Boshlang’ich sinflarda ingliz tilini o’qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar

Bir xonada baquvvat, betashvish va nopok bolalar guruhini to’plaganingizda nimaga erishasiz?

Mashhurlashib borayotgan «innovatsion» kitoblar: til o‘rganish vositasimi yo lotereya?

Oxirgi paytlarda xorijiy tillarni tez va innovatsion metodlar orqali o‘rgatishni va’da qiluvchi loyihalar ko‘paygandan ko‘paydi. Televideniye, ijtimoiy tarmoqlar, ko‘chadagi bilbordlar falon oyda ingliz, koreys, arab tillarini o‘rgatish bo‘yicha takliflarga to‘lib ketdi.

Keling, loyihalarning sayt va veb-sahifalariga razm solib ko‘ramiz.

Avval, so‘nggi vaqtlarda reklamaga zo‘r berayotgan Booknomy loyihasiga to‘xtalsak. Loyihaning saytida 2018 yildan buyon bu metod bo‘yicha 50 mingdan ziyod foydalanuvchi til o‘rgangani haqidagi fakt keltiriladi.

Bu raqam nihoyatda kattadek tuyuldi bizga va loyiha asoschisi, rahbari va qo‘llanma muallifi Odilbek Ikromov bilan suhbat qilishga qaror qildik.

Mualliflarning ta’kidlashicha, kitob AJ Hoge va XX asrning 50-60-yillarida faoliyat ko‘rsatgan atoqli Pol Pimsler metodlari asosida yaratilgan. Xoug va Pimslerlarning metodlari ingliz tilini faqat eshitib o‘rganishga asoslangan.

Suhbat chog‘ida O.Ikromovdan yuqoridagi 50 ming raqami qayerdan olingani haqida so‘radik. Uning aytishicha, sotilgan kitoblar adadiga tayanib shunday raqam hosil bo‘lgan.

Shu o‘rinda muallifning so‘zlari bizda shubha uyg‘otdi. Sababi Booknomy loyihasiga tegishli “Intensive English” darsligining 2020 yil 27 yanvarda bosmaga ruxsat berilgan nashri bir ming va 2020 yil 2 sentyabrdagisi ham bir ming nusxada chop etilgan. Bir yilda ikki ming nusxada kitob chiqarib, 50 mingdan ziyod foydalanuvchi natijaga erishganligi har qanday odamda ham aytilayotgan raqamlarga nisbatan shubha uyg‘otsa ajab emas.

Endi “5 yulduzli darajaga ega dunyoning yetakchi 3D innovatsion metodikasi” deb bong urilayotgan TEDBOOK loyihasi haqida so‘z yuritsak. Loyiha saytida mazkur metod dunyoda birinchi raqamli ekani (!) aytilmoqda

Qaysi metodika bu? Odatda loyihalar biror metodika ustida ishlagan va/yoki unga sayqal bergan guruh yoxud shaxslar nomi bilan ataladi. Tedbook taklif qilayotgan metodikaning nomi nima? U qayerda birinchi raqamli deb tan olingan? Afsuski, bu faktni tasdiqlovchi biror havola keltirilmagan.

Tedbook loyihasining rasmiy saytida ushbu metodika bo‘yicha Honkong, Tayvan va Xitoyda til o‘rganayotganlar soni keltirilgan.

Ammo, bu ma’lumotga ham hech qanday isbot-dalil keltirilmagan, ya’ni, havola yo‘q.

Tedbook loyihasi ijrochi direktori Abdurauf Olimov bunga izoh berar ekan, Google PlayMarket portalidan yuklab olingan mobil ilovalar sonidan kelib chiqib, bu metodika birinchi raqamli deb aytilishini ma’lum qildi. Ammo, aynan qaysi mobil ilova haqida gap ketayotganiga aniqlik kiritilmadi.

Mualliflar

Loyihalarni tadqiq qilish jarayoniga chuqurroq kirganimizda mualliflar shaxsi bilan bog‘liq eng qiziq faktlarga duch keldik. As’asa-yu dabdaba bilan reklama qilinib, til o‘rganuvchilarga katta va’dalar berayotgan loyiha mualliflari pedagogika va metodologiya bo‘yicha mutaxassislikka yoxud dars berish tajribasiga ega bo‘lish uyoqda tursin, hatto oliy ma’lumotga ega bo‘lmagan insonlar bo‘lib chiqdi.

Booknomy.uz loyihasi asoschisi, rahbari va iste’molchilarga falon so‘mdan sotilayotgan qo‘llanma muallifi Odilbek Ikromov hatto ingliz tilini yaxshi bilmasligini ham tan oldi.

Qanday qilib ingliz tilini bilmaydigan odam ingliz tilini o‘rgatadigan kitobning muallifi bo‘lishi mumkin?! Shu kitobdan foydalanib 6 oyda ingliz tilida erkin gapirib ketish mumkin bo‘lsa uning o‘zi nega hamon chet tilini bilmaydi?

Tasavvur qilib ko‘ring, siz o‘zingiz yoki biror yaqiningiz uchun salkam yarim million so‘mdan voz kechib bir kitob, 8 gigabaytlik fleshka va bitta quloqchindan iborat to‘plam sotib olib, katta umidlar bilan til o‘rganishga kirishasiz, mualliflar esa, sohadan xabari yo‘q. Eng ajablanarlisi, ular hatto ingliz tilini bilmaydi ham.

Darvoqe, Intensive English darsligining 2020 yil 27 yanvarda va 2020 yil 2 sentyabrda qilingan nashrlarida mualliflar nomlari orasida farq bor. 2020 yil 27 yanvardagi nashrida Shohijahon Abdullayev, Shahboz Mamatqosimov va Odilbek Ikromovlar mualliflar sifatida ko‘rsatilgan bo‘lsa, 2020 yil 2 sentyabrdagi nashrda Odilbek Ikromov yagona muallif sifatida ko‘rsatilgan.

Odilbek Ikromovning aytishicha, istiqbolda kitobning mualliflik huquqiga da’vogarlar ko‘paymasligi uchun birinchi nashrda ko‘rsatilgan qolgan ikki muallif ikkinchi nashrda mualliflar safidan chiqarilgan.

Booknomy Company nashrdan chiqargan Intensive English darsligi mualliflaridan biri sifatida titul varoqqa ismi yozilgan Shahboz Mamatqosimovning feysbukdagi sahifasida keltirilgan ma’lumotga ishonsak, u Sankt-Peterburgdagi Vvedenskiy otelida barmen bo‘lib ishlagan. Suhbatimiz davomida, Odilbek Ikromov Shahbozning O‘zbekiston davlat san’at va madaniyat institutida o‘qigani, lekin oliy o‘quv yurtini tamomlay olmagani va mehmonxonada barmen bo‘lib ishlagani chin ekanini tasdiqladi. Bu o‘rinda, barmen bo‘lib ishlagan shaxs ingliz tilini o‘rgatuvchi mutaxassis bo‘la olmaydi, deyish fikridan mutlaqo yiroqmiz. Zero, yigit kishiga qirq hunar oz. Dunyo milliarderlari ro‘yxatida yetakchi o‘rinlarni egallab kelayotgan Jyeff Bezos ham o‘z faoliyatini aynan kitob sotishdan boshlagan.

Shu o‘rinda, Intensive English darsligining ilk nashrida mualliflar qatorida qayd etilgan Shahboz Mamatqosimov asos solgan smartbook.uz loyihasi haqida ikki og‘iz to‘xtalib o‘tsak.

Arab tilini o‘rgatuvchi qo‘llanmaning 2020 yil kuz oylarida aylantirilgan reklamalaridan birida darslikni sotib olib, Umra safariga yo‘llanmalardan birini yutib olish mumkinligi aytiladi.

Ma’lum bo‘lishicha, loyiha muassisi bo‘lgan korxona (rahbari Shahboz Mamatqosimov) Din ishlari bo‘yicha qo‘mitaga xat bilan murojaat qilib, smartbook mahsulotlarini xarid qilgan mijozlar o‘rtasida o‘ynaladigan lotoreyaga tikilgan 15ta umra yo‘llanmasini navbatdan tashqari taqdim qilishda amaliy yordam so‘ragan. Gunohlardan poklanish uchun boriladigan, yillab kutiladigan va uzun hamda qat’iy navbat asosida tashkillashtiriladigan umra ibodatiga NAVBATSIZ 15 yo‘llanma so‘ralishi navbatda turgan boshqa fuqarolarning haqqiga xiyonat ekani va bu qaysi mezonlarga to‘g‘ri kelishi haqidagi savollarni smartbook loyihasi asoschilariga qoldiramiz.

Din ishlari bo‘yicha davlat qo‘mitasi bilan bog‘lanib, mazkur xat haqida so‘radik. Mas’ullar navbatsiz yo‘llanma uchun hech kimga imtiyoz yoki ustunlik berilmasligini ma’lum qilishdi.

Qiziq tomoni, Qo‘mita bilan bog‘langach, yana bir bor smartbook.uzning qo‘ng‘iroqlar markaziga bilan bog‘lanib, umra yo‘llanmalari haqida so‘radik. Bizga javob bergan operator qiz, umraga yo‘llanmalar tayin ekanini aytdi.

Iste’molchilarni huquqlarini himoya qilish agentligi mas’ul xodimi ayni masaladan xabari borligini, Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan birga o‘rganib chiqilganligini, loyiha mualliflariga ham xat bilan chiqilganini ma’lum qildi.

Ma’lumot uchun: surishtiruvimiz davrida Smartbook.uz loyihasi mualliflari bilan ko‘rishib, suhbatlashish haqidagi taklifimiz javobsiz qoldirildi.

Metodika va mutaxassislar fikri

Endi e’tiborimizni tezkor til o‘rganish loyihalari taklif etayotgan metodik jihatlarga qaratamiz va bu borada mutaxassislar fikrlariga qiziqib ko‘ramiz.

Keling, metodika muallifi bo‘lgan AJ Hoge ning Effortless English Learning Yutub kanali savollariga bergan javoblarini tinglab ko‘raylik. Savol: “Ingliz tili ona tilisi bo‘lmaganlar tomonidan yaratilgan audiokitoblarga munosabatingiz qanday?”

AJ Hoge ning javobi: “Ingliz tilini o‘rganish uchun tavsiya qilmayman. Shunchaki axborot olish uchun, agar sizga qiziq bo‘lsa bu yaxshi. Ingliz tilingizni yaxshilash uchun o‘sha tilda gapiruvchidan o‘rganganingiz ma’qul. Zero gapirayotgan odam ko‘p xato qilishi, aksenti noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Masalan, men ispan tilini o‘rganmoqchi bo‘lsam, ispaniyalik, kolumbiyalik yoki meksikalikni tinglayman. Buning uchun men kanadalik yoxud britaniyalik odamdan o‘rganmayman”.

Booknomy kompaniyasining Intensive English darsligining audioyozuvlari esa, loyiha rahbari Odilbek Ikromovning aytishicha, “native speaker”niki emas. Ajoyib-a? O‘zi maqtab turgan metodika bo‘yicha na ingliz tili o‘rgangan, na darslikni yozayotib unga amal qilgan.

Booknomy kompaniyasining Intensive English loyihasi kitoblaridagi o‘zbekcha matnlarning sifati alohida mavzu. Yumshoq qilib aytganda, uslubiy, imloviy va grammatik xatolar juda ko‘p.

O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti Ingliz tili birinchi fakulteti Ingliz tili integrallashgan kursi kafedrasi mudiri, pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Mavluda G‘ulomova Booknomy darsligi haqida quyidagicha fikr bildirdi:

“Qo‘llanma asosan matnga tayanib qolgan. Matnlarni mustahkamlovchi mashqlar yo‘q. Undan keyin kommunikativ kompetensiyani rivojlantiruvchi unsurlar ham yo‘q. Hozirgi kunda bu juda muhim. Undan tashqari tanqidiy va mantiqiy fikrlashga doir mashqlar mavjud emas.

Darslik faqat eshitish orqali o‘rgatishni va’da qilyapti. Lekin biz bilamizki, faqat bir nutq faoliyati turi bilan egallab bo‘lmaydi. Bu haqda ustoz metodistlarimiz alohida ta’kidlashadi.

Undan tashqari, kitobda grammatik, uslubiy, lingvistik va imloviy xatolar ko‘zga tashlanadi.

Shuningdek, kitobga taqriz yozilmagan. Kitobni yaxshi mutaxassis taqrizidan o‘tkazishni tavsiya etardik. Zero, sifatli darslik albatta metodist va filologlar ko‘rigidan o‘tishi shart. Bu juda muhim.

Reklama va kitobning o‘zida va’da qilingani kabi ingliz tilini 6 oyda mukammal o‘rganish mumkin deb o‘ylamayman. Chunki til o‘rganish ko‘proq psixologik jarayon. Bu degani til o‘rganishda juda ko‘p narsa shaxsning o‘ziga bog‘liq bo‘lib qoladi. Undan tashqari, tilni yaxshi o‘rganish uchun ko‘proq amaliyot, ko‘proq gapirish kerak. 6 oyda faqat tinglab-tushunish orqali til o‘rganish, fikrimizcha, judayam murakkab. Kitobda tarjimalarda xatolar ko‘p. Tarjimalar asosan so‘zma-so‘z bo‘lib qolgan”.

Chikagoda istiqomat qiluvchi, mutaxassisligi amaliy tilshunos bo‘lgan tadqiqotchi, Northeastern Illinois University professori Ulug‘bek Nurmuhammedov bu kabi loyihalarning metodik tarafi haqida fikrlarini bayon qildi.

“Booknomy qo‘llanmasida xatolar juda ko‘p. Talaffuz va iboralar noto‘g‘ri berilgan. Iltimos, xalqimizga to‘g‘risini aytinglar. Men, masalan, hozir faqat gapiryapman, sizlarni eshitmayapman. Tilni o‘rganishdan asosiy maqsad gapirish, eshitish emas. Sizlar esa, faqat eshitishga e’tibor qilyapsizlar.

Sizlar taklif qilayotgan usul audiolingualism deb nomlanadi va bu usul 1970-80 yillarda keng tarqalgandi. 40-50 yil avval mashhur bo‘lgan metod! Bu usulning judayam ko‘p kamchiliklari bor. Bu haqda Diane Larsen-Freeman va Marti Anderson’ning “Techniques and Principles in Language Teaching” kitobida yoritilgan.

Shuningdek, sizlar taklif qilayotgan usul – audiolingvalizm va uning kamchiliklari haqida Marianne Celce-Murcia, Donna M. Brinton, Marguerite Ann Snow, David Bohlke hammuallifligidagi “Teaching English as a Second or Foreign Language” risolasida ham batafsil ma’lumot bor.

Reklamalarda, Yutubdagi videolar bor, mualliflar bilan suhbat bo‘lganmikan, deb qarasam mualliflar gapirmagan. Bizning soha shunaqa – unda avvalo mualliflar gapirishi kerak. Ota-onalarga maslahatim – O‘zbekistonda 100 dollar (booknomy darsligining chegirmasiz narxi 1 million yuz ming so‘m, taqriban yuz dollar) qanday pul bilmayman, Chikagoda bu pulga ancha ish qilsa bo‘ladi. Hatto Stiv Jobs va Bill Geytslarning kitoblariyam buncha pul turmaydi. Ancha arzon.

Farzandingizga ziyo istab, kitob olmoqchimisiz, iltimos, uni kim reklama qildi, ofisi qanaqaligiga emas, muallifiga e’tibor bering. Diplomi bormi-yo‘qmi, iltimos, qiziqib ko‘ring. Audiolingvalizm bu bolani xonaga qamab qo‘yib, faqat non-suvini berish kabi. Bunda bolangiz bilan gaplasha olmaysiz. Chunki bola gapirmaydi, u nimalardir deyishi mumkin. Ammo siz uni tushunmaysiz. Zero, siz bolangiz bilan gaplashmadingiz. Faqat eshitish til o‘rganishga yetarli emas.

Shou-biznes vakillariga esa, tushunmadim. Bo‘lmagan narsani ommaga yaltiroq qilib ko‘rsatishning nima keragi bor?” deydi Ulug‘bek Nurmuhammedov.

Booknomy darsligi borasida qiyosiy tilshunoslik bo‘yicha fan doktori, pedagog va o‘qituvchi O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti va Lids universiteti bitiruvchisi Nodira Isamuhamedova jumladan shunday deydi:

“Booknomy’da innovatsion yangi metod asosida yaratilgan, deb targ‘ib qilingan bo‘lsa-da, bu faqat tinglashga asoslangan metod 1950-yillarda AQShda harbiylarni o‘qitish maqsadida qo‘llanilgan. Bu metodning asosidagi bixeyvorizm, ya’ni inson ongli mavjudot emas, tashqi ta’sir yordamida avtomatik ravishda boshqarish mumkin bo‘lgan (Pavlov kuchuklarda o‘tkazgan eksperimentlar misolida) obekt sifatida qaratilgan g‘oyalar psixologiya va pedagogikada keng tanqidga uchragan.

Audiolingval metod ingliz tili o‘qitish metodikasi nuqtayi nazaridan ham samarasi sust hisoblanadi. Hech kim hali faqat (va faqat) tinglab, bir kuni chet tilida ravon gapirib yoki yozishni o‘rgangan emas. Hozirgi kunda chet tili o‘rganishda kommunikativ metod – barcha nutq va til aspektlarining (gapirish, tinglash, o‘qish, yozish, so‘z boyligi, grammatika, fonologiya) birgalikda o‘rganilishi muhim hisoblanadi.

Ona tilini tinglab o‘rganamiz, ingliz tilini ham shunday o‘rgansak bo‘ladi, deyish noto‘g‘ri. Yosh bolaning ona tilini o‘rganishi bilan kattalarning chet tilini o‘rganishlari orasida katta tafovut bor va ularni taqqoslab bo‘lmaydi. Men yashaydigan Kanadada ham 30 yillardan ortiq shu yerda yashab, muntazam ingliz tilini tinglab kelayotgan bo‘lsa-da, ingliz tilida gapira olmaydigan, yoza olmaydigan immigrantlar talaygina.

Kitobda juda ko‘p grammatik, leksik, stilistik, fonetik (talaffuzda) xatolar nafaqat ingliz tilida, hatto o‘zbek tilidagi tarjimasida ham mavjud. Xato o‘rganilgan so‘zlarni kelajakda nutqda tuzatish amri mahol. Bunday hodisa tilshunoslikda “qotib qolgan xatolar” deyiladi va ularni to‘g‘rilash juda qiyin.

Matnlar real hayotdan olinmagan, noautentik, sun’iy tuzilgan. Bunday matnlarni o‘quvchi hayotida ingliz tilida muloqotga kirishganda qo‘llay olmaydi.

Nufuzli Oksford, Longmen, Makmillan kabi xalqaro nashriyotlar chop etadigan ingliz tilini o‘qitish bo‘yicha sifatli, rangli, bexato, zamonaviy metodlarga asoslangan, xalqaro approbatsiyadan o‘tkazilgan kitoblar 20-30 AQSh dollari atrofida turadi”.

Kitoblarning ISBN raqamlari

Kitoblarga beriladigan unikal raqam – International Standard Book Number (ISBN)ni tekshirib ko‘rdik.

Booknomy loyihasi Intensive English qo‘llanmasining 2020 yil 27 yanvarda bosishga ruxsat etilgan nashrining ISBN raqami 978-9943-6091-8-1. Bu orqali biz Sanjar Odilov, Gulbahor Mirzaliyeva, Odilbek Ikromov va Nurmuhammad Dautov hammuallifligidagi “INTENSIVE ENGLISH” kitobini ko‘rishimiz mumkin.

Kitobning titul varag‘ida esa, mualliflar sifatida Shohijahon Abdullayev, Shahboz Mamatqosimov va Odilbek Ikromovlar ko‘rsatilgan. Nima sababdan bunday qilingani bizga qorong‘u.

Endi Tedbook loyihasi Innovatsion Ingliz tili qo‘llanmasining 2020 yil 16 sentyabrda bosishga ruxsat etilgan nashrining ISBN raqamini (978-9943-5117-7-4) qarab ko‘ramiz. ISBN raqam G.Jumanazarovaning PARADIGMA nashriyotida chop etgan “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun inglizcha-o‘zbekcha-ruscha lug‘at” kitobiga tegishli.

Bu haqda http://isbn.natlib.uz manzilida, 25636 tartib raqamida turgan link orqali ma’lumot olish mumkin. Loyiha mualliflari va rahbarlari nima qilsak ham buni birov tekshirmaydi, sezmaydi yo aqli yetmaydi deb o‘ylashganmikan? Undan tashqari, birovning kitobiga tegishli identifikatsion raqamni o‘z kitobiga qo‘yib sotuvga chiqarish huquqiy oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligini loyiha mualliflari o‘ylab ko‘rishganmikan?

Mundarija va plagiat

Booknomy loyihasining Intensive English kitobi ichidagi matnlar internetdagi turli sahifalardan o‘zgarishsiz ko‘chirib olingan. Masalan, 114-115-betlardagi matn Vikipediyadagi Bill Geyts haqidagi ma’lumotlar bilan aynan bir xil (Early life bo‘limiga qaralsin).

Yoki AQShlik sarmoyador Uorren Baffet haqidagi 116- va 117-betdagi matn ham Vikipediyadan nuqta-verguligacha ko‘chirib olingan. (10.1) (10.2)

Mark Tsukerberg haqidagi ma’lumotlar ham Vikipediyadan ko‘chirilgan.

Tedbook loyihasi esa boshqacha usulni tanlagan. Ularning kitobidagi matn va dialoglar negadir Cambridge University Press chiqargan Kid’s Box darsliklarining bo‘lim nomlari, matn va dialoglari bilan aynan bir xil. Shuningdek, Tedbook va Kid’s Box’ning audioyozuvlari ham aynan o‘xshash. Eslatib o‘tamiz, Kid’s Box kitoblar komplekti 8-10 yoshdagi bolalarga ingliz tilini o‘rgatishga mo‘ljallangan.

Bu – ilmiy tilda plagiat deb ataladi.

Bunga Tedbook ijrochi direktori Abdurauf Olimov quyidagicha izoh berdi: “Xitoy tilida ham men degan so‘z bor, o‘zbek tilida ham. Bu shunchaki tasodif”.

Kitoblarni tahlil qila turib, yana bir shubhali holatga duch keldik. Tedbook darsligini nashrdan chiqargan “SITY BOOK” MChJ O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligidan Rasulov Muhammadali Sodiqjon o‘g‘li va Ibaydullayev Avazbek G‘ayratillo o‘g‘li hammuallifligidagi “TADEBOOK INNOVATION ENGLISH (Case I)” metodik qo‘llanmasi uchun guvohnoma olgan. Lekin qo‘llanma savdoga negadir Tedbook bo‘lib chiqqan, Tadebook emas.

Eslatib o‘tamiz, jahonga mashhur tillarni o‘rganishning Ted method of learning languages nomli o‘ziga xos usuli ham bor. Mana bu havolaga kirib bu haqda ma’lumot olish mumkin.

Hurmatli o‘quvchi, bu bizning kuzatuvlarimiz mahsuli xolos. Xulosa chiqarish esa har kimning o‘ziga havola.

Biz yodga olgan kitoblarning ijobiy tomonlari ham bordir, albatta. Zero, ular haqida ijtimoiy tarmoqlar va boshqa manbalarda eshitgan, ko‘rgan bo‘lsangiz ajab emas. Balki oralaringizda kitoblardan foydalanib, loyiha mualliflari aytganidek natijaga erishganlar ham bordir. Agar shunday bo‘lsa, biz pulingiz va vaqtingiz behuda ketmaganidan xursandmiz.

Ushbu orqali bu kitoblarning mualliflari va yaratuvchilariga yaratgan mahsulotlari kamchiliklardan holi emasligi haqida o‘zimiz va mutaxassislarning fikrlarini yetkazishga harakat qildik, xolos. Umid qilamizki, ular bundan faqat va faqat to‘g‘ri xulosa chiqaradilar.

So‘zimiz yakunida O‘zbekiston Respublikasining “Reklama to‘g‘risida”gi qonunining 13-moddasida noaniqligi, ikki xil ma’noni anglatishi, bo‘rttirib yuborishi, yashirib ketishi oqibatida, reklamani tarqatish vaqti, joyi va usuliga nisbatan qo‘yilgan talablarni va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa talablarni buzishi natijasida reklamadan foydalanuvchilarni chalg‘ituvchi yoki chalg‘itishi mumkin bo‘lgan, shaxslarga, shuningdek davlatga zarar va ma’naviy zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan reklama noto‘g‘ri (insofsiz, bilaturib yolg‘on) reklama hisoblanishini eslatib qo‘yishni lozim topdik.

Shoakmal Isroilov

Montaj ustasi – Otaxon Yusupov

Boshlang’ich sinflarda ingliz tilini o’qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar

Ushbu maqolada boshlang’ich sinflarda ingliz tilini o’qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar usullarni qo’llash natijasida, o’quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanishi, nutqi ravonlashishi, tez va to’g’ri javob berish malakasi shakllanishi, bilimga ishtiyoq uyg’otishi, darslarga puxta hozirlik ko’rishga intilishi haqida ma’lumotlar berilgan.

Kalit so’zlar: zamonaviy, innovatsiya, boshlang’ich, o’yin, ta’limiy, ta’lim

Zamonaviy boshlang’ich ta’limdagi eng asosiy va ijobiy o’zgarishlarga sabab bo’lgan qarorlardan biri bu O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrdagi “Chet tillarni o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” PQ-1875-sonli Qaroridir. Ushbu qaror asosida chet tillarini, asosan, ingliz tilini o’rganish umumiy o’rta ta’lim maktablarining 1-sinflaridan o’yin tarzidagi darslar va og’zaki nutq darslari shaklida, 2-sinfdan boshlab esa, alifbo, o’qish va grammatikani o’qitish bosqichma-bosqich boshlanadi. Qarorga ko’ra, Chet tillarni o’rganishni yanada rivojlantirish bo’yicha doimiy ishlaydigan Muvofiqlashtiruvchi kengash boshchiligida ta’li­m sohasining barcha yo’nalishlarida beqiyos ko’lamli ishlarni amalga oshirishga kirishildi. Masalan, 2013-2014 o’quv yilidan e’tiboran umumta’lim maktablarining birinchi sinflarida xorijiy tillarni o’yin tarzidagi mashg’ulotlar va og’zaki nutq darslari shaklida uzluksiz o’rgatish yo’lga qo’yildi. Shuningdek, ushbu sinflarga mo’ljallangan darslik hamda o’quv-metodik majmualar yaratildi. Diqqatga molik jihati, birinchi sinflar uchun yaratilgan majmualardagi o’yin-mashg’ulotlarning kichkintoylar yoshiga mutanosibligi ta’minlanadi. Bolalar xorijiy til bilan ilk tanishishni salomlashish madaniyati, ranglar va kundalik so’zlarni dialog shaklida o’rganishdan boshladilar.

Shubhasiz, mamlakatimiz ta’lim dargohlarida xorijiy tillar xonalarini zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va o’qitishning ilg’or texnik vositalari bilan jihozlash, teleradiokanallarda bolalar va o’smirlarni xorijiy tillarga o’rgatuvchi ko’rsatuv va eshittirishlarni berib borish, boshqa mamlakatlar tarixi va madaniyati, jahon ilm-fani va texnik yangiliklariga bag’ishlangan ilmiy-ommabop xorijiy badiiy va multiplikatsion filmlarni o’zbekcha subtitr yordamida muntazam namoyish etish yoshlarimizga dunyo xalq­larining o’tmishi, madaniyati, ilm-fani bilan yaqindan tanishish imkonini berdi.

Boshlang’ich sinflarda, ayniqsa, birinchi sinfda o’quvchilarga chet tillarni o’rgatishda o’quvchining yoshi, fiziologik, psixologik xususiyatlarini hisobga olish kerak. Qarorda ta’kidlanganidek, birinchi sinflarda o’yin tarzidagi darslar va og’zaki nutq darslari shaklida chet tillarini o’rgatishni amalga oshirish, haqiqatan, kichik yoshdagi o’quvchilarga mosligidir. Ta’limda o’yin texnologiyalaridan foydalanish, eng samarali vositalardan biridir. O’yin davomida ularning tafakkuri, dunyoqarashi, fikrlashi kengayib boradi. Olimlar ta’limga o’yin orqali yondashuv ta’lim jarayonida osonlashtiradi, deb hisoblagan. Nafaqat osonlashtiradi, balki bu fanga qiziqishini kuchaytirib,bolani chuqur bilim olishiga undaydi. O’yin tarzidagi darslar bolalarning og’zaki nutqini rivojlanishiga yordam beradi. Birinchi sinf o’quvchilari rasmli yoki videoli turli ko’rishlarni juda yaxshi ko’rishadi. Turli xil rangli rasmlar orqali, ularning nutqlarini o’stirishda o’yinlardan muntazam foydalanib turish lozim. Masalan, Bu nima?, Bu kim?, Kim ko’p so’z biladi?” kabi o’yinlardan foydalanish mumkin. O’yin jarayonida bolalarning so’zlarni eslab qolishi, to’g’ri talaffuz etishiga qarab rag’batlantirib borish zarur. Bolalarning so’z boyliklarini ortib borishiga qarab boshqa turdagi o’yinlar, turli xil musobaqalarni tashkil etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bolalarga dastlab “Meva nomlari”, “Kasblar”, “Uy jihozlari” kabi mavzulardagi mashqlarni o’yinlar yordamida bajartirish mumkin. So’ngra ular kompyuterdagi rang-barang tasvirlarga uyg’un holatda ko’rsatilsa, o’quvchilarning nutqi rivojlanib, atrof-muhitga munosabat doirasi kengayadi. Yangi mavzuni namoyish etish bosqichida ekranda so’zlar va uni aks ettiruvchi rasmlar paydo bo’ladi. O’quvchilar so’zlarni tinglab, ularni talaffuz etish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Mavzuni kompyuter yordamida taqdim etishda ta’limni individuallashtirish printsipiga e’tibor berish lozim. Ayrim o’quvchilar so’zning grafik, ayrimlari esa tovushli obrazni qabul qilishda qiyinchilikka uchraydilar. Kompyuter u yoki bu qiyinchilikni mashqlar vositasida bartaraf etib, o’quvchining ingliz tilidan o’zlashtirishga qiynalayotgan jihatlarini topishga va ularni bartaraf etishga yordam beradi.

Ikkinchi sinfdan boshlab grammatikani o’zlashtirishga qaratilgan boshqa ta’limiy o’yinlarni ham tashkil etish mumkin. Masalan, “Kim savodxon?”, Kim zukko?, “Men kimman?“, “Zanjir“, “Rolli o’yin“, “So’z o’rnini top kabi qiziqarli o’yinlar shular jumlasidandir. “Kim zukko? “ o’yini imlo savodxonlikni oshirishda yaxshi natija beradi. Bunda karton qog’ozga 5-6 ta so’z yozilgan bo’lib, so’zlar to’g’ri va noto’g’ri yozilgan bo’ladi. O’quvchilardan noto’g’ri yozilgan so’zni topib, to’g’ri yozib berish talab qilinadi. Qaysi o’quvchi noto’g’ri yozilgan so’zlarni to’g’ri va birinchi bo’lib yozib berishga qarab o’yin g’olibi aniqlanadi.

Biz bilamizki, hozirgi ta’lim jaroyonida o’quvchi sub’ekt bo’lishi lozim. Bunda ko’proq interfaol metodlarga e’tiborni qaratish ta’lim samaradorligini oshiradi. Ingliz tili darslariga qo’yilgan eng muhim talablardan biri mustaqil fikrlashga o’rgatishdir. Bugungi kunda ingliz tili o’qituvchilari Amerika Qo’shma Shtatlari, Angliya pedagoglari tajribasiga tayangan holda, quyidagi innovatsion metodlardan foydalanib kelmoqda:

“Quvnoq topishmoqlar” (Merry riddles) o’quvchilarga topishmoqlar o’rgatish. Ingliz tilini o’rgatishda muhim ahamiyatga ega, ular o’zlariga notanish bo’lgan so’zlarni o’rganadilar va o’ylab topishmoq javobini topadilar.“Tezkor javob” (Quick answers) o’tilgan dars samaradorligini oshirishda yordam beradi.“Chigil yozdi” (Warm-up exercises) o’quvchilarni darsga qiziqtirish uchun sinfda har xil o’yinlardan foydalanish. “Pantomima” (Pantomime) bu usul juda qiyin mavzular tushuntirilishi kerak bo’lgan darsda yoki yozma mashqlar bajarilib, o’quvchilar charchagan paytda foydalanilsa bo’ladi. “Hikoya zanjiri” (A chain story) usuli o’quvchilarning og’zaki nutqini oshirishda va xotirani mustahkamlashda yordam beradi. “Rolli o’yinlar” (Acting characters) bu usul darsning barcha tiplarida qo’llanilishi mumkin “Rasmlar so’zlaganda” (When pictures speak) usuli ancha qulay bo’lib, ingliz tilini o’rgatishda, o’quvchilarning o’g’zaki nutqini rivojlantirishda yordam beradi, buning uchun mavzuga oid rasmlardan foydalanish lozim. “Kviz kartochkalari” (Quiz cards) o’quvchilarning soniga qarab kartochkalar tarqatiladi va hamma o’quvchilar bir vaqtda darsda ishtirok etish imkonini beradi bu esa vaqtni tejaydi.

“So’z o’rnini top“ o’yinida so’zlarning o’rni almashtirib qo’yiladi hamda so’zlarni o’z o’rniga to’g’ri qo’yish orqali gap hosil qilinadi. “To’plam“o’yini ma’lum bir mavzu asosida o’quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash maqsadida o’tkaziladi. O’yin qatorlar musobaqasi yoki kichik guruhlarda ishlash shaklida tashkil etiladi. Masalan, belgini bildirgan so’zlarni toping deb, guruhlarga topshiriq beriladi. Berilgan vaqt iсhida qaysi guruh ko‘p topa olsa g‘olib bo‘ladi. Multfilmlar. Bolalar chet tilini o’rganish mobaynida multfilmdagi gaplarni tushunmasa-da, multfilmdagi qahramonlarning harakatlari orqali ular ishlatayotgan so’zlarni tushunishga harakat qiladi. Bu esa bolalar uchun til o’rganishda qiziq va samarali yo’l hisoblanadi. Bolalar uchun ingliz tili qo’shiqlaridan tortib she’r va hikoyalar, videoroliklar orqali o’rgatib kelinmoqda.

“Rasmli” o’yin. O’quvchilar Present Continious tarkibini yaxshiroq o’zlashtirishlari uchun rasmli o’yinni qo’llash mumkin. O’quvchilarga hali ko’rmagan rasmlaridagi personaj nima qilayotganini topish taklif etiladi. Masalan, P1: Is the girl sitting at the table? P 2 : No, she is not.

P1: Is the girl standing? P 2:: Yes, she is

Rasmda ifodalangan harakatni to’g’ri topgan o’quvchi g’olib xisoblanadi. U boshlovchi bo’lib boshqa rasmni oladi.

“Rasmdagi gaplar”o’yini. Bu o’yin grammatik formalarni mashq qildirish uchun yaxshi ko’rgazmali vosita hisoblanadi. Kartalarda odamni qandaydir harakatlarini ifodalovchi bir necha rasmlar bor, masalan: konkida uchayotgan, shaxmat o’ynayotgan, kitob o’qiyotgan rasmlar bor. O’qituvchi rasmli kartalarni ko’rsatadi (bola konkida uchayapti) va so’raydi: What is he doing? O’quvchilar o’zlarida xuddi shunday rasmni topadilar va javob beradilar: He is skating.

Xulosa o‘rnida ta‘kidlash joizki, ingliz tilini o‘qitishda o‘quvchilarni yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda, ulardagi chet tilini o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqish, ehtiyojni to‘la qondirishga yordam beruvchi pedagogik texnologiyalarga asoslangan zamonaviy didaktik ishlanmalarni tayyorlash va ularni amalga oshirishning mustahkam mexanizmini ishlab chiqish muaommoning amaliy yechimini ta‘minlaydi.

1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 10 dekabrdagi «CHet tillarini o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-1875-sonli qarori.

2.Iriskulov A.T va boshqalar Kids‘ English pupil‘s book 2sinf –Toshkent ―O’zbekiston;2014

3.Passov Ye.I. Kommunikativniy metod obucheniya inoyazichnomu govoreniyu. M.: Prosveщenie,1991

4. Xoshimov O‘. Yoqubov I. Ingliz tili o‘qitish metodikasi. T., – 2003

5. Vyatyutnev M.N. Obuchenie inostrannomu yaziku v nachalnoy shkole. /inostranniy yazik v shkole, 1990

Bolalar uchun 21 ta qiziqarli sinf o’yinlari va mashg’ulotlari

Bir xonada baquvvat, betashvish va nopok bolalar guruhini to’plaganingizda nimaga erishasiz?

Xaos va shovqin, agar siz maktab o’qituvchisidan so’rasangiz!

Sinfda bir guruh bolalarga e’tibor qaratish oson ish emas. Bu ziyofat bo’ladimi yoki sinf ichida bo’ladimi, o’yinlar va mashg’ulotlar bolalarni mashg’ulotda ushlab turish uchun eng yaxshi vosita. Qiziqarli yoki qiyin mashg’ulot ularni sizning fikringizga qaratishi mumkin. MomJunction sinf uchun qiziqarli bo’lgan o’yinlar ro’yxatini tuzdi.

Bolalar uchun qiziqarli sinf mashg’ulotlari

Ta’lim jiddiy biznesdir, ammo bolalar shunchaki zavq olishni xohlashadi. Shunday qilib, bolalarga ta’lim berishning ba’zi qiziqarli usullari, jiddiy ravishda!

1. Buzz

Bu erda shov-shuvli so’z yo’q. Faqat buzz raqam yoki harf.

Buzz – bu raqamlar qatori, alifbo harflari va oy kunlari kabi uzun ro’yxatlarni aytib berishlari kerak bo’lgan yosh bolalar uchun ajoyib o’yin.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Bir oz tayyorgarlik

Qanday o’ynash kerak:

1. Bolalar ro’yxatiga kiradigan qatorni tanlang – bitta raqamdan 100 gacha bo’lgan raqamlar, asosiy raqamlar yoki ular kiradigan boshqa so’zlar yoki raqamlar.
2. So’z yoki raqam qanday bo’lishini hal qiling. Masalan, har to’rtinchi raqam yoki harf shov-shuvli so’z bo’lishiga qaror qilishingiz mumkin. Shuningdek, siz ma’lum bir harf bilan boshlanadigan so’zlarni yoki ma’lum bir raqamga bo’linadigan raqamlarni tanlashingiz mumkin.
3. “Buzz” so’zi raqamlar yoki harflar o’rnini bosadi.
4. Tanlangan harf raqamini buzz bilan almashtirish bilan birga, bolalarga ro’yxatdagi narsalarni yoki seriyalarni o’qishni boshlashlariga imkon bering.

Masalan: 1, 2, 3, buzz, 5, 6, 7, buzz, 9,10,11, buzz…

Buzz so’zni yoki raqamni almashtirishni sog’inadigan kishi o’yindan tashqari.

2. Ko’zi ojiz rassom

Ushbu o’yin juft bo’lib o’ynaladi va bolaning tasavvurini va narsalarni tasvirlash qobiliyatini jalb qiladi.

O’yinchilar soni: To’rt yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Oq qog’oz, qalam, qalam yoki eskiz qalamlari, chizmalar yoki rasmlarning varaqlari

Qanday o’ynash kerak:

1. Bolalarni juftlang, lekin ularning bir-birlariga duch kelishiga yo’l qo’ymang.
2. Bitta bolaga rasm yoki rasm bering.
3. Ikkinchi bola sherigini tasvirlab berayotganda, rasmini ochib bermasdan, rasmni qayta tiklashi kerak.

Maqsad, ko’rmasdan qayta tiklangan holda, chizilgan rasmning qanchalik aniqligini ko’rishdir.

3. Javob bermang

Savol berilganda, javob beradigan ideal narsa. Ammo kattaroq bolalar va o’spirinlar o’ynashni yoqtiradigan ushbu o’yinni o’ynayotganingizda emas.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Qanday o’ynash kerak:

1. Bitta talaba boshqa talabaga tasodifiy savol berishni boshlaydi. Masalan, “Sizning bitta qimmatbaho boyligingiz nima?”
2. Ammo so’ralgan talaba javob bermaydi. Uning yonida turgan talaba javobni biladimi yoki yo’qmi, javob beradi.

O’quvchilar o’zlarining javoblari bilan xayoliy va ijodiy bo’lishganda o’yin quvnoq bo’ladi. “Javob bermang” o’rta maktab o’quvchilari uchun juda mos keladi.

4. Aqlsiz poezd

Boshlang’ich va bolalar bog’chasi yoshidagi bolalar uchun juda mos bo’lgan aqldan ozgan poyezd – bu choo-choo poyezdi, qo’shimcha quvnoqlik.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: O’ynash uchun joy

Qanday o’ynash kerak:

1. Bolalarni chou-choo odam poezdini shakllantirish uchun safga qo’ying.
2. Keyin poezdni “aqldan ozdirish” uchun “sekin”, “tez”, “sekin harakat”, “o’ngga buriling”, “orqaga qarab harakatlaning” va “tasodifiy” kabi hayqiriqli buyruqlar!

Kichikroq bolalar buni o’ynashni yaxshi ko’radilar.

5. To’rt burchak

To’rt burchak – bu tasodifiy oddiy o’yin, bu o’quvchilarga kuch bag’ishlaydi va tushlik vaqtidan keyin ularni hushyor tutadi.

O’yinchilar soni: 12 yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: To’rt burchakli va bir guruh talabalar turishi uchun etarli joy bo’lgan xona

Qanday o’ynash kerak:

1. “Bu” bo’lish uchun bitta talabani tanlang. Ko’zni bog’lab, “Bu” ni bir muncha vaqt sinfdan tashqariga yuboring.
2. Qolgan sinflarni har biri to’rttadan o’quvchilardan iborat to’rtta guruhga bo’ling.
3. Har bir guruhdan burchak tanlashni so’rang. A, B, C va D burchaklarini nomlang.
4. Talabalar joyiga joylashgandan so’ng, “Bu” burchakka qo’ng’iroq qiladi va u erda turgan barcha talabalar o’yindan tashqarida.
5. So’nggi guruhning to’rt a’zosi har biridan burchak tanlaydi va “Bu” faqat bitta talaba qolguncha barchasini yo’q qilishni davom ettiradi.

Bolalar uchun bepul ishchi varaqlar va bosma nashrlar

6. Uyqu

Uyqu – bu bolalarga ba’zi so’zlarni ishlatishga xalaqit beradigan xotira o’yini.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: O’qish materiallari

Qanday o’ynash kerak:

1. Talabalarga taqiqlangan so’zlar ro’yxatini bering. Ular ranglar (qizil ko’k, yashil va boshqalar), o’yin, odam, oziq-ovqat, olma, va boshqalar kabi har qanday narsa bo’lishi mumkin.
2. Ushbu so’zlar bilan o’qishni tushunadigan materialni tanlang va bolalardan bittadan jumla o’qishini so’rang.
3. Bolalar har safar taqiqlangan so’zni eshitganda qon ketishi kerak.

7. Chiziqdan sakrash

Bu kunning oxiriga qadar o’ynashi mumkin bo’lgan energiya beruvchi va kunlik darslarni qayta ko’rib chiqish uchun ajoyib o’yin.

O’yinchilar soni: 10-15

Sizga kerak bo’ladi: Yopishqoq lenta yoki bo’r, Haqiqiy / yolg’on savollar to’plami, o’ynash uchun joy

Qanday o’ynash kerak:

1. Tebeşir yoki yopishqoq lenta yordamida tekis chiziq hosil qiling.
2. Chiziqning bir tomonini rost, ikkinchisini yolg’on deb belgilang, bolalarni chiziqda turishini so’rang.
3. Savol bering – agar bolalar buni to’g’ri deb hisoblasalar, ular Haqiqiy tomonga o’tishadi. Aks holda, ular Soxta tomonga o’tishlari kerak.

Xato qilgan bolalar orqaga qaytib o’tirishlari kerak.

8. Ko’zni bog’lab qo’yish bilan suhbat

Ushbu o’yin bolalarni tinglash va boshqa odamning ovoziga e’tiborni jalb qilish uchun qiziqarli usuldir.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Ko’zni bog’lash uchun mato va o’ynash uchun joy

Qanday o’ynash kerak:

1. Xonada joy ajratib oling va bolalardan aylana tuzishni so’rang.
2. Bitta talabani “Bu” bo’lish uchun tanlang va uning ko’zini bog’lab qo’ying.
3. “Bu” ni aylantiring va undan ishora qilishni so’rang. Kimki “It” ishora qilsa, “Bu” bilan ismini oshkor qilmasdan, kulgili ovoz bilan gaplashishi kerak.
4. “Bu” bir qator savollar berish orqali talabaning ismini taxmin qilishi kerak.

Agar “Bu” talaba kimligini to’g’ri taxmin qilsa, talaba “Bu” ga aylanadi.

Sinf xonalari uchun inglizcha yoki so’zli o’yinlar

O’qish va yozish tilni o’rganish uchun yagona faoliyat yoki vosita emas. Bolaning so’z boyligini, grammatikasini va nutq qobiliyatini qayta ko’rib chiqish va takomillashtirish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan ba’zi qiziqarli o’yinlar ham mavjud.

9. Lug’at aldash

Lug’atni aldash – bu bolalarni so’zning ma’nosi haqida o’ylashga majbur qiladigan juda qiyin o’yin. O’rta maktab o’quvchilarining so’z boyligini rivojlantirish uchun juda yaxshi.

O’yinchilar soni: Olti yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Qog’oz varaqlar, ruchkalar va so’zlar ro’yxati

Qanday o’ynash kerak:

1. Talabalarning hech biri ilgari eshitmagan so’zni tanlang.
2. So’zning ma’nosini qog’ozga yozing. Talabalardan ushbu so’zning ta’rifi nima deb o’ylashlarini yozishni iltimos qiling.
3. Choyshablarni to’plang va ularni birma-bir o’qing – har safar qilganingizda sinf ma’nolarini ko’rib chiqishi va ovoz berishi kerak.
4. Talabalar har safar ularning ovozi berilgan ovozdan bir ball oladi, shuningdek ular to’g’ri ta’rifni yozgan bo’lsalar.

Eng ko’p ball to’plagan talaba g’olib chiqadi.

Siz ishlatishingiz mumkin bo’lgan ba’zi so’zlar orasida Aplomb, Brackish, Acumen, Chicane, Diffident, Epiphany, Facetious, Fiduciary, Filibuster, Hubris, Incognito, Jejune, Kowtow, Laissez-faire, Lexicon,Nigilizm, nomenklatura, oligarxiya, paradigma, mahorat, kvotidian, sanvinik, yakdillik, tempest, totalitar, noaniq, usurp, girdob, ferforje va ksenofob.

10. Stol poygasi

Stol poygasi – bu bolaning so’z boyligi bo’yicha ishlaydigan jamoaviy qurilish.

O’yinchilar soni: Olti yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Taxta va ikkita turli xil rangli markerlar

Qanday o’ynash kerak:

1. Sinfni ikkita jamoaga ajrating. Har bir jamoaga qalam bering.
2. Taxtaning o’rtasiga ikki qismga bo’linib, har bir jamoaga bittadan chiziq torting.
3. Taxtaning bir tomoniga bir so’z yozing.
4. Estafeta usulidan so’ng har bir jamoa kalit so’z mavzusiga mos so’zlarni yozishi kerak.
5. So’z uchun eng ko’p so’zlar guruhi bitta ball to’playdi.

11. Zanjir imlosi

Bu o’zaro bog’liq bo’lmagan ikkita so’zni, ularning yozilishiga qarab o’zaro bog’lashga o’xshaydi.

O’yinchilar soni: Olti yoki undan ko’p

Qanday o’ynash kerak:

1. Istalgan so’zni doskaga yozib qo’ying.
2. Birinchi o’quvchi ushbu so’zning oxirgi to’rt-uchta harfini olib, yangi so’z hosil qilishi kerak.
3. Ikkinchi talaba ham xuddi shunday qiladi va zanjir o’quvchi so’z hosil qila olmaguncha davom etadi.
4. So’zni tuza olmagan yoki noto’g’ri yozgan talaba o’yindan tashqarida.

-Ing yoki -ion so’zlaridan saqlaning. Siz ularni ma’lum bir mavzu yoki mavzu bilan cheklash orqali o’yinning murakkabligini oshirishingiz mumkin.

12. mim

Mime – fe’llarni yoki harakat so’zlarini qayta ko’rib chiqish uchun qiziqarli o’yin. Uni boshlang’ich yoki o’rta maktab o’quvchilari bilan o’ynash mumkin.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Amaliy so’zlarning ro’yxati

Qanday o’ynash kerak:

1. Bog’dorchilik, itni sayr qilish, idish yuvish, ovqatlanish yoki kichik qog’ozga o’qish kabi harakat so’zlarining ro’yxatini yozing. Ularni sumkaga soling.
2. Sinfni ikkita jamoaga ajrating.
3. Talaba bu so’zni qonuniylashtirishi kerak, boshqa talabalar bu so’z nima ekanligini taxmin qilishga harakat qilishadi.
4. So’zni to’g’ri taxmin qilgan jamoa ball oladi va maksimal ball to’plagan jamoa g’alaba qozonadi.

13. Gaplar poygasi

Sentence Racing – bu o’ndan ortiq talaba bo’lgan yuqori sinflar bilan eng yaxshi ishlaydigan so’zlarni o’rganish o’yinidir.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: 10 ta so’z birikmasi, 20 ta qog’oz, qalam ro’yxati

Qanday o’ynash kerak:

1. Sinfni ikkita jamoaga ajrating.
2. O’n yoki undan ortiq so’z birikmasini tanlang va har bir so’zni ikkita qog’ozga yozing. Sizda ikkita so’z birikmasi bo’ladi.
3. Har bir jamoa to’plamni va markerni yoki bo’rni oladi.
4. Taxtani har bir jamoa uchun ikkita qismga bo’ling.
5. Ro’yxatdagi so’zni chaqirsangiz, har bir jamoadan bittadan talaba doska tomon yuguradi va undagi so’z bilan gap yozadi.

Tanlangan so’zlar bilan maksimal darajada to’g’ri va mazmunli jumlalarni yozgan jamoa g’olib chiqadi.

Bolalar uchun xotira o’yinlari

Xotira o’yinlari qiziqarli. Ular sizni miyani qabul qilgan har qanday ma’lumotni sinab ko’rishga va eslashga va kuchaytirishga majbur qiladi. Bu erda siz sinab ko’rishingiz mumkin bo’lgan bir nechta narsa bor.

14. Kartani qaytarib olish

Ushbu xotira o’yini qisqa muddatli xotiradan nimadir eslash uchun fleshkartalardan foydalanishni o’z ichiga oladi.

O’yinchilar soni: O’n yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Tanlangan mavzu bo’yicha kartochkalar

Qanday o’ynash kerak:

1. Sinfni juftlarga bo’ling va stolga turli xil kartochkalarni qo’ying.
2. Har bir talaba stoldan uchta flesh-kartani olib, o’ntani sanaydi, chunki u sherigiga ko’rsatib beradi. Keyin ularni pastga qaratib qo’yadi.
3. Hamkorlar uchta karta nima ekanligini eslashlari kerak. Agar ular muvaffaqiyatga erishsalar, kartalarni saqlashga kirishadilar.

O’yinni eng ko’p karta olgan talaba yutadi. Ushbu o’yinni uyda, ikki yoki undan ortiq odam bilan o’ynash mumkin.

15. Men sayohatga ketyapman

Bu ro’yxat tuzishni o’z ichiga olgan xotira o’yini. Ushbu o’yinning variantlari “sayohatda” “bozorga” o’zgarishi bilan o’ynashi mumkin.

O’yinchilar soni: Sakkiz yoki undan ko’p

Qanday o’ynash kerak:

1. “Men sayohatga ketyapman va __________ olib kelaman” iborasini doskaga yozing.
2. Birinchi o’quvchidan nima olib kelayotgan bo’lsa, bo’sh joyni to’ldirishini so’rang. Masalan, “Men sayohatga boraman va chamadon olib kelaman”.
3. Qolgan talabalar jumlani boshqa talabalar aytib o’tgan narsalar ro’yxati bilan takrorlaydilar va sayohatga olib boradigan narsalarini qo’shadilar. Masalan, “Men sayohatga boraman va chamadon, shlyapa, quyoshdan saqlaydigan ko’zoynak va . olib kelaman.”.
4. Talabalar boshqalar aytgan narsalarni eslab qolishlari kerak. Agar ular bittasini ham o’tkazib yuborsalar, ular o’yindan tashqarida.

16. Nima etishmayapti?

Kichkina bolalar bilan yaxshi ishlaydigan oddiy o’yin, “nima etishmayapti” bolalarga yaqinda ko’rgan narsalarini sinab ko’rishga yordam beradi.

O’yinchilar soni: To’rt yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Flashcards

Qanday o’ynash kerak:

1. Uchtadan beshta kartani oling va sinfga bir necha soniya davomida ko’rsating.
2. Kartalarni burang, ularni aralashtiring va faqat ikkitasini ko’rsating. Sinfdan qanday kartalar etishmayotganligini so’rang.
3. Kartalarni ko’rsatish va ushlab turish uchun sizda ikkita ko’ngilli bo’lishi mumkin. Bunday holda, siz shaxsning ilgari qaysi kartani ushlab turganligini so’rashingiz mumkin.

Ushbu o’yin yuqori sinflar uchun juda oddiy bo’lib tuyulishi mumkin, ammo yosh bolalar xotirasini mashq qilishdan zavqlanadilar.

17. Buni tasavvur qiling

Ushbu rasm o’rta yoki o’rta maktab o’quvchilari uchun javob beradi. Bu tafsilotlarga e’tibor berishni o’z ichiga oladi.

O’yinchilar soni: Ikki yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Ko’p tafsilotlarga ega ikki yoki undan ortiq rasm

Qanday o’ynash kerak:

1. Internetdan bir nechta rasmni tanlang – kamida uchta rasmga ega bo’ling, kamida bitta rasm osongina yod olinishi mumkin.
2. Oddiyroq tasvirni sinfga ko’rsatishdan boshlang. Buni bir necha daqiqa ko’rishlariga va yodlashlariga imkon bering. Tafsilotlarni diqqat bilan payqashlarini so’rang.
3. Tasvirni olib qo’ying va ularga rasmlarda va tafsilotlariga qarab – “Rasmda qizil narsa bo’lganmi?” Yoki “Xonada soqoli bor odam qaerda turgan” kabi savollar bilan murojaat qiling.

E’tibor bering, bu g’oya bolalarga biron bir narsani eslash va qiyin savollar tug’dirmaslik uchun xotirasini silkitishga yordam berishdir. Shunday qilib, ko’pgina bolalar e’tiborga oladigan bir nechta aniq tafsilotlar haqida savollarni tanlang, shuningdek, faqat bir nechta kuzatuvchi ko’rgan juftlik bilan.

Sinf uchun badiiy o’yinlar

Bolalar badiiy darsda nima qilayotganlariga ko’proq e’tibor berishlari kerak. Va ular buni qanday qilishni bilib olsalar-da, ushbu o’yinlar bilan ular ham ozgina zavq olishlari mumkin.

18. Chizilgan rasmni topshiring

Ha, rasmni topshiring. Tuz yoki sariyog ’emas! Ushbu o’yin barcha yosh guruhlari bilan ishlaydi.

O’yinchilar soni: Sakkiz yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Qog’oz, qalam yoki eskiz qalamlarini chizish

Qanday o’ynash kerak:

1. Har bir o’quvchiga bir varaq qog’oz va rangli qalam bering.
2. Taymerni bir daqiqaga o’rnating va bolalardan rangli qalamidan istagan narsalarini chizishini so’rang.
3. Taymer chayqalganda, qog’ozni keyingi odamga o’tkazing va ular olgan qog’ozga rasmni davom ettiring.

Choyshabni uch-to’rt marta aylanib o’ting va natijani ko’ring. Bu siz bilgan barcha uchun hamkorlikdagi asar bo’lishi mumkin.

19. Shlyapalar men haqimda

Ushbu o’yin bilan hamma aqldan ozgan bo’lishi mumkin. O’yin dunyoviy narsalar, hatto foydasiz deb hisoblangan narsalar yordamida ijodkorlikni rag’batlantiradi.

O’yinchilar soni: Besh yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Turli shakldagi va o’lchamdagi bosh kiyimlar, stikerlar, dekorativ qog’oz va pinalar, matoning eski qoldiqlari

Qanday o’ynash kerak:

1. Sinfda qancha o’quvchi bo’lsa, shuncha shlyapa oling.
2. Talabalardan shlyapa olishni so’rang.
3. Taymerni 30 daqiqaga o’rnating va shlyapalarni o’zlariga mos ravishda bezashlarini so’rang.

Shuningdek, ular o’zlarining ismlarini shlyapalarga yozib qo’yishlari mumkin edi.

20. Art bingo

Bingo pul uchun o’ynaladi. Ammo badiiy bingo o’yin-kulgi uchun o’ynaladi.

O’yinchilar soni:

Sizga kerak bo’ladi: Xat o’lchamidagi qog’oz, qalam yoki qalam

Qanday o’ynash kerak:

1. Har bir o’quvchiga xat o’lchamidagi varaq bering. Ularni to’rtdan ikki marta katlamoqchi bo’ling. Uni ochganda, ular 16 ta blokga ega bo’ladi.
2. Bloklarni ajratish uchun ular burmalar yoki burmalar bo’ylab chiziqlar chizishlari mumkin.
3. O’quvchilaringiz yordamida 40 so’zdan iborat so’zlar bazasini yarating. Ularni raqamlang va doskaga yozing.
4. Talabalardan doskadan har qanday 16 ta so’zni tanlashini va har bir blokning pastki qismiga yozib qo’yishini so’rang. Ular ob’ektni blokdagi qolgan bo’shliqda tasvirlashlari mumkin.

Qog’oz varaqalariga birdan 40 gacha raqamlarni yozing va sumkaga soling. Bingo o’ynash uchun raqamlarni tasodifiy tanlang. Talabalar tegishli so’zlarni belgilashlari kerak, va birinchi bo’lib barcha so’zlarni belgilagan kishi g’olib chiqadi.

21. Birlashgan odam rasm chizish o’yini

Bu boshlang’ich darajasida yoki hatto ilg’or san’at darslarida sinab ko’rishingiz mumkin bo’lgan qiziqarli san’at faoliyati. O’yin inson shakllarini chizish va ikkita shaklni birlashtirgan holda yangisini shakllantira oladigan bolalar bilan yaxshi ishlaydi.

O’yinchilar soni: Olti yoki undan ko’p

Sizga kerak bo’ladi: Qog’ozlar, rangli qalam yoki qalamlar

Qanday o’ynash kerak: Oltidan sakkizgacha

1. Har bir odam bir varaq qog’oz va qalam oladi.
2. Talabalar bosh va bo’yni yoki odamni, hayvonni, robotni yoki hatto o’zga sayyoralikni chizishdan boshlashadi. Qog’ozni bo’yniga orqaga burang, shunda faqat bo’yinning pastki qismi ko’rinadi.
3. Qog’ozni keyingi odamga bering, u har qanday odam yoki jonzotning tanasini tortadi. Ular belning oxirida yana katlaydilar va uzatadilar.
4. Oxirgi odam kombinatsiyalangan odamni bajarish uchun oyoqlarini va qolgan tanasini tortadi.

Natijada, rasmni ko’rish uchun qog’ozni oching – biz kulgi bo’lishiga kafolat beramiz!

Sinfdagi o’yinlar va mashg’ulotlar qiziqarli, ammo ular muhim narsadan chalg’itmasligi kerak. Bolalar o’yin bilan ovora bo’lib, jiddiy o’quv jadvallariga qaytishga qiynalishi mumkin. Ushbu o’yinlarni qanday tashkil qilish va amalga oshirishni rejalashtirish va tayyorlash biroz ularni sinf mashg’ulotlariga aylantiradi va chalg’itishni kamaytiradi. Tegishli dastur bilan birlashtirilgan to’g’ri sinf sinf o’yinlari sinfda o’qishni yanada qiziqarli qilishi mumkin.

Bolalar uchun sinf o’yinlarini bilasizmi? Bu erda ular haqida bizga xabar bering.