O’QUV DASTURI. DARSLIK
Ta`limning asosida jamiyat rivojlanishining ob`ektiv ixtiejlari turadi. Ta`lim
insonning mehnat olamiga samaraliroq kirishni jamiyat xaetiga kushilishini
ta`minlaydi. Mustaqillikka erishib, erkin bozori munosabatlari asosida demokratik
huquqiy davlat sifatida qozirgi bosqichda xalq ta`limi tizimiga, pedagogika faniga,
esh avlodda mustaqillik va faollikni, ishbilormanlik va tadbirkorlikni shaqllantirishga
jiddiy e`tibor beilmoqda
Asosiy darslik va oquv qollanmalar
Asosiy darslik va oquv qollanmalar
1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim twg’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod –
Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.
2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining
poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001.
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003.
5. Lixachev B. T. Pedagogika. – M.: Yurayt, 2003.
6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.:
VLADOS, 2003.
7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va
bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008.
8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil.
Qoshimcha adabiyotlar
1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999
2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001.
3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish
yollari – T., 2006.
4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994.
5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999.
6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997.
7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda
menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.
8.www. pedagog. uz.
43
Ma`ruza №7 . O`rta maxsus va kasb-hunar ta`limi mazmuni
REJA:
1.Ilmiy-texnik jaraen va ta`lim mazmuni.
2.Ta`lim mazmunini tashkil etish kontseptsiyasi.
3.Akademik litsey va kasb-hunar kollejining o`quv rejasi.
4 O`quv dasturlari, darslik va o`quv qo`llanmalari tavsifi.
5. Akademik litsey va kas-hunar kollejining davlat ta`lim standartlari.
Tayanch tushunchalar : ta`lim tarbiya ta`lim mazmuni , oquv rejasi. oquv dasturi
darslik DTS
Ta`limning asosida jamiyat rivojlanishining ob`ektiv ixtiejlari turadi. Ta`lim
insonning mehnat olamiga samaraliroq kirishni jamiyat xaetiga kushilishini
ta`minlaydi. Mustaqillikka erishib, erkin bozori munosabatlari asosida demokratik
huquqiy davlat sifatida qozirgi bosqichda xalq ta`limi tizimiga, pedagogika faniga,
esh avlodda mustaqillik va faollikni, ishbilormanlik va tadbirkorlikni shaqllantirishga
jiddiy e`tibor beilmoqda
XX asr pedagoglari va psixologlarining diqqat markazida o`quvchilarning
aqliy qobiliyatlarini shaqllantirish, ularni uqitish, tarbiyalash va kamol toptirish
jarayonlarini uyg’unloshtirish, faoliyat va ongning uzarno bog’liqligshi nazariyasini
ishlab chiqish, mustaqil uquv-bilish ishlari, uqishni faollishtirish, ta`lim jarayonlarini
optimallashtirish, faol ta`limning shaql va metodlaridan foydalanish kabi muallimlar
asosiy urin oldi. Ularni ishlab chiqish mamlakat pedagogika va psixologiya
fanlarida jahon buyicha haqli ravishda e`tirof etilgan turli yunalishlar va maktablar
vujudga kelishni oldindan bilish imkonini berdi.
Ta`lim-jarayon bulib, u natija va tizimdir. Ta`lim jarayon sifatida bilimlar,
kunikmalar va malakalarning ma`lum yig’indisini faoliyat va munosabatlarning
tegishli tajribasini uzlashtirishga qaratilgan maxsus ishlarning tashkil qilinishidir.
Ta`lim natija sifatida bilimlarni faoliyat va munosabatlar tajribasini uzlashtirishda
erishilgan darajadir. Ta`lim tizimi sifatida- davlat muassasalari va boshkarish
organlarining majmuasi bulib ular doyrasida insonni tarbiyalash jareni amalga
oshiriladi. Shu tariqa ta`lim doimo bir yula tarbiyalash jarayonini ham, uqitish
jarayonini ham ifodalaydi. Esh avlod haqida gap ketar ekan, shaxsning kamol
topishi, uz mavqeini anglashi va uzini kursatish masalalari birinchi urinda turadi. Bu
masalalar butun jamiyat va maxsus yaratilgan ijtimoiy institutlar va insonning uzi
tamonidan tasodifiy ravishda ham, maqsadga muvofiq yusinda ham hal qilinishi
mumkin. Ta`lim tizimida shaxsning ijtimoilashuvi, kasbkorlikni egallash va
moslashuvi jarayonlarini maqsadga muvofiq tarzda boshqarishga ham da`vat etilgan.
Ta`lim deganda shaxsning jismoniy va ma`naviy kamol topish jarayonini,
uning ongli ravishda ayrim ibratli qiefalarga yunalishi va tarixan maydonga kelib,
ijtimoiy ongda ma`lum darajada erkin iz qoldirgan ijtimoiy namuna bulishga, har
tamonlama barkamollikka intilish jarayonini tushinish mumkin. Ana shu tushunchaga
kura ta`lim butun jamiyat va shaxslar haetinig ajralmas jihati sifatida namoen buladi
va suzning keng ma`nosidagi «tarbiya» tushunchasiga uxshaydi. Lekin kup
ma`noliligi kursatilmasa «ta`lim» suzini tuliq anglab bulmaydi. Masalan ta`lim
deganda ma`lum hajmdagi bilimlar, kunikma va malakalarnit uzlashtirish tushiniladi.
44
Ta`limga shaxsni uqitish va kamol toptirish jarayonining tegishli yusinda tashkil etish
sifatida qarash ham mutloqa tug’ridir. Bulardan tashqari, shubhasiz ta`lim bilimlar
kunikmalar hamda malakalarni berish va uzlashtirish bilan bog’liq faoliyat tizimi,
shuningdek, ma`lum ijtimoiy institutidir. O`quv tarbiya jarayoni tizimining
strukturasi, ana shu jarayonning mazmuni pedagoglar va o`quvchilarning faoliyati,
shuningdek amalga oshirilgan ishlarning natijasi mazkur tizim jamiyatning qanday
tarixiy tipiga mansubigiga bog’liqdir. Mana shularning hammasini hisobga olib
kuyidagilarni aytish urinlidir. Ta`lim nisbatan mustaqil tizim bulib, uning vazifalari
jamiyat a`zolarini muntazam ravishda uqitish va tarbiyalash orqali ularni ma`lum
boyliklar, kunikma va malakalar hamda ahloq normalari bilan qurollantirishdir.
2. Har bir sinf yakunida o`quvchilar tamonidan egallanishi lozim bulgan bilim,
kunikma va malakalar ta`lim (uquv) predmetlari buyicha ishlab chiqilgan uquv rejasi
va dasturlarida uz ifodasini topadi.
O`quv rejasi- barcha ta`lim muassasalarida suzsiz amal qilinishi lozim bulgan
davlat hujjatidir. Unda sinflar buyicha urganilishi lozim bulgan uquv predmetlari,
mazkur predmetlar uchun yaratilgan haftalik soatlar hajmi kursatiladi. Ta`lim
muassasalari uchun muljallangan uquv rejasi DTS ning tarkibiy qismi bulgan
tayanch uquv rejasi asosida ishlab chiqiladi va tegishli vazirlik tamonidan
tasdiqlanadi (Res XT eki Oliy va Urta maxsus ta`lim vazirligi tamonidan). O`quv
rejasi ta`lim muassasasi ma`muriyatiga yuboriladi hamda mazkur uquv jadvali
asosida tuziladi.Uquv jadvalida hafta davomida uqitiladigan uquv predmetlarining
nomi va ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, uquv predmetlarining nomi va
ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, u uquv yurti direktorining uquv ishlari
buyicha urinbosari tomonidan tasdiqlanadi.
O`quv dasturi ham uquv rejasi kabi muhim davlat hujjati bulib, unda muayan
uquv predmeti (Inson va jamiyat) ning mazmuni ochib beriladi va uquv yili
davomida o`quvchilar tamonidan uzlashtirilishi zarur bulgan bilim, kunikma va
malakalar hajmi kursatiladi.
O`quv dasturlari tegishli ta`lim (umumiy urta, kasb-hunar eki oliy ta`lim)
turidagi barcha ta`lim muassasalari uchun yagona uning talablari tula ravishda
bajarilishi majburiy.
Dastur tushuntirish xoti, bulim va mavzular buyicha ajratilgan soatlar hajmi,
dastur materiali mazmuni hamda tavsiya etiladigan Adabiyotlar ruyxatidan iborat
buladi.
Tushuntirish xatida uquv predmetining ahamiyati, uning fanlar tizimida
tutgan urni, ular urtasidagi aloqadorlik, materialni urganish jarayonida hal etilishi
lozim bulgan vazifalar ochib beriladi. Ayrim bulim va mavzularning urganish
xususiyatlari kursatiladi, uqitish (ta`lim) metodlari va vositalarini kullashga doir
tavsiyalar beriladi. Soatlar hisobini asosli urinlarda uzlashtirilishga yul quyiladi.
Dastur materiali bulimlar va mavzular buyicha taqsimlangan bulib har bir mavzuning
urganish uchun uzlashtirilishi majburiy bulgan tushunchalar tizimini shuningdek
kunikma va malakalarning aniq kursatkichi beriladi, nihoyat o`quvchilarga
kuyiladigan yakuniy talablar baen etiladi. Dasturdagi material ta`lim va tarbiya
maqsadlari, didaktik tamoiyillar, uzviylik va izchillikka muvofiq ravishda
tanglanadi va taqsimlanadi.Uquv dasturlari kuyidagi tamoyillar asosida tuziladi:
1. Dastur mazmunining ilmiy xususiyatga egaligi
45
2. dastur mazmunining ijtimoiy g’oyaviy xususiyatga egaligi
3. nazariy g’oyalarning amaliet bilan birligi
4. dastur mazmunining ijtimoiy tarixiy xususiyati egaligi
5. dastur mazmunining muayan tizimiga ega bulishi
6. uquv predmetlari urtasidagi uzaro aloqadorlik, bog’lanishning mavjudligi
7. dasturni tayyorlashda o`quvchilarning psixologik va ruhiy xususiyatlarini
inobatga olish.
O`quv rejasi va dasturi ta`lim muassasi ma`muriyati, o`quvchilar
jamoalarining suzsiz amal qilishlari bulgan davlat hujjatidir.
Darslik-muayan uquv predmeti uquv dasturida kursatilgan hajmida didaktik
talablarga muvofiq ravishda batafsil baen qilib beradigan uquv kitobi sonaladi.
Darslikning xarakterli xususiyati bu uning mazmunining uquv dasturi mazmuniga
mos kelishidir. Darslikda material bulimlar buyicha taqsimlanadi. Har bir mavzu
muayan bob, uning tarkibida bulgan bandlar asosida ochib beriladi. Uquv djarsiga
bir qator talablarga muvofiq yaratiladi. Ushbu talablar kuyidagilardan iboratdir.
1. O`quv darsligida ilmiy bilimlar tizimi va hajmi uquv dasturri talablariga hamda
tegishli sinf o`quvchilarning esh va psixologik xususiyatlariga mos bulishi kerak.
2. Darslikda baen qilingan ilmiy bilimlarning nazoriy asoslari hamda g’oyaviy
yunalish tizimli va izchil bulishi, keltirilgan ma`lumiyat va dolillarning asosli,
ishonchli bulishi, ular tug’ri tahlil, aniq ta`rif etilishi, tegishli xulosalar chiqarilishi
lozim.
3. darslik fanda isbot qilinmagan, ma`lum ta`rif va qoydalarga ega bulmagan,
muammoli masalalardan holi bulishi kerak.
4. Bayon qilinaetgan material o`quvchilarga tushunarli pishiq-puxta va ixchom
jumlalardan iborat bulishi lozim.
5. darslikning tashqi kurinishi, bezogi muayan sinf o`quvchilarining estetik
didlariga mos keladigan bulishi kerak.
6. darslik muayan sinf o`quvchilari uchun joriy qilingan gigiena qoydalariga muvofiq
bulishi kerak.
Darsliklar uquv materiallarini tularoq va chuqurroq egallab olishga erdam beruvchi
uquvqullanmalari bilan tuldirilishi lozim. Yunalish va hol qiladigan vazifalarga kura
uquv kullanmalarni kuyidagilarga bulish mumkin:
A) o`quv materiallarini chuqurlashtiruvchi va uni eslab qolishga erdam beruvchi
qullanmalar-xrestomatiya mashqlar tuplami, kartalar
B) kunikma va malakalarni qilishga erdam beruvchi qullanmalar-topchiriqlar
kartochkasi
V) ma`lum tushunishni engillashtiruvchi kullanmlug’atlar, ma`lumaotnamalar
G) kup maqsadga xizmat qiluvchi kullanmalar-kinofil`mlar, entsiklopediyalar va
boshkalar.
3. Davlat ta`lim standarti umumiy urta ta`lim, kasb hunar ta`limi hamda oliy
ta`lim uchun alohida ishlab chiqariladi. Umumiy urta ta`limning davlat ta`lim
standarti o`quvchilar umumta`l tayergarligiga, saviyasiga quyiladigan majburiy
minimal darajani belgilab beradi. DTS ta`lim mazmuni, shaqllari vositalari, usullari
va ularning sifatini baholash tartibini belgilaydi. Ta`lim mazmunining uzaki
hisoblangan standart vositasida mamlakat xududida faoliyat kursmataetgan turli
ta`lim muassasalarida (davlat va nodavlat ta`limning barqaror darajasini ta`minlash
46
sharti omalga oshiriladi. DTS uz mohiyatiga kura uquv dasturlari darsliklar
kullanmalar, nizomlar uquv rejasi va boshka me`eriy hujjatlarni yaratish uchun asos
bulib xizmat qiladi.
Umumiy urta (kasb huunar, oliy) ta`limning DTS uzining tuzilishi va
mazmuniga kura davlat, xudud ta`lim muassasalari manfaatlari va vositalari
muvozanatini aks ettiradi hamda eng muhim o`quvchi shaxsi uning intilishlari
qobiliyatlari va qiziqishlari ustivorligidan kelib chiqadi. DTS ni, uning talablarini
bajarish O`zbekistan Respublikasi xududilari faoliyat kursataetgan mulkchilik shaqli
va qiziqishustivorligidan kelib chiqadi.
Umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning DTS kuyidagi tamoyillarga
tayangan holda ishlab chiqiladi.
-DTS ni davlat va jamiyat talablari va shaxs extiejiga mosligi
-o`quv dasturlari mazmunining jamiyat ijtimoiy tarakkieti hamda fan texnika
rivojlanish bilan bog’liqligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning boshka ta`lim turlari va bosqichlari
bilan uzluksizligi va ta`lim mazmunining uzviyligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`lim mazmunining insonparvarligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning mazmuni shaqli, vositalari va
usullarini tanlashda innovatsiya texnologiya yutuqlariga tayanish.
-ta`lim mazmunining respublikadagi barcha xududlardagi birligi
-pedagogik tafakkurda qaror topgan an`anaviy qarashlar bilan «Ta`lim tug’risidagi»
qonun va «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» mazmunida ifodalangan zamonaviy
talablarning uzviyligi ilg’or demokratik qonuniy mamlakatlarning ta`lim sohasida
me`erlarni belgilash tajribalaridan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda
foydalanish.
SAVOLLAR
1.Akademik
litsey
va
kasb-xunar
maktablarining
maqsadini
ayting?.
2. Uzluksiz ta`lim deganimiz nima?
3. Davlat ta`lim standartlarini izoxlab bering?.
Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati
Asosiy darslik va wquv qwllanmalar
1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim twg’risidagi” Qonuni. – “Barkamol
avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.
2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston
taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001.
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003.
5. Lixachev B. T. Pedagogika. – M.: Yurayt, 2003.
6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. –
M.: VLADOS, 2003.
7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S.,
Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008.
8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil.
Qoshimcha adabiyotlar
1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999
2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston,
2001.
3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish
yollari – T., 2006.
4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994.
5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999.
6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997.
7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini
boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.
8.www. pedagog. uz.
O’QUV DASTURI. DARSLIK.
O‘quv dasturi bu xujjat xisoblanib, bo‘lajak mutaxassis shaxsiga ko‘yilgan talablarga mos holda ta’lim mazmunini va uni o‘quvchi (talaba) lar tomonidan o‘zlashtirishni tashkil etish usullarini o‘zida aks ettiradi. O‘quv dasturlarida umum insoniy tajriba, shuningdek, ta’lim va tarbiya tajribasi ma’lum ko‘rinishda (yoki shaklda) saqlanadi. Bu taj- riba bo’lajak mutaxassis o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan turli xil axborotlar va bu tajriba o‘qitish jarayonida qanday uzatilishi kerakligi tug‘risida ma’lumotlardan iborat bo‘ladi.
O‘quv dasturida UE maqsadi aniq belgilanishi, mazmuni esa ma’lum didaktik tamoiyllari tushunarlilik, ilmiylik, ko‘rsatmalilik asosida ko‘rilishi kerak. Dasturda o‘quv materialining tushunarli tarzda berilishi muxim ahamiyat kasb etadi. O‘quv materialining tushunarli bulishi uchun u ma’lum murakkablik darajasida bayon etiladi. Shu boisdan didaktikada “oddiydan murakkablikka” qoidasi mavjud. Bu qoidaga ta’lim mazmunini izchil va ketma- ket yoritishda rioYa qilinadi.
Dastur o‘qitish jarayonida o‘zlashtirish kerak bo‘lgan savollar ro‘yxatidan iborat bo‘lganligi uchun bilimlar mazmunini to‘liq yoritib berolmaydi. Shuningdek, ular xajmini va chuqurligini, ko‘nikma va malakalar mazmunini va harakterini ham aniqlamaydi. Dastur o‘qitish darajasi ilmiynazariy va siyosiy jixatdan qanday bo‘lishi kerakligini o‘quvchilarda dunyoqarashning qaysi qirralarini shakllantirish zarurligini ko‘rsatsa, darslik bu muammolarni aniq tushuntirib beradi.
DARSLIK.
Pedagogik nashrlarda “darslik” tushunchasi tegishli fanga oid ilmiy bilimlar asoslarini dasturga mos holda qiluvchi kitob deb ta’riflanadi. Darslik dastur mazmunini aniq ko‘rinishda ifoda etadi va bir vaqtning o‘zida unga teskari ta’sir ko‘rsatgan holda uni yana ham aniqlashtiradi, rivojlantiradi va takomillashtiradi.
Darslik bu pedagogik tizimning axborotli modelidir. Nima uchun model? CHunki har bir o‘quv jarayo ning ma’lum bosqichlari ko‘rsatilgan bo‘ladi. Darxaqiqat, o‘quvchilar darslik mavzularini o‘qib, undagi topshiriqlarni ma’lum harakatlar ko‘rinishida bajarishadi: tekshiradi, echadi, javob beradi va xakozo. Bu harakatlar darslik matnlarida ochiq yoki yashrin shaklda berilishi mukin. Bu, demak; darslikda ma’lum pedagogik jarayon u yoki bu holatda bayon etilishidan dalolat beradi. SHunday qilib pedagogik jarayon, muallif tomonidan darslikda ma’lum darajada aks ettirilgan moddiy mavudlik, yangilikdir.
Nima uchun darslik – pedagogik tizim modeli? CHunki pedagogik jarayon har doim aniq boshqariladigan tizim doirasida amalga oshiriladi, darslik esa uzida pedagogik tizimning aloxida xususiyatlari va tomonlarini aks ettiradi Afsuski, xozirga qadar olimlarimiz darslikdan pedagogik tizim modeli sifatida, ya’ni bo‘lgusi o‘quv-tarbiyaviy jarayonni modellashtirish vositasi ekanligidan foydalanishmaydi. SHuni aloxida qayd etish lozimki, darslik o‘z-o‘zidan pedagogik tizimni modellashtirmaydi va o‘quv jarayoniga aylantirmaydi bularning hammasini pedagog darslikdan foydalangan holda amalga oshiradi.
Nixoyat, biz nima uchun darslik-pedagogik tizimning axborotli modeli deb atadik? Bu savolga javob sodda: chunki model axborotlarning ma’lum bayoni tarzda beriladi.
SHunday qilib, darslik avtonom ta’lim vositasi sifatida pedagogik tizim elementlarining axborotli modeli xisoblanib pedagogik jarayonni boshqarishni avtomatlashtirish uchun muljallangandir.
Darslikda pedagogik tizimni modellashtirish jarayoni va ketma- ketligi quyidagi tartibda borishi mumkin:
-dastlab pedagogik tizim mavjudligini maqsadi aniqlanadi va to‘liq yoritiladi;
-keyin quyidagi umum didaktik tamoyillarni xisobga olgan holda ta’lim mazmunini yoritish amalga oshiriladi: ketma-ketlik, tushunarlilik, ilmiylik, ko‘rsatmalilik. Ta’lim mazmunida shunday axborotlar bo‘lishi kerakki, ular o‘quvchi o‘zlashtirayotgan faoliyatning yo‘naltirilgan asoslarini (qoida, ta’rif, xususiYat, tamoil, algoritm, metod) tashkil etilishi zarur. Ta’lim mazmunini tanlash uning maqsadiga mos holda darslikda yoritilishi kerak;
- darslikni yaratishning keyingi bosqichi va unda pedagogik tizimning aniqlanishi didaktik jarayonlarni tanlash va ishlab chiqishdan iborat. Bu bos- kich darslikda o‘quvchilarning bilishiga qaratilgan harakatlarini ma’lum tizimda ifodalashga va ta’lim maqsadiga mos holda bu faoliyatni bajarishni ta’minlashga tegishlidir;
- darslikni yaratishning yakuniy bosqichi ta’limning tashkiliy shakllarini chegaralash xisob- lanadi. Darslikda mavzular bo‘yicha o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar tizimi o‘qitishning maqbul shakllariga (dars, amaliy mashg‘ulot, masala, topshiriq, uy ishi va xokazo) mos holda yoritilishi kerak. Bu o‘qituvchi va o‘quvchilarning darslikdan foydalanish faoliyatini tartibga solib turadi.
Yuqorida biz darslik yaratishga yangicha tizimli yondoshish yo‘lini ko‘rsatishga harakat qildik. Umuman olganda darslikni takomillashtirish ikki yunalishda borishi mumkin: 1-mazmunini yangilash, 2-yangi didaktik echimlarni izlab topish.
Zamonaviy darslik mazmunini o‘quvchi (talaba) larda o‘zining o‘zbek millatiga mansubligini anglab etishi, davlatimizning tashki va ichki siyosatiga sodiqligini tarbiyalash kerak. Bu degan so‘z mamlakatimizda mustakillik yillarida ro‘y berayotgan ijtimoiy-iktisodiy isloxotlar, ma’naviy-ma’rifiy sohadagi yutuqlar darslikda o‘z o‘rnini etarlicha topishi kerakligini ko‘rsatadi. Bu nafaqat ijtimoiy-gumanitar sikldagi fanlarga, balki tabiiy, matematika fanlariga ham bir xilda tegishlidir.
Darslik mazmunini takomillashtirishda uning politexnik jixatlarini chuko‘rlashtirish aloxida ahamiyat kasb etadi. Darsliklar u yoki bu ixtisoslikka mos holda o‘quvchi (talaba) larni zamonaviy ishlab chiqarishning asosiy yunalishlari, uning bosh sohalari, etakchi kasblari, yangi texnika va texnologiyalari, mexnatni tashkil etish asoslari bilan tanishtirish kerak.
Didaktik nuqtayi nazardan o‘z echimini darslikda topishi kerak bo‘lgan muammolar qatorida o‘quv predmeti sikllari bo‘yicha ichki bog‘lanishga ham, predmetlararo bog‘lanishni ta’minlashga ham aloxida e’tibor qaratish, darsliklarga kiritilayotgan yangi tushunchalarni ham obdon o‘ylab, tushunarli bo‘lishini xisobga olib kiritishi kabi masalalarni ko‘rsatish mumkin.
Shunday qilib, yaratilgan darslik ma’lum fan sohasining o‘quv uslubiy majmuasidan( o‘quv dasturi, ko‘llanma, o‘qitish vositalar va boshqa) markaziy o‘rnini egallashi uning zamonaviyligini ko‘rsatib beradi.