Qoraqalpog iston haqida
Qoraqalpog‘iston ekin maydonining katta qismida paxta va g‘alla yetishtiriladi. Amudaryo mansabida beda va sholi yetishtirish qulay. Qoraqalpog‘iston O‘zbekistondagina emas, balki O‘rta Osiyoda urug‘lik beda yetishtiradigan eng yirik mintaqadir. Beda urug‘ining Qoraqalpog‘iston navi eng sifatli hisoblanadi. G‘alla ekinlaridan sholi, oq jo‘xori va makkajo‘xori ko‘p ekiladi. Sholikorlik katta o‘rin tutadi. O‘zbekistondagi sholi maydonlarining katta qismi Qoraqalpog‘istondadir.
Qoraqalpog`iston Respublikasi
Qoraqalpog`iston Respublikasi mamlakatimizning shimoli g‘arbida joylashgan. Temiryo‘l, avtomobil va havo transportining yo‘lga qo‘yilishi, respublika ishlab chiqaruvchi kuchlarining uzluksiz yuksalishiga zamin hozirladi. Qoraqalpog‘iston muxtor viloyat sifatida 1925-yilda tashkil topgan, 1932-yilda muxtor respublikaga aylantirilgan, 1936-yilda O‘zbekiston tarkibiga kirgan. Qoraqalpog‘istonning O‘zbekiston tarkibiga kirishi qoraqalpoq va o‘zbek xalqlari o‘rtasidagi qadimiy do‘stlikni, hudud, til va madaniyatdagi mushtaraklikni yanada mustahkamladi.
Aholisi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida 1,8 mln.dan ortiq kishi yashaydi. Aholining 1/3 qismini o‘zbeklar, deyarli yana shuncha qismini qoraqalpoqlar, qolganlarini qozoqlar va boshqa millatlar tashkil etadi. Oliy o‘quv yurtlarida minglab mutaxassislar tayyorlanmoqda. Nukusda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining filiali va bir qancha ilmiy muassasalar ishlab turibdi. Qoraqalpog‘istonda olimlarning katta guruhi yetishib chiqdi. Ular fan va milliy iqtisodiyotning turli sohalarida faoliyat ko‘rsatmoqda. Jumladan, qishloq xo‘jaligi sohasida sug‘orish ning yangi usullarini ishlab chiqmoqda.
Xo‘jaligi. Qoraqalpog‘iston Respub likasi xo‘jaligining asosi agrosanoat majmuyidan iborat. Bu yerda obikor dehqonchilik mehnat va mablag‘ni 2ko‘proq talab etadi. Jumladan, Amu daryo mansabida sug‘orish kanali qazilishi suv bosib ketishidan saqlovchi dambalar va botqoqliklarni qurituvchi zovurlar qazishga majbur etgan. O‘tgan yillarda irrigatsiya tarmoqlari qayta qurildi hamda kengaytirildi. Qizketgan, Paxta-arna kabi yangi kanallar qurildi. Amu daryoning har ikkala qirg‘og‘i bo‘ylab cho‘zilib ketgan toshqinga qarshi dambalar barpo etildi. Ulkan gidrotexnika inshooti – Taxiatosh gidrouzeli 1973-yilda ishga tushirildi.
Qoraqalpog‘iston ekin maydonining katta qismida paxta va g‘alla yetishtiriladi. Amudaryo mansabida beda va sholi yetishtirish qulay. Qoraqalpog‘iston O‘zbekistondagina emas, balki O‘rta Osiyoda urug‘lik beda yetishtiradigan eng yirik mintaqadir. Beda urug‘ining Qoraqalpog‘iston navi eng sifatli hisoblanadi. G‘alla ekinlaridan sholi, oq jo‘xori va makkajo‘xori ko‘p ekiladi. Sholikorlik katta o‘rin tutadi. O‘zbekistondagi sholi maydonlarining katta qismi Qoraqalpog‘istondadir.
Qishloq xo‘jaligining asosiy tarmoqlari: sholichilik, paxtachilik, polizchilik, qo‘ychilik.
Chorvachilik Qoraqalpog‘iston Respublikasi xo‘jaligining muhim tarmog‘idir. Keng yaylovlar va Amudaryo mansabidagi o‘tloqlar chorvachilikning qadimdan yem-xashak bazasi bo‘lib kelgan. Mollarni boqish uchun beda, makkajo‘xori va oq jo‘xoridan tashqari, paxta tozalash, yog‘, sut-moy sanoati korxonalari chiqindilaridan ham foydalaniladi. Cho‘l yaylovlarida yil bo‘yi qorako‘l qo‘ylari boqiladi. Cho‘ldagi xo‘jaliklarda qisman tuya ham boqiladi. Qoramollar obikor dehqonchilik mintaqalarida – Amudaryo mansabida sut, go‘sht uchun boqiladi.
Qoraqalpog‘istonda parranda, ayniqsa, suv parrandalarini ko‘paytirish uchun keng imkoniyat bor. To‘rtko‘l tumanida xo‘jaliklararo parrandachilik fermasi barpo etildi. Pillachilik To‘rtko‘l va Amudaryo tumanlarida rivojlangan. Bu ikki tuman Qoraqalpog‘iston Respublikasidagi jami pillaning asosiy qismini beradi.
Sanoati. Qoraqalpog‘iston sanoatining rivojlanishida Chorjo‘y–Qo‘ng‘irot temiryo‘lining ishga tushirilishi muhim rol o‘ynadi. Sanoatning energetika, metallsozlik, kimyo, binokorlik kabi yangi tarmoqlari vujudga kela boshladi. Qo‘ng‘irotda yiliga 160 ming tonna kalsiyli soda, 150 ming tonna kaustik soda, 20 ming tonna oziq-ovqat sodasi va 400 ming tonna osh tuzi ishlab chiqara oladigan ulkan zavod ishga tushirildi.
Oziq-ovqat sanoati jadal rivojlanmoqda. Qoraqalpog‘istonda umum foydalaniladigan va ayrim korxonalarga tegishli elektr stansiyalar bor. Taxiatosh IES shular ichida eng yirigidir. Korxona va aholi punktlari asosan gazlashtirildi. Taxtako‘pir tumanida suvni chuchuklashtirish qurilmasi ishga tushirildi.
Binokorlik materiallari sanoati g‘isht, ohak, qamish, plita ishlab chiqaradi. Ular, asosan, Xo‘jayli, Nukus, Taxiatosh shaharlaridadir. Qoraqalpog‘istondagi sement xomashyosi binokorlik materiallari ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirishga imkoniyat yaratadi.
Metallsozlik qishloq xo‘jaligi, sa noat va transport ehtiyojlariga xizmat qiladi. Taxia tosh dagi mexanika zavodida suzib yuradigan nasoslar tuzatiladi. Buxoro gazi va undan chiqqan neft, kaliyli, magniyli tuz konlari, ohak va fosforit konlari negizida kimyo sanoati rivojlanmoqda.
Sanoatning asosiy tarmoqlari: elektroenergetika, kimyo va gaz-kimyo, qurilish materiallari, yengil, oziq-ovqat, un-yorma.
Shaharlari. Respublikada 12 ta shahar bor. Nukus – Qoraqalpog‘iston Respublikasining poytaxti, sanoat va madaniyat markazi hisoblanadi. Shahar 1932-yilda kichik ovul o‘rnida barpo bo‘ldi. Geografik o‘rnining qulayligi tufayli 1939-yilda respublikaning poytaxti To‘rtko‘ldan Nukusga ko‘chdi. Amudaryoda qurilgan gidrotexnik to‘g‘on orqali Nukusga temiryo‘l va avtomobil yo‘li o‘tkazildi. Shaharda poligrafiya kombinati, motor tuzatish, g‘isht zavodlari, yengil sanoat va oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Nukusda 6 ta oliy o‘quv yurti, Qoraqalpoq davlat universiteti, Nukus davlat pedagogika instituti, shuningdek, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, Toshkent davlat agrar universiteti, Toshkent pediatriya tibbiyot instituti hamda O‘zbekiston davlat san’at va madaniyat institutining Nukus filiallari faoliyat ko‘rsatmoqda.
Taxiatosh shu nomdagi IES qurilishi munosabati bilan 1952-yilda qad ko‘tardi. U energetiklar, gidrotexniklar, muhandislar va suvchilar shahridir. Taxiatosh yaqinida Amudaryoga qurilgan yirik gidrotexnik to‘g‘on shahar xo‘jaligini yanada yuksaltirdi. Kelajakda Taxiatosh, asosan, binokorlik materiallari ishlab chiqaruvchi markaz sifatida yanada rivojlanadi, unda yangi korxonalar quriladi.
Mo‘ynoq Orol dengizi sohilidagi sobiq port shahar. Orol suv sathining keskin pasayib ketishi oqibatida shahar dengizdan uzoqda qolib ketdi. Natijada shahar xo‘jaligi butkul o‘zgardi.
Beruniy Amudaryoning o‘ng qirg‘og‘ida joylashgan muhim sanoat markazidir. Shahar avtomobil yo‘li orqali Nukus bilan bog‘langan. Paxta tozalash va yog‘ zavodlari shaharning asosiy korxonalari hisoblanadi.
Payoz Musayev, Jahongir Musayev
“O`zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”
“Sharq” nashriyoti Toshkent-2019
Поделитесь ссылкой с друзьями выделив текст.
Заметили ошибку, тогда выделите ошибочный текст и нажмите клавишы CTRL + ENTER.
Qoraqalpog’iston haqida
Qadimgi tsivilizatsiyalar chorrahasida joylashgan Qoraqalpog’iston noyob va boy madaniy va tabiiy merosga ega. Qoraqalpog’istonning qadimiy arxeologik yodgorliklari, og’zaki folklor san’ati, ijro san’ati, an’anaviy hunarmandchilik, tabiatni muhofaza qilish hududlari, o’simlik va hayvonot dunyosi, I.Savitskiy nomidagi Qoraqalpog’iston davlat san’at muzeyi kabi mashhur muzeylar nafaqat olimlar uchun, balki O’zbekiston va xorijda ham keng jamoatchilik uchun katta qiziqish uyg’otadi.
Qoraqalpog’iston qadimgi madaniyat yurtidir. Bu erda ko’plab qadimiy va o’rta asrlardagi yodgorliklar saqlanib qoldi. Janubiy Orol mintaqasida istiqomat qiluvchi xalqlar – qoraqalpoqlar, o’zbeklar, qozoqlar va turkmanlar – arxeologiya va arxitektura yodgorliklari, an’anaviy hunarmandchilik, boy folklor, xalq bayramlari an’analari va urf-odatlari va boshqalarni o’zida jamlagan boy madaniy merosga ega. Bu erda qadimgi va o’rta asr sivilizatsiyasi yodgorliklari to’plamidan tashqari, bir qator noyob tabiiy joylar mavjud. Ular turli xil landshaftlardir: Ustyurt platosi, Qizilqum cho’li, Amudaryo deltasi; shuningdek tabiat ob’ektlari: Buxoro kiyiklari (xongul) sharafiga alohida ahamiyatga ega bo’lgan Quyi-Amudaryo davlat biosfera rezervati; Toshko’mir davridagi Kokcha tepaligidagi yog’ochsiz o’rmon va boshqalar. I.Savitskiy nomidagi davlat san’at muzeyi kabi Qoraqalpog’istonning mashhur muzeylari xalqaro turizmning eng jozibali ob’ektlari hisoblanadi.
Madaniy merosni saqlab qolish uchun bugungi kunda Qoraqalpog’istonda an’anaviy hunarmandchilik turlari qayta tiklanmoqda, arxeologiya va arxitektura yodgorliklarini saqlab qolish va ommalashtirish bo’yicha ishlar olib borilmoqda, ommaviy xalq bayramlari tashkil etilmoqda: ko’pkari, “Kurash” musobaqasi, qo’chqorlar urushi va qo’rozlar urushi.
Qadimiy Xorazm tsivilizatsiyasi asosiy markazlarini qamrab olgan “Qadimgi Xorazmning Oltin halqasi” sayyohlik yo’nalishi keng ommalashmoqda: Tuproq qal’a (milodiy I-VI asrlar) – Qadimgi Xorazm hukmdorlarining qarorgohi bo’lib xizmat qilgan. Xorazmning ilk o’rta asr poytaxti – Kat qal’a (zamonaviy shahar Beruniy). Xorazmning o’rta asr poytaxti – Gurganj (Ko’hna-Urganch, Turkmaniston) va so’ngi o’rta asrdagi Xiva (Xorazm viloyati).
XX asrning 60-yillarida boshlangan Orol dengizi havzasidagi ekologik falokat, mintaqada yashovchi xalqlarning ahvolini ancha og’irlashtirdi. Qanchalik bu paradoks bo’lmasin, lekin bugungi kunda ekologik ofat oqibati ekoturizmdan zavqlanayotganlar uchun eng jozibali ob’ektlar hisoblanadi.
Qoraqalpog’istonda, Orol xalqlarining barcha etnografik xususiyatlaridan foydalanish mumkin bo’lgan, etno-turizmni rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar mavjud.
Qoraqalpog’istonning merosi jahon madaniyatida betakror va o’ziga xosdir va bugungi kunda bu tadqiqotchilar va sayyohlar orasida ko’proq ahamiyat kasb etadi.
Qoraqalpog’iston O’zbekistonning shimoli-g’arbida Amudaryoning quyidagi, Orol dengizining janubi-g’arbiy qismi bo’yida joylashgan: shimol va g’arbda Qozog’iston Respublikasi, sharqda Navoyi viloyati, janubi-sharqda Xorazm va Buxoro viloyatlari va janubda Turkmaniston Respublikasi bilan chegaradosh.
- Respublikaning umumiy maydoni – 166,6 ming. km2;
- Aholisi – 1,7 milliondan ziyod odam. Aholining aksariyati qoraqalpoq, o’zbek va qozoqlardir. Respublikada 90 dan ortiq boshqa millat vakillari ham yashaydi;
- Davlat tillari – qoraqalpoq va o’zbek tillari, aholining aksariyati rus tilida gaplashadi;
- Qoraqalpog’iston – O’zbekiston Respublikasi tarkibidagi parlamentlik boshqaruv shaklidagi suveren respublika. O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasining Konstitutsiyalari harakat qiladi. Davlat ramzlari: gerb, bayroq va madhiyasi mavjud.
- Ma’muriy bo’linishi – 14 tuman
- Milliy valyutsi – o’zbek so’mi
- Iqtisodiyotning asosiy tarmog’i – qishloq xo’jaligi (paxta, g’alla, chorvachilik).
- Qoraqalpog’iston O’zbekistonning boshqa mintaqalari bilan avtomobil, temir yo’l va havo bilan bog’langan
- Iqlim – ozgina yog’ingarchilik bilan, yozi issiq, quruq va qishi sovuq bo’lib keskin kontinental. Yanvar oyining o’rtacha harorati — -5 – -8° С, iyun — 26–28° С. Qishdagi minimal harorat — -38° С, yozda maksimal darajada — +50° С. O’rtacha yillik yog’ingarchilik – 100 mm.
- Eng katta shahar – poytaxti Nukus shahri (266,4 ming kishi).
- Boshqa shaharlar – Xo’jayli, Taxiatosh, Chimboy, Beruniy, To’rtko’l va Qo’ng’irot
Наши страницы в социальных сетях: