim berishning suvorovcha tizimini toldirib, har xil qo‘shin turlari uchun jismoniy tayyorgarlik vazifalarini belgiiab berdi, qo‘shinda o ‘tkaziladigan gimnastika mashg‘ulotlari uslubiyatini ishlab chiqdi. Quruqlikdagi va dengiz qo’shinlari uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik qo‘llanmasini yaratishda P. F. Lesgaft ham ishtirok etdi. Bu hoi qo‘llanmaning ilmiy asoslanishiga va uning uzoq vaqt o ‘zgarmay qolishida ijobiy rol o’ynadi. Keyinchalik rus qo‘shinida gimnastika jihozlarida bajariladigan mashqlarga ko‘proq ahamiyat berila boshiadi. 1910-yildan boshlab esa gimnastikaning «lochinlar tizimi» jismoniy tarbiyaga asos qilib olindi.

O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiy topishi

Abu Ali ibn Sino «Tib qonunIari»da jismoniy tarbiyaga katta e ’tibor bergan. O‘z kitobida salomatlikni muhofaza qilish qoidalarini ko’rib chiqar ekan, buyuk mutafakkir jismoniy mashqlarni soglomlashtirish va davolash amaliyotida tutgan o‘rni va ahamiyati haqida mukammal tarzda so‘z yuritadi. Ibn Sino olimlar orasida birinchi bo‘lib, jismoniy mashqlarni odam organizmiga ijobiy ta’sirini «Uzluksiz chuqur nafas olish jarayonini keltirib chiqaruvchi erkin harakat jismoniy mashq deyiladi», deb ta’riflagan. Olimlarning raisi (Ibn Sinoni shunday deyishgan) ta’kidlashicha, salomatlikni muhofaza qilish tartibida eng asosiysi badantarbiya mashqlari bilan shug‘ullanish, undan so‘ng ovqatlanish va uyqu tartiblariga rioya qilishdir. Agar odam o‘z vaqtida me’yorida badantarbiya mashqlari bilan doimo shug‘ullanib, kun tartibiga rioya qilsa, u hech qanday davolash chorasi va dori- darmonga ehtiyoj sezmaydi. Buyuk olimning yozishicha, jismoniy mashqlar bilan muntazam shug‘ullanmay qo‘ygan odamni sog‘lig‘i so‘nib, harakatlanishni to ‘xtatish natijasida kuchi susayib boradi. Olimning fikricha, jismoniy mashqlar mushaklar, bo‘g‘inlar, asab tolalarini mustahkamlaydi, natijada insonlaro‘z ishlarini toliqmasdan uzoq muddatda bajarib, xastalikdan muhofaza etishadi. Ibn Sino jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanganda insonning yoshi va salomatiigini qay darajada ekanligini inobatga olishni ta’kidlaydi.

«Tib qonunlari»da bolalar, o‘smirlar, keksalar qachon va qay tarzda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishi haqida ma’lumot berib o‘tiladi. Ibn Sino mashqlarni boshlash va tugatish vaqti, uqalash, hammomda va sovuq suvda cho‘milish (chiniqish), tanani tozalikda saqlash va boshqa gigiyenik talablar haqidagi fikr- mulohazalari bugungi kungacha olimlar diqqat markazidadir.