Raqamli kutubxona – Digital library
Jismoniy arxivlar jismoniy kutubxonalardan bir necha jihatlari bilan farq qiladi. An’anaga ko’ra arxivlar quyidagicha ta’riflanadi:
ELEKTRON TA’LIM RESURSLARI VA MULTIMEDIALI ELEKTRON O‘QITISH VOSITALARI ORQALI TA’LIM MUHITINING RIVOJLANISHI Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»
axborot-kommunikasiya texnologiyalari / Internet texnologiyalari / elektron ta‘lim / elektron ta‘lim resurslar / multimedia / multimediali o‗qitish. / information and communication technologies / Internet technologies / e-learning / e-learning resources / multimedia / multimedia learning
Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Xusan Xolmuratovich Muratov
Ta‘limda fan va ishlab chiqarish bilan integrasiyasining asosli mexanizmlarini ishlab chiqish, uni amaliyotga joriy etish. Mustaqil masofaviy ta‘lim tizimi bilan bilim olishni individuallashtirish texnologiyasini ishlab chiqish va axborot texnologiyalari asosida elektron ta‘limdan foydalangan holda talabalar o‗qishini jadallashtirish. O‗quv jarayonini elekton ta‘lim asosida tashkil etish, shu jumladan, o‗quv materiallarini bayon etishni takomillashtirish tamoyillariga ma‘lum o‗zgartirishlar kiritish haqida so‘z boradi.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Xusan Xolmuratovich Muratov
Maktabda yagona axborot-ta’lim muhiti yaratishning ta’lim samaradorligidagi ahamiyati
Elektron resurslarni ta’limda qo‘llashdagi imkoniyatlar samaradorligi
CHIZMA GEOMETRIYA VA MUHANDISLIK GRAFIKASI FANINI O`ZLASHTIRISH SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA ELEKTRON O`QUV-USLUBIY MAJMUANING AHAMIYATI
MASOFAVIY TA’LIMNING BOSHQARUV TIZIMLARI VA XIZMATLARINING UMUMIY TUZILISHI
Развитие инновационных технологий в системе высшего образования Республики Узбекистан
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
EDUCATIONAL ENVIRONMENT DEVELOPMENT THROUGH ELECTRONIC EDUCATION RESOURCES AND MULTIMEDIA ELECTRONIC EDUCATIONAL TOOLS
Development of practical mechanisms of integration with science and industry in education, its implementation in practice. Development of technology for individualization of education with an independent distance learning system and acceleration of student learning using e-learning based on information technology. There is talk of organizing the learning process on the basis of e-learning , including some changes in the principles of improving the presentation of educational materials.
Текст научной работы на тему «ELEKTRON TA’LIM RESURSLARI VA MULTIMEDIALI ELEKTRON O‘QITISH VOSITALARI ORQALI TA’LIM MUHITINING RIVOJLANISHI»
ELEKTRON TA’LIM RESURSLARI VA MULTIMEDIALI ELEKTRON O’QITISH VOSITALARI ORQALI TA’LIM MUHITINING RIVOJLANISHI
Xusan Xolmuratovich Muratov
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika institute dotsent v.b.
Ta’limda fan va ishlab chiqarish bilan integrasiyasining asosli mexanizmlarini ishlab chiqish, uni amaliyotga joriy etish. Mustaqil masofaviy ta’lim tizimi bilan bilim olishni individuallashtirish texnologiyasini ishlab chiqish va axborot texnologiyalari asosida elektron ta’limdan foydalangan holda talabalar o’qishini jadallashtirish. O’quv jarayonini elekton ta’lim asosida tashkil etish, shu jumladan, o’quv materiallarini bayon etishni takomillashtirish tamoyillariga ma’lum o’zgartirishlar kiritish haqida so’z boradi.
Kalit so’zlar: axborot-kommunikasiya texnologiyalari, Internet texnologiyalari, elektron ta’lim, elektron ta’lim resurslar, multimedia, multimediali o’qitish.
EDUCATIONAL ENVIRONMENT DEVELOPMENT THROUGH
ELECTRONIC EDUCATION RESOURCES AND MULTIMEDIA ELECTRONIC EDUCATIONAL TOOLS
Khusan Kholmuratovich Muratov
Chirchik State Pedagogical Institute, Associate Professor, Tashkent region
Development of practical mechanisms of integration with science and industry in education, its implementation in practice. Development of technology for individualization of education with an independent distance learning system and acceleration of student learning using e-learning based on information technology. There is talk of organizing the learning process on the basis of e-learning, including some changes in the principles of improving the presentation of educational materials.
Keywords: information and communication technologies, Internet technologies, e-learning, e-learning resources, multimedia, multimedia learning.
Axborot jamiyatiga o’tish zaruriyati jahon iqtisodiyotida yangi texnologik tartib shakllanishi va ustuvorligi, axborot resurslarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning haqiqiy resurslariga o’tishi, jamiyatni axborot mahsulotlari va xizmatlariga bo’lgan talabini qondirish, ijtimoiy ishlab chiqish tizimida axborot kommunikatsion infrastruktura ahamiyatini oshishi, xalqaro axborot almashinuvlar asosida maorif, ilmiy-texnik va madaniy sohalarning takomillashuvi, «global axborot afzalliklarini» teng huquq asosida ishlatish bilan shartlanadi. Oxirgi yillarda elektron ta’limning an’anaviy ta’limga qaraganda afzallik jihatlari ko’proq aniqlanmoqda. So’nggi vaqtlarda ta’lim oluvchilar va o’qituvchilar an’anaviy ta’limning ba’zi turlariga qaraganda onlayn ta’limning afzalliklari ko’proq degan xulosaga kelmoqdalar. Sababi, ta’lim tizimida ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan raqamli o’qitish platformalari ko’paymoqda, bunda an’anaviy va onlayn ta’limning eng yaxshi tomonlari birlashtirilib aralash ta’lim tizimi shakllantirilmoqda. Aralash ta’lim narxining pastligi, moslashuvchanligi, bepulligi, bundan tashqari ta’lim jarayonida murakkab texnologiyalarni qo’llash afzalligi ushbu alternativa uchun sabab bo’ladi. Bu tendensiyaga bo’lgan qiziqish ta’lim jarayonida talabalarga ta’sir etadi va ta’lim sifatini oshiradi. Ko’pgina tadqiqotlar onlayn ta’lim talabalarda kreativ fikrlashni rivojlantirishga sabab bo’lishini ko’rsatgan, ya’ni talabalarning mustaqil ta’lim olishiga, individual ehtiyojlarini inobatga olgan holda o’quv jarayoniga moslashtirish qobiliyatini shakllantirishga asos bo’ladi. Elektron ta’limda rivojlanishini talabalarning raqamli dunyoda o’zini erkin tutishi, ya’ni kerakli ma’lumotlarni yuklab olishi, tahlil qilishi, onlayn kontentlardan erkin foydalana olish qobiliyatida ko’rishimiz mumkin. Vaqt o’tgan sayin ushbu tendensiyaga texnologiyalarni qo’llash asosida an’anaviy ta’limning hohlagan turi, metodi, ta’lim berish usulini kiritishimiz mumkin.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
2016 yil Campus Technology o’qituvchilar o’rtasida “Texnologiyalarni qo’llab dars o’tish” mavzusida so’rovnoma o’tkazilib, bunda 71% o’qituvchilar an’anaviy ta’lim bilan birga onlayn manbalardan foydalanishini aytganlar. Elektron ta’lim (adaptiv ta’lim, onlayn ta’lim modullarini qo’llash) afzalliklarini an’anaviy ta’lim ijtimoiy texnologilari va media resurslarini birgalikda qo’llanilishida ko’rishimiz mumkin. Maqsad esa talabalarning demografik guruh va ijtimoiylashuvidan kelib chiqqan holda ularning ehtiyojlarini hisobga olib ta’lim modelini ishlab chiqish. Tendensiyani yanada rivojlantirish uchun OTMda talabalar ta’limi uchun shart-sharoitlar yaratilishi kerak. Masalan, Reyerson universitetining arxitektor-talabalari
virtual reallik garniturasini o’zlarining hajmi katta loyiha eskizlari uchun qo’llamoqdalar. Ko’pgina o’qituvchilar o’quv jarayonini internet bilan bog’lasalarda, kuzatuvchilarning fikricha aralash ta’limda internetning ham roli bor, bunda talaba individual yondashuvga ega bo’ladi. Elektron ta’lim muammosi yechimi “NMC Horizon Hisoboti- OTM” nashriyotining oxirgi 5 yillik tendensiyalari ro’yxatiga kiritilgan. Londondagi Imper tibbiyot kolleji talabalari an’anaviy va onlayn ta’limni birgalikdagi qo’llanilishiga asoslangan ikkita tajribada ishtirok etdilar. Talabalar video ma’ruzani ko’rib, vazifalarni bajarish imkoniyatini mavjudligini yuqori baholadilar. Talabalar ushbu model tushunarli animatsiyalar bilan yaxshi tizimlashtirilgani va o’z-o’zini baholashda interaraktiv savollarga egaligini aytib o’tishddi. Amerika OTMlari ham qabul qilingan yechim auditoriyada va auditoriyadan tashqarida amalga oshirsa bo’ladi degan fikrdalar. Yurist-talabalarga esa aralash ta’lim ma’ruza va materiallarni internetda ko’rish imkonini beradi, bundan tashqari murakkab savollarga javob topish uchun ham vaqt yetadi deb aytmoqdalar.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Hozirgi globallashuv davrida internet tarmog’i orqali real vaqt tizimida o’qitish tezlik bilan rivojlanib borayotgan ta’lim olish turlaridan biri hisoblanmoqda. Elektron ta’lim tizimi ixtiyoriy masofadan hech bir to’siqlarsiz ta’lim berish va ta’lim olish imkoniyatini yaratadi. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, an’anaviy ta’lim tizimiga nisbatan real vaqt tizimidagi masofaviy ta’lim tizimida o’qitish samaradorligi yuqoriroqdir (Means, Toyama, Merfi, Bakiya va Jons, 2013). Real vaqt tizimidagi masofaviy o’qitish tizimida video ma’ruzalardan foydalanish eng samarali o’qitish usulidir. Misol keltiradigan bo’lsak, Vang (2008) Tayvand davlatida 10 yil meditsina sohasida o’qib, onlaynda o’qitilayotgan tibbiyot bo’yicha video ma’ruzalar yordamida aholi orasida tibbiy xizmatni yaxshilanganligini aytadi. Yana bir misol, Janubiy Koreyaning poytaxti Seul shahrida joylashgan Chung- Ang universitetida har bir fan bo’yicha onlayn elektron sinfi (e-class) mavjud. Fanga qatnashishga ro’yxadan o’tgan talaba “e-class” ga ham kirish huquqiga ega bo’ladi. Ushbu “e-class” da nafaqat Microsoft Power Point dasturida qilingan prezentatsiyalar balki, video ma’ruzalar, uy vazifasi topshiriqlari ham mavjud. Mashg’ulotga ma’lum sabab bilan qatnasha olmagan yoki darsni yaxshi o’zlashtira olmagan talaba “e-class” ga kirib video ma’ruzalardan foydalanishi mumkin. Bu albatta ta’lim olish samaradorligini yanada oshiradi va yetuk kadrlar tayyorlashga zamin bo’ladi degan fikrdaman.
Hozirgi kunda ta’lim jarayoniga axborot-kommunikasiya texnologiyalari (AKT) shiddat bilan kirib kelishi bilan birga, u ta’limning samaradorligini oshirishda eng qulay omillardan biri bo’lib qolmoqda. Shuning uchun ham ilg’or mamlakatlar ta’lim tizimida kompyuter texnikasidan, zamonaviy axborotkommunikasiya texnologiyalaridan unumli foydalanishga qaratilgan izlanishlar to’xtovsiz kechmoqda.
Umuman olganda, hozirgi kunda jamiyatni standart sanoatlashgan iqtisodiyotdan yangi iqtisodiyotga o’tishi kuzatilmoqda. Yangi iqtisodiyot mijozlari -foydalanuvchilar iqtisodiyoti hisoblanadi, shuning uchun jahon axborot va telekommunikatsiya sanoatini rivojlanishini asosiy omili keng ko’lamda yangi avlod xizmatlarini taqdim etish bo’lib kelmoqda.
Ta’limda fan va ishlab chiqarish bilan integrasiyasining asosli mexanizmlarini ishlab chiqish, uni amaliyotga joriy etish, o’qishni, mustaqil masofaviy ta’lim tizimi bilim olishni individuallashtirish, texnologiyasini ishlab chiqish va o’zlashtirish, yangi pedagogik hamda axborot texnologiyalari asosida ETdan foydalangan holda talabalar o’qishini jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi. O’quv jarayonini ET asosida tashkil etish, shu jumladan, o’quv materiallarini bayon etishni takomillashtirish tamoyillariga ma’lum o’zgartirishlar kiritish kerak bo’ladi. Bunda ta’lim jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish va ulardan foydalanish maqsadga erishishdagi eng samarali yo’ldir. Ta’lim tizimiga elektron axborot ta’lim texnologiyalarini tatbiq etish, ta’lim muassasalarining moddiy texnik bazasini tanqidiy baholash va takomillashtirishdagi asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
• ETni o’quv jarayoniga tatbiq etish uchun lozim moddiy texnika bazasini yaratish;
• o’quv jarayoni uchun ET mo’ljallangan ta’lim texnologiyalarini yaratish va qo’llash;
• talabalarni zamonaviy ET texnologiyalari sohasida bilim va ko’nikmalarini shakllantirish;
• ETni joriy etish orqali ta’lim tarbiya va o’qitish jarayonining samaradorligini oshirish.
Elektron axborot resurslari ta’limga oid axborotlarni yig’ish, saqlash, uzatish, qayta ishlash usul va vositalari majmuidan iborat bo’lib, u ta’limga oid turli axborotlarning yaratilishini belgilovchi ichki va tashqi omillarga bog’liq:
– ichki omillar — bu axborotlarning yaratilishi, turlari, xossalari, axborotlar bilan turli amallarni bajarish, ularni jamlash, uzatish, saqlash va h.k.
– tashqi omillar — bu ETning texnika uskunaviy vositalari orqali axborotlar bilan turli vazifalarni amalga oshirishni bildiradi.
ETdan foydalanish esa, ular bilan muloqotda foydalanuvchilarning ko’nikma va malakalariga bog’liq. Shuning uchun, dastlab zamonaviy telekommunikasiya vositalarining o’zi nimaligini bilib olish muhim sanaladi.
Zamonaviy telekommunikasiya vositalari imkoniyatlari juda keng tizim bo’lib, unga ma’lum bo’lgan kompyuter, multimedia vositalari, kompyuter tarmoqlari, internet kabi tushunchalardan tashqari, qator yangi tushunchalar ham kiradi. Bularga axborot tizimlari, axborot tizimlarini boshqarish, axborotlarni uzatish tizimlari, ma’lumotlar ombori, ma’lumotlar omborini boshqarish tizimi, bilimlar ombori kabilar misol bo’lishi mumkin. “XXI asr axborotlashtirish asri” da ta’lim sohasiga elektron ta’limni joriy etish, har bir ta’lim muassasasida: o’qitish va o’qish jarayonining; ta’lim muassasasi boshqarilishining; ta’lim muassasasi faoliyati muhitining axborotlashtirilishini talab qiladi. Ta’lim muassasida ET muhitini tashkil etish bosqichlari psixologik axborot muhitini yaratishdan boshlanadi. Texnologik va ilmiy natijalar, yaratilgan dasturiy mahsulotlar asosida zamonaviy vositalar va metodlardan foydalanishga ehtiyoj shakllantiriladi. Bunda har bir ta’lim muassasida individual va maslahat mashg’ulotlar asosida pedagoglarni mustaqil va kompyuter ta’limi tizimini tashkil etish kerak. Ta’lim sohasida axborot resurslarini tashkil etish va ta’limda foydalanishga mamlakatimizda alohida e’tibor qaratilmoqda. Ta’lim tizimiga ETni joriy etish, birinchi navbatda, jamiyatning intellektual salohiyatiga, jumladan, ta’lim sohasining axborotlashuviga, axborot ta’lim resurslarini ishlab chiqishiga bog’liq. Ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integrasiyasi asosli mexanizmlarini ishlab chiqish, uni amaliyotga joriy etish, o’qishni, mustaqil bilim olishni individuallashtirish, masofaviy ta’lim (MT) tizimi texnologiyasi va vositalarini ishlab chiqish va o’zlashtirish, yangi pedagogik hamda axborot texnologiyalari asosida ETdan foydalangan holda talabalar o’qishini jadallashtirish ana shunday muhim vazifalar sirasiga kiradi. O’quv jarayonini ET asosida tashkil etish, shu jumladan, o’quv materiallarini bayon etishni takomillashtirish tamoyillariga ma’lum o’zgartirishlar kiritish kerak bo’ladi. AKTni ta’lim jarayonida (xususan, MT jarayonini) qo’llash asosan ikki xil ko’rinishda amalga oshiriladi. Birinchi sharti, bu texnik jihozlar bo’lsa, ikkinchisi sharti esa maxsus dasturiy ta’minotlar bilan ta’minlanganligidir.
Texnik jihozlar bilan ta’minlanganlik: kompyuterlar, tarmoq qo’rilmalari, yuqori tezlikdagi internet tarmoqlari, video konferensiya jihozlari va hakazo. Dasturiy ta’minotga qurilmalarni ishlatadigan dasturiy ta’minotlardan tortib shu soha uchun mo’ljallangan dasturlar to’plami kiradi. So’nggi yillarda g’arbda ta’lim
tizimini boshqarishda qo’llanilib kelinayotgan internet tarmog’i orqali elektron shakldagi ta’lim turini Elearning (elektron ta’lim) atamasi bilan kirib keldi. Elektron ta’lim – axborot-kommunikasiya texnologiyalari asosidagi ta’limning turli ko’rinishlarini anglatuvchi keng tushunchadir. ET tashkillashtirishning ko’pgina manbalari orasidan quyidagilarni ko’rsatish mumkin:
– Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);
-Virtual ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS (Learning Management Systems);
– Ichki kontentni boshqaruv tizimlari CMS (Content Management Systems).
Axborotlashtirish soxasidagi davlat siyosati, axborot resurslari, axborot texnologiyalari va axborot tizimlarini rivojlanish va takomillashuvining zamonaviy jahon tamoyillarini hisobga olgan holda milliy axborot tizimlarini yaratishga qaratilgan. Soxalarda katta xajmdagi axborotlarni to’planishi, yaxlit axborot makonini vujudga kelishi, ularni saqlash, qayta ishlash, uzatish jarayonlarida zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalardan foydalanishni yo’lga qo’yishni bilish lozim. Shu borada ta’lim tizimida xam o’quv jarayonini olib borish uchun mo’ljallangan turli kompyuter dasturlari ishlatilib kelinmoqda va ularning soni kun sayin ortmoqda. Elektron ta’lim resurslar (ETR) – davlat ta’lim standarti va fan dasturida belgilangan, bilim, ko’nikma, malaka va kompetensiyalarni shakllantirishni, o’quv jarayonini elektron vositalar yordamida kompleks loyihalash asosida kafolatlangan natijalarni olishni, mustaqil bilim olish va o’rganishni hamda nazoratni amalga oshirishni ta’minlaydigan, talabaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan elektron ta’lim- uslubiy manbalar, didaktik vositalar va materiallar, multimediali elektron ta’lim resurslari, baholash metodlari va mezonlarini o’z ichiga oladi. ETR deyarli barcha axborotli materiallarni yagona axborot majmuasiga jamlash imkonini beradi. Bundan tashqari, unda davr talabidagi kerakli interfaollik, ko’rgazmalilik, mobillik, ixchamlik va ularni ko’paytirishda kam harajat sarflash, ko’p variantlilik, ko’p bosqichlilik bo’lish bilan birga bilim va ko’nikmalarni tekshirish uchun topshiriqlar, vaziyatli masalalar, keyslar va testlar to’plamining ko’p bo’lishi hamda vaqti-vaqti bilan yangilanib turishini ta’minlaydi. Zamonaviy elektron ta’lim resurslarining afzalligi, avvalo, o’quv jarayonida talabalarda mustaqillik va faollik rolini samarali tashkil etishdan iborat. Ta’lim jarayoniga ETRni joriy etish talabalarga fan bo’yicha axborotning to’liq manzarasini namoyish etish bilan birga, o’quv materialini mustaqil o’zlashtirish, o’qitishni individuallashtirish, nazorat va o’z-o’zini nazorat qilish imkonini beradi, ya’ni o’quv jarayoni samaradorligini
oshirishga yordam beradi. Bundan tashqari, zamonaviy elektron ta’lim resurslarning afzalligi talabaga taqdim etilayotgan o’quv axborotlarini erkin qabul qilish, ularni individuallik xususiyatiga ko’ra, o’zlashtirishida pedagogning o’qitish funksiyasi talabaning o’ziga o’tadi. Bunda pedagog o’quvchini faqat qo’llab-quvvatlaydi, o’quv axborotlari oqimidan samarali foydalanish hamda yuzaga keladigan muammolarni hal etishda kerakli ko’rsatmalar orqali muammoni hal etishda yordam beradi.
1. Information and communication technologies in education: UNESCO Institute for information technologies in education – M. : IITO YUNESKO, 2013.
2. Novak, P. The Growing Digital Divide: Implications for an Open Research Agenda. Understanding the Digital Economy: Data, Tools and Research. Ed. B. Kahin and E. Brynjolffson. Cambridge, MA: The MIT Press., 2000.
3. Measuring the Information Society (MIS). Executive Summary. ITU edition, 2015.
4. Begimkulov U.Sh. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishning ilmiy-nazariy asoslari. Monografiya. -T.: Fan, 2007.
5. Portal Internet-obucheniya E-education.ru – http://www.e-education.ru.
6. Muratov Khusan Holmuratovich. Implementation of independent educational activities of students. European journal of research and reflection in educational sciences. vol. 7 no. 12, 2019. issn 2056-5852. 25-25.
7. Muratov Khusan Kholmuratovich; Abdulkhamidov Sardor Mardanaqulovich; Jabbarov Rustam Ravshanovich; Khudaynazarova Ugiloy Sharifovna and Baymurzayeva Oykaram Shodiyevna. Methodology of Improving Independent Learning Skills of Future Fine Art Teachers (On the Example of Still Life in Colorful Paintings). International Journal of Psychosocial Rehabilitation ISSN:1475-7192. March 2020. Volume 24 – Issue 5. -pp. 2043-2048.
8. Botir Boltabaevich Baymetov, Khusan Kholmuratovich Muratov. Self Sketches as a Tool in the Professional Training of a Future Artist-Teacher. Solid State Technology. 2020/2/29. Vol. 63 № 2 (2020). 224-231.
9. X.Muratov. Tasviriy san’at fanidan mustaqil ta’limni tashkil etish va boshqarishda —ISPRING” dasturiy ta’minotining ahamiyati. Academic Research in Educational Sciences. 2020. Vol. 1 No. 2, 2020.
10. X.X.Muratov, Sh.A.Yusupova. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida dars mashg’ulotlarini autoplay media studio dasturi orqali integratsiyalash. Academic Research in Educational Sciences . Volume 1 | Issue 3 | 2020.
Raqamli kutubxona – Digital library
“Elibrary” bu erga yo’naltiradi. Avvalgi eLibrary onlayn kutubxonasi uchun qarang Highbeam tadqiqotlari.
Elektron tashuvchilar formatida saqlanadigan va kompyuterlar orqali kirish mumkin bo’lgan raqamli ob’ektlarning onlayn ma’lumotlar bazasi
A raqamli kutubxona, raqamli ombor, yoki raqamli to’plam, bu onlayn ma’lumotlar bazasi matnli, harakatsiz tasvirlar, audio, video, raqamli hujjatlar yoki boshqa raqamli ommaviy axborot vositalari formatlari. Ob’ektlar quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin raqamlashtirilgan kabi tarkib chop etish yoki fotosuratlar, shu qatorda; shu bilan birga dastlab raqamli ishlab chiqarilgan kabi tarkib matn protsessori fayllar yoki ijtimoiy tarmoqlar xabarlar. Raqamli kutubxonalar tarkibni saqlashdan tashqari, tartibga solish, izlash va olish to’plamdagi tarkib.
Raqamli kutubxonalar hajmi va ko’lami jihatidan juda katta farq qilishi mumkin va ularni shaxslar yoki tashkilotlar saqlab turishlari mumkin. [1] Raqamli tarkib mahalliy sifatida saqlanishi yoki masofadan kompyuter tarmoqlari orqali ulanishi mumkin. Ushbu ma’lumotni qidirish tizimlari bir-biri bilan ma’lumot almashish imkoniyatiga ega birgalikda ishlash va barqarorlik. [2]
Mundarija
- 1 Tarix
- 2 Terminologiya
- 3 Raqamli kutubxonalar turlari
- 3.1 Institutsional omborlar
- 3.2 Milliy kutubxonalar to’plamlari
- 3.3 Raqamli arxivlar
- 4.1 Dasturiy ta’minot
- 4.2 Metadata
- 4.3 Qidirilmoqda
- 4.4 Raqamli saqlash
- 4.5 Mualliflik huquqi va litsenziyalash
- 4.6 Tavsiya tizimlari
- 4.7 Raqamli kutubxonalarning kamchiliklari
Tarix
Raqamli kutubxonalarning dastlabki tarixi yaxshi hujjatlashtirilmagan, biroq kontseptsiyaning paydo bo’lishi bilan bir necha muhim mutafakkirlar bog’langan. [3] Oldingilar kiradi Pol Otlet va Anri La Fonteyn “s Dunyum, 1895 yilda dunyoda tinchlik o’rnatish umidida dunyo bilimlarini to’plash va muntazam ravishda kataloglashtirishga urinish boshlandi. [4] Raqamli kutubxonaning tasavvurlari asosan bir asrdan so’ng Internetning keng kengayishi davrida amalga oshirildi, bu kitoblarga kirish va hujjatlarni butun dunyo bo’ylab Internet tarmog’ida millionlab odamlar qidirish bilan ta’minlandi. [5]
Vannevar Bush va J.C.R. Licklider ushbu g’oyani hozirgi texnologiyaga ilgari surgan ikkita ishtirokchi. Bush tashlangan bomba sabab bo’lgan tadqiqotlarni qo’llab-quvvatlagan edi Xirosima. Falokatni ko’rgach, u qanday qilib texnologiya halokat o’rniga tushunishga olib kelishi mumkinligini ko’rsatadigan mashinani yaratmoqchi edi. Ushbu mashinada ikkita ekranli stol, kalit va tugmachalar va klaviatura mavjud. [6] U buni “Memex “Shunday qilib, odamlar saqlangan kitoblar va fayllarga tezkorlik bilan kirish imkoniyatiga ega bo’lishadi. 1956 yilda, Ford jamg’armasi kutubxonalarni texnologiyalar bilan qanday yaxshilash mumkinligini tahlil qilish uchun Licklider tomonidan moliyalashtirildi. Deyarli o’n yil o’tgach, uning kitobi “Kelajak kutubxonalari“o’z qarashlarini o’z ichiga olgan. U kompyuterlar va tarmoqlardan foydalanadigan tizim yaratishni xohladi, shunda inson bilimlari inson ehtiyojlari uchun qulay bo’lishi va mashinalar uchun avtomatik ravishda qayta aloqa o’rnatilishi kerak edi. Ushbu tizim tarkibiga uchta komponent, bilimlar korpusi, savol va Licklider buni taniqli tizim deb atadi.
Dastlabki loyihalar elektron kartalar katalogini yaratishga qaratilgan Onlayn ommaviy katalog (OPAC). 1980-yillarga kelib, ushbu sa’y-harakatlarning muvaffaqiyati natijasida OPAC an’anaviy o’rnini egalladi kartalar katalogi ko’plab akademik, jamoat va maxsus kutubxonalarda. Bu kutubxonalarga resurslarni taqsimlashni qo’llab-quvvatlash va shaxsiy kutubxonadan tashqari kutubxona materiallaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish bo’yicha qo’shimcha foydali kooperativ harakatlarni amalga oshirishga ruxsat berdi.
Raqamli kutubxonaning dastlabki namunasi Ta’lim resurslari haqida ma’lumot markazi (ERIC), 1964 yilda yaratilgan va Internet orqali mavjud bo’lgan ta’lim ma’lumotlari, referatlar va matnlarning ma’lumotlar bazasi. DIALOG 1969 yilda. [7]
1994 yilda 24,4 million dollar evaziga raqamli kutubxonalar tadqiqot jamoatchiligida keng namoyon bo’ldi NSF tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan boshqariladigan dastur DARPA Axborotning intellektual integratsiyasi (I3) dasturi, NASA va NSF o’zi [8] . Muvaffaqiyatli tadqiqot takliflari AQShning oltita universitetidan kelib tushdi [9] Universitetlar tarkibiga kiritilgan Karnegi Mellon universiteti, Kaliforniya-Berkli universiteti, Michigan universiteti, Illinoys universiteti, Kaliforniya-Santa-Barbara universiteti va Stenford universiteti. Loyihalardagi maqolalar 1996 yil may oyining o’rtalarida ularning rivojlanishini umumlashtirdi. [10] Stenford tadqiqotlari, tomonidan Sergey Brin va Larri Peyj tashkil topishiga olib keldi Google.
Raqamli kutubxonalar uchun model yaratishga dastlabki urinishlar orasida DELOS mavjud edi Raqamli kutubxona ma’lumotnomasi modeli [11] [12] va 5S Framework. [13] [14]
Terminologiya
Atama raqamli kutubxona tomonidan birinchi marta ommalashtirildi NSF /DARPA /NASA Raqamli kutubxonalar tashabbusi 1994 yilda. [15] Kompyuter tarmoqlari mavjud bo’lganda, axborot resurslari tarqatilishi va kerak bo’lganda ulardan foydalanishlari kutilmoqda, ammo Vannevar Bush insho Biz o’ylashimiz mumkin (1945) ular to’planib, tadqiqotchining ichida saqlanishi kerak edi Memex.
Atama virtual kutubxona dastlab bilan almashtirib ishlatilgan raqamli kutubxona, lekin hozirda asosan boshqa ma’noda virtual bo’lgan kutubxonalar uchun ishlatiladi (masalan, tarqatilgan tarkibni to’playdigan kutubxonalar). Raqamli kutubxonalarning dastlabki kunlarida atamalar o’rtasidagi o’xshashlik va farqlar haqida bahslashildi raqamli, virtualva elektron. [16]
Sifatida raqamli formatda yaratilgan tarkib o’rtasida farq ko’pincha belgilanadi tug’ilgan raqamli, va fizik vositadan konvertatsiya qilingan ma’lumotlar, masalan. qog’oz, orqali raqamlashtirish. Hamma elektron tarkib mavjud emas raqamli ma’lumotlar format. Atama gibrid kutubxona ba’zida ham jismoniy to’plamlar, ham elektron to’plamlarga ega bo’lgan kutubxonalar uchun ishlatiladi. Masalan, Amerika xotirasi ichida joylashgan raqamli kutubxona Kongress kutubxonasi.
Ba’zi muhim raqamli kutubxonalar, masalan, uzoq muddatli arxiv sifatida xizmat qiladi arXiv va Internet arxivi. Boshqalar, masalan Amerikaning raqamli jamoat kutubxonasi, turli xil muassasalardan raqamli ma’lumotni onlayn ravishda keng foydalanish imkoniyatiga ega bo’lishga intiling. [17]
Raqamli kutubxonalar turlari
Institutsional omborlar
Ko’pgina akademik kutubxonalar qurilish ishlarida faol ishtirok etmoqda institutsional omborlar muassasa raqamli yoki “tug’ilgan raqamli” bo’lishi mumkin bo’lgan kitoblar, hujjatlar, tezislar va boshqa asarlar. Ushbu omborlarning ko’pi maqsadlarga muvofiq cheklangan cheklovlarsiz keng ommaga taqdim etiladi ochiq kirish, tijorat jurnallarida tadqiqotlarning nashr etilishidan farqli o’laroq, noshirlar ko’pincha kirish huquqlarini cheklashadi. Ba’zan institutsional, bepul va korporativ omborlar raqamli kutubxonalar deb nomlanadi. Institutsional ombor dasturiy ta’minot kutubxona tarkibini arxivlash, tartibga solish va qidirish uchun mo’ljallangan. Mashhur ochiq manbali echimlar orasida DS maydoni, EPrints, Raqamli umumiy ma’lumotlar va Fedora Commons asoslangan tizimlar Islandora va Samvera. [18]
Milliy kutubxonalar to’plamlari
Qonuniy depozit ko’pincha tomonidan qoplanadi mualliflik huquqi qonun hujjatlariga va ba’zan qonuniy depozitga xos bo’lgan qonunlarga binoan va mamlakatda nashr etilgan barcha materiallarning bir yoki bir nechta nusxalarini muassasada saqlash uchun topshirish kerak, odatda milliy kutubxona. Paydo bo’lganidan beri elektron hujjatlar, yangi formatlarni qamrab oladigan qonunchilikka o’zgartirish kiritilishi kerak edi, masalan, 2016 yilgi tuzatish Mualliflik huquqi to’g’risidagi qonun 1968 yil Avstraliyada. [19] [20] [21]
O’shandan beri har xil turdagi elektron depozitlar qurildi. The Britaniya kutubxonasi Publisher Submit Portal va nemis modeli Deutsche Nationalbibliothek kutubxonalar tarmog’i uchun bitta depozit punktiga ega, ammo ommaviy foydalanish faqat kutubxonalardagi o’qish zallarida mavjud. Avstraliyalik Milliy edeposit tizim bir xil xususiyatlarga ega, shuningdek, tarkibning ko’p qismi uchun keng jamoatchilik tomonidan masofadan turib foydalanish imkoniyatini beradi. [22]
Raqamli arxivlar
Jismoniy arxivlar jismoniy kutubxonalardan bir necha jihatlari bilan farq qiladi. An’anaga ko’ra arxivlar quyidagicha ta’riflanadi:
- Tarkibida asosiy manbalar kutubxonada topilgan ikkilamchi manbalardan (kitoblar, davriy nashrlar va boshqalar) emas, balki ma’lumotlardan (odatda shaxs yoki tashkilot tomonidan to’g’ridan-to’g’ri ishlab chiqarilgan xatlar va hujjatlar).
- Ularning tarkibini alohida narsalarga emas, balki guruhlarga ajratish.
- Noyob tarkibga ega.
Raqamli kutubxonalarni yaratish texnologiyasi arxivlar uchun yanada inqilobiydir, chunki u ushbu umumiy qoidalarning ikkinchi va uchinchisini buzadi. Boshqacha qilib aytganda, “raqamli arxivlar” yoki “onlayn arxivlar” umuman olganda birlamchi manbalarni o’z ichiga oladi, ammo ular guruhlarda yoki to’plamlarda (yoki qo’shimcha ravishda) emas, balki alohida tavsiflanishi mumkin. Bundan tashqari, ular raqamli bo’lganligi sababli, ularning tarkibi osongina takrorlanadi va haqiqatan ham boshqa joylardan ko’paytirilgan bo’lishi mumkin. The Oksford matni arxivi odatda akademik jismoniy birlamchi materiallarning eng qadimgi raqamli arxivi hisoblanadi.
Arxivlar saqlanadigan materiallar xususiyati bilan kutubxonalardan farq qiladi. Kutubxonalar alohida nashr etilgan kitoblar va seriallarni yoki alohida buyumlarning chegaralangan to’plamlarini to’playdi. Kutubxonalarda saqlanadigan kitoblar va jurnallar noyob emas, chunki ularning ko’p nusxalari mavjud va ularning har qanday nusxasi boshqa nusxalar singari qoniqarli bo’ladi. Arxivlar va qo’lyozmalar kutubxonalaridagi materiallar “korporativ organlarning noyob yozuvlari va shaxslar va oilalarning hujjatlari” dir. [23]
Arxivlarning asosiy xarakteristikasi shundaki, ular o’zlarining ma’lumot tarkibini saqlab qolish va vaqt o’tishi bilan tushunarli va foydali ma’lumotlarni taqdim etish uchun yozuvlari yaratilgan kontekstni va ular o’rtasidagi munosabatlar tarmog’ini saqlashlari kerak. Arxivlarning asosiy xarakteristikasi ularning yordamida kontekstni ifodalovchi ierarxik tashkilotlarda joylashgan arxiv aloqasi.Arxiv tavsiflari arxiv materiallarini tavsiflash, tushunish, olish va ularga kirish uchun asosiy vositadir. Raqamli darajada arxiv tavsiflari odatda Kodlangan arxiv tavsifi XML formati. EAD arxiv tavsifining standartlashtirilgan elektron namoyishi bo’lib, bu butun dunyo bo’ylab tarqatiladigan omborlardagi ittifoqqa batafsil arxiv tavsiflari va manbalariga kirish imkoniyatini beradi.
Arxivlarning muhimligini hisobga olib, maxsus rasmiy model deb nomlangan Ob’ektlar ierarxiyalari uchun NEsted SeT (NESTOR), [24] ularning o’ziga xos tarkibiy qismlari atrofida qurilganligi aniqlandi. NESTOR, daraxt foydalanadigan tugunlar o’rtasidagi ikkilik aloqadan farqli o’laroq, to’plamlar orasidagi inklyuziya xususiyati orqali ob’ektlar orasidagi ierarxik munosabatlarni ifoda etish g’oyasiga asoslanadi. NESTOR, 5S modelini raqamli arxivni raqamli kutubxonaning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga oladigan aniq holat sifatida aniqlash uchun rasmiy ravishda kengaytirish uchun ishlatilgan.
Raqamli kutubxonalarning xususiyatlari
Raqamli kutubxonalarning har xil turdagi kitoblarga, arxivlarga va rasmlarga osongina va tezkor kirish vositasi sifatida afzalliklari bugungi kunda tijorat manfaatlari va jamoat tashkilotlari tomonidan keng e’tirof etilmoqda. [25]
An’anaviy kutubxonalar saqlash joylari bilan cheklangan; raqamli kutubxonalar ko’proq ma’lumotni saqlash imkoniyatiga ega, chunki raqamli ma’lumotlar uni saqlash uchun juda kam jismoniy joyni talab qiladi. [26] Shunday qilib, raqamli kutubxonani saqlash qiymati an’anaviy kutubxonaga qaraganda ancha past bo’lishi mumkin. Jismoniy kutubxona xodimlar, kitoblarni saqlash, ijara haqi va qo’shimcha kitoblar uchun to’lash uchun katta pul sarflashi kerak. Raqamli kutubxonalar ushbu to’lovlarni kamaytirishi yoki ba’zi hollarda bekor qilishi mumkin. Kutubxonaning har ikkala turi ham foydalanuvchilarga materialni topishi va topishi uchun kataloglashni kiritishni talab qiladi. Raqamli kutubxonalar foydalanuvchilarga elektron va audio kitoblar texnologiyasini takomillashtirishni ta’minlaydigan, shuningdek vikilar va bloglar kabi yangi aloqa turlarini taqdim etadigan texnologiyalarga oid yangiliklarni qabul qilishga tayyor bo’lishi mumkin; an’anaviy kutubxonalar o’zlarining AC AC katalogiga onlayn kirishni ta’minlash etarli deb o’ylashlari mumkin. Raqamli konvertatsiya qilishning muhim afzalligi foydalanuvchilarga kirish imkoniyatini oshirishdir. Shuningdek, ular geografik joylashuvi yoki tashkiliy mansubligi sababli kutubxonaning an’anaviy homiysi bo’la olmaydigan shaxslarning imkoniyatlarini oshiradi.
- Jismoniy chegara yo’q. Raqamli kutubxonadan foydalanuvchi jismoniy ravishda kutubxonaga bormasligi kerak; Internet aloqasi mavjud bo’lsa, butun dunyodagi odamlar bir xil ma’lumotdan foydalanishlari mumkin.
- Kecha-kunduz foydalanish imkoniyati Raqamli kutubxonalarning asosiy afzalligi shundaki, odamlar ma’lumotlarga 24/7 kirish imkoniyatiga ega bo’lishlari mumkin.
- Bir nechta kirish. Xuddi shu resurslardan bir qator muassasalar va homiylar bir vaqtning o’zida foydalanishlari mumkin. Mualliflik huquqi bilan himoyalangan materiallar uchun bunday holat bo’lmasligi mumkin: kutubxonada bir vaqtning o’zida faqat bitta nusxasini “qarz berish” litsenziyasi bo’lishi mumkin; bunga tizim yordamida erishiladi raqamli huquqlarni boshqarish qarz berish muddati tugagandan so’ng yoki qarz beruvchi uni foydalanishga yaroqsiz deb tanlaganidan keyin resursga kirish imkoni bo’lmasligi mumkin (resursni qaytarib berishga teng).
- Axborot olish. Foydalanuvchi barcha to’plamni qidirish uchun istalgan qidiruv so’zlaridan (so’z, ibora, sarlavha, ism, mavzu) foydalanishi mumkin. Raqamli kutubxonalar foydalanuvchilar uchun juda qulay interfeyslarni taqdim etishi mumkin, bu esa uning manbalariga bosish imkoniyatini beradi.
- Saqlash va saqlash. Raqamlashtirish fizik kollektsiyalarni saqlashning uzoq muddatli echimi emas, aks holda takroriy foydalanish natijasida buzilib ketadigan materiallarga kirish nusxalarini taqdim etishda muvaffaqiyat qozonadi. Raqamli to’plamlar va tug’ilgan raqamli narsalar analog materiallarda bo’lmagan ko’plab saqlash va saqlash muammolarini keltirib chiqaradi. Misollar uchun ushbu sahifaning quyidagi “Muammolar” bo’limiga qarang.
- Bo’shliq. An’anaviy kutubxonalar saqlash maydoni bilan cheklangan bo’lsa-da, raqamli kutubxonalar juda ko’p ma’lumotni saqlash imkoniyatiga ega, chunki raqamli ma’lumotlar ularni saqlash uchun juda kam jismoniy maydonni talab qiladi va media saqlash texnologiyalari har qachongidan ham arzonroq.
- Qo’shilgan qiymat. Ob’ektlarning ayrim xususiyatlari, birinchi navbatda tasvirlarning sifati yaxshilanishi mumkin. Raqamlashtirish aniqlikni kuchaytirishi va qoralangan va rang o’zgarishi kabi ko’rinadigan kamchiliklarni yo’q qilishi mumkin. [27]
- Osonlik bilan kirish.
Dasturiy ta’minot
Umumiy raqamli kutubxonalarda foydalanish uchun bir qator dasturiy ta’minot to’plamlari mavjud Raqamli kutubxona dasturi. Asosan mahalliy ishlab chiqarilgan hujjatlarni, xususan mahalliy ishlab chiqarilgan o’quv natijalarini qabul qilish, saqlash va ulardan foydalanishga qaratilgan institutsional ombor dasturi bilan tanishishingiz mumkin. Institutsional ombor dasturi. Raqamli tarkibni boshqarish uchun Digiboard va CTS dan foydalanadigan Kongress kutubxonasida bo’lgani kabi, ushbu dastur xususiy bo’lishi mumkin. [28]
Raqamli kutubxonalarda loyihalashtirish va amalga oshirish, shu bilan almashinilayotganda kompyuter tizimlari va dasturiy ta’minotidan foydalanish uchun yaratilgan. Ular semantik raqamli kutubxonalar deb nomlanadi. Semantik kutubxonalar, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlarning turli xil jamoalari bilan muloqot qilish uchun ishlatiladi. [29] DjDL semantik raqamli kutubxonaning bir turi. Kalit so’zlarga asoslangan va semantik qidiruv bu ikki asosiy qidiruv turi. Semantik qidiruvda kalit so’zlarga asoslangan qidiruvni kuchaytirish va takomillashtirish guruhini yaratadigan vosita mavjud. Ichida ishlatiladigan kontseptual bilimlar DjDL ikki shakl atrofida joylashgan; mavzu ontologiya va to’plami kontseptsiyani qidirish ontologiyaga asoslangan naqshlar. Ushbu qidiruvga bog’liq bo’lgan uch turdagi ontologiyalar bibliografik ontologiyalar, jamoatchilikka ma’lum bo’lgan ontologiyalar va mavzuli ontologiyalar.
Metadata
An’anaviy kutubxonalarda qiziqadigan asarlarni topish qobiliyati ularning kataloglanganligi bilan bevosita bog’liq. Kutubxonaning mavjud fondidan raqamlangan elektron asarlarni kataloglashtirish, yozuvni nusxadan nusxa ko’chirish yoki elektron shaklga ko’chirish kabi oddiy bo’lishi mumkin, murakkab va tug’ilgan raqamli asarlar ancha kuch talab qiladi. O’sib borayotgan elektron nashrlarni boshqarish uchun samarali avtomatlashtirilgan semantik tasniflash va izlashga imkon beradigan yangi vositalar va texnologiyalar ishlab chiqilishi kerak. Esa to’liq matnli qidiruv ba’zi bir elementlar uchun ishlatilishi mumkin, katalog bo’yicha ko’plab umumiy qidiruvlar mavjud, ularni to’liq matn yordamida bajarish mumkin emas, shu jumladan:
- boshqa matnlarning tarjimasi bo’lgan matnlarni topish
- matn / davriy nashr nashrlari / jildlarini farqlash
- nomuvofiq tavsiflovchilar (ayniqsa mavzu sarlavhalari)
- etishmayotgan, etishmayotgan yoki sifatsiz taksonomiya amaliyotlar
- taxallus ostida nashr etilgan matnlarni haqiqiy mualliflar bilan bog’lash (Samuel Klemens va Mark Tven, masalan)
- badiiy adabiyotni parodiyadan farqlash (Piyoz dan The New York Times )
Qidirilmoqda
Ko’pgina raqamli kutubxonalar resurslarni topishga imkon beruvchi qidiruv interfeysini taqdim etadi. Ushbu manbalar odatda chuqur veb (yoki ko’rinmas veb) manbalari, chunki ularni tez-tez topish mumkin emas qidiruv tizimi sudraluvchilar. Ba’zi raqamli kutubxonalar maxsus sahifalar yoki sayt xaritalari qidiruv tizimlariga barcha resurslarini topishga imkon berish. Raqamli kutubxonalar tez-tez Meta-ma’lumot yig’ish bo’yicha ochiq arxivlar tashabbusi protokoli (OAI-PMH) o’zlarining metama’lumotlarini boshqa raqamli kutubxonalarga va shunga o’xshash qidiruv tizimlariga ochish uchun Google Scholar, Yahoo! va Scirus ushbu chuqur veb-resurslarni topish uchun OAI-PMH dan ham foydalanishi mumkin. [30]
Izlash uchun ikkita umumiy strategiya mavjud federatsiya raqamli kutubxonalar: taqsimlangan qidirish va oldindan yig’ilgan qidiruv metadata.
Tarqatilgan qidiruv odatda mijozga bir nechta qidiruv so’rovlarini federatsiyadagi bir qator serverlarga parallel ravishda yuborishni o’z ichiga oladi. Natijalar to’planadi, dublikatlar chiqarib tashlanadi yoki klasterlanadi, qolgan narsalar esa saralanib mijozga taqdim etiladi. Shunga o’xshash protokollar Z39.50 tarqalgan qidiruvda tez-tez ishlatiladi. Ushbu yondashuvning foydasi shundaki, indeksatsiya va saqlashning resurslarni talab qiladigan vazifalari federatsiyadagi tegishli serverlarga topshiriladi. Ushbu yondashuvning kamchiliklari shundaki, qidiruv mexanizmi har bir ma’lumotlar bazasining har xil indeksatsiya va reyting imkoniyatlari bilan cheklangan; shu sababli, eng dolzarb topilgan narsalardan tashkil topgan birlashtirilgan natijani yig’ishni qiyinlashtirmoqda.
Oldindan yig’ilgan metama’lumotlarni qidirish mahalliy saqlanganlarni qidirishni o’z ichiga oladi indeks ilgari federatsiyadagi kutubxonalardan to’plangan ma’lumotlar. Qidiruv amalga oshirilganda, qidirish mexanizmi o’zi izlayotgan raqamli kutubxonalar bilan aloqalarni o’rnatishga hojat yo’q – u allaqachon ma’lumotlarning mahalliy ko’rinishiga ega. Ushbu yondashuv yangi va yangilangan resurslarni kashf qilish uchun barcha raqamli kutubxonalarga ulanadigan va barcha to’plamlardan doimiy ravishda ishlaydigan indeksatsiya va yig’ish mexanizmini yaratishni talab qiladi. OAI-PMH raqamli kutubxonalar tomonidan tez-tez metama’lumotlarni yig’ib olish uchun foydalaniladi. Ushbu yondashuvning foydasi shundaki, qidiruv mexanizmi indeksatsiya va reyting algoritmlari ustidan to’liq nazoratga ega bo’lib, natijada yanada barqaror natijalarga imkon beradi. Kamchilik shundaki, hosilni yig’ish va indekslash tizimlari ko’proq resurs talab qiladi va shuning uchun ham qimmatga tushadi.
Raqamli saqlash
Asosiy maqola: Raqamli saqlash
Raqamli saqlash raqamli ommaviy axborot vositalari va axborot tizimlari hali ham abadiy kelajakda talqin qilinishini ta’minlashga qaratilgan. [31] [32] Buning har bir zaruriy komponenti ko’chirilishi, saqlanishi yoki kerak taqlid qilingan. [33] Odatda tizimlarning quyi darajalari (floppi masalan) taqlid qilinadi, bit-oqimlar (disklarda saqlanadigan haqiqiy fayllar) saqlanadi va operatsion tizimlar virtual mashina. Raqamli ommaviy axborot vositalari va axborot tizimlarining ma’nosi va mazmuni yaxshi tushunilgan joydagina, ofis hujjatlari singari migratsiya mumkin. [33] [34] [35] Biroq, kamida bitta tashkilot Kengroq tarmoq loyihasi, oflayn raqamli kutubxonani yaratdi eGranary, 6-da materiallarni ko’paytirish orqali Sil kasalligi qattiq disk. Bit-oqim muhiti o’rniga raqamli kutubxonada o’rnatilgan narsalar mavjud proksi-server va qidiruv tizimi raqamli materiallarga an yordamida kirish mumkin Internet-brauzer. [36] Shuningdek, materiallar kelajak uchun saqlanmaydi. EGranary Internetga ulanish juda sekin, mavjud bo’lmagan, ishonchsiz, yaroqsiz yoki juda qimmat bo’lgan joylarda yoki vaziyatlarda foydalanish uchun mo’ljallangan.
So’nggi bir necha yil ichida raqamlashtirish yuqori tezlikda va nisbatan arzon narxlardagi kitoblar ancha yaxshilandi, natijada yiliga millionlab kitoblarni raqamlashtirish imkoniyati paydo bo’ldi. [37] Google kitoblarni skanerlash loyihasi, shuningdek, kutubxonalar bilan elektron raqamli kitoblar olamida oldinga siljigan kitoblarni taqdim etish bo’yicha ish olib bormoqda.
Mualliflik huquqi va litsenziyalash
Raqamli kutubxonalarga to’sqinlik qilmoqda mualliflik huquqi qonun, chunki an’anaviy bosma nashrlardan farqli o’laroq, raqamli mualliflik huquqi qonunlari hali ham shakllanmoqda. Internetdagi materiallarni kutubxonalar tomonidan respublikada nashr etilishi huquq egalaridan ruxsat talab qilishi mumkin va kutubxonalar va tijorat maqsadlarida sotib olingan tarkibning onlayn versiyasini yaratmoqchi bo’lgan nashriyotlar o’rtasida manfaatlar to’qnashuvi mavjud. 2010 yilda mavjud bo’lgan kitoblarning yigirma uch foizi 1923 yilgacha va shu tariqa mualliflik huquqidan kelib chiqqan holda yaratilgan deb taxmin qilingan. Ushbu sanadan keyin chop etilganlarning atigi besh foizi 2010 yilgacha nashr etilgan. Shunday qilib, kitoblarning taxminan etmish ikki foizi ommaga taqdim etilmadi. [38]
Raqamli resurslarning taqsimlangan tabiati natijasida yuzaga keladigan mas’uliyatning kamayishi mavjud. Raqamli materiallar har doim ham kutubxonaga tegishli emasligi sababli murakkab intellektual mulk masalalari hal qilinishi mumkin. [39] Tarkib, ko’p hollarda, jamoat mulki yoki faqat o’z-o’zidan ishlab chiqarilgan tarkib. Kabi ba’zi raqamli kutubxonalar Gutenberg loyihasi, mualliflik huquqidan tashqaridagi asarlarni raqamlashtirish va jamoatchilikka erkin taqdim etish bo’yicha ish olib borish. Miloddan avvalgi 2000 yildan 1960 yilgacha kutubxona kataloglarida mavjud bo’lgan alohida kitoblar soni taxmin qilingan. [40] [41]
The Odil foydalanish Qoidalar (17 USC § 107) ostida 1976 yilgi mualliflik huquqi to’g’risidagi qonun kutubxonalarga raqamli manbalarni nusxalashga ruxsat berilgan holda aniq ko’rsatmalarni taqdim etish. Odil foydalanishni tashkil etuvchi to’rtta omil – “Foydalanish maqsadi, ishning mohiyati, foydalanilgan miqdori yoki ahamiyati va bozorga ta’siri”. [42]
Ba’zi raqamli kutubxonalar o’z resurslarini qarz berish uchun litsenziyaga ega. Bu har bir litsenziya uchun bir vaqtning o’zida faqat bitta nusxasini berishni cheklash va tizimni qo’llashni o’z ichiga olishi mumkin raqamli huquqlarni boshqarish shu maqsadda (yuqoriga ham qarang).
The Raqamli Mingyillik mualliflik huquqi to’g’risidagi qonun 1998 yil Qo’shma Shtatlarda raqamli asarlarni joriy etish bilan shug’ullanishga qaratilgan harakat. Ushbu Qonun 1996 yildagi ikkita shartnomani o’zida mujassam etgan. Mualliflik huquqi bilan himoyalangan materiallarga kirish huquqini cheklaydigan choralarni chetlab o’tishga urinish jinoyat hisoblanadi. Shuningdek, u kirishni nazorat qilishni chetlab o’tishga urinish uchun jinoiy javobgarlikni keltirib chiqaradi. [43] Ushbu hujjat notijorat kutubxonalari va arxivlari uchun imtiyozni taqdim etadi, bu uchta nusxadan nusxasini olish imkonini beradi, ulardan bittasi raqamli bo’lishi mumkin. Biroq, bu ommaviy ravishda e’lon qilinishi yoki Internetda tarqatilishi mumkin emas. Bundan tashqari, agar u format eskirgan bo’lsa, u kutubxonalar va arxivlarga asarni nusxalashga imkon beradi. [44]
Mualliflik huquqiga oid muammolar saqlanib qolmoqda. Shunday qilib, raqamli kutubxonalarni mualliflik huquqi to’g’risidagi qonunlardan ozod qilish to’g’risida takliflar ilgari surildi. Garchi bu jamoatchilik uchun juda foydali bo’lsa-da, bu salbiy iqtisodiy samara berishi mumkin va mualliflar yangi asarlar yaratishga unchalik moyil bo’lmaydilar. [45]
Muammoni murakkablashtiradigan yana bir masala – ayrim nashriyotlarning kutubxonalar tomonidan sotib olingan elektron kitoblar kabi raqamli materiallardan foydalanishni cheklash istagi. Holbuki, bosma kitoblar bilan kutubxona kitobni tirajga chiqqunga qadar egalik qiladi, nashriyotlar ushbu kitobni qayta sotib olishlari kerak bo’lgunga qadar elektron kitobni tekshirib ko’rishni cheklashni xohlashadi. “[HarperCollins] har bir elektron kitob nusxasini ko’pi bilan 26 ta kredit evaziga litsenziyalashni boshladi. Bu faqat eng mashhur nomlarga ta’sir qiladi va boshqalarga amaliy ta’sir ko’rsatmaydi. Cheklovga erishilgandan so’ng kutubxona kirish huquqini pastroqda sotib olishi mumkin. dastlabki narxdan ko’ra xarajat. ” [46] Nashriyot nuqtai nazaridan qaralganda, bu kutubxonalarni kreditlashning yaxshi muvozanatiga o’xshaydi va o’zlarini kitob savdosining pasayishidan himoya qiladi, kutubxonalar ularning to’plamlarini kuzatib borish uchun tashkil etilmagan. Ular homiylar uchun mavjud bo’lgan raqamli materiallarga bo’lgan talabning oshganligini va raqamli kutubxonaning eng yaxshi sotuvchilar qatoriga kirishini xohlashlarini tan olishadi, ammo noshirlarni litsenziyalash jarayonga to’sqinlik qilishi mumkin.
Tavsiya tizimlari
Ko’p raqamli kutubxonalar taqdim etadi tavsiya etuvchi tizimlar kamaytirish ma’lumotning haddan tashqari yuklanishi va o’z foydalanuvchilariga tegishli adabiyotlarni topishda yordam berish. Tavsiya etuvchi tizimlarni taklif qiladigan raqamli kutubxonalarning ayrim misollari IEEE Xplore, Europeana va GESIS Sowiport. Tavsiya etuvchi tizimlar asosan asosida ishlaydi tarkibga asoslangan filtrlash kabi boshqa yondashuvlardan ham foydalaniladi birgalikda filtrlash va iqtiboslarga asoslangan tavsiyalar. [47] Beel va boshq. 200 dan ortiq raqamli kutubxonalar uchun 90 dan ortiq turli xil tavsiyanomalar mavjudligini xabar qiling tadqiqot maqolalari. [47]
Odatda, raqamli kutubxonalar mavjud qidiruv va tavsiyalar tizimlari asosida o’zlarining tavsiya etuvchi tizimlarini ishlab chiqadi va qo’llab-quvvatlaydi Apache Lucene yoki Apache Mahout. Biroq, ba’zilari ham bor xizmat sifatida tavsiya raqamli kutubxonalar uchun tavsiya etuvchi tizimni taklif qilishga ixtisoslashgan provayder xizmat sifatida.
Raqamli kutubxonalarning kamchiliklari
Raqamli kutubxonalar yoki hech bo’lmaganda ularning raqamli to’plamlari, afsuski, quyidagi sohalarda o’z muammolari va muammolarini keltirib chiqardi:
- Foydalanuvchining autentifikatsiyasi to’plamlarga kirish uchun
- Mualliflik huquqi
- Raqamli saqlash (yuqoriga qarang)
- Kirish huquqi (qarang. Qarang raqamli bo’linish )
- Interfeys dizayni
- Birgalikda ishlash tizimlar va dasturiy ta’minot o’rtasida
- Axborotni tashkil etish
- Samarasiz yoki mavjud emas taksonomiya amaliyotlar (ayniqsa tarixiy materiallar bilan)
- O’qitish va rivojlantirish
- Sifati metadata
- Funktsional raqamli to’plam uchun zarur bo’lgan saqlash, serverlarni va ishdan bo’shatishni terabaytlarini qurish / saqlash uchun juda katta xarajatlar. [48]
Ushbu muammolarni davom ettiradigan ko’plab yirik raqamlashtirish loyihalari mavjud.
Kelajak rivojlanishi
Raqamlashtirish bo’yicha keng ko’lamli loyihalar amalga oshirilmoqda Google, Million kitob loyihasi va Internet arxivi. Kabi kitoblar bilan ishlash va taqdimot texnologiyalarini doimiy takomillashtirish bilan optik belgilarni aniqlash muqobil depozitariylar va biznes modellarini ishlab chiqish, raqamli kutubxonalar mashhurligi tez sur’atlar bilan o’sib bormoqda. Kutubxonalar audio va video to’plamlarni yaratishga kirishganidek, Internet Arxivi kabi raqamli kutubxonalar ham mavjud. Google Books Yaqinda ushbu loyiha mualliflar gildiyasi tomonidan to’xtatilgan kitoblarni skanerlash loyihasini davom ettirishda sud tomonidan g’alaba qozondi. [49] Bu kutubxonalarning kompyuterlashtirilgan ma’lumotlarga o’rganib qolgan mijozlariga yanada yaxshiroq erishish uchun Google bilan ishlashiga yo’l ochishda yordam berdi.
Notijorat tashkilotning Axborotni boshqarish texnologiyalari bo’yicha direktori Larri Lannomning so’zlariga ko’ra Milliy tadqiqot tashabbuslari korporatsiyasi (CNRI), “raqamli kutubxonalar bilan bog’liq barcha muammolar arxivga o’ralgan.” U yana davom etadi: “Agar 100 yildan keyin odamlar sizning maqolangizni o’qiy olishsa, biz muammoni hal qildik”. “Vebster xronikasi” muallifi Daniel Akst “kutubxonalarning kelajagi – va axborot – raqamli bo’lishini” taklif qiladi. Piter Layman va Xel Variant Berkli Kaliforniya universiteti, hisob-kitoblarga ko’ra “dunyoda yiliga bosma, kino, optik va magnit tarkibni ishlab chiqarish taxminan 1,5 milliard gigabayt saqlashni talab qiladi”. Shuning uchun, ular “tez orada o’rtacha odam uchun deyarli barcha qayd etilgan ma’lumotlarga kirish texnologik jihatdan mumkin bo’ladi”, deb hisoblashadi. [50]
To’plamni ishlab chiqish kutubxonalarning elektron resurslari uchun tarkib tanlash bo’yicha qarorlar odatda turli xil sifat va miqdoriy usullarni o’z ichiga oladi. 2020-yillarda kutubxonalar foydalanishni kengaytirdi ochiq manba notijorat kabi ma’lumotlarni tahlil qilish Unpaywall jurnallari bir nechta usullarni birlashtirgan. [51]
Raqamli arxivlar rivojlanayotgan vosita bo’lib, ular turli sharoitlarda rivojlanib boradi. Katta hajmdagi omborlar bilan bir qatorda, boshqa raqamli arxiv loyihalari ham tadqiqotlarga bo’lgan ehtiyojni hisobga olgan holda rivojlandi tadqiqot aloqasi turli institutsional darajalarda. Masalan, davomida Covid-19 pandemiyasi, kutubxonalar va oliy o’quv yurtlari pandemiya davrida hayotni hujjatlashtirish uchun raqamli arxiv loyihalarini boshladilar va shu bilan raqamli, madaniy yozuvlarni yaratdilar jamoaviy xotiralar davrdan boshlab. [52] Tadqiqotchilar ixtisoslashgan yaratish uchun raqamli arxivdan ham foydalanishgan tadqiqot ma’lumotlar bazalari. Ushbu ma’lumotlar bazalari xalqaro va fanlararo darajalarda foydalanish uchun raqamli yozuvlarni to’playdi. 2020 yil oktyabr oyida ishga tushirilgan COVID CORPUS – bu pandemiya nuqtai nazaridan ilmiy aloqa ehtiyojlariga javoban tuzilgan bunday ma’lumotlar bazasining namunasidir. [53] Kornell universiteti tomonidan ishlab chiqilgan Internet-First University Press-ning tanlangan umumiy auditoriya tarkibida bo’lgani kabi, yaqinda akademiyadan tashqari, yanada kengroq auditoriyani jalb qilish uchun raqamli to’plamlar ishlab chiqildi. Ushbu umumiy auditoriya ma’lumotlar bazasida maxsus tadqiqot ma’lumotlari mavjud, ammo ulardan foydalanish uchun raqamli tartibda tashkil etilgan. [54] Ushbu arxivlarning tashkil etilishi raqamli ro’yxatga olishning ixtisoslashtirilgan shakllarini Internetda turli xil joylarni bajarish uchun osonlashtirdi, tadqiqotga asoslangan aloqa.
Shuningdek qarang
- Bibliografik ma’lumotlar bazasi
- Tarkib ombori
- Raqamli kutubxona federatsiyasi
- Raqamli to’plamlarni tanlash mezonlari
- D-Lib, raqamli kutubxonani tadqiq etish va rivojlantirishga bag’ishlangan jurnal
- Raqamli gumanitar fanlar
- To’liq matnli ma’lumotlar bazasi
- Ko’chma kutubxona
- Onlayn ensiklopediya
- Sayohat kutubxonasi
Adabiyotlar
- ^ Vitten, Yan H.; Beynbridj, Devid Nikols (2009). Raqamli kutubxonani qanday qurish mumkin (2-nashr). Morgan Kaufman. ISBN9780080890395 .
- ^ Lanagan, Jeyms; Smeaton, Alan F. (2012 yil sentyabr). “Video raqamli kutubxonalar: hissa qo’shadigan va markazlashtirilmagan”. Raqamli kutubxonalar bo’yicha xalqaro jurnal. 12 (4): 159–178. doi:10.1007 / s00799-012-0078-z. S2CID14811914.
- ^ Lynch, Clifford (2005). “Biz bu erdan qayerga boramiz? Raqamli kutubxonalar uchun keyingi o’n yil”. D-Lib jurnali. 11 (7/8). doi:10.1045 / iyul 2005-yil. ISSN1082-9873. Bu nihoyatda boy va hali juda yomon xronikalangan tarixgacha va dastlabki tarixga ega maydon. Hech bo’lmaganda 20-asrning boshlariga borib taqaladigan va X.G.Uells va Pol Otlet kabi mutafakkirlarni o’z ichiga olgan ish va g’oyalar oqimi mavjud; keyinchalik bilimlarni tashkil etish, kirish va tarqatish uchun yangi, texnologik jihatdan ta’minlangan vositalar haqidagi tasavvurlarning oldingi tarixiga hissa qo’shganlar orasida Vannevar Bush va J.K.R. Licklider.
- ^ Stoker, Gerfrid (2014 yil 1-yanvar). “Arxivdan tashqari (yoki Internet Internetdan 100 yil oldin)”. Magalhanesda Ana Gonsalvesh; Beyguelman, Jizel (tahrir). Mumkin kelajak: San’at, muzeylar va raqamli arxivlar. ISBN9788575963548 . Olingan 30 aprel 2018 . Aslida bu 1895 yil Pol Otlet keyinchalik Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan Genri La Fonteyn bilan birgalikda loyihani boshlagan edi – Dunyum – agar ular butun insoniyat bilimlarini to’plab, uni butun dunyoda hamma bilishi mumkin bo’lsa, bu Yer yuzida tinchlik o’rnatadi degan g’oyalar bilan boshlangan.
- ^ Shats, Bryus (1997). “Raqamli kutubxonalarda axborot qidirish: Internetga qidiruv olib borish”. Ilm-fan. 275 (5298): 327–334. doi:10.1126 / science.275.5298.327. PMID8994022.
- ^ Bush, Vannevar (1945 yil iyul). “Biz o’ylashimiz mumkin” (PDF) . Atlantika oyligi: 101–108. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2018 yil 21 aprelda . Olingan 30 aprel 2018 .
- ^ Born, Charlz P.; Hahn, Trudi Bellardo (2003). Onlayn ma’lumot xizmatlari tarixi, 1963–1976. MIT Press. 169-170 betlar. ISBN9780262261753 . Olingan 30 aprel 2018 . 1696 Milestone – DIALOG, ERIC ma’lumotlar bazasi bilan, qidiruv natijalari uchun onlayn tezislarning keng ko’lamda mavjud bo’lishining birinchi nusxasini taqdim etdi.
- ^ Wiederhold, Gio (1993). “Axborotni intellektual integratsiyasi”. ACM SIGMOD yozuvi. 22 (2): 434–437. doi:10.1145/170036.170118.
- ^ Besser, Xovard (2004). “Raqamli kutubxonalarning o’tmishi, buguni va kelajagi”. Shraybman shahrida, Syuzan; Simens, Rey; Unsvort, Jon (tahrir). Raqamli gumanitar fanlarning hamrohi. Blackwell Publishing Ltd. 557-575 betlar. doi:10.1002 / 9780470999875.ch36. ISBN9781405103213 . Arxivlandi asl nusxasi 2017 yil 10-avgustda . Olingan 30 aprel 2018 .
- ^ Shats, Bryus (1996). Chen, Xsinchun (tahrir). “Katta hajmdagi raqamli kutubxonalar qurish”. IEEE Computer. 29 (5): 22–25. doi:10.1109/2.493453.
- ^ Kandela, Leonardo; Kastelli, Donatella; Pagano, Pasquale; Tanos, Konstantino; Ioannidis, Yannis; Koutrika, Gruziya; Ross, Seamus; Schek, Hans-Yorg; Schuldt, Heiko (2007). “Raqamli kutubxonalar asoslarini o’rnatish”. D-Lib jurnali. 13 (3/4). ISSN1082-9873. Arxivlandi asl nusxasi 2018 yil 16-yanvarda . Olingan 1 may 2018 .
- ^ L. Kandela va boshqalar: DELOS raqamli kutubxonasining ma’lumot modeli – Raqamli kutubxonalar uchun asoslar. 0.98 versiyasi, 2008 yil fevral (PDFArxivlandi 2014-02-19 da Orqaga qaytish mashinasi )
- ^ Gonsalvesh, Markos André; Tulki, Edvard A.; Vatson, Layne T.; Kipp, Neill A. (2004). “Oqimlar, tuzilmalar, bo’shliqlar, senariylar, jamiyatlar (5-lar): raqamli kutubxonalar uchun rasmiy model”. Axborot tizimlarida ACM operatsiyalari. 22 (2): 270–312. doi:10.1145/984321.984325. S2CID8371540.
- ^ Iso, Abdulmumin; Serema, Batlang vergul; Mutshewa, Athulang; Kenosi, Lekoko (2013). “Raqamli kutubxonalar: Delos ma’lumotnoma modelini tahlil qilish va 5S nazariyasi”. Axborot fanlari nazariyasi va amaliyoti jurnali. 1 (4): 38–47. doi:10.1633 / JISTaP.2013.1.4.3.
- ^ Fox, Edvard A. (1999). “Raqamli kutubxonalar tashabbusi: yangilash va munozara”. Amerika Axborot Ilmiy Jamiyati Axborotnomasi. 26 (1). ISSN2373-9223. Arxivlandi asl nusxasi 2018 yil 3 aprelda . Olingan 30 aprel 2018 .
- ^“raqamli kutubxonalar, elektron kutubxonalar va virtual kutubxonalar”. www2.hawaii.edu. Arxivlandi asl nusxasi 2016-03-07 da . Olingan 2016-01-18 .
- ^ Yi, Ester, Dunyo kutubxonalarini Internetga qo’shish vazifasi ichidaArxivlandi 2016-11-19 da Orqaga qaytish mashinasi, Atlantika, 2012 yil 26-iyul.
- ^ Castagné, Michel (2013). Institutsional ombor dasturini taqqoslash: DSpace, EPrints, Digital Commons, Islandora va Hydra (Hisobot). Britaniya Kolumbiyasi universiteti. doi:10.14288/1.0075768 . Olingan 2016-04-25 .
- ^“Qonuniy depozit nima?”. Avstraliya milliy kutubxonasi. 2016 yil 17-fevral . Olingan 3 may 2020 .
- ^“Avstraliyadagi qonuniy depozit”. Avstraliya milliy va davlat kutubxonalari. 1 iyun 2019 . Olingan 3 may 2020 .
- ^“Qonunni qayta ko’rib chiqish to’g’risidagi qonun (№1) 2016 y.”. Federal qonunchilik registri. 2016 yil 12-fevral . Olingan 3 may 2020 .
- ^ Limon, Barbara; Blinko, Kerri; Somes, Brendan (8 aprel 2020). “NED-ni qurish: Avstraliyaning raqamli hujjatli merosiga ochiq kirish”. Nashrlar. 8 (2): 19. doi:10.3390 / nashrlar8020019. ISSN2304-6775 . Olingan 4 may 2020 – MDPI orqali (CC BY 4.0). Ochiq omborxonalar bo’yicha 14-Xalqaro konferentsiyaning maxsus soni 2019 – barcha foydalanuvchilarga kerak
- ^ Pitti, D. va Duff, W. M. (2001). Kirish Pitti, D. va Duff, W. M., muharrirlar, Internetdagi kodlangan arxiv tavsifi, 1-6 betlar. Haworth Press, Inc.
- ^ N. Ferro va G. Silvello. NESTOR: Raqamli arxivlar uchun rasmiy model. Axborotni qayta ishlash va boshqarish (IP&M), 49 (6): 1206-1240, 2013.
- ^Evropa Komissiyasi Evropaning xotirasini saqlash uchun harakatlarni kuchaytiradiArxivlandi 2007-10-16 da Orqaga qaytish mashinasi Internetda “Evropa raqamli kutubxonasi” orqali Evropaning press-relizi, 2006 yil 2 mart
- ^ Pomerantz, Jefri; Marchionini, Gari (2007). “Raqamli kutubxona joy sifatida”. Hujjatlar jurnali. 63 (4): 505–533. CiteSeerX10.1.1.112.2139 . doi:10.1108/00220410710758995.
- ^ Gert, Janet. “Raqamli asrda saqlab qolish uchun tanlov.” Kutubxona resurslari va texnik xizmatlar. 44(2) (2000):97-104.
- ^“DPOE o’quv rejasi – uzoq muddatli boshqaruv talablarini boshqarish va amalga oshirish”. Kongress kutubxonasi. Arxivlandi asl nusxasidan 2013 yil 29 yanvarda . Olingan 27 fevral 2013 .
- ^ Pavlova, Shukerov, Pavlov, Mariya Nisheva, Dicho, Pavel. “Ijtimoiy semantik raqamli kutubxonani loyihalashtirish va amalga oshirish” (PDF) : 273–284. Iqtibos jurnali talab qiladi | jurnal = (Yordam bering) CS1 maint: bir nechta ism: mualliflar ro’yxati (havola)
- ^ Koehler, Amy E. C. (2013). “Universitet kutubxonasi texnik xizmatlari uchun ochiq kirish ma’nosi to’g’risida ba’zi fikrlar”. Seriallarni ko’rib chiqish. 32 (1): 17–21. doi:10.1080/00987913.2006.10765020.
- ^Ross, Seamus (2006), “Raqamli saqlashga yaxlit yondashish”, Mossda Maykl; Currall, Jeyms (tahrir), Axborotni boshqarish va saqlash, Oksford: Chandos Press, 115-153 betlar, ISBN978-1-84334-186-4
- ^ Habibzoda, P .; Science, Schattauer GmbH – Tibbiyot va tabiiy nashrlar (2013-01-01). “Umumiy tibbiy jurnallarda nashr etilgan maqolalardagi veb-saytlarga havolalar buzilishi: Mainstream va kichik jurnallar”. Amaliy klinik informatika. 4 (4): 455–464. doi:10.4338 / aci-2013-07-ra-0055. PMC3885908 . PMID24454575.
- ^ ab Qobil, Mark. “Texnologiyani boshqarish: raqamli davrda yozuvlar kutubxonasi bo’lish”, Akademik kutubxonachilik jurnali 29: 6 (2003).
- ^ Naslchilik, Marshall. “Raqamli ma’lumotlarni saqlash.”. Bugun ma’lumot 19: 5 (2002).
- ^ Ltaper, Tomas H. “Keyingi qaerda? Raqamli tashabbuslarni uzoq muddatli ko’rib chiqish.” Kentukki kutubxonalari 65(2)(2001):12-18.
- ^“Kengroq tarmoq: elektron omborxona to’g’risida”. Arxivlandi asl nusxasidan 2012-04-15.
- ^ Institutsional hamkorlik qo’mitasi: CIC va Google o’rtasida hamkorlik e’lon qilindiArxivlandi 2007-06-14 da Orqaga qaytish mashinasi, 2007 yil 6-iyun, olingan.
- ^ Van Le, Kristofer, “Raqamli kutubxonalar eshigini ochish: Raqamli kutubxonalarni mualliflik huquqi to’g’risidagi qonundan ozod qilish taklifi”. Case Western Reserve Journal of Law, Technology & Internet jurnali, 1.2 (2010 yil bahor), 135.
- ^ Pimm, Bob. “Hamma vaqt uchun to’plamlarni yaratish: ahamiyatlilik masalasi.” Avstraliya akademik va tadqiqot kutubxonalari. 37(1) (2006):61-73.
- ^Antik kitoblarArxivlandi 2005-10-27 da Orqaga qaytish mashinasi
- ^ Kelly, Kevin (2006-05-14). “Ushbu kitobni skanerlang!”. Nyu-York Tayms jurnali. Arxivlandi 2012-10-12 yillarda asl nusxadan . Olingan 2008-03-07 . When Google announced in December 2004 that it would digitally scan the books of five major research libraries to make their contents searchable, the promise of a universal library was resurrected. . From the days of Sumerian clay tablets till now, humans have “published” at least 32 million books, 750 million articles and essays, 25 million songs, 500 million images, 500,000 movies, 3 million videos, TV shows and short films and 100 billion public Web pages.
- ^ Hirtle, Peter B.,”Digital Preservation and Copyright,”Arxivlandi 2008-04-19 da Orqaga qaytish mashinasiStenford universiteti kutubxonalari. 2011 yil 24 oktyabrda olingan.
- ^ Amerika Qo’shma Shtatlarining mualliflik huquqi bo’yicha boshqarmasi, “The Digital Millennium Copyright Act of 1998 – U.S. Copyright Office Summary”Arxivlandi 2007-08-08 da Orqaga qaytish mashinasi 1998, 2.
- ^ Amerika Qo’shma Shtatlarining mualliflik huquqi bo’yicha boshqarmasi, “The Digital Millennium Copyright Act of 1998 – U.S. Copyright Office Summary”Arxivlandi 2007-08-08 da Orqaga qaytish mashinasi 1998, 15.
- ^ Van Le, Christopher, “Opening the Doors to Digital Libraries: A Proposal to Exempt Digital Libraries From the Copyright Act,” Case Western Reserve Journal of Law, Technology & The Internet, 1.2 (Spring 2010),145.
- ^ Stross, Randall (6 March 2013). “For Libraries and Publishers, an E-Book Tug of War”. The New York Times. Arxivlandi asl nusxasidan 2017 yil 26 iyunda.
- ^ ab Beel, Joeran; Gipp, Bela; Lange, Stefan; Breitinger, Corinna (2015-07-26). “Research-paper recommender systems: a literature survey”. Raqamli kutubxonalar bo’yicha xalqaro jurnal. 17 (4): 305–338. doi:10.1007/s00799-015-0156-0. ISSN1432-5012.
- ^ Robinson, John D. (2015). “The dogs bark and the circus moves on” (PDF) . Pastki chiziq. 28 (1/2): 11–14. doi:10.1108/BL-01-2015-0002.
- ^“Fair Use Triumphs as US Supreme Court Rejects Challenge to Google Book-Scanning Project”. 2016-04-18.
- ^ Akst, D. (2003). The Digital Library: Its Future Has Arrived. Carnegie Reporter, 2(3), 4-8.
- ^ Denis Vulf (2020-04-07). “SUNY Negotiates New, Modified Agreement with Elsevier – Libraries News Center University at Buffalo Libraries”. library.buffalo.edu. Buffalodagi universitet . Olingan 2020-04-18 .
- ^ Zulkey, Claire (2020-11-02). “Collecting Coronavirus Stories”. Amerika kutubxonalari jurnali . Olingan 2020-11-15 .
- ^ Emily, Henderson (2020-10-14). “New research database can help shape the most effective and efficient response to COVID-19”. News-Medical.net . Olingan 2020-11-15 .
- ^ 4 iyun; 2020 yil. “Digital repository breaks out general-audience collection”. Cornell Chronicle . Olingan 2020-11-15 . CS1 maint: raqamli ismlar: mualliflar ro’yxati (havola)
Qo’shimcha o’qish
- Candela, L.; Castelli, D. & Pagano (2011). History, Evolution and Impact of Digital Libraries. In P. Iglezakis, I.; Synodinou, T. & Kapidakis, S. (ed.) E-Publishing and Digital Libraries: Legal and Organizational Issues, IGI Global, pp. 1-30. A description of the initiatives and understandings leading to digital libraries
- Xarvi, Ross; Weatherburn, Jaye (2018). Preserving Digital Materials (3-nashr). Rowman va Littlefield. ISBN9781538102985 .
Tashqi havolalar
Scholia bor mavzu uchun profil Raqamli kutubxona. Note: This template roughly follows the 2012 ACM hisoblash tasnifi tizimi.
- Bosib chiqarilgan elektron karta
- Periferik
- Integral elektron
- Juda katta miqyosdagi integratsiya
- Chipdagi tizimlar (SoC)
- Energiya sarfi (Yashil hisoblash)
- Elektron dizaynni avtomatlashtirish
- Uskuna tezlashishi
- Kompyuter arxitekturasi
- O’rnatilgan tizim
- Haqiqiy vaqtda hisoblash
- Dependability
- Tarmoq arxitekturasi
- Tarmoq protokoli
- Tarmoq tarkibiy qismlari
- Tarmoq rejalashtiruvchisi
- Tarmoqning ishlashini baholash
- Tarmoq xizmati
- Tarjimon
- O’rta dastur
- Virtual mashina
- Operatsion tizim
- Dasturiy ta’minot sifati
- Dasturlash paradigmasi
- Dasturlash tili
- Tuzuvchi
- Domenga xos til
- Modellashtirish tili
- Dastur doirasi
- Integratsiyalashgan rivojlanish muhiti
- Dastur konfiguratsiyasini boshqarish
- Dastur kutubxonasi
- Dastur ombori
- Boshqaruv o’zgaruvchisi
- Dasturiy ta’minotni ishlab chiqish jarayoni
- Requirements analysis
- Dasturiy ta’minot dizayni
- Dasturiy ta’minotni yaratish
- Dasturiy ta’minotni joylashtirish
- Dasturlarga xizmat ko’rsatish
- Dasturlash jamoasi
- Ochiq manbali model
- Hisoblash modeli
- Rasmiy til
- Avtomatika nazariyasi
- Hisoblash nazariyasi
- Hisoblash murakkabligi nazariyasi
- Mantiq
- Semantik
- Algoritm dizayni
- Algoritmlarni tahlil qilish
- Algoritmik samaradorlik
- Tasodifiy algoritm
- Computational geometry
- Diskret matematika
- Ehtimollik
- Statistika
- Matematik dasturiy ta’minot
- Axborot nazariyasi
- Matematik tahlil
- Raqamli tahlil
- Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi
- Axborotni saqlash tizimlari
- Korxonaning axborot tizimi
- Ijtimoiy axborot tizimlari
- Geografik axborot tizimi
- Decision support system
- Jarayonni boshqarish tizimi
- Multimedia axborot tizimi
- Ma’lumotlarni qazib olish
- Raqamli kutubxona
- Hisoblash platformasi
- Raqamli marketing
- Butunjahon tarmog’i
- Axborot olish
- Kriptografiya
- Rasmiy usullar
- Xavfsizlik xizmatlari
- Intruziyani aniqlash tizimi
- Uskuna xavfsizligi
- Tarmoq xavfsizligi
- Axborot xavfsizligi
- Ilova xavfsizligi
- O’zaro ta’sir dizayni
- Ijtimoiy hisoblash
- Hamma joyda hisoblash
- Vizualizatsiya
- Kirish imkoniyati
- Bir vaqtda hisoblash
- Parallel hisoblash
- Tarqatilgan hisoblash
- Ko’p ishlov berish
- Ko’p ishlov berish
- Tabiiy tilni qayta ishlash
- Bilimni aks ettirish va mulohaza yuritish
- Kompyuterni ko’rish
- Avtomatlashtirilgan rejalashtirish va rejalashtirish
- Qidiruv metodikasi
- Boshqarish usuli
- Philosophy of artificial intelligence
- Sun’iy aql tarqatildi
- Supervised learning
- Unsupervised learning
- Kuchaytirishni o’rganish
- Ko’p vazifalarni o’rganish
- O’zaro tekshiruv
- Animatsiya
- Renderlash
- Rasmni manipulyatsiya qilish
- Grafik ishlov berish birligi
- Aralash haqiqat
- Virtual reallik
- Rasmni siqish
- Qattiq modellashtirish
- Elektron tijorat
- Korxonaning dasturiy ta’minoti
- Hisoblash matematikasi
- Hisoblash fizikasi
- Computational chemistry
- Hisoblash biologiyasi
- Hisoblash ijtimoiy fani
- Hisoblash muhandisligi
- Kompyuter sog’liqni saqlash
- Raqamli san’at
- Elektron nashr
- Kiber urush
- Elektron ovoz berish
- Video O’yinlar
- So’zlarni qayta ishlash
- Operatsion tadqiqotlar
- Ta’lim texnologiyasi
- Hujjatlarni boshqarish
- Hisoblash arxeologiyasi
- Kompyuterlar va yozuv
- Madaniy tahlil
- Kiber matn
- Raqamli klassikalar
- Raqamli tarix
- Raqamli kutubxona
- Raqamli O’rta asr
- Raqamli din
- Raqamli ritorika
- Raqamli stipendiya
- Raqamli ilohiyot
- Raqamlashtirish
- Elektron tadqiqotlar
- Elektron adabiyotlar
- Gumanistik informatika
- Yangi ommaviy axborot vositalari
- Semantik veb
- Tizimlar nazariyasi
- Matnni kodlash tashabbusi
- Transliteratsiya
- Raqamli kutubxona
- Musiqani yuklab olish
- Onlayn musiqa do’koni
- Uskunalar Do’koni
- Bulutli o’yin
- Raqamli kutubxona
- Onlayn o’yin do’koni
- Havo orqali dasturlash
- Paket menejeri
- Dasturlarni tarqatish
- Oqimli ommaviy axborot vositalari
- Amazon raqamli o’yinlar do’koni
- Battle.net
- Katta baliq o’yinlari
- Chrome veb-do’koni
- Raqamli daryo
- Direct2Drive
- Ixtilof
- DMM.com
- Epic Games do’koni
- GameHouse
- GamersGate
- O’yin chayqalishi
- GNOME dasturi
- GOG.com
- Green Man Gaming
- Humble Store
- itch.io
- Mac App Store
- Mac Games Arcade
- MacUpdate
- Metaboli / GamesPlanet
- Microsoft Store
- MSN o’yinlari
- Kelib chiqishi
- Playizm
- Pogo.com
- Pokki
- Bug ‘
- Uplay
- WeGame
- WildTangent
- GameFly
- Microsoft Store
- Nintendo eShop
- PlayStation Now
- PlayStation do’koni
- Xbox Live Arja
- Xbox do’koni
- Amazon Appstore
- Apple App Store
- Applend
- Aptoide
- BlackBerry World
- Kafe bozori
- Cydia
- F-Droid
- GamersGate
- GetJar
- Google Play
- Huawei AppGallery
- Microsoft Store
- MiKandi
- OpenStore
- Opera mobil do’koni
- PureOS dasturiy ta’minot markazi
- Samsung Galaxy do’koni
- SlideME
- Snap do’koni
- Allmyapps
- Nokia klubi
- Desura
- DotEmu
- GameAgent
- GameShadow
- GameTap
- Windows uchun o’yinlar – Live
- Windows Marketplace uchun o’yinlar
- Xandango
- Impuls
- Intel AppUp
- Jumboplay
- Kazaa
- N-Geyj
- Nokia Download!
- Nokia (Ovi) do’koni
- OnLive
- PlayNow Arena
- Stardok Markaziy
- Triton
- Ubuntu dasturiy ta’minot markazi
- Ubuntu App Store
- Vodafone jonli efirda!
- Wii do’kon kanali
- Windows Marketplace
- Mobil telefon uchun Windows Marketplace
- Windows Phone Store
- Yahoo! O’yinlar
- Zune bozori
Onlayn video va almashish platformalari
- Raqamli kutubxona
- Oqimli ommaviy axborot vositalari
- Talab bo’yicha video