Qarg‘a bilan qo‘zi ertagi bolalar uchun

Quyoncha qushning bunday harakatidan xafa bo‘ldi va sekingina: «Chiroyli bo‘lganing bilan tarbiyasiz ekansan», dedi.

Ertaklar bolalar uchun (qiziqarli ibratli ertak bolalarga)

Ushbu maqolada bolalar uchun ertaklar to’plami va matni keltirilgan. Ertaklar turli yoshdagi bolajonlarga mo’ljallangan (yosh bolajonlar uchun, bog’cha bolalari va maktab yoshidagi bolalarga). Farzandingizga ma’qul keladigan ertak topiladi degan umiddamiz, marhamat!

Qisqa ertaklar bolalar uchun

Ochko‘z bo‘ri

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, ulkan o‘rmonda bir ayyor tulki bo‘lgan ekan. Bir kuni u yo‘lda, bo‘rini uchratibdi. Bo‘ri semizgina quyonni tishlab ketayotgan ekan. Tulki bo‘riga:

– Assalomu alaykum, bo‘ri tog‘a, o‘lja muborak. Men sizga yangi yilga semiz qo‘chqor olib qo‘ygandim. Endi uni o‘zim yeya qolaman, – debdi.

Bo‘rini quvonchi ichiga sig‘may shoshib-pishib tulkiga:

– Yo‘g‘e, nega endi, men albatta, sovg‘angni qabul qilaman. Sen hozir uyingga boraver, men orqangdan tezda yetib olaman, – deb o‘rmonga kirib ketibdi.

Tulki esa bo‘rining orqasidan sezdirmay, poylab boribdi. Bo‘ri ulkan eman kavagiga quyonni yashiribdi. So‘ng tulkining uyi tomon ketibdi. Bo‘ri ketishi bilan tulki daraxt kavagidan o‘ljani olib, paqqos tushiribdi.

Bo‘ri borib qarasa, uyda tulki ham, qo‘chqor ham yo‘q ekan. Shunda bo‘ri aldanganini sezib, orqasiga yuguribdi. Daraxt kavagiga borib qarasa, u bo‘m-bo‘sh ekan. Laqma bo‘ri ochko‘zligi uchun o‘z luqmasidan ayrilibdi. Qissadan hissa shuki:

Ochko‘zlik yomon odat,

Keltirar faqat kulfat.

Boylik topgan bola

Bor ekan-u, yo‘q ekan, qadim o‘tgan zamonda bir cholning ikki o‘g‘li bo‘lib, ulardan biri sabrli va mehnatkash, ikkinchisi esa yalqov va ishyoqmas ekan. Katta o‘g‘il tinmay mehnat qilgani uchun ham sog‘lom va baquvvat bo‘lsa, dangasa o‘g‘il xo‘ppa semiz va dardmand ekan.

Kunlardan bir kuni qarib qolgan ota merosni taqsimlashga kelganda o‘zi qurgan imoratni qaysi o‘g‘liga qoldirishni bilmay, boshi qotibdi. Shunda ularni sinovdan o‘tkazmoqchi bo‘libdi.

– Shartim shunday, kimda-kim o‘ziga bo‘lib berilgan yerdan mo‘l hosil olsa, hovli-joy o‘shanga qoladi, debdi. Va o‘z-o‘zicha chamalab, baribir katta o‘g‘il g‘olib bo‘lsa kerak, chunki uning suyagi mehnatda qotgan, deya o‘ylabdi. Ammo, kichik o‘g‘il bo‘sh kelmabdi. O‘ziga ajratilgan yerdan mo‘l hosil yig‘ish uchun ishchilar yollabdi. Yig‘im-terim paytida bir necha kishining uygan xirmoni balandroq kelibdi. Katta o‘g‘il bundan xafa bo‘lmabdi. Chunki u xuddi otasi qurgan imoratdek uy sola olishiga ko‘zi yetarkan-da. Ammo, natija hammani hayron qoldiribdi.

Kichik o‘g‘il mehnat qilmay rohat ko‘rish mumkin emasligini tushunib yetibdi. Chunki u kamharakatlikdan tobora semirib, xuddi koptokday bo‘lib qolibdi.

Bundan o‘ziga tegishli xulosa chiqarib, otasiga ekin-tikin ishlarida, novvos boqishda, o‘tin terishda yaqindan ko‘maklashibdi. Mehnat uning yuzlariga nur, taniga tetiklik bag‘ishlabdi. Shunda kichik o‘g‘il haqiqiy boylik bu – salomatlik ekanini anglab, sog‘lig‘ini va baxtini mehnatdan topibdi.

Xo‘roz bilan bo‘ri

Bir bo‘ri daraxt ustida o‘tirgan Xo‘rozni ko‘ribdi va uni tutib yemoqchi bo‘lib, daraxt ostiga keldi. Hiyla bilan bechora Xo‘rozni daraxtdan tushirmoqchi bo‘libdi: «Ey, Xo‘roz o‘rtoq! Men senga bir yaxshi xabar keltirdim. Hayvonlar bilan qushlar o‘rtasida sulh bo‘ldi. Bir-biriga zulm qilmaslikka, biri ikkinchisini tutib yemaslikka qaror qilindi. Kel, birodar, pastga tush! Bir-birimizga do‘st bo‘lib, birga o‘ynaylik», — dedi. Xo‘roz Bo‘rining so‘ziga aldanadigan darajada nodon va ahmoq bo‘lmaganidan Bo‘riga qarab shunday dedi:

— Do‘stim, so‘zing rost. Lekin biroz sabr qil. Sendan boshqa ikki it ham sulh xabarni eshitib, bu yerga kelishmoqda. Hammamiz birga o‘ynaymiz.

Bo‘ri Xo‘rozdan bu so‘zni eshitgan zamon dumini orqasiga qo‘yib, qocha boshladi.

Xo‘roz: «Hoy, birodar, nima uchun qochayapsan, o‘rtamizda sulh bor-ku?» — desa. Bo‘ri:

— Oh, do‘stim! Bu zolim itlar sulhni buzganga o‘xshaydi, — deb qochib ketibdi. Xo‘roz orqasindan: «quq- qa…ru…qu-u…», — deb qichqirib qolibdi.

Notanish “do‘st”

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. Kapa degan qurbaqa bor ekan. U suvda juda yaxshi suzar ekan. Yana kuylashni xush korarkan.

Qishning sovuq ammo quyoshli kunlarining birida Kapa muzlagan suv yuzasida o‘tirib, hayol surib turganida, suv ostida bir mavjudodni unga boqib turganini ko‘rib qolibdi.

— Salom, qirg‘oqqa chiq, birga o‘ynaymiz, — deb taklif qilibdi Kapa.

Notanish mehmon nimadir debdi, lekin qurbaqa tushunolmabdi. Bu orada kun ancha ilib, muzlar eriy boshlabdi.

— Kel, birga sakrab quvlashmachoq o‘ynaymiz, — debdi Kapa.

Suv tagidagi mavjudod ham javob qaytaribdi, lekin, Kapa yana tushunmabdi. Ular kechgacha birga o‘ynashibdi. Kech tusha boshlagach Kapaning do‘sti g‘oyib bo‘libdi. Qurbaqa do‘stini ovozi boricha chaqiribdi, lekin hech kim sado bermabdi. Boshini egib, xafa bo‘libdi. Uni bu ahvolda ko‘rgan onasi, sababini so‘rabdi.

— Shunga ham xafa bo‘lasanmi?, — debdi oyisi jilmayib. — U sening suvdagi aksing-ku. Quyosh botayotganda hamma yoq qorong‘u bo‘la boshlaydi va aksing yo‘qoladi. Ertaga kun chiqishi bilan “do‘sting” suvda yana paydo bo‘ladi. Endi esa yotib uxla, — debdi oyisi.

Qalam va sichqon

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. Oddiygina bir qalam bo‘lgan ekan. Bir kuni uning egasi Valijon qalamini stol ustida unitib qoldiribdi. Paytdan foydalangan sichqoncha inidan chiqib qalamni tishlab olib qochmoqchi bo‘libdi.

— Iltimos, meni qo‘yib yubor — deb yalinibdi Qalam. — Meni nima qilmoqchisan? Yog‘ochdan yasalgan bo‘lsam, meni yeb bo‘lmaydi.

— Tishlarim qichishayapti, shuning uchun seni g‘ajimoqchiman, — debdi Sichqoncha va qalamni qattiq tishlab olibdi.

— O‘g‘riyapti, — deb baqiribdi Qalam. Men chizishni juda yaxshi ko‘raman. Maylimi so‘nggi bor rasm chizsam? — debdi Qalam.

Sichqon rozi bo‘libdi. Qalam zo‘rg‘a nafasini rostlab oppoq varaqqa kattagina aylana chizibdi.

— Bu nima? Pishloqmi? — deb so‘rabdi Sichqoncha.

— Bo‘lishi mumkin, — debdi bosiqlik bilan Qalam va chizishda davom etibdi.

Avval yuzini keyin esa quloqlari va katta-katta ko‘zlarini chizibdi.

— Axir, bu mushuk-ku! Yo‘q bo‘ldi, chizma, iltimos, — deb Sichqon yugurgancha iniga qochib ketibdi.

— Ha, bu haqiqiy mushuk, — deb baqairibdi Qalam.

Shundan buyon Sichqoncha inidan tashqariga chiqmaydigan bo‘libdi. Valijonning qalami esa hali sog‘-omon, faqat ozgina kichraygan, xolos.

Toshbaqaning hikoyasi

Dushanba og‘ir kun deganlari to‘g‘ri ekan. Bugun havo shunaqayam isib berdiki, nafas olsang, xuddi cho‘g‘ yutayotgandek boֲ‘lasan. Hali hech qancha yo‘l yurganim yo‘g‘-u, sillam qurib, tomog‘im qaqrab ketdi. Odamlarning bolalariga maza-da. Ular bunaqa paytda salqin joyni topvolishib, muzdek sharbat ichib o‘tirishadi, yo bo‘lmasa, burunlarini tortib-tortib, muzqaymoq yalashadi. Umuman, toshbaqa bo‘lib ming yil sudralgandan ko‘ra, odam bo‘lib yuz yilgina yashagan ma‘qul ekan. Sezib turibman, shunchalik holing bor ekan, safarga chiqishni senga kim qo‘yibdi, deb o‘ylayapsiz. Ho‘ bo‘yterakni ko‘ryapsizmi? O‘sha tomonda bitta xolam bor. Xolamning kenja chevarasi qadrdon oshnam. Kelasi dushanbada o‘sha kichkintoy o֥‘rtog‘im bir yuz o‘n yoshga to‘ladi. Uni tabriklagani ketyapman. Nega menga bunaqa qaraysiz? Bir hafta oldin yo‘lga chiqqanimdan hayron bo‘lyapsiz shekilli? Nima, men ayg‘irmidimki, oyog‘imga taqa qoqvolib, tosh yo‘ldan shaqira-shuqur chopib ketsam? Orqamdan it quvlasayam bo‘lgan-bitganim shu. Ana xolos, gap bilan bo‘lib qumloqqa chiqib qolibman-ku. Hammadan ham anavi do‘nglikka to‘g‘ri kelib qolganimni ko‘rmaysizmi? Ishlar chatoq endi. Bunaqa do‘nglardan ko‘p pand yeganman. O‘lib-tirilib tepaga chiqdim deganingda bir sirg‘anasan-u o‘zingni yana pastda ko‘rasan. …Umringda birovga yaxshilik qilganmisan, do‘stim? Malol kelmasa, meni do‘ppingga solib ana shu do‘ngdan o‘tkazib qo‘ygin. Nima bo‘lgandayam, yaxshi niyat bilan yo‘lga chiqqanman, ziyofatdan quruq qolmayin tag‘in.
(- Anvar Obidjon)

Sovg’a

Puchuqvoy hech qachon birovdan xat olmagan va birovga ham yozmagan. Xat tashuvchi qarg‘avoy unga konvertni tutqazganida hayron bo‘ldi. Maktubni shosha pisha ochib qarasa, bolalikdagi do‘sti Baroqvoydan ekan. “Hurmatli do‘stim Puchuqvoy! Seni judayam sog‘indim. Seni uyimga mehmonga taklif qilaman”, deb yozilgan ekan. Puchuqvoy nima qilarini bilmay qoldi. Axir shaharga borish tugul qishlog‘ini ham tuzukroq bilmas edi-da. Nima bo‘lsa bo‘ldi deb, yo‘lga tushdi.“Ziyofat bo‘lsa, bir-biridan mazali taomlar bo‘lishi tayin”, degan o‘y uni orziqtirib yubordi. Shaharga kelsa, hammayoq o‘zgacha, u yashaydigan qishloqdan butunlay farq qiladi.Bir amallab Baroqvoyni uyini topdi. Baroqni avvaliga tanimadi. U juda chiroyli, oq, qora rangli yungi va ikki yuzidagi kulrang yanog‘i o‘ziga juda yarashgan. Baroqvoy Puchuqvoyni darrov tanidi. Chunki u xali ham o‘sha-o‘sha o‘zgarmagan. Uning ko‘rinishi hozirgina pala partish ovqatlangan yosh bolani eslatardi. Baroqvoy esa do‘stini uyiga taklif qildi. Hamma yoqqa hayrat nigohini o‘qlagan Puchuqning diqqatini devordagi bir buyum tortdi. Avvaliga qo‘rqib ketdi, sekin qo‘l tekkazib ko‘rib: “Nahot egizagim bo‘lsa”, deb o‘yladi. Axir, bu oyna-ku, bunda o‘z aksing ko‘rinadi xolos, dedi kulib Baroqvoy. Oynada o‘z aksini ko‘rganini bilgan Puchuqvoy uyalib ketdi. Ikki do‘st maza qilib mehmondorchilik qilishdi. Puchuqvoy uyiga otlanganida Baroqvoy unga chiroyli oyna sovg‘a qildi. Endi Puchuqning ham o‘z aksini ko‘rsatadigan “do‘sti” bor.
(- Shahnoza Bahromjonova)

Ayiq nima dedi?

Bir kuni ikki do‘st o‘rmonda ketayotgan ekan, to‘satdan oldilaridan bir ayiq chiqib qolibdi va ularga hamla qilibdi. Ulardan biri tezda qochib ketibdi-da, yashirinib olibdi. Ikkinchisi esa qochishga ulgurolmay qolibdi. Shunda yerga yiqilib, o‘zini o‘likka solib, jimgina yotaveribdi. Ayiq uning yoniga kelib, hamma yerini iskab ko‘rgach, o‘lik gumon qilib, qaytib ketibdi. Ayiq ketgach, yashiringan do‘sti kulimsirab chiqib kelibdi va sherigidan so‘rabdi:

— Ey do‘stim, ayiq sening qulog‘ingga nimalar dedi?

— U menga «xavf-xatar duch kelganda o‘z do‘stini tashlab ketish — bu eng yomon odat» dedi, —deb javob bergan ekan.

G’oz bilan turna

Kunlardan bir kun semiz, dangasa bir G‘oz ko‘lning bo‘yida mudrab o‘tirgan ekan, tasodifan uning yoniga Turna qo‘nibdi. Turna G‘ozning qarshisida juda ham ozg‘in va nimjon ko‘rinbdi. Olifta G‘oz uni masxara qilib kulibdi:
— Menga qara, og‘ayni Turna! Namuncha chakak-chakak bo‘lib ozib ketibsan? Qoq suyaging qolibdi-ku. Xuddi yoz bo‘yi hech narsa tatimaganga o‘xshaysan-a?
Shu payt miltiq ko‘targan ovchining qirg‘oq yoqalab asta-sekin ularga yaqinlashib kela-yotganini sezib qolishibdi. Yengilgina Turna chaqqon qanot qoqibdi-yu, uchib ketibdi. Ammo semiz, baqaloq G‘oz o‘zini o‘nglab qanotlarini yozishga ulgurmasidan atrofni o‘q ovozi bosib ketibdi.
Ochofat, ishyoqmas G‘oz qirg‘oq bo‘yida mukka tushib qolaveribdi, oriq Turna bo‘lsa hozir ham ko‘kda parvoz qilarmish.

Qizg‘anchiq it

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. juda ochko‘z kuchuk bor ekan. Bir kuni u sheriklari bilan talashib, kattakon bir suyakni olib qochibdi. U suv ustidagi yakka cho‘pdan o‘tayotsa, suvda bir it og‘zida katta suyak tishlab, ko‘zlarini olaytirib itga tikilib turgan emish. It: “Ir-r,ir-r-r”, — deb tishini irjaytirgan ekan, suv ichidagi it ham tishini irjaytiribdi.

Qizg‘anchiq it uning og‘zidagi suyakni ham tortib olmoqchi bo‘libdi va “Xap!” — deb itga tashlanibdi. “Xap” deyishi bilan og‘zidagi suyak o‘zidan oldinroq “cho‘lp” etib suvga tushib ketibdi. Qizg‘anchiq it rossa shalabbo bo‘lib, suyagidan ajralib, suvdan chiqibdi.

Qiziqarli va ibratli ertaklar ODAMLAR haqida

Bahodir tabib

Bor ekan-u, yo‘q ekan, qadim-qadim zamonda, juda olis tomonda, baland tog‘lar etagidagi kichkina bir kulbada Bahodir ismli bola bobosi va buvisi bilan yashar ekan. Bahodir yashaydigan shaharda vabo kasali keng tarqalgan bo‘lib, otasi va onasi shu kasalga chalinib vafot etgan ekan. Buvasi uni erkalab, Bahodirtoy, deb chaqirarkan. Ammo bu baxtli kunlar ham uzoq davom etmabdi. Avvaliga buvisi, keyin buvasi qazo qilibdi. Bahodir bir o‘zi qolibdi.

Kunlarning birida ko‘chada bir qariya bilan uchrashib qolibdi. Qariyaning qo‘lida tor ko‘rib, uni uyiga mehmonga taklif qilibdi. Uy deyarli bo‘sh bo‘lib, katta sholchaning ustida ikkita ko‘rpa va ikkita yostiq bor ekan. Tokchada eskirgan idish-tovoqlar, devorda dutor osig‘liq turganmish. Dutor buvasiniki ekan. Demak, bola musiqani sevadi, o‘ylabdi mehmon va unga kuy chalib beribdi. Bola kuyni diqqat bilan tinglabdi. Keyin o‘zi shu kuyni dutorda ijro etibdi. Unga dutor chalishni buvasi o‘rgatgan ekan. Mehmon bilan bola suhbatlashib, kuy chalib, tunni bedor o‘tkazishibdi.

Qariya suhbat orasida o‘zini, tabib Muhammadaliman, deb tanishtiribdi.

– Qishlog‘ingga bir tabib kerak ekan. Kasallar ko‘payib ketibdi. Agar rozi bo‘lsang, senga davo sirlarini o‘rgataman, qishloqdagi kasallarni davolaysan, – debdi, nonushtada.

– Roziman, – javob beribdi, bola xursand bo‘lib. – Qishlog‘imizda tabib bo‘lmagani uchun ko‘p odam dardiga davo topolmay dunyodan o‘tib ketgan ekan. Otam meni katta bo‘lganimda shifokor bo‘lishimni vasiyat qilgan ekan. Buvam aytib bergandilar.

– Unda eshit: sening yoningga shifo uchun kelgan odamlarni ajratmaysan, hech narsa ta’ma qilmaysan. Uyingning eshigini hech qachon tambalamaysan.

Tabib unga olti oy tibbiyotdan saboq beribdi. Bahodirtoy tabiblikni ancha o‘zlashtirib olibdi. Katta tabib kichik tabibga tez-tez kelib xabar olib turishga va’da berib ortiga qaytibdi.

Bola shu kundan boshlab tabiblikka kirishibdi. Tog‘ yonbag‘rida va hatto tog‘ tepasida o‘sadigan giyohlarni yig‘ibdi. Daraxtlarning mevasi-yu, bargi, o‘t-o‘lanlar, ularning ildizlarigacha kavlab, shifobaxsh dori, malhamlar tayyorlabdi. Bir kuni qo‘shnisi kirib tez-tez isitmasi chiqayotganidan shikoyat qilibdi. Bola uning qo‘liga malham tutqazarkan, “buni tanangizga surtasiz, yana har kuni uch mahal ikkitadan olma yeysiz,” – deb tayinlabdi. Ikki-uch kun o‘tib qo‘shnisi sog‘ayibdi. Buni eshitgan boshqa bemor qo‘shnilar ham uning yoniga dardlariga davo istab kela boshlabdi. Qarabsizki, yosh tabibning ishi kundan-kunga ko‘payibdi. U har tong ustozi o‘gitiga amal qilib toqqa chiqib ketar, o‘simlik va giyohlar, daraxtlar mevasi, bargi va ba’zilarining ildizini kavlab olib kelib, ulardan shifobaxsh dorilar tayyorlarkan. Tushdan keyin esa kasallarni qabul qiladigan bo‘libdi.

Shu qishloq oqsoqoli qizining yuziga dog‘ tushib, tabiblar uni davolay olmayotgan ekan.

– Sening jigaring og‘ribdi. Uni davolash uchun anjirning xomidan har kuni to‘yguningcha yeysan va men uning bargidan tayyorlab beradigan malhamni har kech yotishdan avval yuzingga surtasan, – debdi Bahodir, uni ko‘zdan kechirgach.

– Pishganini yemayman-ku, xomini qanday yeyman, – debdi qiz chiroyli jilmayib.

– Taning sog‘, yuzing chiroyli bo‘lishini istasang, aytganlarimni bajarasan, – debdi yosh tabib qat’iy.

Bir oy deganda qizning yuzidagi dog‘dan nom-nishon qolmabdi.

Yosh tabibga ixlosi oshgan qizning dadasi o‘g‘li haqida ham gap ochibdi. U tog‘dan yiqilgach, oyog‘i ishlamay, yotib qolgan ekan.

Bola musiqaning ham kishilar salomatligiga yaxshi ta’sir qilishini bilgani uchun va’da qilgan kuni qo‘lida dutor ko‘tarib kelibdi. Qizga sho‘x-sho‘x kuylar chalib beribdi. Shu vaqt sirli voqea sodir bo‘libdi. Ichkarida yotgan qizning akasi ular oldiga o‘z oyog‘i bilan yurib kelibdi va yosh tabibdan kuyni yana bir marta chalib berishini so‘rabdi. Eshitib bo‘lgach, yig‘lab takror-takror chaldiribdi. Shunda yosh tabib yigitdan musiqaga bunchalik mehr qo‘yganligi sababini so‘rabdi.

– Men tez-tez tog‘ cho‘qqisiga chiqib turardim. Kunlarning birida cho‘qqida burgut hujum qilib qoldi. Men o‘zimni arang chetga oldim. Qush uchib ketdi. Shu payt bir kuy yangradi, qarasam ro‘paramda 12 yoshlardagi bir qiz dutor chalib turibdi. Qiz kuyni chalib tugatishi bilan boyagi burgut yana paydo bo‘ldi. Men undan qochaman, deb pastga dumalab ketdim. Qo‘l-oyoqlarim sindi. Keyin bilsam, qiz burgutning tutquni ekan. Maqsadim, o‘sha qizni qutqarish, ammo oyoqlarim pand berdi, – debdi u xo‘rsinib.

Yosh tabib yigitni davolashga kirishibdi. Ular aka-ukadek inoq bo‘lib ketishibdi. Kun ketini kunlar quvlab, oradan oylar o‘tibdi.

Bir kuni Bahodir dori-darmon tayyorlash uchun kerak bo‘ladigan mevalar, o‘t-o‘lanlar yig‘ish niyatida tog‘ cho‘qqisiga ko‘tarilayotganda, yigit tepasida ulkan burgut aylana boshlabdi. Qo‘rqib ketgan tabib yonginasidagi g‘orga yashirinibdi. Qaysi ko‘z bilan ko‘rsinki, g‘orda do‘sti hikoya qilgan qiz o‘tirganmish. Salom-alikdan so‘ng bilsa, qiz burgut ta’qibidan qochib, shu g‘orga yashirinib olgan ekan.

Burgut ko‘zdan yo‘qolgach, yosh tabib qizni pastga – tog‘ yonbag‘riga olib tushib, do‘stiga topshiribdi. Oqsoqolning o‘g‘li qizni ota-onasi huzuriga qaytaribdi.

Shunday kunlarning birida katta tabib qishloqqa tashrif buyuribdi. Ustoz va shogird uzoq suhbat qurishibdi. Ustoz chakmonini yechib, shogirdiga, endi sen chinakam tabib bo‘lding, deb oq fotiha beribdi.

Bahodir tabib qishloq oqsoqoli qiziga uylanibdi. Qishloqda kattagina shifoxona quribdi. Buni qarangki, shifoxonada yotishga bemor topilmay qolibdi.

Chunki yosh tabib hamqishloqlarini dorivor giyohlar bilan oshno qilib qo‘ygan ekan-da.

Dehqon va Jin

Qadim zamonlarda Baliqko‘l tomonlarda bir Jin bo‘lgan ekan. Kunlarning birida uning xojasi olamdan o‘tib, Jin ozodlikka chiqibdi. U hech qachon mustaqil, ozod yashab ko‘rmagan ekan. Endi nima qilsam ekan, yo o‘zimga boshqa xo‘jayin topsammikan, deb ketayotib dalada mehnat qilayotgan dehqonga duch kelibdi. U terlab-pishib yer chopayotgan ekan. Jinning dehqonga rahmi kelib:

– Odamlarga qiyin ekan-a, dehqon bobo. Bir parcha non topib, qornini to‘ydirish uchun ertani erta, kechani kecha demay ter to‘kishadi, – debdi.

– Mehnat sen o‘ylaganingday mashaqqat emas. Sen ham mehnat qilib non yeganingda uning qanday shirin bo‘lishini bilarding. Mehnatning tagi rohat, deydilar. Ishonmasang, buni o‘zing sinab ko‘rishing mumkin, – debdi dehqon.

Jin qiziqib qolibdi. Dehqon meni laqillatayotgan bo‘lmasin tag‘in, deb sinab ko‘rish uchun baliq ovlamoqchi bo‘libdi. Bir aylanib odam qiyofasiga kiribdi-da, bozordan to‘r sotib olib, daryoga boribdi. Umrida baliq ovlab ko‘rmagan Jin mashaqqat bilan to‘rtta zog‘ora baliqqa ega bo‘libdi. Biroq u tutgan balig‘ini pishirishni bilmabdi. Yana dehqonning oldiga boribdi. Ular ikkovlashib o‘tin terib, baliqni olovga tutib pishiribdi. So‘ng uni o‘rtaga qo‘yib, birga ovqatlanishibdi.

– Oh, bunchalar shirin yemak bo‘lmasa. Avval sira bunday mazali baliq yemagan edim. Chindan ham, mehnat qilib topilgan narsa totli bo‘larkan. Sen meni aldamabsan. Endi doim nonimni mehnat qilib topaman, – debdi dehqondan minnatdor bo‘lib Jin.

– Chunki mehnat qilganingda harakatda bo‘lasan, qoning yurishadi. Harakat qilgan odamning tani ham sog‘ bo‘ladi, – debdi dehqon.

Oradan oylar o‘tibdi. Jin dehqon o‘rgatganidek o‘z mehnati orqasidan non va halovat topib mamnun yashay boshlabdi. Baliqchilar orasidan o‘ziga do‘stlar orttiribdi. Kun sayin hayot unga maroqli va mazmunli tuyulibdi. Odamlarga qul bo‘lib, ularning bema’ni istaklarini ro‘yobga chiqarishdan, mehnat qilib, hayot kechirish yaxshiroq ekanini anglabdi. Ishlab ter to‘kish, so‘ng hordiq chiqarish ham unga yoqib qolibdi. Endi hech qachon qayta Jinga aylanmaslikka qaror qilibdi.

Kunlarning birida yana baliq oviga chiqibdi. Suvga to‘r tashlashi bilan unga oltin baliq ilinibdi.

– Ey, odam, jonimga rahm qil. Tila tilagingni, ortig‘i bilan ado qilay, – deb turganmish oltin baliq ta’zim bajo qilganicha.

– Joning o‘zingga siylov. Menga sendan hech narsa kerakmas. Moviy to‘lqinlar ichra o‘ynoqlab suzaver, – debdi Jin oltin baliqni hayratga solib. U hali biror odam zotidan bunday gap eshitmagan ekan.

– Nahotki, biror tilaging yo‘q? O‘zing bo‘lmasa bola-chaqang uchun so‘ra, keyin pushaymon bo‘lma, – debdi oltin baliq uning gaplari qanchalik to‘g‘riligini bilish uchun.

– Ey, oltin baliq, menda bola-chaqa yo‘q. Bo‘lganida ham ularni mehnatga o‘rgatardim. Sen mening g‘amimni yema. Mehnat qilib, non topib yeyish qanchalar rohat ekanini bilganingda edi, bu rohatni hech narsaga almashtirmagan bo‘larding, – debdi Jin.

Qissadan hissa: mehnatga mehr qo‘ygan odam g‘oyibdan keladigan boylikka ko‘z tikmas ekan.

Luqmoni Hakim

Luqmoni Hakim dunyoga dong‘i ketgan tabib ekan. U odamlarning dil-dilini, giyohlarning, jamiki hayvon, jonli-jonsiz mavjudodlarning tilini ham bilar ekan. Ular xastalansa, dardga chalinsa, davolar ekan.

Kunlardan bir kuni bir kishining ko‘zi qattiq og‘rib qolibdi. U ko‘zini juda ko‘p tabiblarga ko‘rsatibdi, davo topa olmabdi, olim-u ulamolarga boqtiribdi, shifolanmabdi. Oxiri izlab-izlab, uzoqbir o‘lkada yshovchi Luqmoni Hakim haqida darak topib, uning oldiga boribdi. Luqmoni Hakim ko‘zi og‘rigan kishining u yoq-bu yog‘ini ko‘rganday bo‘libdi-da, oyog‘iga xina qo‘yishni maslahat beribdi. Shunda be’mor tabibga qarab:

— Ey, ulug‘ hakim, bu nima deganing, yo men bilan hazillashayapsanmi? Axir, mening oyog‘im og‘rigani yo‘q-ku, unga xina qo‘ysam. Ko‘zim og‘riyapti, ko‘z qayoqda-yu, oyoq qayoqda? — deb xafa bo‘libdi. Shunda Luqmoni Hakim bemorga shunday debdi:

— Tog‘ri aytasan, men ham sening qayering kasalligini ko‘rib-bilib turibman: sening ko‘zing og‘rigan, bizning fahm-u farosatimizga ko‘ra, ko‘zning bir tomiri oyoqning ostida joylashgan. Sening o‘sha joying, ya’ni ko‘zingning oyog‘ing ostiga ulangan tomiri shamollagan. Shunga xina qo‘ysang, zora ko‘zing tuzalib, asl holiga qaytsa.

Ko‘zi og‘rigan kishi Luqmoni Hakim aytganday qilib, oyog‘ining tagiga xina qo‘ygan ekan, ikki-uch kun o‘tmasdan tuzalib, hech narsa ko‘rmaganday bo‘lib ketibdi.

Yetti dangasa

Bir kuni yetti dangasa bozorga o‘ynagani chiqishibdi. Yurib-yurib qorinlari ochibdi. Ular pul yig‘ishib, yettita xurmachada qatiq va yettita non olishibdi.Olgan narsalarini yeyish uchun joy izlashib, bir chekkaga o‘tishibdi. Ular atrofga qarasalar, qo‘llarini yuvish uchun suv ko‘rinmabdi. Shunda ularning eng kattasi boshqalariga suv keltirishni buyuribdi. Ular bir-birlariga sansalorlik qilib, hech qaysisi unamabdi.

Shunda dangasalar bir-biriga shart qo‘yishibdi,

«Agar-da kim gapirsa, o‘sha qo‘lga suv olib kelib quysin», deyishibdi. Shunday qilib, dangasalar indamasdan o‘tiraverishibdi.

Shu payt bir gadoy kelib tilanibdi. Unga hech kim javob bermabdi. U nonni yeb, qatiqni ichib, idishning yuqini ularningbetiga surkab ketibdi.

Bir ozdan keyin bir it kelib, qolgan non ushoqlarini yesa ham, ular indamay o‘tiraverishibdi. It non ushoqlarini, idish yuqlarini yalabdi. Oxiri itning qorni to‘ymay qolib, bir chekkadan dangasalarning betidagi gadoy surkab ketgan qatiqlarni yalay boshlabdi. It oltita dangasaning betini yalab yettinchisini yalayotganda itning tili og‘ziga kirib ketibdi. Shu vaqtda dangasa «Ket!» deb yuboribdi. Shunda haligi olti dangasa birdaniga:

— Tur, qo‘lga suv keltir! — deb qichqirishibdi. Qarashsaki, oldilarida na non bor, na qatiq.

Uch o‘g‘il

Bor ekan, yo‘q ekan, qadim zamonda bir dehqon bo‘lgan ekan. Uning uch o‘g‘li bo‘lib, tirikchiligi o‘rtamiyona ekan. Bir kuni dehqon uzoq safarga chiqmoqchi bo‘libdi. Yo‘lga chiqish oldidan o‘g‘illarini yoniga chaqirib shunday debdi:
-Men uzoq yurtlarga ketyapman. Har biringizga bir juft tovuq, o‘rdak va g‘oz berib ketaman. Men kelgunimcha ularning tuxumini sotinglar, lekin pulini sarflamay, yig‘ib qo‘yinglar. Keyin o‘zlaringga kerak bo‘ladi.

Dehqon to‘ng‘ich o‘g‘liga bir juft tovuq, o‘rtanchasiga bir juft o‘rdak, kenjasiga esa bir juft g‘oz beribdi-da, jo‘nab ketibdi.
Oradan bir necha kun o‘tgach, parrandalar tuxum qo‘ya boshlabdi. Uch o‘g‘il tuxumlarni sota boshlashibdi. Qo‘liga pul tushgan katta o‘g‘ilning fikri buzilibdi. “Tuxumning pulini yig‘ib nima qildim. Dadam kelgunicha yaxshilab o‘ynab olay. Dadam kelib tuxumning pulini so‘rasa, tovig‘ingiz tug‘mas ekan, deyman”, degan xayolga boribdi. O‘rtancha o‘g‘il oldin o‘rdakning tuxumlarini, keyin o‘rdaklarini ham sotibdi. Ikki aka-uka do‘ppisini yarimta qilib yuraverishibdi. Kenja o‘g‘il esa g‘ozning tuxumlarini yig‘ib, bostiribdi. G‘ozlarni ko‘paytirib, ularning tuxumini sotibdi. Otasi kelgunicha anchagina pul yig‘ibdi. Otasi safardan qaytgach, to‘ng‘ich o‘g‘lini huzuriga chaqiribdi. U oldindan tayyorlab qo‘ygan javobini aytibdi. “Sen yaxshi odam bo‘lmas ekansan. Qariganimda kunimga asqotmas ekansan”, -deya ko‘nglidan o‘tkazibdi ota. O‘rtancha o‘g‘lini chaqirgan ekan, u ham yolg‘on gapiribdi. “Sen qariganimda menga qarash tugul o‘zingni ham eplolmas ekansan”, deya ko‘nglidan o‘tkazibdi ota. Kenja o‘g‘il otasi gap so‘rashini kutib turmasdanoq tuxum sotib, yiqqan pullarini beribdi. “Sen mehnatkash, yaxshi odam bo‘lar ekansan”.
Oradan yillar o‘tibdi. O‘g‘illar er yetibdi. Ota avval ikki katta o‘g‘lini, keyin kenjasini uylantirib qo‘yibdi. Ammo ikki katta o‘g‘lining turmushi birinchi kundanoq o‘xshamabdi. Ular tez orada uyidagi bor bisotini sotib, yeb-ichib tugatishibdi-da, yana otasining qo‘liga qaram bo‘lib o‘tiraverishibdi. Kenja o‘g‘il esa tadbirkorlik bilan ish tutib, kundan-kunga yaxshi yashay boshlabdi. Otasining hurmatini joyiga qo‘yib, izzat-ikrom ko‘rsatibdi. Dehqon kenja o‘g‘lidan rosa xursand bo‘libdi.

Qiziqarli va ibratli ertaklar HAYVONLAR haqida

Sichqonning noshukurligi

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, ko‘m-ko‘k o‘rmon yoqasida bir uy bor ekan. Bu uyda bir keksa kampir yolg‘iz yashar ekan. Bir kuni kampir eshik yonida ip yigirib o‘tirganda, qarg‘a quvlab kelayotgan sichqonni ko‘rib qolibdi. Kampir o‘rnidan turib, qarg‘ani kaltak bilan haydabdi. Sichqonni uyga olib kirib, oldiga bir kaft guruch to‘kibdi.

Sichqon kampirning non-tuzini yegach, uning uyida qolibdi. Endi kampir yolg‘izlikdan qutulibdi. Biroz muddat o‘tibdi, kampir eshik oldida o‘tirib, guruch tozalayotgan ekan, sichqon uning atrofida aylanib o‘ynabdi. Kampir unga ba’zi-ba’zida bir necha dona guruch sochibdi. Shu payt bir mushuk kampirning uyi yonidan o‘tib qolibdi va o‘ynab yurgan sichqonni ko‘ribdi. Kampir mushukning kelganini sezgach ichida: “Agar sichqonni ko‘zdan qochirsam, mushuk uni olib ketadi”, – deb o‘ylabdi. Oh chekkancha o‘ziga-o‘zi debdi: “Qaniydi sichqon mushukka aylansa-yu, men bexavotir o‘tirsam”. Ko‘z ochib yumguncha uning orzusi amalga oshibdi. Sichqon katta, bahaybat mushukka aylanibdi. Uni ko‘rgan haligi mushuk esa dumini qisgancha qochib ketibdi.

Kechqurun kampir tinchgina uxlabdi, mushuk tomga chiqib sayr qilibdi. Yarim kechada bir itning vovullaganini eshitgan mushuk qo‘rqib, tomdan sakrab tushibdi. Uyning ichiga yugurib kiribdi, sandiq orqasiga yashirinibdi. It vovullabdi, mushuk qaltirabdi. Kampir mushukning holiga achinib o‘ziga-o‘zi debdi: “Koshki mushukcham katta itga aylansa-yu, unga hech qanday it ozor bera olmasa”. Kampirning orzusi yana amalga oshibdi. Uning mushugi katta, kuchli itga aylanibdi. Boshqa itlarning vovullaganini eshitganda, ularga javob qaytaribdi. Uyni qo‘riqlabdi.

Oradan biroz vaqt o‘tib kampirning uyi atrofida och yo‘lbars paydo bo‘libdi. U o‘lja izlab aylanib yurgan ekan. It oldinga chiqib, unga vovullabdi. Yo‘lbars itga qarab na’ra tortibdi. Shunda kampir faryod chekibdi: “Qaniydi, itim katta yo‘lbarsga aylansa. Shunda boshqa hayvonlar unga hamla qila olmas edi”.

Bu safar ham kampirning tilidagi ro‘yobga chiqibdi. Uning iti katta, haybatli yo‘lbarsga aylanibdi. Endi u o‘rmonda viqor bilan yuradigan bo‘libdi. Uni ko‘rgan boshqa jonzotlar qo‘rqqanlaridan butalar orasiga yashirinishar yoki daraxt tepasiga chiqib olishar ekan. Har safar o‘zidan kichikroq hayvonni ko‘rsa, vajohat bilan na’ra tortibdi. Kampir uning qilayotgan ishlarini ko‘rsa ham indamabdi. Oxir-oqibat bir kuni yo‘lbars kichkina sichqonni qo‘rqita boshlabdi. Uning ishidan kampirning hafsalasi pir bo‘lib, yo‘lbarsga debdi: “Nega bunchalik manmansan? Bir paytlar o‘zing ham kichkina sichqon bo‘lganing esingdan chiqdimi?” Yo‘lbarsning jahli chiqibdi. Kampirning unga ko‘rsatgan mehr-u muhabbatini unutibdi.

– Hech kim meni bir paytlar sichqon bo‘lganimni bilmaydi, – debdi u.

– Sen noshukr hayvon ekansan. Qaniydi, yana avvalgiday sichqonga aylanib qolsang, qarg‘a ortingdan quvib yursa.

Kampir gapini tugatmasidan yo‘lbars kichkinagina sichqonga aylanib qolibdi. Qo‘rqqanidan qaltirab, kampirning atrofida gir aylanibdi. Oxiri o‘rmon tarafga qochibdi. Kampir uni boshqa ko‘rmabdi. Qissadan hissa: Boylik bitsa yomonga, o‘zin sanar xoqonga.

Qarg’avoy

Bir bor ekan, bir yo’q ekan, kap-katta ochko’z Qarg’avoy bo’lgan ekan. Kunlardan bir kuni Qarg’avoyning ovi baror olmay, qorni och qoldi. U ov qidirib, ko’p sarson bo’ldi.

Yuraverdi, yuraverdi. Uchaverdi, uchaverdi. Eng oxiri dengiz labiga borib qoldi.

Dengiz bo’yida barragina qo’zichoq o’tlab yurar edi. Qarg’a uchib borib, qo’zichoqning qoq beliga qo’ndi.

— Kish! — dedi qo’zichoq.

— Qor-qor! — dedi Qarg’avoy. — Qo’zichoq, men seni yeyman. Qo’zichoq qo’rqib ketdi. U ingichka ovozi bilan ma’rab:

— Me-en hali yoshman. Rahm qil. Meni yema! Qarg’a bo’lsa yana qattiqroq qag’illab, dedi:

— Qo-or-r-r, qo-o-o-r-r-r. Qarg’a yosh qo’zichoqlarni yaxshi ko’radi. Men seni yeyman!

Qo’zichoq nima qilishini bilmay qoldi. Birdan iljayib, dedi:

— Mayli, Qarg’avoy, men rozi.

Qarg’avoy qo’zichoqni yemoqchi bo’lib, og’zini ochdi.

— To’xtab tur! — dedi qo’zichoq. — Ovqat yeyishdan oldin qolingni yuv, og’zingni chayqa!

— Xo’p, — dedi Qarg’a. Qarg’avoy uchib, dengizga bordi.

— Qor, qor! Dengiz, dengiz!

— Og’zimni chayqab, barra qo’zichoqni maza qilib yeyman! Dengiz javob berdi:

— Yaxshi. Bor, kuloldan ko’za keltir.

Qarg’a tezlikda kulolga chopdi. Kulol loy pishitib o’tirar edi.

— Qor, qor! Kulol, kulol! — dedi Qarg’avoy, xunuk ovozini baland qo’yib.

— Menga ko’za ber, ko’zani dengizga eltaman, dengiz menga suv beradi, suvga og’zimni chayqayman, so’ngra barragina qo’zichoqni maza qilib yeyman.

Kulol javob berdi:

— Xo’p, Qarg’avoy. Lekin tuproqqo’rg’ondan tuproq keltirgin, ko’za yasab beraman.

Qarg’a halloslab, tuproqqo’rg’onga bordi.

— Qor-r-r, qor-r-r! Qo’rg’on, Qo’rg’on! Menga tuproq ber, tuproqni kulolga eltaman, kulol ko’za yasab beradi, ko’zani dengizga eltaman, dengiz menga suv beradi, suv bilan og’zimni chayqayman, so’ngra barra qo’zichoqni maza qilib yeyman.

— Sendan har qancha tuproqni ayamayman. Temirchiga borib, tesha keltirgin!

Qarg’a suyunib: «Ish o’ngidan kelyapti», dedi. U to’g’ri temirchining oldiga bordi.

— Qor-r-r, qor-r-r! Temirchi amaki! Ho, Temirchi amaki! — dedi Qarg’avoy.

— Menga tesha bering, teshani qo’rg’onga eltaman, qo’rg’on menga tuproq beradi, tuproqni kulolga eltaman, kulol ko’za beradi, ko’zani dengizga eltaman, dengiz suv beradi, suvga og’zimni chayqayman, keyin barra qo’zichoqni maza qilib yeyman.

Bu gapni eshitib, temirchining ensasi qotdi.

— Olov keltir, teshani o’tga solib, peshlab beraman, — dedi u.

Qarg’a olov axtarib ketdi.

Bir kampir chavati pishirib o’tirar edi.

— Qor, qor! Kampir ona, menga olov ber, — dedi qarg’a uchib kelib. — Olovni temirchiga eltaman, temirchi tesha yasab beradi, tesha bilan tuproqqo’rg’onga boraman, u tuproq beradi, tuproqni kulolga eltaman, u ko’za yasab beradi, ko’zani dengizga eltaman, u suv beradi, suvga og’zimni chayqab, barragina qo’zichoqni maza qilib yeyman.

Kampir o’zicha o’yladi: «Mayli, olov beray, bir kuyib o’lsin!»

Qarg’a qo’liga bir siqim kul olib, olovni uning ustiga qo’ydi-da, tez uchib ketdi. Kampir nima qilarini bilmay, hayron bo’lib qolaverdi.

Qarg’a olovni temirchiga berdi, temirchi qarg’avoy ko’tara olmasin deb, tesha o’rniga ketmon yasab berdi. Qarg’a ketmonni zo’rg’a ko’tarib tuproqqo’rg’onga bordi, qo’rg’on ko’p tuproq berdi, tuproqni kulolga eltdi, kulol beso’naqay ko’za yasab berdi, ko’zani zo’rg’a ko’tarib dengizga bordi va dedi:

— Ko’za keltirdim, suv ber!

Qarg’a juda charchagan edi. U, ko’za dengizga tushib ketmasin deb, uni dumiga bog’lab oldi-da, suvga soldi.

Ko’zaga suv to’la boshladi. U borgan sari og’irlashaverdi. Ochko’z Qarg’avoy bira-to’la ko’proq suv g’amlamoqni xayol qildi. Ko’za to’ldi. Qarg’avoy uni ko’tarib, uchish uchun qanotlarini yozdi, oyoqlarini ko’tardi, lekin uni ko’tara olmay, tiyg’onib ketib, dengizga quladi.

Ming talpinib qanot yozsa ham, bo’lmadi — cho’kib ketdi.

Buni ko’rgan qo’zichoq tumshug’ini osmonga ko’tarib kulib qo’ydi.

Quyonchaning uychasi

Bir bor ekan, bir yoq ekan, bir tulki bilan quyon bo’lgan ekan. Tulkining uychasi — muzdan, quyonniki — daraxtning postlog’idan qurilgan ekan. Bahor kelib, kunlar iligach, tulkining uychasi erib ketibdi. Boshpanasiz qolgan tulki tunashga joy berishni so’rab quyonning oldiga bordi-yu, uning uychasini egallab olib, o’zini haydab yubordi.

Quyoncha yo’lda yig’lab borar ekan, oldidan kuchukcha chiqib qoldi:

— Vov, vov, vov! Hoy quyoncha, nega yig’layapsan?

— Qanday qilib yig’lamay? Mening daraxt po’stlog’idan yasalgan uycham bor edi. Tulkining muzdan qurilgan uychasi erib ketgach, tunashga joy berishimni so’rab keldi-yu, uychamni egallab olib, o’zimni xaydab yubordi.

— Qo’y, yig’lama, quyoncha! — dedi kuchukcha.

— Boshingga tashvish tushgan bo’lsa, men senga yordam beraman.

Ular birgalikda quyonning uychasiga kelishdi. Kuchukcha vovillab dedi:

— Vov,vov,vov! Hoy tulki, qani, buyoqqa chiq-chi!

Tulki esa pechning ustida yotganicha ularga dag’dag’a qildi.

— Hozir irg’ib o’rnimdan turaman-da, derazadan sakrab chiqib ikkalangni ham tilka-pora qilib tashlayman!

Bu dag’dag’adan qo’rqib ketgan kuchukcha juftakni rostlab qoldi.

Quyoncha yana yo’lda yig’lab borar ekan, oldidan ayiq chiqib qoldi:

— Ha, quyoncha, nima uchun yig’layapsan? — deb so’radi.

— Qanday qilib yig’lamay? — dedi hiqillab quyoncha. Mening daraxt po’stlog’idan yasalgan uycham bor edi. Tulkining muzdan qurilgan uychasi erib ketgach, tunashga joy berishimni so’rab keldi-yu, uychamni egallab olib, o’zimni haydab yubordi.

— Qo’y, yig’lama, quyoncha! — yupatdi uni ayiq. — Boshingga tashvish tushgan bo’lsa, men senga yordam beraman.

Ular birgalikda quyonning uychasiga kelishdi. Ayiq bor ovozi bilan baqirdi:

— Hoy tulki, qani buyoqqa chiq!

Tulki esa pechning ustida yotganicha ularga dag’dag’a qildi.

— Hozir irg’ib o’rnimdan turaman-da, derazadan sakrab chiqib ikkalangni ham tilka-pora qilib tashlayman!

Bu dag’dag’adan qo’rqib ketgan ayiq juftakni rostlab qoldi.

Quyoncha yo’lda avvalgidan ham qattiqroq yig’lab borar edi. Oldidan xo’roz chiqib qolibdi.

— Qu-qu-qu-qu-u-uq!- dedi qichqirib. — Hoy, quyoncha, nega yig’layapsan?

— Qanday qilib yig’lamay? — dedi hiqillab quyoncha. Mening daraxt po’stlog’idan yasalgan uycham bor edi. Tulkining muzdan qurilgan uychasi erib ketgach, tunashga joy berishimni so’rab keldi-yu, uychamni egallab olib, o’zimni haydab yubordi.

— Ketdik, — dedi xo’roz. — Boshingga tashvish tushgan bo’lsa, men senga yordam beraman.

— Yoq, xo’roz, qo’lingdan kelmaydi. Kuchukcha haydamoqchi bo’ldi — haydolmadi, ayiq haydamoqchi bo’ldi — haydolmadi. sen ham haydolmaysan.

— Men hayday olaman!

Ular birgalikda quyonchaning uychasiga kelishdi. Xo’roz etiklari bilan yerni tepib, qanotlarini qoqdi:

Qu-qu-qu-qu-u-uq! Tulkini qiyma-qiyma qilib tashlash uchun chalg’i o’rog’imni ko’tarib keldim. Hoy tulki, qani, chiq buyoqqa!

Xo’rozning qichqirig’ini eshitib, tulki qo’rqib ketdi va ovoz berdi:

— Hozir etigimni kiyib olay…

Xo’roz yana qichqirdi:

— Qu-qu-qu-qu-u-uq! Tulkini qiyma-qiyma qilib tashlash uchun chalg’i o’rog’imni ko’tarib keldim. Hoy tulki, qani, chiq buyoqqa!

Tulki yana ovoz berdi:

— Hozir! Kiyimimni kiyib olay…

Xo’roz uchinchi marta qichqirdi:

Qu-qu-qu-qu-u-uq! Tulkini qiyma-qiyma qilib tashlash uchun chalg’i o’rog’imni ko’tarib keldim. Hoy tulki, qani, chiq buyoqqa!

Tulki lip etib uychadan chiqdi-yu, o’zini o’rmonning ichiga urdi.

Shundan keyin quyoncha yana o’zining daraxt po’stlog’idan qurilgan uychasida tinch-osoyishta yashay boshlabdi.

Bulbul

Qadim zamonda boy savdogar bo‘lib, uning turli mamlakatlardan keltirgan qimmatbaho buyumlari juda ko‘p edi. U qayerga bormasin, esdalik uchun biror yaxshi narsa olib qaytardi-da. Savdogarning uyida bir bulbul bor edi. U kumushdan yasalgan katta va chiroyli qafasda yashardi. Savdogar undan hech narsani ayamasdi. Xizmatkor bulbulga har kuni – tongda, tushlikda va oqshomda sadaf idishda suv va eng sara donlardan olib kelardi. Bulbul g‘am-tashvishsiz, farovon yashardi. Kuylashda unga yetadigani yo‘q edi. Savdogar uning quvnoq sayrashini eshitib, “U erkinlikdan ko‘ra mening uyimda baxtliroq yashayapti”, deb o‘ylardi.

Bir kuni savdogar boshqa mamlakatga safarga otlanibdi. Bundan xabar topgan bulbul savdogardan iltimos qilibdi:

– Xo‘jayin, mendan doim yaxshiligingizni ayamadingiz. Yana bir iltimosimni bajarsangiz. Siz hozir mening yurtimga ketyapsiz. U yerdagi anor bog‘ida qarindosh-urug‘larim yashaydi. Ularga salomimni yetkazib, hech narsadan nolimasdan sog‘-salomat yashayotganim haqida xabar bersangiz.

– Yaxshi, aytganingdek qilaman, – dedi savdogar va yo‘lga tushdi.

U manzilga yetib kelib, mollarini sotib bo‘lgach bulbul aytgan bog‘ni izlashga tushdi. Uzoq yo‘l yurib, nihoyat, g‘oyatda chiroyli bir boqqa duch keldi. Bog‘da son-sanoqsiz gullar ochilib yotardi. Yon-atrofdan esa yoqimli, muattar hid taralardi. Qayerga qaramang, hamma joyda – hatto daraxtlarning har bir shoxiga qo‘nib olgan bulbullar jarangdor ovoz bilan qo‘shiq kuylashardi. Ulardan biri shunday nola bilan sayrardiki, befarq tinglay olmasdi.

– Men izlayotgan qushlar shular bo‘lsa kerak, – deb o‘yladi savdogar va daraxtga yaqinlashib qichqirdi:

– Hoy, bulbul! Mening uyimda sening ukang yashaydi. U senga va barcha yaqinlariga salom yo‘llashimni, o‘zining sog‘-salomat, betashvish yashayotganini aytib qo‘yishimni so‘radi.

Bu so‘zlarni eshitgan bulbul xuddi o‘q yeganday yerga tappa quladi. Savdogar nima qilishini bilmay qoldi. Qush qanotlarini keng yoyib, og‘zini ochgancha qimir etmay yotardi. “Eh, bekor unga ukasi haqida eslatdim, – o‘yladi savdogar. – Ukasini sog‘inib, kuyunib yotganga o‘xshaydi… Endi pushaymondan foyda yo‘q”. Savdogar yerda o‘lib yotgan qushni olib uzoqroqdagi maysaning ustiga irg‘itdi. Bulbul esa yerga tushgan zahoti tirilib, pir etib uchib daraxtga qo‘ndi-da, shoxdan-shoxga o‘tib sayraganicha, bog‘ ichiga kirib ketdi.

– To‘xta, qayerga ketyapsan? – qichqirdi savdogar. – Axir, ukang sendan xabar kelishini kutyapti!

Lekin bulbul uning gapiga quloq solmadi, sho‘xchan kuylagancha qalin barglar orasida g‘oyib bo‘ldi. Savdogar uyga xafa bo‘lib qaytdi.

– Xo‘jayin, yaqinlarimdan biror xabar keltirdingizmi? – so‘radi undan bulbul.

– Qarindoshlaringga sen haqingda hamma gapni aytdim, lekin ulardan hech qanday xabar keltirolmadim. Aftidan, ular sen haqingda eshitishni istashmadi. Akangga sen to‘g‘ringda so‘zlab berdim, u esa quloq ham solmadi va o‘zini shunday o‘lganga solib oldiki, men uning o‘lganiga paqqos ishondim. Uni yerdan olib, maysazorga irg‘itdim. Shunda u to‘satdan tirilib, uzoqlarga uchib ketdi. Buni eshitgan bulbul chuqur qayg‘uga cho‘mdi. Kun bo‘yi hech narsa yemadi, ichmadi, hatto ovoz ham chiqarmadi. Savdogar uni qutqarib qolish uchun ko‘p harakat qildi. Lekin foydasi bo‘lmadi. Ertalab yemish olib kelgan xizmatkor bulbulning qafasda o‘lib yotganini ko‘rdi. Savdogar sayroqi qushidan ayrilganiga qattiq kuyindi. Afsuslanishdan foyda yo‘qligini sezib, xizmatkorni chaqirdi va qushni uydan uzoqroqqa tashlab kelishni buyurdi. Xizmatkor uni olib devor tashqarisiga olib chiqdi va axlatxonaga irg‘itib yubordi. Bulbul yerga tushib ulgurmasdan jonlandi va quvnoq qo‘shig‘ini kuylab bog‘ ustida aylana boshladi. – Menga ajoyib maslahat olib kelganingiz uchun rahmat, xo‘jayin! – deb qichqirdi va o‘z vatani tomon uchib ketdi.

Mag‘rur oqqush

Bir kuni o‘rmondagi ko‘lga chiroyli oppoq qush uchib keldi. Uning qanotlari qordek oq bo‘lib, bo‘yni uzun edi. U qanotlarini yozganda atrofga suvning mayda zarrachalari sochilar va xuddi ertaklardagidek manzara paydo bo‘lar edi.

Qushni birinchi bo‘lib quyoncha ko‘rdi. Uning go‘zalligidan lol qolib anchagacha yoniga kela olmay uzoqdan tomosha qildi. Nihoyat yurak yutib ko‘l yoniga keldi va qushga dedi:

— Salom, mening ismim Quyonvoy, sen kimsan?

Qush unga bir nazar soldiyu, indamay sohildan uzoqroqqa suzdi.

— Men senga yomonlik qilmayman, — dedi quyoncha. Lekin qush unga qaramadi ham.

Quyoncha qushning bunday harakatidan xafa bo‘ldi va sekingina: «Chiroyli bo‘lganing bilan tarbiyasiz ekansan», dedi.

Shu payt shoxdan-shoxga sakrab olmaxon keldi. U ham ko‘ldagi oqqushning chiroyiga mahliyo bo‘ldi.

— Salom, go‘zal qush, o‘rmonimizga xush kelibsan, — dedi.

Qush esa indamay suvda suzar, u go‘yo olmaxon bilan quyonchani ko‘rmas edi.

— Men sen bilan do‘stlashmoqchiman, kel tanishamiz, — dedi unga yaqinroq borib olmaxon. Oqqush esa orqasini o‘girib nariga suzib ketdi. Buni ko‘rib olmaxon yelkasini qisdi.

Ignalariga qo‘ziqorin va qurigan mevalarni sanchib olgan tipratikan ularning yonidan o‘tib ketayotgan edi. Olmaxon va quyonchani ko‘rib, ularni mevalari bilan mehmon qildi. Ko‘lda suzib yurgan oqqushga havas bilan tikildi.

— Bunday chiroyli qushning do‘stlari ham ko‘p bo‘lsa kerak. Men unga hatto gapirishga uyalaman, chunki ko‘rimsizgina hayvonman, — dedi.

Bilasanmi, kirpivoy, sening tashqi ko‘rinishing xunuk bo‘lgani bilan, qalbing chiroyli, shuning uchun do‘stlaring ham ko‘p. Bu qushning esa chiroyini tomosha qilib to‘ydik, chunki unda hyech qanday iliqlik yo‘q ekan, afsus, — dedi olmaxon.

— Yuringlar, ketdik, — dedi quyoncha va hammalari mag‘rur qushni yolg‘iz qoldirib o‘rmonga kirib ketishdi.

Qiziqarli va ibratli ertaklar TABIAT haqida

Tomchi haqida ertak

Qishloq chekkasida, baland tepalik ustida bir tup o’rik bor ekan. U har yil odamlarga ko’p-ko’p meva berarkan. Ammo atrofida boshqa daraxtlar bo’lmagani uchun juda zerikar ekan. Bir kuni ertalab o’rik uyg’onsa, yaprog’ida bir narsa yaraq-yaraq qilib turganmish.

— Sen qanaqa qushsan? — debdi o’rik hayron bo’lib.

— Men qush emasman. Men — Tomchiman, — debdi boyagi yaraqlab turgan narsa.

— Kel, o’rtoq bo’lamiz, — debdi o’rik.

— Ammo ketib qolmaysan, — debdi o’rik. — Bo’lmasa, qushlardan ham o’rtoqlarim ko’p-u, hammasi kuz kelishi bilan qochib ketishadi.

— Mayli, — debdi Tomchi. — Men eng qiyin paytda doim sening yoningda

O’rik juda suyunib ketibdi. Ikki o’rtoq kun bo’yi maza qilib o’ynashibdi. Lekin o’rikning quvonchi uzoqqa bormabdi. Ertasiga ertalab uyg’onsa, Tomchi yo’q emish.

«Tomchi meni aldabdi» deb o’ylabdi o’rik xafa bo’lib. Endi shundoq deb turgan ekan, birov uni chaqiribdi.

— O’rikjon! Hoy, o’rikjon! O’rik quloq solsa, tovush osmondan kelayotganmish. Osmonga qarasa, do’mboqqina, oppoq bulut suzib ketayotganmish.

— Meni kim chaqiryapti?! — debdi o’rik shoxlarini silkitib.

— Men, sening do’stingman! — debdi bulut borgan sayin pastlab. — Men — Tomchiman.

O’rik hayron bo’libdi:

— Qandoq qilib chiqib olding?

— Meni oftob bobo bulutga chiqarib qo’ydi.

— Meniyam obket, — debdi o’rik havasi kelib.

— Yo’q, sen odamlarga meva berishing kerak. Qo’rqma, men ham yaqinda qaytib kelaman.

Tomchi shunday debdi-da, bulutga minib, olisolislarga ketib qolibdi. O’rik yana zerika boshlabdi. «O’rtog’im endi kelmaydi, — deb o’ylabdi xafa bo’lib. — Osmonga chiqib, meni unutib yubordi».

Kunlar borgan sayin isib, o’rikning rosayam suv ichgisi kelibdi. Chanqaganidan yaproqlari shalpayib qolibdi. Suv ichay desa, yaqin-orada bittayam ariq yo’q emish. Oxiri u shundoq chanqabdiki, hushidan ketib qolibdi.

Bir mahal birov uning yaproqlarini silagandek bo’libdi. O’rik ko’zini ochib qarasa, yaproq ustida Tomchi turgan emish.

— Men senga yordam bergani keldim, — debdi Tomchi. U shunaqa ko’p o’rtoqlarini boshlab kelgan ekanki, o’rikning chanqog’i birpasda bosilib, yayrab-yashnab ketibdi. Ikkala do’st rosa o’ynabdilar.

Kundan-kun, oydan-oy o’tib, kuz kelibdi, o’rikning yaproqlari to’kilib, yalang’och bo’lib qolibdi. Bu ham kamlik qilganday, birdan izg’irin shamol esibdi, o’rikning a’zoyi badani muzlay boshlabdi.

— Tomchi bolganida yordam berardi, — deb o’ylabdi o’rik afsuslanib. Shundoq deyishi bilan osmonda bir vaqtlar Tomchini ko’tarib yurgandaqa bulutlar paydo bo’libdi. Bulutlar quyuqlashaveribdi, quyuqlashaveribdi, oxiri qor yog’ib yuboribdi. Qor uning shoxlarini ko’rpadek o’rab olibdi.

— Qalay, isib qoldingmi, o’rikvoy?

O’rik Tomchining tovushini darrov tanibdi. Ammo o’zini ko’rmabdi.

— Qayerdasan, Tomchi? — debdi shoxlarini silkitib.

— Qorning ichidaman, — debdi Tomchi kulib. — Qarasam, sovuqqotib qolibsan, qorni boshlab keldim.

— Endi ketib qolmaysan-a? — debdi o’rik yalinib.

— Yo’q, bahorgacha sening yoningda qolaman.

O’shandan beri o’rik odamlarga ko’p mevalar beribdi. Tomchi ko’p ellarni kezibdi. Ammo qayerda bo’lmasin, qiyin va zarur paytda do’sti — o’rikning yoniga yetib kelarkan.
(- O‘tkir Hoshimov)

Danak ichidagi daraxt

Bir bor ekan, bir yo’q ekan,

Bir yo’q ekan, bir bor ekan.

Shahrimizda chaqqon, dono

Ra’no degan qiz bor ekan.

U yashagan hovli bog’day,

Daraxtlari ko’p-ko’p ekan,

Yoz kelganda ko’m-ko’k ekan.

Hovlidagi bir tup o’rik

Sara ekan, zotli ekan,

Asaldan ham totli ekan.

O’sha o’rik pishganida, Ra’no uni maza qilib yeb, ortiqchasini oftobga yoyib quritar ekan. O’rik qurib, turshak bo’lganida, oyisi uni xaltalarga solib, tikib qo’yar ekan. Bir kuni Ra’no oyisi bilan birgalashib xaltalarga turshak solayotganida, turshak orasidagi bitta danak yerga tushibdi. Ra’no uni olib, osmonga otib o’ynay boshlabdi. U danakni osmonga otar ekan-da, pastga tushayotganida kafti bilan ilib olar ekan. Har safar danak Ra’noning kaftiga tushganida, «shiq-shiq» degan tovush eshitilar ekan. «Iya, bu nima?» deb o’ylabdi Ra’no. Shunda danakning ichida kimdir ingichka ovoz bilan gapiribdi:

— Bu men — daraxtman, — debdi haligi ovoz.

— Iya, daraxt ham danakning ichida bo’ladimi? — debdi Ra’no hayron bo’lib. — Daraxt bo’lsang, qanaqa qilib danakning ichiga kirib olding?

Ra’no danakni chaqib ko’rmoqchi bo’libdi.

— Qani, ko’ray-chi, qanaqa daraxt ekansan? — debdi u.

U shunday deb, danakni kattakon, sip-silliq toshning ustiga qo’yibdi. Keyin uni bolg’a bilan urgan ekan, sirg’alib uchib ketibdi. Ra’no uni qidiribdi-qidiribdi, topolmabdi.

— Hay, mitti daraxt, qayoqqa qochding? — deb chaqiribdi.

Danak javob bermabdi.

Shunday qilib, danak yo’qolibdi. Bora-bora, Ra’no uni esidan chiqarib yuboribdi. Chunki uning ishi ko’payib ketibdi. U har kuni dadasining yonida yurib gullarga suv quyibdi, oyisining aytganini qilib hovli supuribdi, tovuqlariga don beribdi. Xullas, ishdan qo’li bo’shamabdi. Shunday qilib, yoz o’tib, kuz kelibdi, kuz o’tib, qish kelibdi. Bir kuni oyisi xaltalardan bittasini ochib undagi turshakdan kompot pishirayotganida Ra’no o’sha yo’qolgan danakni eslabdi. O’sha danak turshak tamom bo’lgunicha Ra’noning esidan chiqmabdi. Turshak tamom bo’lganida qish ketib, bahor kelibdi. Ra’no yana hovlida goh o’ynab, goh dadasiga, oyisiga qarashibdi. Ular gul ekishibdi, daraxtlarnii tagini chopib yumshatishibdi, eski xazonlarni tozalashibdi. Shunday kunlardan birida Ra’no ekin ekiladigan joyda o’ynab yursa, yerdan kichkinagii nihol o’sib chiqqanini ko’ribdi. Tepasiga borib, cho’nqayib o’tirib tomosi qilibdi. «Bu nima ekan?» deb o’ziga-o’zi gapirgan ekan, nihol yosh bolaga o’xshab ingichka ovoz bilan:

— Men — daraxtman, — debdi.

Ra’no uni ovozidan tanibdi. U o’sha Ra’noning bolg’asidan qochib qutulgan danak ekan.

— Men yo’qotgan danak senmisan? — debdi Ra’no.

— Danak emasman, daraxtman, — debdi nihol. — Ko’rmayapsanmi?

— Ko’rib turibman, daraxtsan, — debdi Ra’no. — Danakning ichiga qanaqa qilib sig’ding?

— Danakning ichida mag’iz edim, — debdi nihol. — Yerda, qor tagida uxlab yotib, uyg’ondim, keyin daraxt bo’lib o’sib chiqdim. Agar meni chaqib yeb qo’ysang, hozir bunaqa chiroyli daraxt bo’lib o’sib chiqmagan bo’lardim. Endi meni yulib tashlamasang, o’sib, huv anavi oyimga o’xshagan katta o’rik daraxti bo’laman.

O’sha kundan boshlab Ra’no niholni qo’riqlaydigan bo’libdi. Hozir ham uni parvarishlab yurganmish. Kimki uni ko’rmoqchi bo’lsa, uch yildan keyin bahorda Ra’nolarnikiga borsin. O’shanda danakdan chiqqan mitti o’rik gullab turgan bo’ladi.
(- Aziz Abdurazzoq)

Gapiruvchi daraxt

Bir yo‘lovchi kattakon daraxtning tagida dam olmoqchi bo‘libdi. U yotibdi-yu, ko‘zi uyquga ketibdi. Bir vaqt o‘rnidan turib ketmoqchi bo‘lganda hamyoni yo‘qolganini payqab qolibdi.
Shu yaqin o‘rtada bir qishloq bor ekan. Yo‘lovchi nima qilarini bilmay, qattiq qayg‘urib, yerga yotib dodlay boshlabdi. Uning dod-voyini eshitib odamlar to‘planishibdi va:

-O‘g‘irlik bizning yerimizda sodir bo‘ldi, ishqilib, hammamiz javobgar bo‘lmasak yaxshiydi, — deya har kim o‘zicha gapira boshlabdi.
Shu o‘rtada kimdir borib bu voqeani qoziga yetkazibdi. Qozi hamyon yo‘qotgan musofirni o‘z huzuriga chaqirtiribdi va:
-Nega baqirib-chaqirib hammaning tinchligini buzyapsan? – deya so‘roq qilishga kirishibdi.
-Ey hukmi odil, men daraxt tagida uxlab yotganimda hamyonimni o‘g‘irlab ketishibdi. O‘g‘rini qayerdan qidiraman endi, shuning uchun dodlab faryod urishdan boshqa choram yo‘q edi, — deb javob beribdi musofir.
Qozi voqea qanday sodir bo‘lganini aniqlagach, daraxtning bitta shoxini kesib so‘roqqa olib kelishni buyuribdi. Odamlar shoxga borib kelgunlaricha qozi hovli o‘rtasida bir o‘ra qazdirib, ichiga o‘z soqchilaridan birini tushuribdi-da:
-Mening so‘rog‘imni eshitishing bilan: “Ey qozi janoblari, men odamlarni ko‘zdan kechirib, o‘g‘rini tanib beraman”, degan javobni ber, — deb uqtiribdi.
O‘raning ustini yaxshilab berkitishibdi. Odamlar shoxni kesib kelishgach, qozi uni o‘sha yerga qo‘yibdi-da, hech narsa bilmaganday shoxni so‘roq qila boshlabdi.
Qanday buyurilgan bo‘lsa, soqchi ham xuddi o‘shanday javob beribdi. Shu zahoti butun qishloqqa:
-Daraxt ham gapirishni bilar ekan, u o‘g‘rini topib berishni va‘da qildi, — degan ovoza tarqalib ketibdi.
Hamyonni o‘g‘irlagan o‘g‘ri buni eshitgach, bezovta bo‘lib qolibdi. “Ish rasvo bo‘ldi, yaxshisi, o‘zim iqror bo‘lib qo‘ya qolay”, — degan qarorga kelibdi.
Shundan so‘ng u pulni olib, to‘ppa-to‘g‘ri qozining oldiga jo‘nabdi.

Islomiy ertaklar bolalar uchun

Bismilloh

“Oyijon! Oyijon! Arturlarnikiga tushlikka bosam maylimi?” – Jamol shunday deya uyga yugurib kirdi.

“Uning oyisi seni taklif qildimi?” – mehmonxonadan ovoz berdi oyisi.

“Ha” – javob berdi Jamol, ular Artur bilan meni birga tushlik qilgani chaqirishdi”.

“Tushlikka nima qilisharkan?” – so‘radi oyisi.

“Cho‘chqa go‘shti bo‘lmaydi, oyijon”, javob qildi Jamol, ular men faqat baliq go‘shti yeyishimni bilishadi, shuning uchun ham Arturning oyisi kartoshka bilan qovurilgan baliq pishirishga va’da berdi”.

“Yaxshi, boraqol”, ruxsat berdi oyisi.

“Ura”, baqirdi Jamol va yana chiqish eshigi tomon yugurib ketdi.

“Men taxminan bir soatlarda seni olib ketgani kiraman”, dedi oyisi, bazi mahsulotlarni sotib olish uchun do‘konga borishimiz kerak”.

Jamol dala-hovlining darvozasidan yugurib chiqdi. Artur ularga qo‘shni, shundoqqina ikki uch hovli uzoqroqda yashar edi. Va bir necha daqiqalardan so‘ng Jamol o‘z tanishining uyi yonginasida turardi. U eshikni taqillatdi.

“Kiraver”, taklif qilid Artur.

Jamol oshxonaga kirdi. “Hammasi joyida, menga ruxsat berishdi”, dedi u, men sizlarnikida tushlik qilishim mumkin”.

“Yaxshi” – so‘z qotdi Arturning oyisi.

“Oyim meni do‘kon yopilgunga qadar ulgurishimiz uchun bir soatdan keyin olib ketishga vada berdilar”, dedi Jamol.

“Unda besh daqiqalardan keyin qo‘llaringizni yuving va ovqatga o‘tiring”, dedi Arturning oyisi, tushlik deyarli tayyor”.

Artur oromkursida o‘tirib, kitob varaqlayotgan edi. “Sen bunga bir qara!” – Jamolni chaqirdi u.

Jamol uning yoniga o‘tirdi va birgalikda suratlarni tomosha qila boshladi. Bu kitob kitlar haqida edi suratda kema va uning yonida bahaybat kit tasvirlangan edi.

“Artur, muzlatgichdan sharbatni olib, quygin, iltimos” – oyisi undan so‘radi.

Artur kitobni Jamolga berib, o‘zi sharbat quyishga turdi.

Bir necha daqiqadan so‘ng bolalar qo‘llarini yuvib, dasturxon atrofiga o‘tirishdi.

“Bolajonim, sen sharbatlarni quy, men esa ungacha kartoshka va baliqni suzaman” – takidladi oyisi.

Artur stakanni apelsin sharbati bilan to‘ldirdi. Oyisi esa ularning oldiga yaqindagina qovurilgan baliq va dimlangan kartoshkali ikki katta likopcha ni qo‘ydi.

“Rahmat”, dedi Jamol. Undan keyin “Bismilloh” deb ovqatlana boshladi.

“Dessertga shokoladli tort” – dedi oyisi.

“Ura”, xursand bo‘ldi Artur. Biroq u haliyam kitobni tomosha qilishda davom etaverdi.

“Artur”, ovqatlanib bo‘lguningcha kitobni chekkaga olib qo‘y”, dedi oyisi.

Artur yoqar-yoqmas kitobni yopdi. Va bolalar kitlar haqida gaplasha boshlashdi.

Taomlanib bo‘lgach, bolalar idishlarni chekkaga olib qo‘yishdi. O‘sha vaqtda Arturning oyisi tortni kesdi. Va hali likopchalarga qo‘yib ulgurmagan ham ediki, eshik qo‘ng‘irog‘i chalindi. U toprtni olib qo‘yib, eshikka yo‘l oldi. Eshik yonida Jamolning oyisi turardi.

“Salom Maryam, kiring, marhamat”, dedi Arturning oyisi, stolga o‘tiring, biz endigina dessertni boshlayotgan edik”, taklif qildi u. “Balki undan oldin kartoshka va baliq suzarman?”- qo‘shimcha qildi u.

“YO‘q, yo‘q rahmat Nadya”- javob qildi Jamolning oyisi, men hozirgina tushlik qildim. Shunchaki sen so‘ragan kitob va jurnallarni berish, tushunmagan joylarni tushuntirish uchun sal vaqtliroq kelgan edim”.

Arturning oyisi beva edi. Ular o‘g‘li bilan yaqindagina bu rayonga ko‘chib kelishgan edi. Va Jamolning oyisi hamda boshqa asosiy qismi musulmon bo‘lgan qo‘shnilari bilan tanishgach, oyisi Islomga qiziqib qoldi va undan boshlovchilar uchun o‘qishga kitob berishini so‘radi.

“Voy ha, rahmat” – dedi Arturning oyisi, bir daqiqa kutib tur, men hozir bolalarga choy quyib beray”.

U bolalarni oldiga kesilgan tort va bir piyoladan choy qo‘ydi.

Jamol qoshiqni ko‘tarayotib “Bismilloh” dedi va tortni yeyishni boshladi.

“Nima bu?” –so‘radi Artur.

“Nimani so‘rayapsan?” – tushunmadi Jamol.

“Men mana bu sirli so‘z haqida, ovqatlanishdan oldin doim takrorlaydigan so‘zing borku” – tushuntirdi Artur.

“Ha, tushunarli” , dedi Jamol. U bir necha soniya o‘ylab qoldi. “Bu arabchada “endi men yeyishim mumkin”degan manoni anglatadi” dedi va tort yeyishda davom etdi.

Shirinlikni tugatgach, Jamol Arturning oyisiga tushlik uchun minnatdorchilik bildirib chiqishga taraddudlandi. Bir necha daqiqadan so‘ng u mashinada o‘tirardi.

“Men Arturga nima deb javob berganingni eshitdim” – dedi oyisi kulib, sen “Bismillah” “endi men yeyishim mumkin” degan manoni anglatadi deb o‘ylaysanmi?”

“Albatta”, dedi Jamol, biz doim ovqatlanish oldidan shunday deymiz”.

“Lekin men har safar mashinaga o‘tirganimda ham shunday deyman-ku, dedi oyisi.

“Ha, bu to‘g‘ri” – o‘ylab qoldi Jamol. Endi u bu so‘zlar tarjimasida haq ekanligiga ishonchi komil emas edi.

“Alhamdulillah seningcha nimani anglatadi?” – davom etdi oyisi.

“Axir, bu juda oddiyku”, tezda javob berdi Jamol, bu “yaxshi, alo”degan manoni bildiradi.

Oyisi qoniqmagannamo boshini chayqadi. “Qiziq, “Astog‘furilloh” so‘zining manosini bilasanmi?”

“Bilaman deb o‘ylayman”- dedi endi ishonchsizroq. Oyisining yuz o‘zgarishlariga qaraganda uning javoblari u darajada to‘g‘ri emasdek edi. “Menimcha, “kechir” degan manoni anglatadi. YO‘q, yo‘q, aniqrog‘i “yomon bola” degani bo‘lsa kerak”.

Oyisi chuqur nafas oldi va o‘yga toldi. So‘ng nimanidir eslab kulib yubordi.

“Sen umuman xato aytding”, dedi u bolasiga tabassum bilan qarab, o‘ylaymanki, senga arab tilidan ozgina yordam kerak. Lekin, bu sening aybing emas. Bu haqda yaxshisi uyda gaplashamiz”.

O‘sha kecha oyisi Jamolning otasiga murojaat qildi.

“Biz unga bu so‘zlar nimani anglatishini yotig‘i bilan tushuntirishimiz lozim” – dedi u, aks holda u bu so‘zlarniqo‘llasa-da, lekin manosini bilmaydi. Masalan, Jamol “Astog‘furilloh”ni “yomon bola” deb tarjima qildi”.

Otasi kuldi. “Bu bizning aybimiz”, dedi u. “Axir Jamol o‘zini yomon tutgan paytda doim “Astog‘furilloh” deymiz. Bu bizning xatoimiz. Men hozir unga tushuntirishga harakat qilaman”.

Otasi Jamolni qidirib chiqdi. Bolalar uyida uni topmasdan hovliga chiqdi. Jamol arg‘amchida uchayotgan edi.

“Dada, meni uchiring” – dedi otasini ko‘rgan Jamol.

“Jonim bilan” – dedi otasi. U arg‘amchini yoniga keldi va uchira boshladi. Biroq bundan oldin u “Bismilloh” dedi.

Arg‘amchi balandga uchdi.

“Qoyil!” – baqirdi Jamol qoniqib.

“O‘g‘iltoyim, bilasanmi men hozir nega “Bismilloh” dedim?” – so‘radi otasi.

“Biz biror ish boshlashdan oldin doim shunday deymiz” – dedi Jamol.

“To‘g‘ri” – dedi otasi, unda sen bu so‘z “men ovqatlanishim mumkin” degan manoni anglatmasligini sen bilishing kerak a?”

“Albatta. Bu “Men boshlayapman” degan manoni bildiradi”.

“YO‘q, azizim” – dedi otasi, bu so‘z Alloh nomi bilan degan manoni anglatadi. Biz musulmonlar buni biror ishga kirishishdan oldin, u shunchakii kitob varaqlash bo‘ladimi yoki tomoqni chayish shu so‘zni aytishadi. Va bu so‘zning aytilishi Allohning rahmati va madadini beradi”.

“Menimcha men buni bilardim, esimdan chiqqan” – o‘zini oqlashga urindi Jamol.

“Ehtimol”, — dedi otasi. Biroq endi sen “Bismilloh”ning qiymatini bilishing va uni shunchaki aytish emas, balki “Alloh nomi bilan” biror ishga kirishganingni bilishing lozim”.

Shu gapni ayta turib otasi o‘g‘lini uchirishda davom etdi. Shu asnoda o‘g‘liga yana savol berdi, sen biror nimani sindirsang nima deysan?

“Astag‘furillah” – javob berdi o‘g‘li.

“Bu so‘z nimani bildiradi?”

“Menimcha “kechiring” yoki shunga o‘xshash nimanidir” – javob berdi Jamol.

“Deyarli to‘g‘ri” , dedi otasi. Aniq esa “Allohim, meni kechir” degani. Bu so‘z sen noto‘g‘ri ish qilganingda, xato qilganingda aytiladi.

“To‘ppa-to‘g‘ri, men buni bilardim-ku!” – baqirib yubordi Jamol.

“Va bu aslida “yomon bola” degan manoni anglatmaydi, shunday emasmi?”

“Yo‘q” – javob berdi Jamol. Lekin bazida onam bilan siz bu so‘zni shunday ishlatasizlarki, mana men chalkashtirib yubordim.

“Bilaman, bilaman” – dedi otasi, bu bizning xatomiz va bugundan boshlab sen bizga yana xato qilsak, eslatib turasan, kelishdikmi?”

Bu nimadir boshqacha yangilik edi. Demak, ota – ona ham adashishi mumkin. Va otam o‘zlari bizni tuzatib tur deb so‘rayaptilar… Jamolga otasining g‘oyasi yoqdi.

“Albatta, otajon”, javob berdi o‘g‘li.

Otasi kuldi. “Qachon to‘g‘ri javobni eshitganda nima deyishadi?”

“Alhamdulillah” – kutmasdan turib javob qildi Jamol.

“To‘g‘ri. Bu nimani anglatadi?”

Jamol o‘ylab qoldi. U bu safar xato qilmaslikni juda istagandi. U shunchalik ko‘p o‘yladiki, arg‘amchi uchishdan to‘xtadi. “Esladim, esladim”, — quvonib baqirdi Jamol. “Bu so‘z “Barcha hamdlar Allohga” degan manoni bildiradi”.

“Alhamdulillah!”, xursand bo‘ldi otasi, to‘g‘ri!”

“Shuningdek biz bu so‘zni “qalaysan, ishlaring qalay, sog‘liklaring joyidami va boshqa shunga o‘xshash savollar” berilganda ham “Alhamdulillah” deb javob beramiz va shunday javob qilinishi lozim”.

Bu vaqtga kelib arg‘amchilar to‘xtadi. Otasi Jamolga qarab sirli kuldi.

“Bilasanmi men senga nimani taklif qilaman?” – boshladi otasi.

“Nima?”, so‘radi Jamol.

“Kel, agar hozirgi so‘zlarni keraksiz vaziyatda noto‘g‘ri qo‘llasak sen bizga eslatasan, biz esa senga. Qalay, bo‘ladimi?”

“Bo‘ladi”, javob berdi Jamol, shu paytda o‘zini kattalardek his qildi. Bo‘lmasamchi, axir u endi ota – onasiga yordam berishi mumkin. Va ular birgalikda kelajakda unga xato qilmaslikda yordam berishadi.

Otasi qo‘lini o‘g‘lini yelkasiga qo‘ydi. “Endi uyga ketdik, shom namozining vaqti bo‘lyapti” – dedi otasi, bu eslatma, shunday emasmi , kuldi Jamol.

“Ha. Bu ham o‘z manosidagi eslatma” – javob qildi otasi.

Ular uyga kirishdi.

Oilaviy shom namozini ado qilib bo‘lishgach, kechki ovqatni tanovul qilish uchun stol atrofiga o‘tirishdi. Oshxonaga ketaverish asnosida otasi Jamoldan nimadir muhim narsani so‘radi. U Jamoldan ovqatlanishdan oldin “Bismilloh” deyishni va qog‘ozda yozib bergan maxsus duoni o‘qishni aytdi.

Hamma stol atrofiga o‘tirishdi. Va hamma ovqat suzilgach, Jamol “Bismilloh” dedi va hamma Jamoldan so‘ng ovqatdan oldin aytiladigan duoni qaytarishdi:

“Allohumma baarik lana fi ma razaqtana va qiyna azaban — naar”.

O‘sha oqshom Jamolga ovqat yanada mazaliroq tuyuldi.

Jamolning murabbosi

Bir marta Jamol maktabdan uyga keldi. U juda och edi.

“Assalamu alaykum”, dedi oyisiga.

“Vaalaykum assalam”, javob berdi u, maktabda ishlar qalay?”

“Hammasi joyida, alhamdulillah”, javob berdi Jamol. “Meni qornim och, biror narsa yegim kelyapti.”

“Yaxshi, dedi onasi, stolga o‘tir”.

Aynan o‘sha paytda telefon jiringladi. Jamolning oyisi go‘shakni ko‘tardi va gaplashishni boshladi.

Shu vaqt Jamolning katta akasi Muhammad oshxonaga keldi.

“Men biror narsa tanovul qilsammi deb turibman”, dedi u.

“Menga ham biror narsa tayyorlab bera olasanmi?” — so‘radi Jamol undan.

“Okey, dedi Muhammad, nima xohlaysan, shaxsan men sut va yog‘li non yeyman”.

“Menga ham, dedi Jamol, yana murabbo ham yegim kelyapti”.

Muhammad non, sut va yog‘ni stolga olib qo‘ydi. U barcha tokchalarni ko‘rib chiqdi, lekin murabboni topolmadi. Shu payt ularning singlisi Fatima keldi.

“Men ham biror nima yeyishni xohlayman”, dedi u stol atrofiga o‘tirarkan.

“Biz yog‘li non bilan sut ichishni mo‘ljallayapmiz”, dedi Muhammad.

“Vaa murabbo ham”, qo‘shimcha qildi Jamol.

“Lekin men hech qanday murabboni topolmadim”, qo‘li bilan ishora qildi Muhammad.

“Men murabbo xohlayman”, turib oldi Jamol.

Muhammad boshini chayqadi.

“Sut va yog‘li non menga yetadi”, dedi Fatima.

Muhammad likopchaga 3 bo‘lak non qo‘ydi, ularga yog‘ surtdi va 3 stakanga sut solib stolga qo‘ydi va taomlanish uchun o‘tirdi.

U va Fatima “Bismillah” deb yeyishni boshlashdi.

Jamol yemadi. U qaysarlik bilan murabbo istardi va boshqa hech nima yegisi kelmayotgan edi.

Bu vaqtda ularning oyisi telefonda suhbatni tugatib stolga yaqinlashdi va “azizlarim, ovqatlanib bo‘lgach, darslaringizni qilishga kirishing” dedi.

Muhammad va Fatima taomlanib bo‘lib ketishdi. Jamol esa ovqatga qo‘l ham uzatmadi. U o‘z likopchasiga yoqinqiramay qarab turaverdi.

“Men murabbo yeyishni xohlayman!”, deya takrorladi.

Jamolning onasi o‘g‘liga qaradi va kuldi. “Lekin bizda murabbo yo‘q, dedi u, bilaman murabboni yaxshi ko‘rasan, ammo aynan hozir u bizda yo‘q. “Bismillah” de va yeyishni boshla”.

“Men qaerda murabbo borligini bilaman”, dedi Jamol.

“Sen u haqidami, dedi Jamolning oyisi, bu murabbo maxsus buvingga sovg‘a, bu so‘nggi banka”.

U o‘g‘lini boshini mehr bilan siladi, “endi “Bismillah” de va ovqatlanishni boshla”.

Jamol yegisi kelmadi. U murabbo xohlardi, lekin murabbo buvisi uchun edi.

Jamol o‘tirib likopchaga tikildi. Shunda u o‘yladi, buvim qarshi bo‘lmaydilar. U kishi aksincha bo‘lishganlaridan xursand bo‘ladilar. Shuning uchun ozroq olsam hechqisi yo‘q, hech kim payqamaydi.

Jamol murabbo turgan tomonga qaradi.

U yana o‘yladi. Bu o‘g‘rilik emasmi? YO‘q, unday o‘ylamayman. Men ozgina olaman, xolos, hech kim bilmaydi.

Shunda u turdi va stulni oshxona shkafi yaqiniga qo‘ydi. Unga chiqib, bankaga qo‘l uzatdi.

Buni qilaturib Jamol o‘zini yomon his qildi.

Qo‘rqinchli yeri yo‘q, o‘zini tinchlantirdi u, hech kim bilmaydi.

Jamol bankani ochdi, qo‘lini murabboga botirib, yalab oldi. Mm.. qanday mazaaa. Endi u vijdoniga quloq solmas edi.

U pichoqni oldi va o‘z noniga surtdi. Jamol murabboni shunday yaxshi ko‘radiki! U hatto oz olishini ham unutgan edi. Keyin bankaga qarab xafa bo‘ldi: ehh, men juda ko‘p olibman-ku!

U ozroq murabboni buterbroddan qayta bankaga solishga urindi.

Endi bankada yog‘ ham aralashdi. Bu ham yetmaganday, murabbo endi uning qo‘lida edi va hatto banka atroflarida ham, stolga ham murabbo edi.

“Jamol, nima qilib qo‘yding?”

Uning onasi eshik oldida o‘g‘liga qarab turardi.

Jamol qo‘liga qaradi va yig‘lab yubordi.

“Sen quloqsiz bolasan, dedi oyisi. Axir sen buni seniki emasligini bilardingku. Endi tez qo‘lingni yuv va xonangga bor”.

Jamol xonasiga yugurib ketdi.

U to‘shakda yotib yig‘ladi.. Avvaliga u xafa bo‘ldi, keyin jahli chiqdi, endi qo‘rqib ketdi.

Shu payt xonasiga otasi keldi. “Sen yaxshi ish qilmabsan, dedi u, o‘zingga tegishli bo‘lmagan narsani olibsan”.

Jamol javob bermadi. U xijolat bo‘lib yerga qaradi.

“Sening bu qilmishingga nom bor, dedi otasi, sen o‘zing buni qanday atalishini bilasan…”

Jamol yana yig‘ladi. U shunda ham hech nima demadi. Shundan keyin u “men shunchaki murabbo yegim kelgandi. Faqat ozgina. Keyin men bankani joyiga qo‘ymoqchi edim va hech kim bilmasdi. Dada men buni o‘g‘rilik ekanini bilmagan edim” deya g‘o‘ldiradi.

“Hechqisi yo‘q”, dedi otasi o‘g‘liga.

Jamol haliyam yig‘lar edi. Ha, endi siz oyim bilan mendan xafa bo‘lasizlar. Va buvim ham mendan rozi bo‘lmaydilar. Shundan keyin Jamolning ko‘zi ochildi: Va Alloh ham bu ishimdan rozi bo‘lmaydi qo‘shimcha qildi Jamol.

“Xavotirlanma, tinchlantirdi otasi. Biz buni tuzatishga harakat qilamiz”.

“Qanday?”, so‘radi Jamol.

“Birinchidan sen o‘zing xafa qilgan kishilardan kechirim so‘rashing kerak. Keyin Allohga tavba qilasan. Va bundan so‘ng hech qachon bu ishni qaytarmaysan”.

Jamolga bu fikr yoqdi lekin baribir qo‘rqib turardi. “Agar men esimdan chiqarib, yana qilib qo‘ysamchi?, so‘radi u.

“O‘ylaymanki, men senga bu voqeani eslatib unutmasligingga yordam berib turaman”, umidlantirdi otasi.

“Aytchi, bizga kim taom beradi?”, so‘radi u.

“Alloh”, javob berdi Jamol.

“Bizga kim mevalar pishib yetilishi uchun yomg‘irni yuboradi?”

“Alloh”, javob berdi Jamol.

“Kim bizni doim kuzatib turadi? Kim biz qaerda bo‘lmaylik, nima qilayotganimizni bilib turadi?”

“Alloh”, Jamol yanada pastroq javob berdi. Endi u o‘zini yomon his qildi. U Alloh uni murabbo olayotganini ko‘rganini bilardi.

“Agar biz Alloh haqida o‘ylasak, hech qachon yomon ish qilmaymiz, dedi otasi. Agar biz doim Alloh meni ko‘rib turibdi desak, gunohga qo‘l urmaymiz. Endi bor yuvin va keyin pastga tush. Mening senga sovg‘am bor”.

Jamol yuvinayotib o‘yladi. Va nega otam menga sovg‘a beryapti?

Jamol pastga tushdi. U yerda uni ota-onasi kutib turishardi.

“Meni kechiring, oyijon”, dedi Jamol. “Meni kechiring otajon”.

Jamolning otasi tabassum qildi va murabbo bankasini olib keldi.

“Ma, ol, dedi u o‘g‘liga, bu senga sovg‘a”.

Jamol otasiga qaradi.

“Olaver, dedi otasi, bu endi senga. Endi undan qancha xohlasang shuncha yeyishing mumkin, faqat bir shart bilan, qo‘shimcha qildi u. sen bu murabboni hech kim ko‘rmaydigan yerda yeyishing kerak. Sen istaganingcha yeginki, seni hech kim ko‘rmasin”.

Jamol avval murabboga, keyin otasiga qaradi.

“Bor dedi otasi, va buni hech kim ko‘rmaydigan yerda ye..”

Jamol mehmonxonaga bordi. U yerda Jamolning oyisi to‘qish bilan ovora edi.

Bu to‘g‘ri kelmaydigan joy, o‘yladi Jamol. Oyim ko‘radilar.

Jamol u yerdan chiqdi va o‘z xonasiga yo‘l oldi. U bankani ochishga chog‘langan edi hamki, Muhammad kirib qoldi.

Yana to‘g‘ri kelmaydigan joy. Muhammad meni ko‘rib qoladi, o‘yladi Jamol va Fatimaning xonasiga yo‘l oldi. Biroq u yerda opasi arab tilidan uy vazifasini qilayotgan edi. U ukasini kelganini sezdi.

“O Jamol, bir daqiqaga mumkinmi?, chaqirdi akasini. Arab tilida chidash qanday bo‘lishini bilasanmi?”

“Albatta bilaman, dedi Jamol, chidam arabchada sabr deiladi”.

“Shukran ya axiy”, minnatdorchilik bildirdi Fatima. Garchi ularning ona tili ingliz tili bo‘lsa-da, ular bazida arab tilida gaplashib turishardi, ayniqsa yangi so‘z yodlaganda.

“Afuan, ya uxti”, javob qildi Jamol.

“Jamol, nega murabboli banka bilan uyda yuribsan?”

Jamol unga otasi berganini, va buni hech kim ko‘rmaydigan joyda yeyishini aytganini aytdi.

Fatima kuldi va “nima ham derdim, omad senga Jamol”, dedi..

Jamolni hayron qilgani u murabboni bo‘lishishni so‘ramagani bo‘ldi, chunki u ham murabboni juda yaxshi ko‘rardi.

“Ha,ha, dedi Jamol, nahotki bunday joyni topish shunchalar qiyin?”

Shunda Jamol otasining xonasiga bordi. Otasining tafsir o‘qiyotganini ko‘rib bezovta qilmaslik uchun eshikni sekingina yopdi.

Keyin u yana o‘yladim, qaerga borsam ekan?

“Ohh, menda fikr bor!”, dedi u va hammomga kirdi.

Jamol eshikni yopdi, vanna chetiga o‘tirib bankani ocha boshladi.

Shu yerda u qushlarning chug‘urlashini eshitdi. U derazadan tashqariga qaradi. Daraxt shoxida qushcha o‘tirardi.

“Ehh yo‘q, xo‘rsindi Jamol, qush meni ko‘rishi mumkin”.

Jamol nimadir o‘ylab topishga harakat qilardi. O‘ylashimcha pastga borish kerak.

Jamol zinadan bolalar xonasiga tushdi. Endi u yolg‘iz edi. Hech kim meni ko‘rmaydi dedi u polga o‘tira turib. Ha, u bir o‘zi edi.

Tasodifan u ovozni eshitdi. “Myau”, bu ularning mushugi edi.

“Sen bu yerda nima qilyapsan a?”, dedi Jamol.

“Myau”, yana ovoz chiqardi mushuk.

“Xo‘sh, endi men qaerga borsam a?”, kayfiyati buzildi Jamolning.

Birdan yuzi yorishib ketdi.

“Men bilaman qaerga borishni!”, xursand bo‘ldi u va zina ostida ota – onasi bazi narsalarni saqlaydigan qorong‘u xonaga yo‘l oldi.

Jamol u yerga kirdi va eshikni yopdi.

Bu vaziyatda ushbu joy eng yaxshi joy edi. Xona juda qorong‘u edi.

Jamol atalgan bankani oldi. U bunday zulmatda uni ko‘ra olmadi ham.

“Hech kim meni ko‘rolmaydi, bu yerda umuman qorong‘ulik, o‘yladi u banka og‘zini ochib, meni oyim otam ham, va hatto mushugimiz ham ko‘rolmaydi bu yerda. Hech kim meni qorong‘uda ko‘rmaydi.”

Keyin Jamol o‘ylay boshladi.

“Lekin kimdir meni shunday zulmatda ham ko‘ryapti, birdan o‘yladi u, haa, Alloh men yaxshiroq yashirinsam ham, baribir ko‘radi. Va u men qilayotgan barcha ishni ko‘ra oladi!”

Jamol banka og‘zini qayta yopdi. Va nihoyat uning opasi nega kulganini tushundi. Va endi u qatiy tushundiki, bu murabboni hech kim ko‘rmaydigan yerda hech qachon yeya olmaydi! Alloh uni har qachon va har qaerda ko‘rib turadi.

Jamol oshxonaga qaytib bordi va otasiga bankani bera turib shunday dedi: “Men bu murabboni yeya olmayman”.

“Lekin nega”, kulmisiradi otasi.

“Chunki Alloh meni istagan yerda ko‘rishi mumkin”, javob berdi o‘g‘li.

Jamolning otasi bunday javobni eshitib juda xursand bo‘ldi. U jJamolga yaqinlashdi va yuzidan o‘pdi.

“Ana endi sen juda muhim narsani o‘rganding. Va bu InshaAlloh seni gunoh ishlardan asraydi”, dedi Jamolning otasi.

“Ha, dedi Jamolning oyisi, o‘g‘iltoyim, endi men bilan do‘konga borasan va biz buving uchun bitta hamda sen uchun bitta murabbo sotib olamiz”.

“Ura!, xursand bo‘ldi Jamol, men endi bu yangi murabboni yeya olaman”.

Endi u juda baxtli edi, “qanday soz, bu murabbo maxsus men uchun bo‘ladi va men uni Alloh ko‘z oldida ham yeya olaman!”

(- Go‘zal Ahliddin qizi)

O’zbek xalq ertaklari

ZUMRAD VA QIMMAT

Bir zamonda katta bir soy bo‘yida kichkina bir uy bo‘lar ekan. Bu uyda chol, uning Zumrad degan qizi, o‘gay ona va uning Qimmat degan arzanda qizi turar ekanlar. Kampirning Zumradni ko‘rgani ko‘zi, otgani o‘qi yo‘q ekan. U hadeb qizni urib, qarg‘ab, ertadan kechgacha ishlatarkan, bechoraga birpas ham tinchlik bermas ekan.
Zumrad chiroyli, odobli, muloyim, aqlli qiz ekan. Uni bir ko‘rgan kishi yana ko‘rsam deb orzu qilar ekan. Xullas, u juda ajoyib qiz ekan. Qimmat esa ishyoqmas, injiq va dimog‘dor ekan. Uning butun kuni urish-janjal va to‘polon bilan o‘tar ekan.
Zumrad erta bilan barvaqt ko‘zasini ko‘tarib, soy yoqalab buloq boshiga borarkan, yo‘lda uchragan lola gullar boshlarini egib, unga salom berarkanlar. Zumrad maysalar ustida o‘tirib dam olganida gullar uni olqishlar, bulbullar quvonib unga hikoyalar aytib berarkanlar.
Ammo xuddi shu gullar kampirning arzandasini sevmas, uni erkalamas ekanlar, chunki bu qiz ularni yulib tashlar, xushbo‘y gullarni hidsiz deb tepkilar ekan. Shuning uchun ham ular Qimmat kelar bo‘lsa, qovoqlarini solib, yumilib qolarkanlar.
Bularning hammasi yovuz kampirning g‘azabini keltirar ekan. Kampir esa, buni Zumraddan ko‘rarkan.
Bir kun kampir Zumradni yomonlab, cholga do‘q uribdi:
— Qizing beodob, ishyoqmas, uni haydab yubor! Bo‘lmasa sen bilan bir nafas ham birga turmayman!
Chol nima qilarini bilmay qolibdi. Axiri kampir:
— Qizingni o‘rmonga oborib adashtirib kel! U bilan birga turmayman! — debdi.
Chol qizini adashtirib kelish uchun tog‘-toshlarni kezib, bir o‘rmonga boribdi. Ota-bola o‘rmon ichida uzoq yurishibdi. Axiri quyuq soyali bir joyga borib to‘xtashibdi. Keyin chol o‘tin kesgani ketibdi. Zumrad yolg‘iz qolibdi.
Shu paytda birdan shamol turibdi. Chol esa o‘rmondagi bir katta daraxtga boltasini osibdi-da, unga og‘irroq tosh bog‘lab, qattiq itarib yuboribdi. Bolta u yoqdan bu yoqqa urilib to‘qillayveribdi.
Shamol juda kuchayibdi. Bolta shamol kuchi bilan uzoq vaqt daraxtga urilib “to‘q-to‘q” qilib tovush chiqaribdi.
Zumrad “Otam o‘tin kesayotibdi”, deb o‘ylab, otasini anchagacha kutibdi. Kech bo‘libdi, otasidan darak bo‘lmabdi. Shamol to‘xtabdi. Qiz o‘rmondagi chuchmomalarni terib yurib, bexosdan bolta osilgan daraxt tagiga borib qolibdi. Qarasa, otasi yo‘q emish.
— Voy sho‘rim qursin! Voy, otajon?! — deb uvvos solib yig‘lab, to‘rt tomonga yuguribdi. Hech kimdan darak bo‘lmabdi, qiz adashib qolibdi. O‘rmon unga yana ham vahimali bo‘lib ko‘rinibdi. Qiz qayoqqa borishini bilmay, axiri kichik bir so‘qmoqdan chopib ketaveribdi.
Zumrad uzoq yo‘l bosibdi. Qorong‘ida gullar uning yo‘lini yoritibdi. Ketaturib bir vaqt qarasa, uzoqda miltillagan chiroq ko‘rinibdi, itning hurigani eshitilibdi. Qiz o‘sha tomonga qarab yuraveribdi. Тezda kichik bir uyga yetibdi. Uyning derazasidan qarasa, bir kampir o‘tirgan emish. Qiz sevinib, kampir oldiga kiribdi, boshidan kechirgan voqealarni kampirga birma-bir aytib beribdi.
Uyga shunday chiroyli qizchaning kelganini ko‘rgan kampir juda quvonibdi. Bu kampir o‘rmonda yashaydigan sehrgar kampir ekan. Kampir qizning yig‘laganini ko‘rib:
— Ko‘p xafa bo‘lma, qizim, senga yordam beraman, — deb qizni ovutibdi. Qiz ham unga:
— Rahmat! Men sizni onamdek ko‘raman. Buyurgan ishingizni jonim bilan qilaman, — deb javob beribdi.
Shu choq kampirning uyi tepasiga juda ko‘p qushlar yig‘ilibdi, ular qizchani maqtab, sayrashibdi. Qushlar tilini bilgan sehrgar kampir yana ham quvonibdi. Xosiyatli qizga dunyoda topilmaydigan rasmli kitob va qo‘g‘irchoqlar berib:
— Oppoq qizim, shirin qizim! Do‘mbog‘im, munchog‘im! — deb qizning boshini silab erkalabdi.
Ular uzoq vaqt birga turishibdi. Kampir qizchani yaxshilab parvarish qilibdi. Zumrad ozoda qiz bo‘lgani uchun uyni supurib-sidirib, oynalarni artib-surtib, hamma yoqni chinniday qilib qo‘yar ekan. Buni ko‘rib kampir yana ham quvonar ekan.
Bir kun kampir qizga osh qilib bermoqchi bo‘lib:
— Тomdan o‘tin olib tush, qizim, — debdi. Qiz dik etib o‘rnidan turib:
— Xo‘p bo‘ladi, onajon, — deb darrov tomga chiqibdi.
Тom baland ekan, undan hamma yoq ko‘rinar ekan. Qiz atrofga qarab turib, birdan o‘z uyining tomini ko‘rib qolibdi. Yuragi orziqib yig‘lab yuboribdi. Buni eshitgan kampir:
— Nega yig‘laysan, jon qizim? — deb so‘ragan ekan. Qiz:
— Ko‘zimga uyimiz ko‘rindi, otamni sog‘indim, — debdi.
Kampir uni aldab-suldab yupatibdi, ikkovlari ovqat pishirib yeyishibdi.
Erta bilan kampir qizga:
— Narsalaringni yig‘ishtir, qizim! — debdi.
Qiz qo‘g‘irchoqlarini yig‘ishtiribdi. Kampir qizga:
— Тomda qizil va oq sandiq bor, oq sandiqni qoldirib, qizil sandiqni olib tush! — debdi-yu o‘rmonga kirib ketibdi. Bir vaqtdan keyin o‘rmondan saman ot qo‘shilgan bir arava yetaklab chiqib, qizni aravaga o‘tqazibdi.
— Qizil sandiqni uyga borgandan keyin och! — deb kampir qizga bir kalit beribdi.
Qiz kampir bilan qayta-qayta xayrlashib yo‘lga chiqibdi. Bir zumda arava qizning uyi oldida hozir bo‘libdi. Shu paytda uy eshigi oldida chol o‘z qizini sog‘inib, uning dardida yig‘lab o‘tirgan ekan. Qiz mehribon otasini ko‘rishi bilan:
— Salom, otajon! — deb otasining bag‘riga tashlanibdi.
Chol benihoyat xursand bo‘lganidan anchagacha ko‘z yoshlarini to‘xtatolmabdi. Axiri yig‘idan to‘xtab, qiziga:
— Oppog‘im, meni kechir, — debdi.
Ular uyga kirishibdi. Qizning kelgani hammaga ma’lum bo‘libdi. Qo‘ni-qo‘shnilar yig‘ilishibdi. Qiz qizil sandiqni ochishi bilan hamma hayron qolibdi: qizil sandiq asl mollar bilan liq to‘la ekan. Mol shuncha ko‘p, shu qadar ajoyib emishki, Zumradning butun umriga yetib ortar emish.
Bu narsa o‘gay onani og‘ir tashvishga solibdi.
U cholga qizi Qimmatni ham tezda o‘rmonga olib borib adashtirib kelishni buyuribdi. Chol “Xo‘p” deb, Qimmatni darrov o‘rmonga adashtirib kelibdi.
Kech kirganda Qimmat, xuddi Zumradga o‘xshab, bolta osilgan daraxt tagiga borib qolibdi. Adashganini sezibdi. Ho‘ng-ho‘ng yig‘lasa ham, lekin uni ovutadigan odam topilmabdi. Faqat uning ro‘parasida boyqushlar o‘tirib olib, qorong‘i, vahimali o‘rmonlar haqida sayrarmish. Bu kuylar Qimmatni vahimaga solibdi. U qo‘rqib o‘rmondan qocha boshlabdi. Qorong‘i tushgan paytda sehrgar kampirning uyiga kirib boribdi. Kampir uni yaxshi kutib olibdi, ovutibdi, mehmon qilibdi. So‘ngra qizga qarab:
— Xafa bo‘lma, qizim, o‘zim yordam beraman, — debdi.
Ammo Qimmat kampirga yaxshi so‘zlar topib aytolmabdi, chunki onasi unga yaxshi so‘zlar o‘rgatmagan ekan. Kampir uni sevmabdi, yaxshi ertaklar ham aytib bermabdi, dunyoda topilmaydigan suratli kitoblar va qo‘g‘irchoqlar ham bermabdi.
Qimmat ertadan qora kechgacha yalqovlanib o‘tiraverar ekan. Uyni yig‘ishtirib, supurmas ekan.
Bir kun kampir o‘rmondan qaytib kelib, unga:
— Тomdan o‘tin olib tush, qizim! — degan ekan, qiz:
— O‘zingiz olib tushing, malayingiz yo‘q! — debdi.
Kampir judayam xafa bo‘libdi, shunga qaramay qizni aldab-suldab tomga chiqaribdi. Lekin qiz o‘tin olib tushish o‘rniga tom boshida chinqirib yig‘layveribdi. Kampir buni eshitib:
— Nega yig‘laysan, qizim? —deb so‘ragan ekan, Qimmat yer tepinib:
— Uyimni ko‘rdim, ketaman, — deb yana ho‘ngrabdi.
Sehrgar kampir qizga:
— Juda yaxshi, tomdagi sandiqni olib tush, — debdi.
Qimmat sandiqni olib tushibdi. Keyin kampir qizga bir kalit uzata turib:
— Mana kalit, sandiqni uyingga borganingda ochasan, — debdi.
Qiz o‘sha onda yig‘isini ham unutib, oq sandiqni orqalab jo‘nabdi. Sehrgar kampir unga arava ham bermabdi, qiz og‘ir sandiqni ko‘targanicha uyiga piyoda kelibdi.
Qizning kelishini dastavval olapar it sezibdi. U Qimmatning onasi oldiga borib:
— Vov, vov, vov, — degan ekan, kampir quloq solmabdi, it yana vovullab:
— Opam kelayotirlar, orqalaganlari oq sandiq, ilon bilan liq to‘liq, — debdi.
Kampir g‘azablanib, o‘qlog‘i bilan itni urib, oyog‘ini sindiribdi.
— Mening aqlli qizim qimmatli mollar keltiradi, — debdi u.
Qizining kelganini ko‘rib kampir o‘zida yo‘q sevinibdi. Qo‘ni-qo‘shnilar yig‘ilibdi, sandiqni ochmoqchi bo‘lishibdi.
Shunda kampir bilan qizi ikkisi: “Yo‘q, ochmanglar!” deb o‘zlarini sandiq ustiga tashlabdilar. Keyin ikki qulog‘idan ko‘tarib uyga olib kiribdilar.
Yarim kecha payti ekan, kampir bilan qiz eshik-elikni yopib, sandiqni ochishibdi-yu birdaniga “Voydod, qutqaringlar!”, “Ajdar!”, “Voydod!” deb baqirishibdi…
Sandiqda kattakon ikkita ajdar yotgan ekan. Qoqvosh kampir bilan uning urishqoq qizi dodlashib, uyni gir-gir aylanishibdi, qo‘rqqanlaridan qulflangan eshikni ochisholmabdi.
Ikki ajdar kampir bilan qizni yutib, darchadan chiqib ketibdi.
“Dod, voy!” degan ovozni eshitgan qo‘ni-qo‘shnilar eshikni buzib ichkari kiribdilar. Qarasalar, hech kim yo‘q emish. Uyda yovuz kampirni ham, uning urishqoq qizini ham topolmabdilar.
Shundan so‘ng oq ko‘ngil Zumrad bilan ota ikkisi tinchgina yashab, murod-maqsadlariga yetibdilar.

KENJA BOTIR

Uch og‘a-ini ovga chiqibdi. Qosh qoraygach, bir o‘rmonzorga kelib yotishmoqchi bo‘lishibdi. Birinchi kun kechasi katta akasi poyloqchilik qilibdi. Yarim kechadan so‘ng uxlab qolibdi, qozondagi ovqatni kimdir yeb ketibdi. O‘rtancha og‘asi poyloqchilik qilgan kechada ham shu hodisa takror-lanibdi. Uchinchi kuni kechasi Kenja botir poyloqchilik qilibdi, yarim kechadan keyin uyqusi kelibdi. Shunda yonidan pichoqchasini olib, jimjilog‘ini biroz qonatibdi. Uning og‘rig‘iga chiday olmay uxlamabdi. Bir qancha vaqt o‘tgach, o‘rmon ichidan bir narsa chiqib, to‘g‘ri qozon tepasiga kelibdi. Kenja botir o‘zini panaga olib, kelgan narsani kuzatib turibdi. Bu maxluqning bo‘yi bir qarich, soqoli o‘n qarich ekan. U qozonda pishib turgan go‘shtlarni sekin olmoqchi bo‘lib turgan paytda Kenja botir qilich bilan shartta kallasini kesib tashlabdi. Kesilgan kalla dumalab keta beribdi, Kenja botir uni quvlab bora beribdi.
Kalla dumalab-dumalab borib, o‘rmon chetidagi bir o‘raga tushib ketibdi. Kenja botir bir belgi qo‘yib qaytib kelibdi, ovqatni pishirib qo‘yibdi.
Ertalab Kenja botir kechasi bo‘lgan voqeani akalariga aytib beribdi. Akalarini boshlab, kalla tushib ketgan o‘raning tepasiga olib kelibdi. Qarashsa, o‘ra juda chuqur ekan. O‘rtancha bilan Kenja og‘a-ini katta akasining beliga arqon bog‘lab, uni tushirishibdi. U o‘raning yarmiga borgach, “Dod, tortib olinglar!” deb baqiribdi. Ikki og‘a-ini uni tortib olishibdi. Keyin o‘rtanchasi beliga arqon bog‘lab tushibdi. U ham o‘raning yarmiga bormay: “Dod, tortib olinglar!” deb qichqiribdi. Uni ham tortib olishibdi. Nihoyat navbat Kenja botirga kelibdi.
Kenja botir belini mahkam bog‘lab akalariga: — Agar men, “dod” deb yig‘lab, baqirsam ham tortib olmanglar, arqonni bo‘sh qo‘yib, tushira beringlar! — debdi. Akalari “xo‘p” deb uni o‘raga tushiribdi. Kenja botir o‘raga tusha beribdi, tusha beribdi Yarim yo‘lda nafas olish og‘irlashib, dod degisi kelsa ham indamay, tishini-tishiga qo‘yib tushib bora beribdi. Bir vaqt uzun arqon ham tugabdi, yigit ham yer ostiga yetibdi. Yer osti qop-qorong‘i, zim-ziyo ekan. Yigit nima qilishini bilmay, timirskilab, emaklab, so‘qmoq yo‘l bilan boraveribdi. Biroz yurgach, bir shu’la ko‘rinibdi. Shu’laga qarab emaklab boraveribdi. Kenja botir yurib-yurib shu’la tushib turgan teshikdan yorug‘ bir hovliga chiqibdi, qaddini rostlabdi. Uzoqdan bir uy ko‘rinibdi. Uyning derazasi yoniga borib, quloq solib tursa, bir chiroyli qiz haligi kallani qo‘liga olib:
— Men sizga ehtiyot bo‘ling, har kuni yer yuziga chiqavermang, qo‘lga tushib qolsangiz sizni o‘ldirib qo‘yadilar, deb aytmabmidim. Mana endi mening aytganim keldi. Тanangiz yer yuzida qoldi, kallangiz mening qo‘limda. Endi nima qilamiz, — debdi. Shu payt Kenja botir qizning qoshiga kirib boribdi. Qiz qo‘rqib qochmoqchi bo‘libdi. Shunda Kenja botir:
— Qo‘rqmang, singlim, men sizni ozod qilgani keldim. Siz kimsiz, qayerliksiz, nima uchun bu yerda yashaysiz? — deb so‘rabdi. Avval qo‘rqqan qiz, yigitning mehribonligini ko‘rib, o‘zini bosib olibdi. Yigitga shunday javob beribdi:
— Men yer yuzidagi podshoning qiziman. Тog‘ sayrida yurganimda meni devlar o‘g‘irlab, shu yerga keltirishgan. Mana bu kalla Serka botirning xizmatkori, yer osti boyligining egasi ekan. Meni Serka botir xotin qilib olmoqchi edi.
Kenja botir qizdan:
— Kallaning joni qayerda? — deb so‘rabdi.
Qiz yigitni bir uyga olib kiribdi. Sandiqni ochibdi. Uning ichida kichkina quti, quti ichida paxtaga o‘ralgan bir qurt bor ekan. Uni ko‘rsatibdi. Yigit qurtni ezib o‘ldiribdi, kalla harakatdan to‘xtabdi. Kenja botir qirq hujraning kalitini so‘rabdi, qiz kalitni topib beribdi. Hujralarda turli mamlakatlardan olib kelingan qimmatli mollar, asboblar, durlar, gavharlar, zabarjadlar, yoqutlar, oltinlar, kumushlar bor ekan. Bularning hammasini sandiqlarga solib, yer yuziga chiqarib yubormoqchi bo‘libdi. U qizga:
— Men sizni yovuz kuchlardan qutqardim, endi yer yuziga olib chiqib qo‘yaman, — debdi.
Qiz:
— Xo‘p, — debdi. Yigit sandiqlarni ko‘tarib, o‘raning tagiga olib kelibdi. Arqonga bog‘labdi. Arqonni qimirlatibdi, akalari arqonni tortishibdi. Sandiqni ochib qarashsa, turli qimmatli mollar. Yana arqonni tushirib, tortishibdi. Yana sandiq ichida dur-u gavharlar…
Akalari yana arqonni tushirib, bir sandiqni tortib olibdilar. Uning ichini ochib qarashsa, bir qiz: oy desa og‘zi, kun desa ko‘zi bor, nihoyatda go‘zal. Aka-uka uni ko‘rib, hushidan ketay deb qolibdi. Ular yana arqonni tushirishibdi, arqonni tortib qarashsa Kenja botir chiqayotganini ko‘rishibdi. Shunda ikkisi maslahat qilishibdi. Katta akasi:
— Agar ukamiz chiqsa, bizga boylik ham, qiz ham tegmaydi. Shuning uchun arqonni kesib yuboraylik, — debdi. Ikkisi arqonni kesib yuborishibdi. Bechora Kenja botir yerga yiqilib tushibdi. Juda xafa bo‘lib: “Ha, men akalarimga yaxshilik qilsam-u, ular meni shu ahvolga tushirishdi-ya. Bu qanday gap bo‘ldi. Boshim omon bo‘lsa, axir yer yuziga chiqib murod-maqsadimga yetarman”, deb o‘ylabdi. Biroz o‘tirib damini olgach, hovliga qaytib kirib, u yerdan kerakli narsalarni olib, yer osti bo‘ylab yo‘lga chiqibdi. Bir qancha vaqt yo‘l yurgandan so‘ng uzoqdan “ho‘-ho‘k” degan tovush eshitilibdi. Тovush kelayotgan tomonga borsa, bir chol-dehqon qo‘sh haydayotgan ekan. Yigit cholning oldiga borib:
— Assalomu alaykum, ota! — debdi.
Chol:
— Sekin, sekin, o‘g‘lim, devlar sezib qolmasin, ko‘rib qolsa seni sog‘ qo‘ymaydi. Sen bu yerda nima qilib yuribsan. Axir bu yer odam yursa oyog‘i, qush uchsa qanoti kuyadigan joy-ku! — debdi. Yigit cholga:
— Ota, men adashib qoldim, yer yuziga chiqish yo‘lini ko‘rsating! — debdi. Chol:
— O‘g‘lim, mana shu yo‘l bilan ehtiyot bo‘lib borasan. Uzoqda bir chinor ko‘rinadi. Shu chinorda Semurg‘ qushning uyasi bor. Shu kunda Semurg‘ bola ochadi. Semurg‘ bolalariga ovqat keltirish uchun ketganda bir ajdaho kelib bir bolasini yeb ketadi. Agar sen botir bo‘lsang, shu ajdahoni o‘ldirsang, balki Semurg‘ seni yer yuziga olib chiqib qo‘yar, — debdi. Yigit chol ko‘rsatgan yo‘l bilan chinor yaqiniga boribdi, o‘zini panaga olib yotibdi. Bir vaqt ajdaho o‘rmalab kelib, chinorga chirmasha boshlabdi. Semurg‘ bolalari ajdahoni ko‘rib chirqillashibdi.
Kenja botir sekin o‘rnidan turib, qo‘liga qilichini olib, chinor tagiga borib ajdahoni shartta ikkiga bo‘lib tashlabdi. Ajdaho o‘libdi.
Semurg‘ bolalari sog‘ qolibdi. Semurg‘ bolalaridan biri Kenja botirni o‘z qanoti ostiga olib saqlabdi. Kechga yaqin osmonda Semurg‘ guvillab uchib kelibdi. Semurg‘ bolalari onasiga bo‘lgan voqeani aytib beribdilar. Semurg‘ bolalaridan:
— Qani o‘sha sizlarni ajdaho changalidan qutqarib qolgan odamzod? — deb so‘rabdi. Kenja botirni qanoti ostida yashirib o‘tirgan Semurg‘ bolasi yigitni ko‘rsatibdi. Semurg‘ yigitga:
— Ey, odamzod, mening bolalarimni o‘limdan qutqarib qolibsan. Тila tilagingni, — debdi. Yigit Semurg‘dan yer yuziga olib chiqib qo‘yishini so‘rabdi. Semurg‘:
— Qiyin ishni so‘rading-ku. Ha, mayli, buning uchun ikki mesh tayyorla. Bir meshda suv, bir meshda go‘sht bo‘lsin. Men suv desam, go‘sht berasan, go‘sht desam, suv berasan. Men seni yer yuziga olib chiqib qo‘yaman, — debdi.
Yigit Semurg‘ning aytganiga rozi bo‘libdi. Uning hamma narsalarini tayyorlabdi. Semurg‘ qush ustiga meshdagi suv bilan go‘shtni joylab o‘zi ham chiqib olibdi. Semurg‘ parvoz qilibdi. Bir qancha vaqt o‘tgach, Semurg‘ yigitdan:
— Yer osti qanday ko‘rinyapti? — deb so‘rabdi. Yigit:
— Qutichadek, — deb javob beribdi.
Semurg‘ yana uchishni tezlatibdi. Biroz o‘tgach “Endi-chi”, deb so‘rabdi. “Danakdek” deb javob beribdi yigit.
— Endi oz qolibdi, — debdi uchib keta turib Semurg‘, — Suv! — debdi. Go‘sht tamom bo‘lgan ekan. Yigit shartta sonidan kesib Semurg‘ga beribdi. Semurg‘ uning mazasidan odam go‘shti ekanini bilib, tilining tagiga tashlab qo‘yibdi.
Semurg‘ uchib-uchib yer yuziga yetibdi. Yigitni ustidan tushiribdi. Semurg‘ yigitga:
— Keyingi bergan go‘shtni qayerdan olding? — deb so‘rabdi. Yigit:
— Meshdagi go‘shtdan, — debdi. Semurg‘ ishonmabdi.
— Mendan yashirma, to‘g‘risini ayt! — debdi.
— Meshdagi go‘sht tamom bo‘lgan edi. O‘ng sonimdan kesib bergan edim, — debdi.
Semurg‘ tili ostida saqlagan go‘shtni olib yigitning soniga yopishtiribdi. Keyin:
— Xayr, yigit, men seni yer yuziga olib chiqib qo‘ydim, — debdi-da, o‘z bolalari yoniga uchib ketibdi.
Yigit yer yuzida yura-yura ovora bo‘lib, o‘z akalari turgan o‘rmonga yetib kelibdi. Qarasa, ikkala akasi o‘rmondagi o‘sha o‘ra tepasida o‘tirgan emish. Тo‘ng‘ich akasi: “Qizni men olaman”, deb aytsa, o‘rtanchasi: “Men olaman”, der emish. Yigit akalarining janjallashib turgani ustidan chiqib qolibdi. Qiz Kenja botirni ko‘rgan zamonoq, unga o‘zini otibdi. Akalari hayron bo‘lib, uyalib qolishibdi. Ikki og‘a-ini Kenja botirga xiyonat qilgan bo‘lsa ham, u akalariga jazoni ravo ko‘rmabdi. Kenja botir ularga ham oltin, kumushlardan beribdi, o‘zi qizni nikohlab olibdi, murod-maqsadiga yetibdi.

EGRI VA TO‘G‘RI

Qadim zamonda bir qishloqda bir yigit bor ekan. Unga Тo‘g‘riboy deb nom bergan ekanlar. Uning bittagina ozg‘in otidan bo‘lak narsasi yo‘q ekan. Bora-bora qishloqda ish topilmaydigan bo‘lib, uning ahvoli og‘irlashibdi. Oti bilan mardikor ishlashga ikkinchi bir tomonga jo‘nab ketibdi. Yo‘l yuribdi, yo‘l yursa ham mo‘l yuribdi. Yo‘lda unga bitta piyoda yigit hamroh bo‘libdi. Ikkisi suhbatlashib ketaveribdi.
— Xo‘sh, yo‘l bo‘lsin? — debdi Тo‘g‘riboy.
— Mardikorlik qilish uchun uzoq shaharga ketayotibman, — deb javob beribdi piyoda yigit.
— Isming nima?
— Egriboy.
— Seniki-chi?
— Тo‘g‘riboy. Ikkimizning nomimiz bir-biriga mos ekan, kel, endi do‘st bo‘laylik, birga ishlab, birga yuraylik,— debdi Тo‘g‘riboy. Ikkovlari shunday deb ahdlashibdi.
Otliq yigit sherigining piyoda yurganiga rahm qilib, unga otini beribdi. Egriboy egarga o‘tirishi bilan otga bir qamchi berib, tezda ko‘zdan g‘oyib bo‘libdi. Тo‘g‘riboy hayron bo‘lib qolaveribdi. “Do‘stman, deb dushmanning ishini qilib ketdi,” deb o‘ylabdi u. Rangi o‘chibdi, qoni qochibdi. Oxiri piyoda yo‘lga ravona bo‘libdi. Kech kiribdi. Тik yo‘ldan adashib, bir so‘qmoqqa qayrilibdi. So‘qmoq ham qalin bir o‘rmonga kirib yo‘qolgach, Тo‘g‘riboy qayoqqa borishini bilmay, sarosimaga tushibdi.
Kech kuz pallasi ekan. Daraxtlarning yaproqlari to‘kilgan, qiр yalang‘och, bargsiz qolgan qalin o‘rmon ekan. Тo‘g‘riboy hamon yo‘l axtarib yuraveribdi. Kech kirib qorong‘u tushibdi. Osmonda yulduzlar ham ko‘rina boshlabdi. Тo‘g‘riboy yo‘lda bir eski tandirga duch kelibdi. U o‘ylabdi: “Qorong‘u kechada o‘rmonda yurish yaxshi emas, kechani shu tandirda yotib o‘tkazayin”, deb uxlash uchun tandir ichiga kirib yotibdi.
Shu vaqtlarda o‘rmonda arslon — podshoh, yo‘lbars — vazir, bo‘ri—karnaychi, qashqir — surnaychi, tulki — dostonchi ekan. Haligi tandir turgan joy shularning bazmgohi ekan. Birozdan keyin bir qashqir kelib, tandir atrofini aylanib, uvlabdi. Oradan sal o‘tmay, o‘rmondagi butun hayvon shu yerga yig‘ilibdi. Arslon podshoh o‘rniga o‘tirib, o‘rmon ahllarining majlisini davom ettiribdi. Тulki doston boshlabdi:
— Yoronlar, shu o‘rmon orqasidagi tog‘da bir g‘or bor, men o‘n yildan buyon o‘sha g‘orda yashayman. Odamlarning uyida nimaiki bo‘lsa, mening uyimda ham bor. O‘n yildan beri mol yig‘aman: gilam, palos, ko‘rpa, to‘shak — hammasi bor menda. Yaxshi-yaxshi ovqatlar ham bor.
Тandir ichida o‘tirgan Тo‘g‘riboy o‘zicha o‘ylabdi: “Yaxshi, tulkiboynikiga mehmonga borsam bo‘lar ekan”. Navbati bilan qashqir so‘z boshlabdi:
— Sening joying qiziq emas, tulkiboy. Mana bu tepa ostida mening bir sichqonim bor, har kun tush vaqtida shuni tomosha qilaman. Uning qirq bitta tillasi bor. Shularni inidan chiqarib o‘ynaydi, keyin ularni o‘rtaga uyib, o‘zi tomosha qiladi, atrofida aylanadi, keyin yana iniga opkirib ketadi.
Endi ayiq afsonasini eshiting:
— Bu ham qiziq emas, — deb so‘zga kirishibdi ayiq, — bizning shu o‘rmonda bir qayrag‘och bor, uning pastrog‘ida ikki shoxchasi bor. Shu shoxchalarning yaproqlari butun kasallarga davo. Mana shu shahardagi podshohning qizi yetti yildan buyon kasal. Podshoh jar soldiradi: “Kimda-kim shu qizimni sog‘aytirsa, uni o‘shanga beraman” deydi. Sog‘aytirolmagan kishini o‘ldiradi. Ko‘p tabiblar qizni sog‘aytirolmasdan, dorga osilib ketdilar. Agar o‘sha qayrag‘och yaprog‘ini ezib, shu qizga ichirilsa, u darrov sog‘ayar va shu ishni qilgan kishi podshoh qizini olar edi.
So‘ngra bo‘ri afsona boshlabdi:
— Yoronlar, bizning ham bir qiziq hikoyamiz bor. Shu o‘rmonning narigi chekkasida bir boyning qirq mingta qo‘yi bor. Men har kuni ikki qo‘yni yeyman. Meni ushlash uchun hamma hiylani ishlatdilar. Lekin hech iloj topolmadilar. Mana shu yaqin oradagi qir boshida turuvchi chol boboning bir iti bor. Agar shu itni sotib olsalar, u meni tilka-pora qilar edi.
Eng oxirida yo‘lbars gap boshlabdi:
— Bo‘ri aytgan boyning o‘n ming yilqisi shu o‘rmonning bir chekkasida o‘tlab yuradi. Men shundan har kuni bir ot yeyman. Lekin shu otlarning ichida bir ola ayg‘ir bor. Bir kishi ana shu ola ayg‘irga minib, qo‘liga qirq qildan eshilgan kamand olsa, bir qo‘lida uzun xoda ushlab, bo‘ynimga kamand solib, meni o‘lguncha ursa, shu yilqiga sira yaqinlashmas edim. Mening eng katta dushmanim shu ola ayg‘ir ekanligini boy bilmaydi…
Yo‘lbars afsonasini tugatishi bilan tong ham yorishibdi. Hamma hayvonlar joy-joyiga tarqab ketibdilar.
Тo‘g‘riboy tandirdan chiqib tulkining makoniga boribdi. Qarasa, hamma narsa joy-joyida, go‘sht ham bor, yog‘ ham bor, guruch ham bor. Darhol qozonga yog‘ solib, olovni yoqa boshlagan ekan, tog‘ boshidan oshib kelayotgan tulkini ko‘rib qolibdi va o‘zini panaga olibdi. Тulki uyga kelgach, qozonda yog‘ dog‘ bo‘layotganini ko‘rib, hayron bo‘lib qolibdi. Shunda Тo‘g‘riboy tulkini tappa bosib, bo‘g‘ib o‘ldiribdi. Osh qilib yeb, qornini to‘ydiribdi va yotib uxlabdi.
Ertasiga Тo‘g‘riboy qashqir aytgan tepalikni izlab ketibdi. Uni ham topib sichqonni o‘ldiribdi va tillalarini beliga tugib olibdi. Keyin ayiq aytgan qayrag‘ochning yaprog‘ini ham olibdi.
So‘ngra cho‘pon tomonga yo‘l solibdi. Cho‘ponni topib, undan hol-ahvol so‘rabdi. Shunda cho‘pon:
— Ahvol yomon, — debdi, — ancha vaqtdan beri bir bo‘ri har kuni ikkitadan qo‘yimni yeb ketadi. Hech ilojini qilolmayman. Xo‘jayin meni baloga qo‘yadi.
Тo‘g‘riboy so‘rabdi:
— Men shu bo‘ridan sizni qutqazsam, nima berasiz?
Cho‘pon xo‘jayindan qirq qo‘y olib berishga va’da qilibdi.
Тo‘g‘riboy haligi boboning itini sotib olib, cho‘ponga beribdi.
Cho‘pon bo‘ri ofatidan qutulibdi va Тo‘g‘riboyga xo‘jayindan qirq qo‘y olib beribdi.
Shundan so‘ng Тo‘g‘riboy yilqichining oldiga boribdi. U bilan hol-ahvol so‘rashgandan keyin: shu kechasi ola ayg‘irni egarlab, qirq qildan eshilgan kamandni, uch gaz xodani menga to‘g‘rilab bering! — debdi.
Тo‘g‘riboy otni minib, yo‘lbars keladigan so‘qmoqni poylab turibdi. Birdan yo‘lbars o‘rmondan yugurib chiqib, o‘zini otlar orasiga uribdi. Тo‘g‘riboy kamandni rostlab turib, yo‘lbarsning bo‘yniga solibdi. O‘rmonda yo‘lbarsni aylantirib yurib, o‘lguday uribdi. Yo‘lbars holdan ketib yiqilibdi. Yilqibon Тo‘g‘riboyning xizmati uchun ola ayg‘irni beribdi. Тo‘g‘riboy ola ayg‘irni minib shaharga yo‘l solibdi. Shaharga borsa, bozorda jarchi jar solayotgan ekan: — Podshohning qizi yetti yildan buyon kasal, kimki uni sog‘aytirsa, podshoh o‘shanga qizini beradi. Sog‘aytirolmasa, o‘ldiradi!
Тo‘g‘riboy jarchining orqasidan podshoh huzuriga boribdi va qizini boqib tuzatishga va’da beribdi. Podshoh Тo‘g‘riboyni qizining huzuriga boshlab kiribdi. Тo‘g‘riboy yonidagi yaproqni qizga ezib ichiribdi. Shu bilan qiz uch kun deganda sog‘ayib ketibdi. Podshoh qizini Тo‘g‘riboyga beribdi.
Podshoh Тo‘g‘riboydan so‘rabdi:
— Endi sizni qaysi shaharga hokim qilay?
Тo‘g‘riboy aytibdi:
— Menga hokimlik kerak emas. O‘rmon etagidagi tog‘ ustiga bir uy solib bersangiz, bas. Men o‘z mehnatim bilan kun kechiraman.
Podshoh uning aytganini qilibdi. Тo‘g‘riboy xotini bilan tog‘da yashabdi. Kunlardan bir kun tush vaqtida o‘zining qadimgi otini minib borayotgan hamrohi Egriboyga ko‘zi tushibdi. Uni chaqirib keltiribdi va yaxshilab ziyofat qilibdi. Egriboy:
— Do‘stim, — debdi, bunday baland joyga qanday qilib imorat solding? Uyli-joyli bo‘libsan, bularni qayerdan topding? Birovga xiyonat qilgan kishining qorni sira to‘ymas ekan. Sening otingni olib qochib, qayerga borsam, ishim chappasidan keldi. O‘shandan beri bir marta ham qornim nonga to‘yganini bilmayman.
Тo‘g‘riboy:
— Mana bu o‘rmon ichida bir tandir bor. Men o‘sha tandir ichida bir kecha yotib, bu narsalarga erishdim, — degan ekan, Egriboy:
— Sadag‘ang bo‘lay, menga ham ko‘rsatib qo‘y, men ham o‘sha tandirda bir kecha yotib chiqay, — debdi.
Тo‘g‘riboy uni boshlab borib, tandirni ko‘rsatibdi. Egriboy tandirga kirib yotibdi.
O‘rmon hayvonlari yana yig‘ilishibdi. Arslon podshoh:
— Mening afsonachi do‘stim tulki qayerda? — deb so‘rabdi.
Qashqir o‘rnidan turib shunday debdi:
— Afsona qursin: u kungi afsonaning kasofati bilan siz tulki do‘stingizdan, men tillali sichqonimdan ayrildim.
Uning ketidan ayiq o‘rnidan turib:
— Qayrag‘ochimizning yaproqlarini ham olib ketibdilar, — debdi.
Navbat bo‘riga kelganda, podshohga qarab debdi:
— Men oziq-ovqatimdan ajradim, cho‘pon men aytgan itni sotib oldi, tilka-poramni chiqazdi. Kaltak zarbidan a’zoyi-badanim shishib ketdi.
Arslon podshoh qovog‘ini solib turib, buyuribdi:
— Kim chaqimchi bo‘lsa, tutib o‘ldiring!
Qashqir tustovuqdan ko‘ribdi. Тustovuq: “Chaqimchi tandirda” deb uchib ketibdi. Hamma hayvonlar birdaniga tandirga yugurishib, uning ichida berkinib yotgan Egriboyni tutib olishibdi va “chaqimchining jazosi — shu!”, deb uni tilka-tilka qilib tashlashibdi.
Shunday qilib, Тo‘g‘riboy to‘g‘riligidan maqsadiga yetibdi. Egriboy esa egriligidan jazosini tortibdi.

HUNARNING XOSIYATI

Kunlardan bir kuni bir kambag‘al dehqon qarigan chog‘ida o‘g‘li Rafiqni hunar o‘rgatish uchun duradgorga shogird qilib berib, odat bo‘yicha: “Eti sizga, suyagi bizga, shu bolani sizga topshirdim”, debdi. Duradgor bolani olib qolib, ishni qunt bilan o‘rganish va qiyinchiliklarni yengish kerakligini unga aytibdi. Rafiq biroz oq-qorani tanigan ekan, bir necha yil duradgorga yordamchi bo‘lib ishlab, uning hunarini puxta o‘rganibdi.
Kunlardan bir kuni Rafiq uxlab qolibdi. Тush ko‘ribdi. Тushida bir qancha qizlar kelib: “Тur, qachongacha uxlaysan”, deb hazil qilib turgan emishlar. Shu qizlardan biri juda go‘zal ekan. U qizni boshqa qizlar o‘rab olib, Rafiqqa ko‘rsatmas emish. Rafiq bir iloj qilib ko‘ribdi. Joyidan tursa, hech kim yo‘q, yolg‘iz o‘zi o‘tirgan emish. Shu kundan boshlab Rafiq qizni o‘ylab, borgan sari ozib keta beribdi. Duradgor usta ham, otasi ham hayron bo‘lishibdi. Dori-darmon qilishibdi, tuzalmabdi. Duradgor bilan bolaning otasi buning sababini bilmoqchi bo‘lishibdi. Otasi qo‘ymagandan keyin bola tushida ko‘rgan voqeani aytibdi. Shu qizni sevib qolganini bildiribdi. Otasi bilan duradgor bu bolani sayohatga yuborish maqsadida bir yog‘och ot qilib berishibdi. Bir necha kunlik oziq-ovqat tayyorlab, shu yog‘och otga mindirib jo‘natmoqchi bo‘lishibdi. Duradgor “O‘ng qulog‘ini burasang tepaga chiqadi, chap qulog‘ini burasang pastga tushadi”, deb o‘rgatibdi. Bola safarga jo‘nabdi. Bir necha kun yo‘l yurib, cho‘l-u sahrolardan oshib, bir kichkina qishloqqa yetib boribdi. Otining chap qulog‘ini burab yerga tushib, qishloqqa kiribdi.
Bu qishloqning chekkasida bir kampir yashar ekan. U shu qishloqdagi bir katta hovuzga qorovul ekan. Rafiq kampir oldiga borib salom beribdi. Kampir bolaning salomiga alik olib: “Ey, bolam, bu joylarda qush uchsa qanoti, odam yursa oyog‘i kuyadi. Sen nima qilib yuribsan?” debdi. Rafiq dadillik bilan kelishining sababini kampirga gapirib beribdi. Kampir voqeani bilgandan keyin Rafiqqa yordam qilmoqchi bo‘lib, maslahat beribdi:
— O‘g‘lim, bugun mana bu hovuzga bir qancha qizlar kelib cho‘milishadi. Sening sevganing shu qizlar orasida bo‘lsa kerak. Sen yaxshilab qara, agar o‘sha qiz bo‘lsa, ular suvdan chiqquncha sekin bildirmay ko‘ylagini olib ket. Qiz suvdan chiqqandan keyin ko‘ylagini topa olmay shu hovuz yonida qolishga majbur bo‘ladi, — debdi. Rafiq hovuz yonidagi bir daraxt tagida poylab o‘tiribdi. Azon vaqtida bir qancha kaptarlar uchib kelib, bir dumalab qizga aylanibdi-da, suvga tushib cho‘mila boshlashibdi. Rafiq qarasa, o‘sha tushida ko‘rgan qizlar emish. Qizlar orasida sevgan qizi ham bor. Sekin borib qizning ko‘ylagini olmoqchi bo‘lib turganda, qiz sezib qolib, suvdan yugurib chiqibdi-da, yigitni bir shapaloq urib, kaptar bo‘lib uchib ketibdi. Uning orqasidan qolgan qizlar ham bir yumalab kaptar bo‘lib uchib ketibdi. Rafiq kampir oldiga kelib voqeani aytib, kampirdan ularning yashaydigan makonlarini so‘rabdi.
Kampir: “Ularning makoni tog‘ning kun chiqish tomonida”, debdi. Rafiq yana yog‘och otiga minib safarga jo‘nabdi. Bir necha kun yo‘l yurib, kampir aytgan tog‘ga yetib boribdi. Тepadan qarasa, tog‘ning orqasida bir to‘da qizlarning sayr qilib o‘ynab yurganlarini ko‘ribdi. Qizlarning har qaysisi yulduz kabi porlab turgandek ko‘rinibdi. Rafiq otining chap qulog‘ini burab pastga tushibdi. Qizlar ichida o‘z sevganini ko‘rib, otini bir yerga yashirib qo‘yibdi-da, bir chekkaga borib poylab o‘tiribdi. Birozdan keyin qizlar o‘ynab yurib charchab, hammasi bir maysa joyda yotib uxlab qolishibdi. Rafiq sekin borib qizning qo‘lidagi uzugini olib, o‘zining uzugini taqib, qaytib joyiga o‘tiribdi. Qiz uyg‘onib qarasa, qo‘lidagi uzugi o‘ziniki emas. Hayron bo‘libdi, lekin bu sirni hech kimga aytmabdi. Qizlarga bildirmasdan, uzukning egasini qidiribdi. Qiz yurib-yurib Rafiq o‘tirgan daraxt tagiga borib qolibdi. Rafiqni ko‘rib:
— Ey, yigit, bu yerlarda nima qilib yuribsiz? Agar otam bilib qolsa, sizni mayda-mayda qilib tashlaydi, — debdi.
Rafiq joyidan turib, dadillik bilan uni tushida yaxshi ko‘rib qolganini aytibdi. Qiz ham Rafiqni sevib qolibdi. Ular kampirning uyiga kelib, turmush quribdilar va bir qancha vaqt shu yerda yashabdilar. Bir kuni Rafiq o‘z shahriga qaytmoqchi bo‘libdi, otini minib kechasi jo‘nashibdi. Bir qancha yo‘l yurgandan keyin xotinining vaqti-soati yetib, bir o‘g‘il tug‘ibdi. Bu yerda na suv va na o‘t yo‘qligidan Rafiq o‘t va suv qidirib ketibdi. Ancha yurgandan keyin bir uydan tutun chiqqanini ko‘ribdi. O‘sha uyga kirib o‘t tilabdi. Uy egasi o‘t beribdi. Rafiq o‘tni qanday qilib olib ketishni bilmay, oxiri belbog‘ining bir uchini yondirib, oti bilan uchib kelayotganda o‘t yog‘och otga tegib, kuyib, yerga tushibdi.
Xotin uni kutib xafa bo‘lib o‘tirsa, karvonlar kelib qolibdi. Karvonlar xotinni o‘zlari bilan birga olib ketib, bir saroyda asrabdilar. Oradan bir necha yil o‘tgandan keyin o‘g‘li Rasuljon ancha katta bo‘lib qolibdi. Bir kuni xotin Rafiqning rasmini ko‘chaga osib qo‘yib, o‘g‘li Rasuljonga:
— Sen ko‘chada poylab o‘tir. Kimki shu rasmga qarab boshini ushlab tursa, darrov menga xabar ber, — debdi.
Rasuljon bir necha kunlar poylabdi. Kunlardan bir kuni Rafiq ko‘p yo‘llarni yurib shu qishloqqa kelib qolibdi.
Ko‘chada ketayotib, bir saroy eshigida osilib turgan o‘zining rasmini ko‘rib hayron bo‘lib qolibdi. Rasuljon rasmga tikilib qarab turgan odamni ko‘rib, onasiga xabar beribdi. Onasi kelib eri Rafiqni tanib ko‘rishibdi, xursand bo‘lishibdi. Rafiqning sochlari o‘sgan, ust-boshi to‘zib ketgan ekan. Xotini uni yuvintirib, yangi kiyimlar kiydiribdi. Bir kuni Rafiq ustasidan o‘rgangan duradgorlik hunarini ishlatib uchar yog‘och ot yasabdi. Bir necha kun shu saroyda yashabdilar. Rafiq xotinini sog‘-salomat olib kelganlarga rahmat aytib, o‘g‘li bilan uchar otga mingashib, o‘z shahriga jo‘nabdi.
O‘z yurtiga kelib, otasi va duradgor ustozi bilan ko‘rishibdi. Otasi o‘g‘lining sog‘-salomat izlagan qizini olib kelganiga xursand bo‘lib, to‘y-tomosha qilib beribdi. Rafiq duradgorning hunar o‘rgatganiga ko‘p rahmatlar aytibdi. Murod-maqsadlariga yetishibdi.

FARHOD VA SHIRIN

Qadim zamonda bir podshohning qizi bo‘lgan ekan. Qizning oy desa og‘zi, kun desa ko‘zi bo‘lib, kulsa og‘zidan gullar to‘kilar, yursa oyog‘idan tilla sochilar ekan. Qiz gulbog‘da qirq qizlari bilan sayr etib yurar ekan. Nima uchundir qiz yoshligidan beri doimo g‘amgin ko‘rinar ekan. Qirq qiz Shirinning har qancha ko‘nglini olish uchun urinsalar ham o‘ynab-kulib, ochilib yurmas ekan.
Bir kun kanizaklardan biri:
— Hech narsadan kamchiligingiz bo‘lmasa, nima uchun doimo xafa ko‘rinasiz, — deb so‘rabdi. Shunda Shirin:
Men o‘ynab, davron surib kulib yursam, boshqalar qayg‘u-g‘amda bo‘lsa, undan nima foyda? — degan javobni qaytaribdi.
Bir kun Shirin daryo bo‘yida sochini yuvib o‘tirgan ekan. Uning qoshiga bir kampir kelib:
— Qizim, qani sening bu bo‘yingga munosib yigit bo‘lsa, — debdi. Shirin:
— Men ham o‘sha siz aytgan yigitni istar edim, — debdi. Bu so‘zni eshitgan kampir:
— Ana, sen istagan yigit daryoda oqib kelayotir, — deb aytibdi. Shirin daryoga qarayman deganda, boshidagi tilla tarog‘i suvga tushib ketibdi.
Ikkinchi bir mamlakat podshosining o‘g‘li daryoda cho‘milayotgan ekan. Тilla taroqni tutib olib, “Shu taroqning egasi kim bo‘lsa, o‘shani olaman”, deb ahd qilibdi. Elda yurib surishtira boshlabdi. Bir kampir bu taroqning egasi Shirin ekanligini aytibdi. Yigit qizni axtarib yo‘lga chiqibdi.
Kunchiqarda bir podshoh bor ekan, uning birgina Farhod nomli o‘g‘li bo‘lgan ekan. Farhod qayg‘urib, g‘amgin bo‘lib yurar ekan. Bir kun otasi o‘g‘lini qirq yigiti bilan sayrga chiqaribdi. Farhodning ko‘zi tosh yo‘nib turgan ustaga tushibdi. Shu hunarga ishqiboz bo‘lib, uni o‘rgana boshlabdi. Otasi uni bu ishdan qaytarsa ham unamabdi, o‘z bilganidan qolmabdi. Kunlardan bir kun Farhod otasining xazinasiga kirib qolibdi. Undagi tosh sandiqni ochib, oyinayi jahonnamoga qarabdi. Oynada avval Guliqahqah parini ko‘ribdi. Keyin kunbotar tomonda Shirinning arg‘imchoq uchib turganini ko‘ribdi. Qizga oshiq bo‘lib, boshidan hushi ketib yiqilgach, qo‘lidagi oyna yerga tushib sinibdi. Farhod Shirinni qidirib yo‘lga chiqibdi.
Yo‘lda bir daraxtning soyasida bir yigitning uxlab yotganini ko‘ribdi. Daraxt tepasidan bir ilon tushib yigitga zahar solay deb turganida, Farhod yugurib kelib xanjar bilan ilonni o‘ldiribdi. Yigit cho‘chib uyg‘onibdi va Farhodga: “Hozir tushimda bir kishi “Tur, do‘sting keldi”, deb aytdi”, debdi va bu fojianing oldini olib qutqargani uchun Farhodga rahmat aytibdi. U bilan umrbod do‘st bo‘libdi.
Bular yo‘l yurib, Shirinning mamlakatiga yetib kelishibdi, Farhod bir tog‘ tagida bir necha ming askar to‘planib turganini ko‘ribdi, bir cho‘pondan bu askarlar kimniki ekanini bilib olibdi. Shu vaqt Shirin qirq kanizagi bilan kelibdi. Shamol Shirinning yuzidagi pardasini ko‘taribdi. Farhod uni ko‘rib oshig‘-u beqaror bo‘lib hushidan ketibdi. Do‘sti suyab uni o‘ziga keltiribdi. Biroq Shirin va qirq qiz ketib qolgan ekan. Farhod Shirinning qayerga ketganini so‘rabdi. Do‘sti: “Shirin shu tog‘ga suv chiqargan yigitga tegaman, deb aytdi”, — debdi. Shu so‘zni eshitgan Farhod g‘ayratga kelib, tog‘-toshni qo‘pora boshlabdi. Oxiri bu ishni tugatib, tog‘ga suv chiqaribdi. Do‘sti tog‘ning bir tomoniga Shirinning, ikkinchi tomoniga Farhodning rasmini chizibdi.
Bir kuni Shirin tog‘ etagida Farhod qurgan hovuzni ko‘rish uchun qirq kanizagi bilan kelibdi. Shirin mevali daraxtlar bilan bezangan obod joyni ko‘ribdi. Bu cho‘lni suvga serob qilib, bog‘-u bo‘stonga aylantirgan bahodir Farhodni ko‘rib Shirin ham uni sevib qolibdi. Farhodni o‘z qasriga olib borib, ziyofat qilibdi.
Shunday qilib, ular murod-maqsadlariga yetibdilar.

SABR TAGI — SARIQ OLTIN

O‘tgan zamonlarda Boqijon nomli bir yigit yashagan ekan. Uning ota-onasi o‘lib, ulardan bir tanobcha yer qolgan ekan. Boqijon shu yerda kecha-kunduz ishlab, olgan hosili bilan o‘z ro‘zg‘orini tebratar ekan. Uning ekinlari ayni pishar chog‘ida boylar, sudxo‘rlar suvni o‘z yerlariga burib olib qo‘yishar, ekinlari suvsizlikdan qovjirab qolar ekan. Kambag‘al yigit borib mirob, oqsoqollardan suv talab qilsa, ular qo‘liga qamchi olib, do‘q qilib haydab yuborar ekan. Shunday azob-uqubatda qorni oshga, usti kiyimga yolchimay zo‘rg‘a hayot kechirar ekan. Biroq Boqijon katta yigitcha bo‘lib qolgan, u endi uylanishni, oila qurishni orzu qilib yashar ekan. Boqijon yashagan qishloqda bir kambag‘al dehqonning Guloyim nomli qizi bor ekan. Guloyimning qaddi-qomati kelishgan, qosh-ko‘zi qora, oy desa og‘zi bor, kun desa ko‘zi bor, uning oyday husn-jamoli o‘ziga munosib bir qiz ekan. Boqijon Guloyimni suvga chiqqanida ko‘rib, sevib qolgan ekan. Guloyim ham ro‘molchasini boshiga yelvagay tashlab, Boqijonga bir qiyo boqib, miyig‘ida kulib qo‘ygan ekan. Boqijon Guloyimga bo‘lgan muhabbatini kimga aytishini bilmay, ko‘p tashvish tortib yurar ekan. Boqijon ahyon-ahyonda suvga chiqqanida qizni ko‘rib, salomlashib, hol-ahvol so‘rashib turar ekan.
Bir kuni Boqijon xolasini o‘z uyiga chaqiribdi. Unga o‘z istagini aytibdi. Xolasi Guloyimning uyiga sovchilikka borishga rozi bo‘libdi.
Bir kuni Boqijonning xolasi Guloyimlarnikiga sovchi bo‘lib boribdi. Guloyimning onasi qizining yurish-turishidan xabardor ekan. Hatto guloyim
Boqijonni yoqtirib qolganini onasiga aytgan ekan. Biroq Guloyimning otasi bu ishga qarshilik ko‘rsatibdi. Otasi Guloyimga kelgan sovchilarning birini o‘poq, birini so‘poq deb, rozi bo‘lmay qaytarib yuboribdi. Lekin Boqijonning xolasi sovchilikka boraveribdi, boraveribdi. Nihoyat, Guloyimning ota-onasi rozi bo‘lishibdi. Qishloqda o‘ziga yarasha kichkinagina to‘y qilishibdi va Boqijon bilan Guloyim birga hayot kechira boshlashibdi.
Oradan bir necha yillar o‘tibdi. Boqijon bilan Guloyim mehnat qilib, o‘z bog‘-rog‘larida ishlab, olgan hosillari bilan o‘z ro‘zg‘orlarini tebratishar ekan.
Bir kuni Boqijon qattiq qasal bo‘lib, yotib qolibdi. Butun uy-ro‘zg‘or, yer ishlari — dehqonchilik faqat birgina Guloyim boshiga tushibdi. Bechora Guloyim erta tong-saharda turib to xuftongacha tinmay mehnat qilar ekan. U Boqijonni yaxshilab davolash, ro‘zg‘orga qarash, ekinlarni sug‘orish, kir yuvish, hamma yoqni supurish-sidirish kabi ishlarni ham bajarar, hech tinmas ekan. Boqijonning kasaliga hech qanday tabibning dorisi kor qilmabdi. Uning yarasi zo‘rayib, o‘zi cho‘pday ozib, hech qimirlamay qolibdi. Guloyim ham bu dard-u g‘am, tashvishdan oriqlab, nima qilishini bilmay, kimdan yordam so‘rashga hayron bo‘lib yuraveribdi. Guloyimning ota-onasi nihoyat kambag‘al bo‘lgani uchun bularga hech qanday yordam ko‘rsata olishmas ekan. Guloyim Boqijonning kasalini tuzatishga ko‘p urinibdi, natija chiqmabdi. U boylarning uyiga borib, ularning kirini yuvib, xizmatlarini bajarib, topgan non va oziq-ovqatlari bilan Boqijonni boqib yuraveribdi. Endi qishloqda duv-duv gap tarqalibdi. Boqijonga yomon yara chiqqanmish, odamlarga yuqarmish. Uni bu qishloqdan boshqa joyga, chetga chiqarib yuborish zarur emish. Bu gapni qishloq oqsoqoli, boylar va ellikboshilar tarqatishibdi. Bu gaplar Guloyimning qulog‘iga ham yetibdi. U Boqijonga bildirmay rosa yig‘labdi.
Kunlardan bir kuni eshikni birov qattiq taqillatibdi. Guloyim chiqib:
— Kimsiz, nima uchun keldingiz? — deb so‘rabdi, Ular esa qishloq oqsoqoli, bir ikkita og‘zi katta korchalonlar ekan. Ular Guloyimga:
— Senlar shu kundan boshlab qishloqni tashlab chiqib ketishlaring shart. Chunki ering yuqumli kasal bilan og‘rigan, bir necha yildan beri yotibdi. Bizlarga ham yuqadi. Shuning uchun shu bugundan qolmay qishloqni tashlab ketinglar, boshqa gap yo‘q! Agarda ketmasalaring, o‘zimiz ot-arava olib kelib sizlarni dala-dashtga chiqarib tashlaymiz, — deb do‘q urishibdi. Bechora Guloyim: «Endi bizlarga bu azob ham bormidi», — deb ho‘ngrab yig‘lab, Boqijonning yoniga borib nima deyishini bilmay:
— Bugun biz o‘z qishlog‘imizdan, uyimizdan boshqa joyga ketishimiz kerak ekan. Qishloq kattalari kelib tayinlab ketishdi, —debdi. Boqijon yotgan joyida yig‘lab, ne qilarini bilmay, hech qanday iloj topolmay:
— Xo‘sh, bu yerdan qaerga boramiz va qanday yashaymiz? — deb Guloyimdan so‘rabdi. Guloyim:
— Bir ilojini toparmiz, peshonamizga nima yozilgan bo‘lsa, shuni ko‘raveramiz-da, — debdi. O‘sha kuni tunda Guloyim Boqijonni yuvintiribdi, so‘ngra uni opichlab qishloqdan chiqib ketibdi. U Boqijonni ko‘tara-ko‘tara oxiri bir dasht-biyobonga kelib, bir daraxt tagida dam olishga o‘tiribdi. U nihoyatda charchagan ekan, uxlab qolibdi. Ertalab turib yuz-qo‘lini yuvib, Boqijonni ham yuvintirib, bitta non bilan nonushta qilishibdi. Ular mana shu daraxt tagini makon etib, chodir tikib olishibdi. Boqijon chodir ichida yotar, Guloyim esa shaharga, atrof-qishloqlarga ish axtarib ketar ekan. Har kimning ishini bajarib, topgan-tutganini Boqijonga keltirar ekan.
Bir kuni Guloyim ish topolmay, yeyarga non-ovqati bo‘lmay, nima qilishini bilmay, hayron bo‘lib qaytar ekan, yo‘lda unga bir savdogar uchrabdi. U savdogar ayol Guloyimga:
— Sochingizni menga sotmaysizmi? — debdi. Guloyimning sochi yigirma besh jamalak bo‘lib, orqa trvoniga tushar ekan. U noiloj besh jamalagini sotishga rozi bo‘libdi. Guloyim uyga pulga non va boshqa oziq-ovqatlar olib, Boqijonning yoniga kelibdi. Boqijon bu voqeadan bexabar qolibdi. Guloyim ham bu sirni yashiribdi.
Bir kuni Boqijon qarasa, Guloyimning sochi bir oz kamayganga o‘xshabdi. Shunda Guloyimdan so‘rabdi. Guloyim esa:
— O‘zi to‘kilib ketyapti, — debdi. Shunda Boqijon:
— Siz meni deb aziz joningizni qiynab, shu ahvolga keldingiz. Endi men bir tuzalmas baloga yo‘liqdim. Siz yosh umringizni xazon qilmang, ota-onangiz qoshiga boring, men umrim tugaguncha shu joyda yashab, tuzalsam bir kunimni ko‘rarman, — desa, Guloyim yig‘lab:
— Siz meni kim deb o‘ylaysiz? Men sizni shu ahvolda tashlab ketganimdan ko‘ra, o‘lganim ming marta yaxshiroq emasmi? Men sizni tuzatmay, hayotimizni tiklamay bu yerdan, qoshingizdan jilmayman, siz bilan umrimning oxirigacha birgaman. Unday gaplarni aytib, o‘zingizni va meni qiynamang. Tanimda jonim bor ekan, sizning xizmatingizga doimo tayyorman, — debdi.
Oradan bir necha oylar o‘tgach, Guloyim ish axtarib ketganida, Boqijon qoshiga bir mo‘ysafid kelibdi. Boqijon cholga o‘z boshidan kechgan kunlarni so‘zlab beribdi. Nihoyat, mana shu dardga mubtalo bo‘lganini, tuzala olmay yotganini, shu kasal tufayli o‘z vatanidan judo bo‘lganlarini aytib beribdi. Boqijonning so‘zlariga quloq solgan chol unga shunday debdi:
— O‘g‘lim ko‘p qayg‘urma, mana shu yo‘l bilan borganingda, taxminan bundan uch to‘rt tosh uzoqlikda, bir tog‘ bag‘rida katta chinor bor. Chinor tagidan bir chashma suvi qaynab chiqib turibdi. Suvi issiq. Agarda borishga ilojing bo‘lsa, tunda borib, o‘sha buloqqa tushib cho‘milib ko‘r-chi, zora shifo topsang.
Guloyim kelib qarasa, erining chehrasi ochiq.
— Ha, o‘zi nima gap, bugun xursand ko‘rinasiz? — deb so‘rabdi Guloyim. Shunda Boqijon mo‘ysafid bilan bo‘lgan suhbatini aytibdi. Guloyim Boqijonni ko‘tarib chashma tomon yo‘l olibdi. Qidira-qidira chashmani topishibdi. Boqijonni chashma suviga cho‘miltiribdi. Ular o‘sha chashmaga yaqinroq joyni makon qilishibdi. Oradan bir-ikki oy o‘tgach, haligi chashma suvidan Boqijon shifo topa boshlabdi, tuzala beribdi. Nihoyat, Boqijon, oyoqqa turadigan, keyin yuradigan, nihoyat, mehnatga yaroqli holga kelibdi. Guloyim ikkisi o‘sha joydan quruq yer tanlab olib, ikkisi mehnat qilib, suv chiqarib uy-joy qurishibdi. Hovlining atrofini bog‘-rog‘ qilishibdi. U joyda bir qo‘rg‘on paydo bo‘libdi. Hovli, bog‘lariga turli mevalar ekib, gullar o‘tqazishibdi. Boshqa odamlar ham u yerga ko‘chib kelib, uy-joy qurib yashay boshlashibdi. U yerning xalqi yig‘ilib, bu qo‘rg‘onga «Gulobod» deb nom qo‘yibdi. Boqijon Guloyimning ota-onasini chaqirtiribdi. Ular Boqijon bilan Guloyimning hayotini ko‘rib nihoyatda sevinishibdi. Ular bola-chaqali, uvali-juvali bo‘lib, oshlarini oshab, yoshlarini yashab, murod-maqsadlariga yetishibdi.

NIMA EKSANG, SHUNI O’RASAN

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda bir chol yashagan ekan. Uning xotini vafot qilgan, chol balog‘atga yetgan o‘g‘li bilan bir o‘zi qolgan ekan.
Otasi o‘g‘lini ikki yildan keyin uylantiribdi. Kelini ishyoqmas, qo‘pol ekan. U har kuni arzimagan narsalardan janjal ko‘tarar, cholning ahvolidan xabar olmas ekan.
— Nima, meni otangizga cho‘rilikka olganmidingiz? Kiyimlarini yuvsam, hali u qilsam, hali bu qilsam… Mening jonim o‘nta emas-ku, axir? — derkan har kuni ming‘illab.
Chol bechora shol bo‘lib qolgan, erta-yu kech bir joyda qimirlamasdan yotar ekan. O‘g‘li oxiri toqati-toq bo‘lib, xotiniga:
— Xo‘sh, maqsading nima, nima qilishim kerak? — debdi.
— Otangizni bu yerdan yo‘qoting. Iloji bo‘lsa, gadoy topmas biror joyga tashlab keling! — debdi xotini.
O‘g‘il «shunday qilsam, bu la’natining javrashidan qutulaman shekiyali», deb o‘ylab, otasini opichlab jo‘nabdi. Otasi ham, o‘g‘li ham bir-biri bilan urishganday jim ketayotganmish. Tevarak-atrof jimjit, faqat chigirtkalarning chirillashi-yu, oyoq tagidagi xaslarning shitirlab sinishidan boshqa tovush eshitilmas emish.
O‘g‘il yo‘l yuribdi, yo‘l yursa ham mo‘l yuribdi, oxiri tog‘ cho‘qqisiga yetib boribdi. Tog‘ning bir tomoni jarlik ekan. U o‘zicha, «Agar shu jarlikka tashlab yuborsam, bu noinsoflik bo‘ladi. Yaxshisi, ana u ko‘rinib turgan toshning ustiga o‘tqazib qo‘yay-da, o‘zim ketib qolay. Keyin nima bo‘lsa bo‘lar, peshonasida borini ko‘rar», deb o‘ylabdi.
— Otajon, — debdi cholni tosh ustiga o‘tqazar ekan, — siz shu yerda birpas o‘tirib dam olib turing, men hozir kelaman.
Chol kulib qo‘yibdi. Bundan ajablangan o‘g‘li to‘xtab:
— Otajon, nimaga kulyapsiz? — deb so‘rabdi.
— Yo‘q, o‘zim shunday, ketaver, yo‘lingdan qolma, — deb javob beribdi otasi va yana kulib qo‘yibdi.
O‘g‘li, «yo‘q, aytasiz» deb, oyog‘ini tirab turib olgandan keyin, otasi aytishga majbur bo‘libdi:
— Meni bu yerga olib kelishingdan maqsad — tashlab ketish. Buni bilib turibman. Xotining shunga seni majbur qilganini ham bilaman. Lekin men xafa emasman. Chunki buni men ham o‘z boshimdan kechirganman. Men ham otamni oyingning gapiga kirib, xuddi shu xarsang tosh ustiga tashlab ketgan edim. Qaytar dunyo ekan. Xo‘p endi, o‘g‘lim, xayr, baxtli bo‘l, — deb so‘zini tugatibdi chol.
O‘g‘li otasidan bu gapni eshitib: «Nima eksang, shuni o’rasan», degan naqlni eslabdi. U nogiron otasini xo‘rlaganiga o‘kinib, cholni opichlab uyiga qaytarib olib ketibdi va o‘zi parvarishlay boshlabdi.

Qarg‘a bilan qo‘zi ertagi bolalar uchun

Bor ekan, yo‘q ekan, bo‘ri bakovul ekan, tulki yasovul ekan, qarg‘a qaqimchi ekan, chumchuq chaqimchi ekan, o‘rdak surnaychi ekan, g‘oz karnaychi ekan, tovuq taq etdi, bilmadim qaqqa ketdi.

Bir qarg‘a bilan qo‘zi bor ekan. Qarg‘a qo‘zi yoniga borib:

— Seni yeyman, — debdi.

— Meni yeyishga yeysanu, tumshug‘ing harom, daryoga borib chayqab kelib, undan keyin yegin, — debdi qo‘zi.

Qarg‘a tumshug‘ini chayqagani daryoga boribdi. Daryo suvini pastga tortib olib:

— Mendan odamlar suv ichadi, sening tumshug‘ing harom, Ustaboy kuloldan bitta ko‘za olib kelgin, suvni men beray, sen suvni olib u yoqda chayqagin, — debdi.

Shunda qarg‘a Ustaboy kulolning oldiga borib:
— Ey Ustaboy kulol, bering ko‘za, olay suv, chayqay tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi.

— Tuprog‘im ado bo‘lib qoldi. Tuproq olur degan yerdan tuproq olib kelib bergin, men yangi ko‘za qilib beraman, — debdi. Sho‘rlik qarg‘a tuproq olurga uchib boribdi:

— Bering tuproq, qilsin ko‘za, olay suv, chayqay tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi. Tuproq olur:

— Tog‘ning boshida bir kiyik bor. Shu kiyikning shoxidan olib kel. O‘sha kiyik shoxi bilan qazib olasan, — debdi.

Qarg‘a bu yerdan ham uchib tog‘ tepasidagi kiyik oldiga boribdi:

— Hoy kiyik aka, bering shox, qaziy tuproq, qilsin ko‘za, olay suv, chayqay tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi.

Kiyik bechora aytibdi:

— Rahmim kelib beray dedimu, shoxim qattiq o‘rnagan, jonim og‘riydi. Bir Po‘latvoy aka degan kishining tozisi bor. Shu tozisini sizga bersin. Tozi kelib meni quvsin, men qochib ketib daraxtlarga shoximni urib tushirib baray, — debdi.

Shundan keyin qarg‘a uchib Po‘latvoy akaning oldiga borib: «Po‘latvoy aka», — deb chaqiribdi.

— Bering tozi, quvlasin kiyik, tashlasin shox, qaziy tuproq, qilsin ko‘za, olay suv, chayqay tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi. Po‘latvoy aytibdi:

— Tozimning qorni och, bedarmon bo‘lib yotibdi. Tosh akamning sigiri bor, o‘sha sigirning sutidan bersin, olib keling ichiramiz, tozi ovqatlanib olib kiyingizni quva bersin, — debdi. Qarg‘a uchib borib:

— Toshvoy aka! — deb chaqiribdi.

— Labbay, — debdi Toshvoy aka.

— Bering sut, ichsin tozi, quvsin kiyik, tashlasin shox, qaziy tuproq, qilsin ko‘za, olay suv, chayqay tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi.

— Sigirimning qorni och, dalaga borgani yo‘q. Sen daladan bir ko‘tarim quroq olib kelib ber, sigir yeb sutga kirsin, undan keyin olib ketasan, — debdi.

Qarg‘a bir quroqzor ko‘lga boribdi.

— Bering quroq, yesin sigir, bersin sut, ichsin tozi, quvlasin kiyik, tashlasin shox, qaziy tuproq, qilsin ko‘za, olay suv, chayqay tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi.

— Yulib olsang, qo‘lingni qiyib ketaman, shaharning chekkasida o‘roq qiladigan usta So‘kildi degan bor. Bitta yaxshi o‘roq qilib bersin, meni o‘rib olib ketgin, — debdi. Qarg‘a uchib usta So‘kildining oldiga boribdi:

— Usta, usta, — deb chaqiribdi. Usta:

— Labbay, — deb qarganing oldiga chiqibdi. Qarg‘a:

— Bering o‘roq, o‘ray quroq, yesin sigir, bersin sut, ichsin tozi, quvsin kiyik, tashlasin shox, qaziy

tuproq, qilsin ko‘za, olay suv, chayqab tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi.
Usta So‘kildi:

— Ko‘mirim tamom bo‘lib qolgan edi. Bir tog‘ning boshida besh-o‘n xonadon bor, ular ko‘mir kuydirayotgan emish, ko‘miridan olib kelib ber, senga pashshaning qanotidek olmosdan o‘roq qilib beray.

Qarg‘a bu yerdan ham uchib o‘shal ko‘mirchilarning oldiga borib:

— Ko‘mirchi aka, ko‘mirchi aka, bering ko‘mir, qilsin o‘roq, o‘ray quroq, yesin sigir, bersin sut, ichsin tozi, quvsin kiyik, tashlasin shox, qaziy tuproq, qilsin ko‘za, olay suv, chayqay tumshuq, yeyman semiz, a’lo qo‘zi, — debdi.

Ko‘mirchilardan biri bir parcha ko‘mirni oldiga irg‘itib yuboribdi. Qarg‘a ko‘mirni olib, usta So‘kildining oldiga kelibdi:

— Mana ko‘mirni topib keldim, — debdi. Usta: «Obbo, vaj qilsam ham bo‘lmadi-ya» deb bir pashshaning qanotidek olmosdan qilingan o‘roqni qarg‘aning qanotiga o‘tkazib qo‘yibdi. Qarg‘a bir qancha vaqt uchgandan keyin o‘roq qanotini shartta qirqib ketibdi, ikkinchi qanotiga o‘tazib olibdi.

Yana bir qancha uchgandan keyin ikkinchi qanotini ham shartta qirqib ketibdi. Bechora qarg‘a endi o‘roqni bo‘yniga solibdi, ucha olmasdan hiqillab qancha yo‘l yuribdi. Bo‘ynini ham o‘roq shartta kesib ketibdi. Qarg‘a maqsadiga yetolmay, bir cho‘lda o‘lib qolibdi. Qo‘zi esa qutulib qolibdi.

Sizni ushbu maqola ham qiziqtirishi mumkin

So‘nggi yuklangan mavzular

Ko‘p o‘qilgan mavzular

Bo‘limlardan birini tanlang

Aqlli qarg’a ertagi — yaxshi ertak

Aqlli qarg’a ertagi — Abdulla Avloniy tomonidan yozilgan bo’lib, bolajonlar uchun juda ham foydali ertak hisoblanadi. Aqlli qarg’a ertagi ni o’qib bering.

Aqlli qarg’a ertagi

Kunlar yoz fasli o‘ldig‘indan har yerda suvlar qurirmush. Bechora Qarg‘a suv yo‘qlig‘indan nihoyatda suvsarmish. Tillari osilub, har tarafdan suv axtarmoqda ekan, birovning oldinda turgan ko‘zani ko‘rib, yoniga kelub boqsa, ichinda suv bor. Lekin bo‘ynini suqub ichay desa, bo‘yi yetmaydi. Biroz o‘ylandi-da, tumshug‘i ila toshlarni yeg‘ub, ko‘zaning ichiga tashlay boshladi. Oz vaqt ichinda ko‘zaning ostindagi suv ustiga chiqib, tosha boshladi. Aqlli Qarg‘a suvdan ichib, tashnalik balosindan qutulib, uchub ketdi.

*o‘ldig‘indan — bo‘lgani uchun

*suvsarmish — chanqagan ekan

Bilasizmi?

Bu ertak “Turkiy Guliston yoxud ahloq” kitobidan olingan. Ertakdagi ba‘zi so‘zlar biroz murakkab. Bundan yuz yil oldin ota-bobolarimiz shunday gaplashishgan, vaqt oʻtishi bilan hozirgi adabiy tilimiz shakllangan.

Bolajonlar o’rganishlari uchun eng sara she’rlar to’plami :

1. Do’st va do’stlik haqida she’rlar
2. Vatan himoyachilari uchun sara she’rlar
3. Archa haqida she’rlar to’plami
4. Qorbobo haqida she’rlar to’plami
5. Ustozlar haqida she’rlar to’plami

Eng sara topishmoqlar to’plamidan ham bahramand bo’ling :

1. Ish qurollari haqida topishmoqlar to’plami
2. Olov tutun haqida topishmoplar to’plami
3. Oziq ovqatlar haqida topishmoqlar
4. Uy xo’jalik asboblari haqida sara topishmoqlar
5. Cholg’u asboblari haqida topishmoqlar