Falsafa kitob skachat
Ba’zilar uchun falsafiy maqsad – muntazam dunyoqarashdir. Agar biron bir haqiqatga, osmonda yoki yerda biror joy topsangiz, siz faylasufsiz. Filozoflar haqiqatan ham tarixiy adolat, adolat, davlat, tabiiy dunyo, bilim, sevgi, do’stlik nazariyasini taqdim qildilar: siz buni nomlaysiz. Falsafiy fikrlash bilan shug’ullanish, shu nuqtai nazardan, mehmonni qabul qilish uchun o’z xonangizga buyurtma berish kabi: har qanday narsa joyni topishi va, ehtimol, qaerda bo’lishiga sabab bo’lishi kerak.
Falsafa nima?
Qadimgi Fanlar qirolichasining stavkalari va nihoyalari.
To’liq ma’noda “donolikni sevish” degan ma’noni anglatadi. Ammo, aslida, falsafa hayratda boshlanadi. Shunday qilib, antik falsafaning eng muhim figürlerini, jumladan, Platon , Aristotel va Tao Te Chingni o’rgandi. Va falsafiy o’qituvchilardan biri – “Whitehead” kabi bir marta taklif qilganidek, bu ham hayratda qoladi. Xo’sh, falsafiy mo”jiza nimani anglatadi? Qanday qilib unga erishish mumkin? Falsafani o’qish va yozishga qanday murojaat qilish kerak va nima uchun uni o’rganish kerak?
Javob sifatida falsafa
Ba’zilar uchun falsafiy maqsad – muntazam dunyoqarashdir. Agar biron bir haqiqatga, osmonda yoki yerda biror joy topsangiz, siz faylasufsiz. Filozoflar haqiqatan ham tarixiy adolat, adolat, davlat, tabiiy dunyo, bilim, sevgi, do’stlik nazariyasini taqdim qildilar: siz buni nomlaysiz. Falsafiy fikrlash bilan shug’ullanish, shu nuqtai nazardan, mehmonni qabul qilish uchun o’z xonangizga buyurtma berish kabi: har qanday narsa joyni topishi va, ehtimol, qaerda bo’lishiga sabab bo’lishi kerak.
Falsafiy tamoyillar
Xonalar asosiy mezonlarga asosan tashkil etilgan: Kalitlar savatda qoladi , Foydalanilmaguncha kiyim har doim ham tarqalmasligi kerak , Barcha kitoblar ishlatilmaguncha , javonlarga o’tirishi kerak . Xuddi shunga o’xshab, sistematik faylasuflar dunyoqarashni shakllantirishning asosiy tamoyillariga ega. Misol uchun, Gegel uch bosqichli dialektikasi bilan mashhur edi: tezis-antithesis-sintezi (u bu so’zlarni hech qachon ishlatmagan bo’lsa-da).
Ba’zi printsiplar filialga xosdir. Etarli asosning printsipi singari: “Har bir narsaning sababi bo’lishi kerak” – bu metafizikaga xosdir. Axloqiy sohada bahs-munozarali printsipi – “Eng to’g’ri ishni qilish – eng katta miqdordagi yaxshilikni ishlab chiqaradigan narsa”. ” Epistemik yopish” printsipi atrofidagi bilimlar markazlari: “Agar inson A, A esa A ni anglatadi, keyin u B ham buni biladi. “
Noto’g’ri javoblar
Muntazam falsafa muvaffaqiyatsizlikka duchor bo’ladimi? Ba’zilar bunga ishonishadi. Birinchisi uchun falsafiy tizimlar juda ko’p zarar ko’rdi. Masalan, irqchilik siyosati va millatchilik davlatlarini oqlash uchun Hegelning tarix nazariyasi ishlatilgan; Platon Respublikada ochilgan doktrinalarni Syracuse shahriga qo’llashga urinib ko’rganida, u o’zining muvaffaqiyatsizlikka duch keldi. Falsafa zarar ko’rmagan bo’lsa-da, biroq ba’zida noto’g’ri g’oyalarni tarqatib yubordi va foydasiz debatlarga sabab bo’ldi. Shunday qilib, ruhlar va farishtalar nazariyasiga nisbatan muttasil tizimli yondoshish, masalan: “Ko’p farishta pin boshida raqs tushishi mumkinmi?”
Falsafa munosabat sifatida
Ba’zilari boshqacha yo’lga kirishadi. Falsafa g’oyasi javoblarga emas, balki savollarga javob beradi. Falsafiy qiziqish – bu uslub. Qaysi mavzuni muhokama qilishni va uni nima qilishimiz muhim emas; falsafa biz unga nisbatan bo’lgan pozitsiyamiz haqida. Falsafa – eng aniq narsalarni ham sorgulamaya olib keladigan nuqtai nazar. Nima uchun oy yuzasida nuqsonlar bor? Qanday fasl yaratadi? Jonli va tirik bo’lmagan shaxs o’rtasida qanday farq bor? Bir vaqtlar bu falsafiy masalalar edi va ular paydo bo’lgan hayratomuz falsafiy mo”jizadir.
Filosofga nima kiradi?
Bugungi kunda ko’pchilik falsafachilar akademik dunyoda mavjud. Lekin, albatta, faylasuf bo’lish uchun professor bo’lish shart emas. Falsafa tarixidagi bir qancha muhim raqamlar hayot uchun yana bir narsa qildi. Baruch Spinoza optikist edi; Gottfrid Leibniz boshqa narsalar qatorida diplomatik vazifani bajargan. Deyvid Hume boshliqlari o’qituvchi va tarixchi sifatida xizmat qilgan. Shunday qilib, sizda muntazam dunyoqarashi yoki to’g’ri munosabati bo’ladimi, siz “faylasuf” deb atashga intilishingiz mumkin. Ehtiyot bo’ling-da: nomlanishi har doim yaxshi obro’ga ega bo’lmasligi mumkin!
Fanlar qiroli?
Klassik muntazam faylasuflar – Platon , Aristotel , Descartes , Xegel kabi – barcha fanlar falsafasini boshqa barcha fanlar asoslab bergan. Bundan tashqari, falsafani usul sifatida ko’radiganlar orasida siz uni ilmning asosiy manbai deb hisoblaydigan ko’plarni topasiz.
Falsafa haqiqatdan ham ilm-fan arbobi bormi? Darhaqiqat, falsafa qahramoni rolini o’ynagan vaqt bor edi. Ammo, bugungi kunda, buni shubhali deb hisoblash mumkin. Falsafaning asosiy masalalari haqida fikr yuritish uchun qimmatbaho manbalarni taqdim etish tuyulishi mumkin. Bu, masalan, falsafiy maslahat, falsafiy kafe va mashhur falsafa mutaxassislarining ish bozorida muvaffaqiyatga erishayotgani borayotgan mashhurligida namoyon bo’ladi.
Qaysi filiallar uchun falsafa?
Falsafaning boshqa fanlarga bo’lgan chuqur va turli yo’nalishdagi aloqalari uning shoxlariga qarash bilan aniqdir. Falsafaning ba’zi asosiy sohalari mavjud: metafizika, epistemologiya, etika , estetika, mantiq. Bunga cheklangan miqdordagi filial qo’shilishi kerak. Ba’zi standartlar: siyosiy falsafa, til falsafasi, aql falsafasi, din falsafasi, fan falsafasi. Falsafa falsafasi, biologiya falsafasi, ovqat falsafasi, madaniyat falsafasi, ta’lim falsafasi, falsafiy antropologiya, san’at falsafasi, iqtisodiyot falsafasi, huquq falsafasi, ekologiya falsafasi, texnologiya falsafasi. Zamonaviy intellektual tadqiqotlarning ixtisoslashishi hayratomuz malikaga ham ta’sir qildi.
Falsafa kitob skachat
Дастури мазкур ба Соли
маориф ва фарҳанги
техникц бахшида мешавад.
Фалсафа масъалаҳои ниҳоят муҳим, аз ҷумла чӣ тавр дуруст фикрронӣ кардан, чӣ гуна шоиставу зебо зиндагӣ доштанро меомӯзонад. Асрори ҳастии оламу одам, падидаҳои табиату ҷомеа, мақому вазифаи инсон дар ҷаҳон ҳамеша моро ба фикру андеша водор месозанд. Ҳастц чист, ҷавҳари он аз чӣ иборат, инсон чц гуна мавҷуди олам аст, чаро вай пайваста андешидану фалсафидан дорад? Ин саволу масъалаҳо ва бисёр дигар мавзӯъҳо дар фалсафа аз қадим то имрӯз мавриди таққиқ, баҳсу мунозира қарор доранд.
Барҳақ, фақат ва маҳз инсон, ки соҳиби неъмати оливу нодиртарин ақлу хирад аст, қобили андешидану фалсафидан мебошад. Вай, ба гуфти Абӯалй ибни Сино, «аз қаъри гили сияҳ, то авҷи Зуҳал», бо амри зарур асрори оламро пайваста меомӯзад, мушкилоти онро ҳаллу фасл менамояд.
Фалсафа (муродифаш ба тоҷикц ҳикмат) ҳамчун илми қадиму муқаддам ва ҷавҳари фарҳанг чашми хираду хирадмандиро мепарварад, барои камоли маънавӣ ва саодати аслии инсон хидмат менамояд. Инсон ба туфайли илми фалсафа худшиносиву худогоҳӣ, бартарии мақоми худро аз гардун дарк намуда, аз фазилати волотарин одамият ва рисолату вазифаи худ дар олам бохабар мегардад. Инсон ба шарафи ҳикмату илм болу пари тавоно ёфта, иарвозҳои баландро ноил мешавад. Вай бо худсозию бозсозц аз худ ҳакиму абармард, инсони комил офарида, ниҳоят фалакро сақф бишкофта, олами наверо бунёд месозад. Фалсафа илми бузургу бунёдист, ки аз маҷмӯи мафҳуму мақулаҳои муҷаррад, усулу қонунҳои куллӣ, ақидаву таълимоти мухталиф, баҳсу мунозираҳои доманадор, ҳазору як саволу ҷавоб, радду бадалҳои бепоён иборат аст. Касе метавонад онро аз бар созад, ки агар аз роҳи пурпечутоб ва пурмашаққати илм натарсад. Агар вай пайваставу суботкорона омӯзад, китоб хонад, меҳнату ранҷ кашад, ба озодию зебоӣ, доноию тавоноӣ, ба фатҳи қуллаҳои баланди ҳикмату фарҳанг мерасад.
Илм ҳамон аст ба таҳқиқу бас
В-аз раҳи таҳқиқ барорӣ нафас.
Донишгоҳҳои ҷумҳуриамон зина ба зина ба низоми кредитии таҳсил гузашта истодаанд. Ин низом нисбати эҷоди китобхои дарсй талаботи сифатан навро ба миён мегузорад. Китоби мазкур матни лексияҳоро доир ба фалсафа, инчунин силлабус (барномаи амалии таълими фалсафа), саволҳои санҷиши дониш, мавзӯъҳои дарси амалӣ, супоришҳои кори мустақилона, тестҳо ва схемаи ашёҳои аёниро фаро мегирад. Инро якҷоя метавон маҷмӯи маводи таълим аз илми фалсафа номид.
Дастури омӯзиш ва тартиби таълиму тарбия дар низоми кредитии таҳсил хусусиятҳои худро доранд. Матнҳои лексия, сарфи назар аз мухтасар будан, аз ҷиҳати мантиқу илмият комил, пурмазмун ва моҳияту тарафҳои муҳимтарини ҳар як мавзӯву масъаларо бояд дар бар гиранд. Забони онҳо (ҳар як илм дорои забони худ ва низоми истилоҳу мақулахои махсус аст) бояд суфтаву зебо, фаҳмову мушаххас бошад.
Дар таҳсили кредита миқдори соати дарсҳои назарӣ ва амалй нисбатан кам буда, вале соатҳои кори мустақилонаи донишҷӯён зиёд мебошанд. Аз ин рӯ, талабот нисбати ҳам дарсҳои назарӣ, ҳам амалӣ ва ҳам корҳои мустақилона махсус аст. Вазифаи устод дар машғулиятҳои назарц ва амалӣ мазмуну моҳияти асосии маводи таълимро ба таври мӯъҷазу мушаххас баён кардан ва мавзӯву масъалаҳои умдатарин, мураккабу халталаби фалсафаро баррасӣ намудан аст. Омӯзгор дар раванди дарси фалсафа бештар ба технологияҳои нави таълим, воситаҳои ҷадиди алоқа такя намуда, метавонад аз усулҳои анъанавӣ: фаҳмондадиьц, саволу ҷавоб, проблемагузорӣ низ истифода барад.
Низоми кредитии таҳсил эҷодкорӣ: ҳам таҳқиқи амиқтари фанни таълим, ҳам такмили дарсҳои назарӣ, ҳам ҷӯстуҷӯи шаклу усулҳои нави машғулиятҳои амалӣ (семинарӣ)-ро талаб менамояд. Дар раванди дарсҳои амалӣ бо мақсади таҳкиму такмили донишҳои дар лексия андӯхта, шаклҳои гуногуни ташкили машғулиятҳо, аз ҷумла, машварат-мусоҳиба (мусоҳибаи гурӯҳӣ), машварат-мусоҳиба, мизи мудаввар, кейс-метод низ истифода мешаванд.
Аз вазифаҳои муҳими устод ин аст, ки шогирдонро пайваста ба роҳи мустақилона, амиқу мукаммалтар омӯхтани мавзӯъҳои фанни таълим ҳидоят мекунад. Аз онҳо иҷрои кору супоришҳои берун аз дарсро ҳамеша талаб ва назорат менамояд. Донишҷӯенро ба мутолиаи доимии адабиёти дарсӣ, иловагӣ, сарчашмаҳо, мақолаву монографияҳои нав одат мекунонад, ба онҳо конспекти китоб, навиштани маърӯзаҳои илмӣ, реферат, сохтани лугати тафсириро аз рӯи мафҳумҳои асосии ҳар як мавзӯъ меомӯзонад.
Муаллифон дар таълифи ин дастури таълим ба китобҳои Шерзод Абдуллозода (“Муқаддимаи фалсафа”. Душанбе, 2004); Рахимов А., Расулов Қ. (“Асосҳои фалсафа”. Душанбе, 2003); Осимӣ М. (“Ташаккул ватакомули афкори фалсафӣ”. Душанбе, 1981); Диноршоев М. (“Аз таърихи фалсафаи тоҷик”. Душанбе, 1988); Богоутдинов A.M. (“Очерки по истории таджикской философии”.//Избранние произ-ведения. Душанбе, 1980); “Фалсафа” (иборат аз 2 ҷилд, Душанбе, 1997), Спиркин А. (“Асосҳои фалсафа”. Душанбе, 1991); Моисеева Н. А. (“Философия”, М., Санкт-Петербург 2008) ва дигар осори муаллифони ватанӣ ва хориҷӣ такя намуданд.
Дастури мазкур яке аз аввалин кӯшишҳо дар эҷоди китоби дарсӣ мутобиқи талаботи низоми нави таҳсил аст. Табиист, ки он аз камбудиҳо орц нест.
Аз устодон ва шогирдон, кулли дӯстдорони ҳикмат эҳтиромона хоҳонем, ки андешаҳои худро нисбати ин китоб ба кафедраи ҷомеашиносии Донишкадаи иқтисод ва савдои ДДТТ лутфан ирсол намоянд.
Мардумони бихрад андар ьар замон,
Роьи донишро ба ьар гуна забон,
Гирд карданду гиромц доштанд,
То ба санг андар ьаме бингоштанд.
Абӯабдуллои Рӯдакц
БОБИ I. ТАЪРИХИ ФАЛСАФА
Андешаи инсон оиди ҳастии хеш ва олам
МАВЗӮИ 1. МАВЗӮЪ, ВАЗИФА ВА НАЫШИ ФАЛСАФА ДАР ЖОМЕА
Мақсад: дар шогирдон ташаккул додани дониши мукаммал оид ба фалсафа ҳамчун илм дар бораи ҳастӣ, ҷаҳонбинӣ, қонунҳои тараққиёти табиат, ҷамъият, тафаккури инсон ва аҳамияти он барои дигар фанҳою ҷамъият.
Мафҳумҳои асосӣ: фалсафа, ҳикмат, ҳаким, ҷаҳонбинӣ, дин, асотир, илм, материализм (моддагароӣ), идеализм (ғоягароц), дуализм (санавия), монизм (ваҳдония), скептитсизм (шаккокия), оптимизм (хушбинц), онтология (ҳастишиносӣ), гносеология (маърифатшиносӣ), антропо¬логия (инсоншиносӣ), аксиология (арзишшиносӣ), праксеология, методология, метафизика (мобаъдуттабиа).
Нақша
1. Истилоҳи фалсафа, таърифи фанни фалсафа
2. Масъалаи асосии фалсафа ва ҷаҳонбинц
3. Сохтори илми фалсафа
4. Мақом ва вазифаҳои фалсафа
1. ИСТИЛОҲИ ФАЛСАФА, ТАЪРИФИ ФАННИ ФАЛСАФА
Фалсафа таърихи кадим дошта, дар ибтидо тамоми донишҳои инсониро фаро мегирифт. Баробари пешравии тамаддуни инсон аз дохили он дигар илмҳо тадрижан ҷудо гаштаанд. Истилоҳи фалсафа ҳамчун илм такрибан 2500 сол пеш дар Юнони қадим пайдо шудааст. Фалсафа калимаи юнонц буда, аз ду таркиб: “филео” – дӯст доштан, муҳаббат ва “софия” – ҳикмат иборат аст, ки муҳаббат ба ҳикмат, ё ҳикматдӯстӣ тарҷума мешавад. Муродифоти фалсафа, файласуф дар забони тоҷикц ҳикмат, ҳаким маҳсуб меёбанд.
Фалсафаро ҳакимони Юнони қадим Суқрот ва Афлотун ҳамчун «дониш дар бораи ҳақиқат, ё ҷустуҷӯи ҳақиқат», Арасту чун илм «дар бораи сабабҳо ва ощозҳо» донистаанд. Ниёгони мо бошанд, аз ҷумла, Ибни Сино ва Насириддини