2 sinf ingliz tili metodikasi

TEFL “Teaching English as a Foreign Language” tomonidan beriladigan sertifikat xalqaro miqyosda tan olingan bo‘lib, ushbu sertifikatga ega o‘qituvchi istagan davlatda ingliz tilidan dars berishi mumkin. TEFL’ning bir nechta darajalari mavjud bo‘lib, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti tomonidan Ingliz tili ko‘nikma va malakalarini baholashga yo‘naltirilgan The Ofqual Regulated Level 5 Certificate in TEFL sertifikati Common European Framework of Reference (CEFR) tizimining C1 darajasiga tenglashtirilganligi tan olindi.

2 sinf ingliz tili metodikasi

O‘zbekistonning ingliz tili o‘qituvchilari TEFL xalqaro sertifikatini olib maoshiga qo‘shimcha 50 foiz ustamaga ega bo‘lishlari mumkin

Foto: TESOL | TEFL

TESOL | TEFL akademiyasi O‘zbekistonning ingliz tili o‘qituvchilariga xalqaro TEFL sertifikatini olish va maoshni 50 foizga oshirish imkoniyatini yaratadi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 19 maydagi qaroriga muvofiq, Vazirlar Mahkamasi 2022/2023 o‘quv yiliga qadar davlat oliy ta’lim muassasalarida faoliyat yuritayotgan barcha chet tili o‘qituvchilari kamida C1 darajasidagi milliy sertifikat yoki unga tenglashtirilgan xalqaro darajadagi sertifikatga ega bo‘lishi kerak ekanligini qaror qildi. Shunga ko‘ra, tegishli qaror bilan xorijiy tillarni bilish darajasini baholovchi xalqaro tan olingan sertifikatlar ro‘yxati tasdiqlandi. Ushbu ro‘yxatdan TEFL xalqaro sertifikati ham o‘rin olgan.

TESOL | TEFL akademiyasi xalqaro toifali o‘qituvchilar tayyorlash markazi bo‘lib, undagi TEFL kurslari sizni xalqaro ingliz tili o‘qituvchisi sifatida tayyorlaydi. Shuningdek, xalqaro CELT P va CELT S sertifikatlariga ham tayyorlov malaka oshirish kurslari mavjud bo‘lib, bular maktab o‘qituvchilari uchun joriy etilgan. Bu sertifikatlarga ega bo‘lgan o‘qituvchilarga Prezident qaroriga muvofiq oylik maoshning 50 foizi miqdorida har oy ustama qo‘shib beriladi.

TEFL “Teaching English as a Foreign Language” tomonidan beriladigan sertifikat xalqaro miqyosda tan olingan bo‘lib, ushbu sertifikatga ega o‘qituvchi istagan davlatda ingliz tilidan dars berishi mumkin. TEFL’ning bir nechta darajalari mavjud bo‘lib, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti tomonidan Ingliz tili ko‘nikma va malakalarini baholashga yo‘naltirilgan The Ofqual Regulated Level 5 Certificate in TEFL sertifikati Common European Framework of Reference (CEFR) tizimining C1 darajasiga tenglashtirilganligi tan olindi.

TEFL sertifikatidan bir umr foydalanish mumkin

TEFL’dagi 5-darajali sertifikat malaka va ko‘nikmalarni tartibga solish idorasi (Ofqual) tomonidan nazorat qilinadi va bu Buyuk Britaniya hukumati malakani tasdiqlaganligini anglatadi. Bu oliy ma’lumot to‘g‘risidagi diplom yoki tayanch darajasi, universitetda ikki yil va CELTA hamda Trinity CertTESOL sertifikatlariga teng hisoblanadi.

Sertifikatning amal qilish muddati cheklanmagan bo‘lib, bu esa undan bir umr foydalanish imkoniyatini beradi.

TESOL | TEFL akademiyasida TEFL’ning 5-darajali xalqaro sertifikati tayyorlov malaka oshirish kursi yo‘lga qo‘yilgan. Markazda barcha qulayliklar yaratilgan. Shinam va zamonaviy bezatilgan xonalar, o‘zgacha muhit va dizayn albatta dars samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Darslar xalqaro talablarga javob beruvchi mentorlar tomonidan Yevropa standartlari asosida tashkil etilgan.

Sertifikat o‘qituvchilarga har oyda maoshga qo‘shimcha 50 foiz ustama olish imkoniyatini beradi

TESOL | TEFL akademiyasida siz qanday qilib ingliz tilini muloqot (CLT approach) orqali o‘qitishning to‘rtta asosiy yo‘nalishlarini o‘rgatishni o‘rganasiz: o‘qish, gapirish, yozish, tinglash, shuningdek, grammatika / talaffuz va sinfni boshqarish. O‘quvchilar va sinf o‘quv maqsadlariga javob beradigan samarali darslarni rejalashtirish va yetkazish bo‘yicha yosh o‘rganuvchilarga ham, kattalarga ham qiziqarli va samarali darslarni rejalashtirish va yetkazib berish usullari va ko‘nikmalarini o‘zlashtirasiz.

Darslar sizning tanlovingizga qarab oflayn yoki ZOOM platformasi orqali xalqaro talablarga javob beradigan mentorlar tomonidan olib boriladi.

Dastur so‘ngida Buyuk Britaniya hukumati tan olgan Ofqual idorasiga to‘g‘ridan to‘g‘ri masofaviy imtihonlar topshiriladi va muvaffaqiyatli o‘tgan o‘qituvchilar xalqaro Ofqual Regulated Level 5 TEFL sertifikatiga ega bo‘lishadi. Sertifikat o‘qituvchilarga har oyda maoshga qo‘shimcha 50 foiz ustama olish imkoniyatini taqdim etadi.

Tayyorlov malaka oshirish kursimizning maqsadi, o‘qituvchilarning o‘qitish metodikasini xalqaro darajada takomillashtirish va amaliy o‘qitish ko‘nikmalarini oshirish orqali ularga yangi imkoniyatlar eshigini ochishdan iboratdir.

Qo‘shimcha ma’lumot olish uchun bizga qo‘ng‘iroq qiling:

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring:

2 sinf ingliz tili metodikasi

Hozirgi kunda kafedrada 13 ta professor-o‘qituvchi faoliyat ko‘rsatmoqda. Shulardan: professor: J.J.Jalolov, dotsent Z.R.Abdujabbarova, Sh.A.Atadjanova: p.f.n. A.M.Mamadaliyev, katta o‘qituvchi: Z.R.Gulyamova; o‘qituvchilar:B.M. Hakimova, U.A.Kulijanov, O’.M.Kusanova, N.R.Qodirova, G.X.Rahimova, H.U.Umarova, S.X.Nazarov. O’rindoshlar soni 5 ta. Professor: G.T.Mahkamova: dotsent L.Xalyarov: O’qituvchilar : G.S.Kenjaeva, O.N.Yusupov , KIXI :U.Jumanazarov.

• Kafedra tarixi
• O`quv faoliyati
• Ilmiy faoliyat
• Ma`naviy faoliyat

Kafedra dastlab 1995-yilning sentabr oyidan rus va koreys filologiyasi fakulteti qoshida «Ingliz tili» bo‘limi sifatida ish boshlagan. Nizomiy nomidagi TDPU rektorining 1995-yil 22-aprelda chiqargan 58-O buyrug‘iga asosan (chet til) ingliz tili mutaxassisligi ta’sis etilgan.
Fakultet faoliyatining dastlabki yillarida Ingliz tili kafedrasiga respublikaning turli oliy o‘quv va ilmiy maskanlaridan professor-o‘qituvchilar taklif etildi. Ulardan quyidagilarni ta’kidlash joizdir: filologiya fanlari doktorlari, professorlar Qudrat Musayev, Muxammad Mamatov, pedagogika fanlari doktori Tojimat Sattorov, filologiya fanlari nomzodi Xurram Raximov, filologiya fanlari nomzodi Saodat Shokirova, pedagogika fanlari nomzodi Xolmurod Maxmatqulov, filologiya fanlari nomzodi Mustafo Zulxonovlar til nazariyasi, amaliyoti va o‘qitish metodikasi bo‘yicha yuqori saviyada mashg‘ulotlar olib borishdi.
1995-yildan boshlab shu kungacha quyidagi kafedra mudirlari faoliyat yuritib kelishyapti.
Professor Jamol Jalolovich Jalolov mazkur kafedrada mudir bo‘lib, 1995-yil sentabr oyidan 2010-yil maygacha faoliyat ko‘rsatgan. F.f.n., dotsent Karimova Barno Azizovna 2010-yil may oyidan 2010-yil oktabr oyiga qadar, f.f.n., dotsent Satimov G‘ofurjon Hotamovich 2010-oktabr oyidan 2011-sentabr oyigacha, Tojiyeva Gavhar Yakubovna 2011-yil sentabr oyidan 2012-yil yanvargacha, f.f.n., dotsent Tuxliyeva Gavhar Nurislamovna 2012-yil yanvardan 2013-yil dekabrgacha p.f.d., professor Yuzlikayev Farit Rafailovich 2013-yil dekabrdan 2016-yil iyul oyigacha, 2016-yil iyul oyidan 2018-yil iyul oyigacha f.f.n., dotsent Z.R.Abdujabbarova, 2018-yil iyul oyidan hozirgacha S.X.Nazarov kafedra mudiri lavozimida ish yuritishdi.

Hozirgi kunda kafedrada ingliz va nemis tili yo‘nalishlari bo‘yicha ja’mi 19 ta professor-o‘qituvchi asosiy va o‘rindosh shtat birligida faoliyat ko‘rsatmoqda. Shulardan: professor: J.J.Jalolov, f.f.d. professor G.T.Mahkamova; fan nomzodi, dotsent A.M.Mamadaliyev, fan nomzodi, dotsent A.G.Maksumov, fan nomzodi, dotsent L.T.Xaliyarov, fan nomzodi, dotsent Z.R.Abdujabarova, fan nomzodi, dotsent Sh.Atadjanova, katta o‘qituvchi Z.Gulyamova; o‘qituvchilar: B.Hakimova, U.Kulijanov, N.Kadirova, S.X.Nazarov, B.Bobojonov, H.Zayniyeva, D.Subanova, O‘.Kusanova, Olesya Jilina, L. Sultonova, fan nomzodi Alimova M.H.
Kafedra o‘quv fanlari:
Kafedrada Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan o‘quv reja asosida quyidagi fanlar o‘qitiladi:
Bakalavriat ta’lim yo‘nalishida:
Ingliz tili o‘qitish metodikasi, Qiyosiy tipologiya va tarjima nazariyasi, Ingliz adabiyoti tarixi, Mamlakatshunoslik va madaniyatlararo muloqot, Ingliz tili nazariy grammatikasi, Ingliz tili leksikologiyasi, Ingliz tili nazariy fonetikasi, Ingliz tili stilistikasi va matn sharhi, German filologiyasiga kirish va hokazo.
Magistratura ta’lim yo‘nalishida:
Kasbga yo‘naltirilgan ingliz tili, Mutaxassislik fanlarini o‘qitish metodikasi, Ingliz tili qiyosiy metodikasi, Lingvomamlakatshunoslik
Chog‘ishtirma lingvistika, Tarjimashunoslik, Chet til, Lotin tili, Lingvistik va metodik tadqiqot asoslari, Madaniyatlar qiyosiy tipologiyasi va hokazo.

Ingliz tili nazariyasi va o‘qitish metodikasi kafedrasida 2018-2019-o‘quv yilida bir qator ilmiy ishlar bajarilgan.
Ingliz tili nazariyasi va o‘qitish metodikasi kafedrasi professor-o‘qituvchilari tomonidan reja asosida ilmiy-nazariy seminar o‘tkazildi. Sentabr oyida prof. J.Jalolov tomonidan “Chet tilda approksimatsiya hodisasi” , prof.J.Jalolov va dos.G.Maxkamova tomonidan “Ilmiy maqola yozish xususiyatlari”, AQShning Braun universitetidan kelgan volonter o‘qituvchi J.Uoller tomonidan “The main differences between British and American English (vocabulary, grammar, pronunciation)” mavzulari doirasida seminar o‘tkazdilar. Oktabr oyida A.M.Mamadaliyev “Cultural peculiarities of Great Britain” mavzusida seminar o‘tkazdi.
Kafedraga “Fulbright” dasturi asosida AQShning Braun universitetidan ingliz tili mutaxassisi Jordan Uoller kelgan va u nazariy va amaliy mashg‘ulotlar olib boryapti.
Kafedra o‘qituvchisi U.Kulijanov oktabr oyidan boshlab Turkiyani Anadolu universitetida PhD ilmiy tadqiqot ustida ish olib boryapti.

Yillik ish rejalar tasdiqlanadi.Ma’naviy-ma’rifiy va tarbiyaviy tadbirlarning tizimli tashkil etilishiga erishiladi va o‘quv yili yakunida rejada belgilangan vazifalar ijrosi bo‘yicha yillik hisobotlar olinadi.
Ijro intizomi ta’minlanadi.
Harakatlar strategiyasining ijrosini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar rejasida belgilangan vazifalarning bajarilishi ta’minlanadi.
Kafkedrada “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili” davlat dasturining ijrosini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar rejasida belgilangan vazifalarning bajarilishi ta’minlanadi
Qaror va Farmon ijrosini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar rejasida belgilangan vazifalarning bajarilishi ta’minlanadi.
Fakultet jamoasining mobil telefondan foydalanish va kiyinish madaniyati talab darajasida shakllantiriladi. Ijtimoiy-ma’naviy muhit yanada yaxshilanadi.
Fakultet talabalari to‘g‘risida ma’lumotlar bazasi shakllantiriladi.
Professor-o‘qituvchilar va talabalardan axborot olish, uni to‘g‘ri talqin qilish madaniyati rivojlantiriladi. Talabalarni ommaviy axborot vositalari bilan ishlashga o‘rgatiladi. “Axborot va murabbiylik soatlari”ni tashkil etish mexanizmi takomillashadi.
Ko‘rik-tanlov g‘oliblari bo‘lgan talabalar faoliyati bilan universitet va fakultet jamoasi tanishtiriladi va ular haqidagi ma’lumotlar bazasi shakllantiriladi.
Ma’naviy-ma’rifiy va tarbiyaviy ishlarning tizimli yo‘lga qo‘yilishiga, talabalarning bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazilishiga hamda talabalarning mafkuraviy immunitetini mustahkamlashga erishiladi.
Talabalarning kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqishini oshirish, dunyoqarashini kengaytirishga erishiladi.
Jamoada koorrupsiya, jinoyatchilik va huquqbuzarlik holatlarining oldini olishga, unga imkon beruvchi holatlarining kelib chiqishini bartaraf etilishiga erishiladi.
Talabalarda ekstremizm va aqidaparastlik g‘oyalaridan himoyalanish ko‘nikmasi shakllantiriladi.
Talabalarda zararli illatlarga qarshi kurashish immuniteti shakllanadi.
Tibbiy madaniyat va huquqiy savodxonlik oshiriladi.
Professor-o‘qituvchilar va talabalarda sog‘lom turmush madaniyati shakllantiriladi, ularni sport-sog‘lomlashtirish ishlari, sport to‘garaklariga keng jalb qilish orqali salomatliklarini muhofaza qilishga erishiladi.
“Uch avlod uchrashuvi” tadbirlaridan ma’naviy-ma’rifiy ishlarda samarali foydalanishga erishiladi. Kengash faoliyati yo‘lga qo‘yiladi va doimiy hamkorlik aloqalari o‘rnatiladi.O‘zbekiston Respublikasining o‘tgan 26 yillik tarixan qisqa davrda xalq xo‘jaligining barcha sohalarida, xalqaro miqyosida erishgan yutuqlari tahlil qilinadi. “Mustaqillik darslari”ning yuqori darajada tashkil etilishiga erishiladi.
Talabalarda tanlagan kasbiga muhabbat kuchaytiriladi, jamoada pedagogik muhit yaxshilanadi.
Kasb bayrami keng nishonlanadi.
Professor-o‘qituvchilar, ishchi-xodimlar va talabalarning huquqiy bilimlari va madaniyati rivojlantiriladi.
Talabalarda vatanparvarlik hissi tarbiyalanadi, harbiy kasbga hurmat-ehtirom oshadi.
Buyuk ajdodlarimizga hurmat tarbiyalanadi, ularning boy madaniy merosini o‘rganishga qiziqish va buyuk ajdodlarimizda g‘ururlanish hissi shakllantiriladi.
Xotin-qizlar kuni va Navro‘z umumxalq bayramini jamoada munosib nishonlanishiga erishiladi.
Ajdodlar xotirasi ulug‘lanib, faxriylarga mehr-muruvvat ko‘rsatiladi.

To`garaklar

Kafedrada “Drama” va “Yosh lingvodidaktlar” to‘garaklari faoliyat ko‘rsatadi. Mazkur to‘garaklarda mashg‘ulotlarni kafedraning malakali professor-o‘qituvchilari olib borishadi.
To‘garakning asosiy vazifalari milliy g‘oya, milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan demokratik tamoyillarni amalda qaror toptirish, inson huquqlari va qadr-qimmatini ulug‘lovchi, Vatanga sadoqatli, yuksak ma’naviyatli yoshlarni tarbiyalashga qaratilgan keng ko‘lamli ma’naviy-ma’rifiy ishlarni olib borish, talaba-yoshlarni hayotda maqsad va ishonch bilan yashashga tayyorlash, ularning eng yuksak qadriyat sifatida vaqtni qadrlash va undan samarali foydalanishga o‘rgatish, talaba-yoshlarning qobiliyati, iste’dodini rivojlantirish hamda talaba-yoshlarga zamonaviy talab asosida dars berish sirlarini o‘rgatishdan iborat.

Mavzu Tenglamalar yechish metodikasi Boshlangich sinf dasturida 7×10

Boshlang’ich sinf dasturida 7+x=10, x-3=10, x*(7 -10)=70, x: 2=15 kabi bir darajali bir nomalumli tenglamalar qaraladi �Tayyorlov bosqichida 10 ichida qo’shish va ayrishdagi nomalum komponentni topishga doir.

Boshlang’ich sinfda tenglamaning ta’rifi, yechimi, yechish kabi ta’rif va tushunchalar berilmaydi, faqat tenglamani o’qish, yozish, noma’lum komponentlarini topish tushunchalari bilan tanishadilar � 2 – sinfda ko’paytirish va bo’lishga doir x*3=12, 5*x=10, x: 2=4, 6: x=3 ko’rinishdagi tenglamalarni yechish o’qitiladi. � 3 – sinfdan boshlab 4 amalga doir misollar yechiladi. � 4 – sinfda ko’p xonali sonlar bilan birgalikda 4 amalga doir tenglamalar yechishga ham o’rgatiladi. �Boshlang’ich sinfda x+x=10, n*n=16, a+a=a+6, 7*a=7, 8*k=0, n+n=2 n kabi misollar bajarilmaydi. �Tenglamani o’qitishni birinchi qadamidayoq nomalumning o’rniga qo’yish bilan tenglikni tekshirishga o’rgatib boriladi

Tenglama yordamida masalalar yechish �Misollar bilan birgalikda, matinli masalalarni tenglamalar yordamida yechish ham katta o’rinni egallaydi. � Ekiskursiyaga 28 ta o’g’il bola va bir qancha qiz bola jo’natildi. Ular 2 ta avtobusga 25 tadan joylashdi. Ekiskursiyaga nechta qiz bola bordi? �Shaxmat to’garagida 24 ta o’g’il bola va bir nechta qiz bolalar bor edi, yana 5 ta qiz qo’shib olingandan keyin qiz bolalar soni o’g’il bolalar sonidan 8 ta kam bo’ldi. Shaxmat to’garagida qiz bolalar soni qancha bo’lgan. �Vazada 11 ta olma bor edi. Tushlikda bir nechta olma yeyilgandan keyin vazada ta olma qoldi. Nechta olma yeyilgan?

Savollar � 1. O’ylangan son 12 dan 3 marta katta. Qanday son o’ylangan? � 2. Noma’lum son 42 dan 9 ga kichik. Noma’lum son nechi? � 3. O’ylangan sonni 3 marta va 15 marta ortirilsa 75 hosil bo’ladi. Qanday son o’ylangan? � 4. Bola 3 ta qalam va 28 so’m turadigan kitobga 40 so’m to’ladi. 1 ta qalam necha so’m turadi? � 5. Karim o’zidagi quyonlarning 25 tasini sotgandan keyin o’zida 40 ta quyon qoldi. Karimning quyonlari nechta bolgan?

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

2 sinf ingliz tili metodikasi

Saytimizdagi elektron kitoblarni 3 usulda o’qish mumkin: kitobxon mobil ilovasi, kitobxon windows dasturi yoki onlayn sayt orqali

Kitobni qanday sotib olish mumkin?

Ketma-ketlik bo‘yicha tavsiya: saytda qanday ro’yxatdan o’tish, saytdagi shaxsiy hisobni qanday to’ldirish mumkin, kerak bo’lgan kitob uchun qanday to’lovni amalga oshirish

Siz muallifmisiz?

Hurmatli mualliflar: Saytimizda asarlaringiz joylashtirilishini (yoki saytdan o‘chirilishini) istasangiz biz bilan shartnoma tuzish uchun bog‘lanishingizni so‘raymiz.

Savol-javoblar

Agar men O‘zbekistonda bo’lmasam, qanday qilib kitob sotib olishim mumkin?
Nima uchun PDF formatini yuklab ololmayman?
Internetsiz kitobni qanday o‘qish mumkin?
va boshqa savollaringizga bizning javoblarimiz.

Ingliz tili grammatikasi jadvallarda

Ko‘rganlar, jami:
Nashr yili:

O’zbek (lot), Ingliz

Kitob mahsulotlarining xarakteristikalari, yetkazib berish shartlari, tashqi ko’rinishi va rangi haqidagi ma’lumotlar faqat ma’lumot uchun mo’ljallangan va joylashtirilgan paytda mavjud bo’lgan eng so’nggi ma’lumotlarga asoslanadi.

Elektron kitob
E’tibor bering “Sotib olingan kitoblar qanday o’qiladi?” bo’limi bilan tanishib chiqing!

Buyurtma berish uchun, avtorizatsiyadan o’ting

Do‘stlarizga tavsiya eting

• Annotatsiya
• Fikr va mulohazalar

Ushbu o‘quv qo‘llanma o‘rta maktab o‘quvchilari, akademik litsey va kasbhunar kollejlari talabalaridan tashqari Ingliz tilini mustaqil o‘rganuvchilar, oliy o‘quv yurtlariga kirish imtihonlariga tayyorlanayotganlar va ingliz tili fani o‘qituvchilari uchun mo‘ljallangan. Qo‘llanmada berilgan jadvallar Ingliz tili grammatikasini soddalashtirgan holda tushuntirish maqsadida tayyorlangan. An’anaviy grammatikaga oid qo‘llanma va darsliklardan farqli o‘laroq ushbu qo‘llanmada berilgan ma’lumotlar sodda umumlashma-qoida va jadval ko‘rinishida berilgan.

Ingliz tilini dars qilmasdan o’rganish usuli – 2-qism

“Xohlayman” va “Kerak” ni birlashtirish oson. Bunda tilning 4 ta yo’nalishiga mos ravishda yondashish maqsadga muvofiq bo’ladi. Yozma nutqni rivojlantirish uchun sizga hech qachon qiziq bo’lmagan mavzuda insho yozish yoqmayaptimi? (Avvalo, faqat insho yozish hech qachon yetarli bo’lmaydi. Har holda tilni tezroq o’rganib yaxshiroq natijaga erishoqchi bo’lganlar o’zlarini ko’proq mehnatga ruhan tayyorlayverishlari maslahat beriladi.) Insho yozish zarur bo’lgan payt yozaverish zarur, lekin undan uncha katta natija kutmay turib, mustaqil tayyorlanishga ko’proq e’tibor berish zarur. Avval eng sara yozma nutq namunalaridan o’rganib, keyin inshoda shularni qo’llash ancha samara beradi. Kun davomidagi mashg’ulotlarni 100% ingliz tiliga bog’lashga katta e’tibor bering. Bu mashg’ulotlar qiziq bo’lishi ham muhim: facebook, telegram va hkz tarmoqlaridagi yozishmalaringizni imkon qandar ingliz tiliga o’giring, ayniqsa eng ko’p muloqot qiladigan yaqinlaringiz bilan inglizcha muloqot qiling, chunki ularga ko’p shaxsiy fikrlar aytiladi va ko’pincha fikrlarni izohlash kerak bo’ladi. Qiynalib ketsangiz ham, ingliz tilida harakat qilavering, shunda miyangiz ingliz tilida fikr ifodalashgako’nika boradi. Bugun “present simple”ni o’rgandingizmi, buyog’iga fikrlaringiz, yozishmalaringiz va gaplaringizda shu zamonga mos gapni o’zbek tilida ishlatmang.

Sizga eng qiziq barcha mashg’ulotlar odatda siz “xohlaydigan” mashg’ulotlar hisoblanadi, demak, o’rganish “kerak” bo’lgan tilni ularga 100% aralashtirib yuborish kerak. Aynan nima o’qish, eshitish, yozish yoki gapirishning ahamiyati juda katta emas. Agar detektiv asarlarga qiziqsangiz, detektiv kitoblar olib o’qing, agar umuman o’qishga qiziqmasangiz-u futbol yoki mashhurlar hayoti qiziqtirsa shular haqidagi yangiliklarni bo’lsa ham ingliz tilida kuzatib boring – har kuni. Asosiy qoidalardan biri esa bunday: biror yangi so’z uchrasa, u so’zni albatta o’zlashtirish kerak. Mazmunni tushunsangiz ham so’zni yozma, og’zaki qo’llay olmasangiz va talaffuzini bilmasangiz, bu so’z siz uchun yangi hisoblanadi, shuning uchun ma’nosini taxmin qila olsangiz ham baribir uni lug’atga kiriting. So’z yodlash jarayoni haqida birozdan keyin to’liqroq maslahatlar beriladi.

Ko’pchilik til o’rganuvchilar maxsus kitoblardan so’z yodlashadi, lekin bunday qilish shart emas. Siz shunchaki ko’rgan yangi so’zingizni yodlab ketaversangiz kifoya – lug’at boyligi tabiiy ravishda boyib boradi. Lug’at kitoblardan foydalanish ham yaxshi fikr, lekin avval uchratgan yangi so’zlar bilan shug’ullanish kerak.

O’qilgan matnga nisbatan e’tiborliroq bo’lish ham juda zarur. Tirnoqni “pilkalash”, qoshni bo’yash, mushaklarni o’stirish yoki shunchaki qanday qilib uydan suvaraklarni quvish haqida o’qiysizmi, futboldagi keyingi matchda kim yutishi haqidagi taxminlarni kuzatasizmi, aynan nima qilishingizning farqi yo’q – muhimi ingliz tilida o’qing va o’qish jarayonida muallif gaplarni qanday tuzishini kuzating. Gapni imkon qadar tushunib o’qishga harakat qiling. Miya gaplarga ko’p diqqat qilgani sari inglizcha matnga ko’zingiz o’rganib boradi va matn tuzish kerak vaqti o’zingiz sezmagan holda o’qilgan matnlardagi kabi tabiiy va tushunarli gaplar tuza boshlaysiz. Shunchaki ma’lumotning o’zini emas, uning qanday ifodalanayotganini kuzatish sizga tilning hamma qismlarida yordam beradi. Reading – kimdir yozgan writing, siz yozgan writing esa kimdir uchun reading. Agar ingliz tilida yaxshi yozilgan matnlarni ko’p o’qisangiz, sizning writing’ingiz ham shunday holga kela boshlaydi.

Tilning akustik ko’rinishi esa albatta speaking va listening. Bunda siz e’tibor qaratishingiz kerak asosiy narsa talaffuz bo’lishi zarur. Chunki yangi so’zlar bilan readingda shug’ullanasiz, grammatikani ham o’rganib boryapsiz. Tovushlarni esa faqat shu qismlarda mustahkam o’rganish mumkin. Har kuni kamida 20 daqiqa ingliz tilida, chiroyli va to’g’ri talaffuzdagi nutq tinglang. Bu nutq esa sizga chindan qiziq bo’lsin. Kino ko’rish yoqadimi? Inglizcha filmlarni ko’ring, tushunishga qiynalsangiz subtitrlardan foydalanish mumkin. Tilni til o’rganishga alohida mashg’ulot sifatida yondashilsa, miya o’zini ishlayotganday his qiladi va charchaydi. Undan ko’ra har kun qiladigan ishlaringizni inglizcha qila boshlang, toki sizga ortiqcha bosim tushmayotgandek tuyilsin.

Bu usullar qanday foyda beradi?

Bir paytlar IELTS imtihoning listening qismidan 5.5 balldan yuqori ball ololmas edim, xatto o’sha vaqt readingdan natijalarim yaxshi bo’lgan bo’lsa ham. O’ylana-o’ylana, oxiri eshitishni ko’proq mashq qilmasam bo’lmas ekan, degan fikrga keldim. Menga do’stlarim tutqazgan matnlar juda zerikarli bo’lib, 20 daqiqadan keyin diqqatim bo’lina boshlagach, internetdan audiokitoblar ola boshladim. Fenimor Kuperning hindilar haqidagi asarlarining bir umrlik shaydosi edim, deyarli hamma kitoblarining ingliz tilida o’qilgan audiolarini eshitib chiqdim. Bu kitoblardagi voqealar rivojini bilishim yordam ham ancha yordam berdi, shuning uchun tushunmay qolsam ham chalg’ib ketmay eshitaverdim. O’sha vaqtlar shu audiolarning matnini qog’ozga chop etib, oldin o’qib chiqardim va eshitish vaqtida chalg’imaslik uchun notanish so’zlar chiqsa ma’nosini va talaffuzini oldindan tekshirib ko’rardim. Boshida biroz qiyin bo’ldi, chunki ilgari ingliz tilidagi nutqlarni bunchalik ko’p eshitmagan edim. Lekin taxminan 1 oy har kunlik mashg’ulotlardan keyin (aslida “mashg’ulot” deyish ham joiz emas, chunki o’zimni dam olayotgandek his qilar edim) matnni kuzatib bormasam ham eshitgan gaplarni 80% tushunadi boshladim. Bu vaqt ichida ingliz tilidagi juda ko’p so’zlarning talaffuzini bilmasligimni va o’zimning talaffuzim qo’rqinchli ekanini his qildim. Haqiqiy chiroyli talaffuz qanday bo’lishi haqida yetarlicha tasavvurga ega bo’ldim. Shu usul bilan roppa rosa 3 oy ichida IELTS listeningni 5.5 dan 8.5 ga ko’tarib oldim. Eshitish jarayonida xavasim kelganidan ozim ham audioni o’qigan “reader”ga taqlid qilaverib, talaffuzimni sezilarli darajada yaxshilab oldim. Shu vaqt ichida biror marta maxsus birorta o’quv materialidan foydalanmadim. Bu, albatta, o’quv materialidan foydalanish shart emas, degani emas. Aksincha, o’quv qo’llanmalar juda muhim hisoblanadi, ular orqali siz barcha muhim qoidalarni o’rganasiz. O’quv qo’llanmalar sizga yo’l chizayotgan murabbiydek vazifa bajaradi – ularsiz vaqt va mehnat bekorga sarf bo’lishi mumkin. Ammo, yo’lni qanchalik yaxshi bilmang, agar jismoniy imkoniyatingiz yetmasa, epchil va chidamli bo’lmasangiz, finishga vaqtida yetib kelolmaysiz. Bu maqolada berilgan barcha tavsiyalar sportchi umumiy jismoniy salohiyatini oshirishi uchun bajaradigan kunlik jismoniy mashqlar vazifasini bajaradi. Murabbiy ko’magidan foydalangan holda o’z ustingizda ishlasangiz, kun kelib albatta ko’zlangan muvaffaqqiyatga erishasiz. Men listening’dagi muammolar bilan grammatikadan C2 gacha barcha mavzularni tugatib, reading’dan ham natijalarimni ancha yaxshilab olganimdan keyingina shug’ullana boshlaganman, u vaqtda IELTS testining formati bilan ham yaxshi tanish edim. Bu bilan demoqchimanki, fundamental bilim juda muhim.)

Shu voqeadan keyin dars qilish tushunchasi ko’z o’ngimda o’zgarib ketdi, chunki meni chetdan kuzatgan odam vaqtini sovuryapti, deb o’ylashi tayin edi. O’zimga qiziq tuyilgan hamma tuturiqsiz fantastikalardan tortib qanday gipnoz qilishgacha inglizcha ilmiy kitoblar o’qidim, jahon tarixidan tortib Hans Kristian Anderson ertaklarigacha eshitdim, o’zimcha kundaliklar tutib to’ldirib matnlar tuzaverdim, chunki shu ishlarni ilgari o’zbek tilida qilardim. Shu tariqa 3 yil deganda oldinga arang siljigan o’qishim yarim yilga bormay bir necha barobar yaxshilanib ketdi.

Demak xulosa shunday: har kuni o’qing, eshiting, yozing va gapiring, lekin o’qiydigan, yozadigan, eshitadigan va gapiradigan narsalaringizni til uchun emas, xohlaganingiz uchun qiling, o’zingizga madaniy hordiq beradigan usullarni o’ylab toping.

So’z yodlash usullari

Yangi so’z ko’rganda, uning ma’nosini shunchaki tekshirib ketavermang. Avvalo, lug’atga uning qanday so’z turkumi ekani, ot, fe’l va sifat shakllari qanday ekanligni ham yozib oling. O’zingiz uchun American yoki British talaffuzlardan birini aniq tanlab olib, shu talaffuzga ko’proq e’tibor qaratishni tavsiya qilaman. Masalan, Longman Dictionary of Contemporary English lugati mobil ilova ko’rinishida va unda har bir so’zning ikki xil talaffuzi, sinonim va antonimlari, shakllari va ular qatnashgan gaplar talaffuzlari bilan berilgan. Biror so’zni lug’atga kiritayotganda shularning barchasini hisobga olish kerak. Undan tashqari, yozish jarayinida yangi so’zni qatnashtirib bir nechta gaplarni og’zaki va yozma tuzib ko’rish ham foydali. Talaffuz ustida muntazam ishlab borish juda muhim. Til o’rganishga shuncha mehnat qilganga yarasha, “impressive” talaffuzga erishib, mehnatni yuzaga chiqarish zarur. Til o’rganayotganingizni aytsangiz, eshitganlar shu tilda biror nima deyishingizni iltimos qilishadi. Talaffuz chiroyli bo’lsa bu sizga berilafigan ilk e’tirof hisoblanadi. Talaffuzni rivojlantirish uchun siz xohlagan talaffuz bilan mukammal o’qilgan biror matnni eshitib, keyin o’zingiz taqlidan o’qib, ovozingizni yozib oling va eshitib o’zingizga baho bering. Matnni o’qiyotgan “reader” ingliz bo’lishi ham muhim. Shunchaki matn o’qigandan ko’ra “native speaker”ga taqlid qilish samaraliroq, chunki uning odatlari, talaffuzi, tezligi va ohangiga taqlid qilish jarayonida o’zingizda ham ancha tabiiy eshitiladigan talaffuz va ohang shakllanadi.

Unutmang, biror yangi narsani inglizchasiga o’rgangach, uni o’zbekchasiga ishlatmang. Til o’rganish kun davomidagi mashg’ulotlarningizda vosita bo’lsin. Dangasalik qilmay, yuqoridagi maslahatlarga amal qilsangiz, natijalardan mamnun bo’lib, o’zingizga hurmatingiz ham oshib ketadi.

Keyingi maqolalarda muvaffaqqiyat sirlari bilan bo’lishishda davom etamiz. Biz bilan bo’ling!