MTT uchun Kitoblar

Navoiy vilouati, Zarafshon shahar 2-DMTT uslubchisi Ergasheva Yulduz «MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA INTERFAOL O‘YINLAR ORQALI IJODIY FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH» mavzusidagi maqolalari uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

MAKTABGACHA TALIM MUASSASASI TARBIYACHISINING PEDAGOGIK MAHORATI REJA 1

Pedagogik mahorat – pedagogik kategoriya sifatida Pedagogik mahorat asoslari fanining paydo bo‘lishi buyuk pedagog A. S. Makarenko nomi bilan bevosita bog’liq. A. S. Makarenko bo‘lajak pedagog talabalik davridayoq pedagogik mahorat sirlarini o‘rganishi zarurligini ta’kidlab, shunday deydi: «Tarbiyachi tashkil etishni, yurishni, hazillashishni, quvnoq, jahldor bo‘lishni bilishi lozim, u o‘zini shunday tutishi lozimki, uning har bir harakati tarbiyalasin» . Buyuk pedagogning bu fikriga Ukraina pedagogika instituti olimlari katta mas’uliyat bilan qarashdi. Ular bir necha yillar davomida Makarenko pedagogik mahorati maktabini, mavjud bo‘lgan ilg’or nazariya va amaliyotni atroflicha tahlil qilishdi. Natijada 1979 yili «Pedagogik mahorat asoslari» fani yaratildi va u barcha pedagogika oliy o‘quv yurtlarida o‘qitila boshlandi. A. S. Makarenko (1889 1939)

Pedagogik mahorat – pedagogik kategoriya sifatida Pеdаgоgik fаоliyat bu mаzmunini o’quvchilаrni o’qitish, tаrbiyalаsh, rivоjlаntirish tаshkil qilgаn fаоliyatdir. Shuni yoddа tutish kеrаkki, pеdаgоgik fаоliyat bu bir tоmоnlаmа emаs, bаlki ikki tоmоnlаmа (hаmkоrlikdаgi) fаоliyatdir. Undа ikkitа fаоl tоmоn ishtirоk etаdi: o’qituvchi – o’quvchi (o’quvchi). Mаqsаd – o’quvchi, o’quvchi shахsi, uning rivоjlаnishidir. Mаhоrаt fаоliyatdа nаmоyon bo’lаdi. Pеdаgоgikа fаnidа “pеdаgоgik mаhоrаt” tushunchаsining turli tа’riflаri mаvjud: “o’qituvchining ilmiy bilimlаri, ko’nikmаlаri, mеtоdik sаn’аti vа shахsiy fаzilаtlаri sintеzi” (А. I. Shеrbаkоv); Pеdаgоgik mаhоrаt pеdаgоgik fаоliyatning yuqоri dаrаjаsi bo’lib, u pеdаgоgning bеlgilаngаn vаqt ichidа оptimаl nаtijаlаrgа erishа оlishidа nаmоyon bo’lаdi. (N. V. Kuzminа. , N. V. Kuхаrеv);

Pedagogik mahorat – pedagogik kategoriya sifatida pеdаgоgik mаhоrаt – pеdаgоgik jаrаyonni bilish, uni tаshkil etа оlish, hаrаkаtgа kеltirа оlish, pеdаgоgik jаrаyonning yuqоri sаmаrаdоrligini bеlgilоvchi shахsning ish sifаti vа хususiyatlаri sintеzi (N. N. Аzizхo’jаyеvа); “kаsbiy fаоliyatning yuqоri dаrаjаdа tаshkillаnishini tа’minlоvchi shахs хususiyatlаri kоmplеksi (o’qituvchi fаоliyatining gumаnistik yo’nаltirilgаni, kаsbiy bilimlаri, kаsbiy qоbiliyatlаri vа pеdаgоgik tехnikаsi” (I. А. Zyazyun); Yuqоridаgi fikrlаrdаn kеlib chiqqаn hоldа, “pеdаgоgik mаhоrаt” tushunchаsigа quyidаgi tаrzdа umumlаshgаn tа’rifni bеrish mumkin: Pedagogik mahorat – bu o‘quv jarayonining barcha shakllarini eng qulay va samarali holatda tashkil etish, ularni shaxs kamoloti maqsadlari tomon yo‘naltirish, talabalarda (o‘quvchilarda) dunyoqarash, qobiliyatni shakllantirish, ularda jamiyat uchun zarur bo‘lgan faoliyatga moyillik uyg`otishdir.

Pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari • pedagog shaxsini insonparvarlik yo‘nalishiga ega bo‘lishi, uning qiziqishlari, qadriyat yo‘nalishlari va ideallarining oliy maqsad barkamol avlod tarbiyalashga yo‘naltirilganligi; • mutaxassislik fanlari, o‘qitish metodikasi, pedagogika psixologiyadan mukammal bilimga ega bo‘lish; • pedagogik qobiliyatga ega bo‘lish (muloqotga moyillik, ishchanlik, kelajakni tasavvur qila olish, kasbiy mustaqillik, sensor axborotlarni tezlik bilan anglash (yuzidan uqib olish); • pedagogik madaniyat va texnikani egallash, ya’ni o‘zini boshqara olish, o‘zaro ta’sir etish va hamkorlikda ishlashni uddalash.

Pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari Pedagogik mahorat Pedagog shaxsining insonparvar yo’nalganligi Inson va uning qiziqishlari, ehtiyojlari va xohish istaklari oily qadriyat; milly g’oya va mafkura asosida mustaqil fikrlovchi shaxsni shakllantirish; fuqarolik va vatanparvarlik; ijtimoiy hamkorlik ma’naviy va axloqiy yetuklik; tolerantlik: mehr va muhabbat. Kasbiy bilimlar Falsafiy, sotsiologik, ijtimoiy va metodologik, : psixologik pedagogik: maxsus (ma’lum fanga doir); metodik (fanni o’qitish metodikasi); kompyuter savodxonligi; lingvistik kompetentlik Pedagogik qobiliyat Akademik; didaktik; gnostik (bilishga doir); kommunikativ; tashkilotchilik; pertseptiv; prognostic (bashoratga doir); suggestiv; ekspressiv; kreativ Pedagogik madaniyat va texnika Intellektual madaniyat; siyosiy madaniyat, axboriy madaniyat; mustaqil fikrlash madaniyati; muloqot madaniyati; nutq madaniyati; pedagogic odob; o’z ozini boshqara olish; birgalikdagi hamkorlikdagi faoliyat

N. M. Egamberdiyevaning fikricha, pеdаgоg shахsining insоnpаrvаr yo’nаlgаnligi quyidаgilаrdа yorqin nаmоyon bo’lаdi: Tа’lim mаqsаdi, o’quv tаrbiya jаrаyonining shахsgа yo’nаltirilgаnligi sifаtidаgi shахsgа yangichа qаrаsh Pеdаgоgik munоsаbаtlаrni insоnpаrvаrlаshtirish vа dеmоkrаtlаshtirish Zаmоnаviy shаrоitdа to’g’ridаn to’g’ri mаjburlаshdаn nаtijа bеrmаydigаn mеtоd sifаtidа vоz kеchish Individuаl yondаshuvni yangichа tаlqin etish Ijоbiy mа’nоdаgi “Mеn kоntsеptsiyasi”ni shаkllаntirish

Pеdаgоgik mаhоrаtning аsоsi pеdаgоgik bilimdоnlikdir. Pеdаgоgik bilimdоnlik dеgаndа kоnkrеt tаriхiy dаvrdа qаbul qilingаn mе’yorlаr (nоrmаlаr), stаndаrtlаr vа tаlаblаrgа muvоfiq pеdаgоgik vаzifаni bаjаrishgа qоbillik vа tаyyorlik bilаn bеlgilаnаdigаn intеgrаl kаsbiy shахsiy tаvsifnоmа tushunilаdi. Kаsbiy pеdаgоgik bilimdоnlik dеgаndа esа, pеdаgоgik vоqеlikni izchil idrоk etа bilish vа undа izchil hаrаkаt qilа оlish mаlаkаsini qаmrаb оlаdi.

Pеdаgоgik qobiliyat. Pеdаgоgik qоbiliyatlаr – tа’lim tаrbiyaviy mаqsаdlаr vа o’quvchilаrning individuаl psiхоlоgik хususiyatlаrini hisоbgа оlgаn hоldа zаruriy shаkl, mеtоd vа vоsitаlаrni sаmаrаli qo’llаy оlishdir. Pеdаgоgik qоbiliyatlаr shахsiy didаktik tаshkiliy kоmmunikаtiv

Pеdаgоgik madaniyat. Ilmiy jihatlari Ta’rifi Аksiоlоgik yondаshuvgа ko’rа pеdаgоgik mаdаniyat – tаrbiya hаqidаgi fаn sifаtidа pеdаgоgikа tаyanаdigаn pеdаgоgik qаdriyatlаr mаjmuidir. Ushbu qаdriyatlаr mоddiy vа mа’nаviy shаkllаrdа mаvjud bo’lаdi. Shахsgа yo’nаltirilgаn pеdаgоgik mаdаniyat – bu pеdаgоgik fаоliyatdаgi yondаshuv nuqtаi tаrbiyaviy munоsаbаtlаrni аmаlgа оshiruvchi sub’еkt sifаtidа nаzаrigа ko’rа kаsbiy еtuk pеdаgоg shахsining muhim sifаti. Fаоliyatli yondаshuvgа pеdаgоgik mаdаniyat – bu pеdаgоgik qаdriyatlаrning ko’rа tаdbiq etilishini tа’minlоvchi, o’qituvchi kаsbiy fаоliyatining o’zigа хоs usullаri mаjmuidir. Pеdаgоgik mаdаniyat – bu umuminsоniy mаdаniyatning bir bo’lаgi bo’lib, undа eng аvvаlо, аvlоdlаr аlmаshinuvi vа shахsning ijtimоiylаshuvi kаbi tаriхiy jаrаyon uchun хizmаt qilishdа insоniyat uchun zаrur bo’lgаn mа’nаviy vа mоddiy qаdriyatlаr аks etgаn L. D. Stоlyarеnkо

Pеdаgоgik madaniyat. O’qituvchining pеdаgоgik mаdаniyati quyidаgi kаsbiy аhаmiyatli shахs sifаtlаrining mаvjud bo’lishini tаqоzо etаdi: shахsgа yo’nаlgаnlik: e’tiqоd, ijtimоiy fаоllik, fuqаrоlik tuyg’usining mаvjudligi; kаsbiy ахlоqiy sifаtlаr: insоnpаrvаrlik, jаmоаviylik, аdоlаt, mеhribоnlik, hаqiqаtpаrvаrlik, sаmimiylik, tаlаbchаnlik, bоlаlаrgа nisbаtаn mеhr vа hurmаt, оliyjаnоblilik, хоlislik; pеdаgоgik mеhnаtgа munоsаbаt: vijdоnlilik, jаvоbgаrlik tuyg’usi, fidоkоrlik, bеrilib ishlаy оlish vа o’z pеdаgоgik fаоliyatidаn qоniqish hissi, uni hаyotining mаzmunigа аylаntirа оlish; qiziqishlаr vа mа’nаviy ehtiyojlаr: bilishgа оid fаоllik, tаfаkkurning kеngligi vа tеrаnligi, estеtik mаdаniyat, qiziqishlаrning vа mа’nаviy ehtiyojlаrning ko’pqirrаliligi, yoqtirgаn ijоdiy ishning mаvjud bo’lishi, tаshqi ko’rinish vа nutq mаdаniyati.

Pedagogik faoliyatning tuzilishi va turlari Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun jamiyat oldida, davlat oldida javob beradigan, ta’lim tarbiya beri shda maxsus tayyorlangan o‘qituvchilar mehnati faoliyatidir. O‘qituvchilarning faoliyati pedagogik jarayonning harakat vositasidir. A. Xoliqov tomonidan e’tirof etilganidek, o‘qituvchining pedagogik faoliyatida ijobiy nati ja larga erishishi, mehnat malakasini, ya’ni egallagan bilimlarini o‘zining hayotiy va amaliy faoliyatida nechog‘lik qo‘llay bilishi bilan belgilanadi.

Pedagogik faoliyatning tuzilishi va turlari Pedagogik faoliyat turlari tаrbiyaviy ish o’qitish Tаrbiyaviy ish – bu tаrbiyaning tizimliligi, to’lаligi, uzviyligi vа uzluksizligidir. Tаrbiyaviy ish tаrbiyalаnuvchilаrning muаiyan fаоliyatini tаshkil etuvchi vа аmаlgа оshiruvchi shаkldir. Tаrbiyaviy ishning аsоsiy хususiyati – zаruriylik, fоydаlilik vа tаtbiq etish imkоniyatidаn ibоrаt. O’qitish – qo’yilgаn mаqsаdgа erishishgа yo’nаltirilgаn pеdаgоg bilаn o’quvchilаrning tаrtiblаngаn o’zаrо hаrаkаtidir. O’rgаtish – o’qitish mаqsаdini аmаlgа оshirish bo’yichа pеdаgоgning tаrtiblаngаn fаоliyatini аks ettirsа, o’rgаnish аnglаsh, mаshq qilish, vа egаllаngаn tаjribаlаr аsоsidа хulq аtvоr vа fаоliyatning yangi shаkllаrini egаllаsh jаrаyoni bo’lib, аvvаl egаllаngаnlаri o’zgаrаdi.

Pеdаgоgik faoliyatining tarkibiy qismalari. N. V. Kuzminа pеdаgоgik fаоliyatning o’zаrо biri bilаn аlоqаdоr quyidаgi uch tаrkibiy qismini аjrаtib ko’rsаtаdi: Kоnstruktiv fаоliyat mаzmunli (o’quv mаtеriаlini tаnlаsh vа tizimlаshtirish, pеdаgоgik jаrаyonni rеjаlаshtirish vа tаshkil etish), kоnstruktiv оpеrаtiv (o’zining vа o’quvchilаrning hаrаkаtlаrini rеjаlаshtirish); kоnstruktiv mоddiy (pеdаgоgik jаrаyonning o’quv mоddiy bаzаsini lоyihаlаsh) jihаtlаrni o’zidа аks ettirаdi. Tаshkilоtchilik fаоliyati – o’quvchilаrni fаоliyatning хilmа хil turlаrigа jаlb etish. Kоmmunikаtiv fаоliyat – pеdаgоgning tа’lim оluvchilаr, o’qituvchilаr jаmоаsi, jаmоаtchilik, mаhаllа vа оtа оnаlаr bilаn munоsаbаtini yo’lgа qo’yish.

Tarbiyachi kasbining tarixiy taraqqiyoti va uning jamiyatda tutgan o‘rni. Tarbiyachilik – inson jamiyati tarixi boshlangandan e’tiboran davom etib, shu bilan birga hamma vaqt jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tiborga loyiq e’zozlab kelingan kasbdir. Dеhqоn nоpоb urug’ sеpsа, аchchiq “hоsili”ni bir o’zi “o’rib оlаdi”. O’shа yili. Tarbiyachi bоlаning qаlbigа nоbоp urug’ sеpsа, аchchiq “hоsili”ni butun jаmiyat o’rib оlаdi. Yigirmа yildаn kеyin. . . Muаllim mоddiy bоylik yarаtmаydi, dеydigаnlаr jаmitni ichidаn pоrtlаtuvchi bоmbаdir! O’. Hoshimov

Tarbiyachi kasbining tarixiy taraqqiyoti va uning jamiyatda tutgan o‘rni. Abu Ali ibn Sinoning fikricha “…Tarbiyachi matonatli, sof vijdonli, rostgo‘y va bolani tarbiyalash metodlarini, axloq qoidalarini yaxshi biladigan odam bo‘lmog`i lozim. Tarbiyachi bolaning butun ichki va tashqi dunyosini o‘rganib, uning aql qatlamlariga kira olmog`i lozim”

Tarbiyachi kasbining tarixiy taraqqiyoti va uning jamiyatda tutgan o‘rni. Tarbiyachining o‘rni va uning vazifalari o‘sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash ishiga jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tibor qaratilishining naqadar muhim ahamiyatga egaligi bilan aniqlanadi. Tarbiyachi – guruhdagi o‘quv jarayonining tashkilotchisi dir. Tarbiyachi bolalar uchun mashg’ulot payti, qo‘shimcha mashg’ulotlar va shu bilan birga mashg’ulotdan tashqari paytlarda ham kerakli maslahatlar berishda bilimlar manbaidan biridir. Tarbiyachi odobli, adolatli hamda “bola qalbining injeneri” dir.

Pedagog olim Komil Zaripov o‘qituvchining kasbiy mahorati mazmun va mohiyatini “Ilg‘or o‘qituvchi”, “Ijodkor o‘qituvchi”, “Nova tor o‘qituvchi” timsolida asoslaydi va shunday ta’riflaydi: “Ilg‘or o‘qituvchi” avvalo boshqa o‘qituvchilarga qaraganda o‘z ishiga mas’uliyat bilan qaraydi. Shu sohadagi ijobiy tajribalarni o‘rganib, o‘z darslarida, ta’lim muassasasidan va guruhdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarda qo‘llaydi. Shu orqali u ta’lim va tarbiya sohasida muayyan yutuqlarni qo‘lga kiritadi.

“Ijodkor tarbiyachi”da ham “Ilg‘or tarbiyachi”dagi xususiyatlar bo‘lishi mumkin. Ularning jiddiy farqi shundaki, ilg‘or o‘qituvchi mavjud manbalarni o‘rganib, shular asosida ta’lim tarbiya bo‘yicha muayyan ishlarni amalga oshirsa, ijodkor o‘qituvchi bor manbalarga tanqidiy ko‘z bilan qaraydi. Ko‘p hollarda mavjud metodik yo‘l – yo‘riqlarga o‘z munosabatini bildirib, sharoit va vaziyat taqozosiga, o‘zining imkoniyatlariga qarab mavjud tartiblardan farqli zamonaviy metodik usullardan foydalanadi” “Novator tarbiyachi”, o‘zining yaxlit pedagogik vosita va usullari mavjudligi bilan farqlanib turadi. Shu bilan birga novator o‘qituvchilarda ilmiy tahlil, o‘ziga tanqidiy ko‘z bilan qaray bilish xususiyatlari ham ega bo‘ladi. Ularning ko‘pchiligida g‘oyat murakkab, boshqalar o‘ziga ishonmaydigan sharoitlarda ham o‘z ishlarining to‘g‘ri ekanligiga ishonch bo‘ladi.

MTT uchun Kitoblar

Yashnobod tumanidagi 79-DMTT tarbiyachisi Abduxoliqova Iroda Xolmatovna «O‘YIN – BEBAHO TARBIYACHI» mavzusidagi maqolasi uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

BOLA SHAXSIGA YO‘NALTIRILGAN TA’LIM – FAOL TA’LIM

Опубликовано: 10.02.2023

Yashnobod tumanidagi 79-DMTT tarbiyachisi Amantursunova Yulduz Isabekovna»BOLA SHAXSIGA YO‘NALTIRILGAN TA’LIM – FAOL TA’LIM» mavzusidagi maqolasi uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

SENSOMOTORIKANI RIVOJLANTIRUVCHI DIDAKTIK O‘YINLAR

Опубликовано: 06.02.2023

Navoiy viloyati Uchquduq tumanidagi 11-DMTT tarbiyachisi Gulhayo Yoqubova, «SENSOMOTORIKANI RIVOJLANTIRUVCHI DIDAKTIK O‘YINLAR» mavzusidagi maqolasi uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

ZAMONAVIY TARBIYACHI PROFESSIOGRAMMASI: UNI DOIM RIVOJLANTIRIB BORISH MUHIM

Опубликовано: 25.01.2023

Toshkent viloyati Parkent tumanidagi 12-davlat maktabgacha ta’lim tashkiloti direktori, Yakubova Charos Qobilovna «ZAMONAVIY TARBIYACHI PROFESSIOGRAMMASI: UNI DOIM RIVOJLANTIRIB BORISH MUHIM» mavzusidagi maqolalari uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA
INTERFAOL O‘YINLAR ORQALI IJODIY
FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH

Опубликовано: 19.01.2023

Navoiy vilouati, Zarafshon shahar 2-DMTT uslubchisi Ergasheva Yulduz «MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA INTERFAOL O‘YINLAR ORQALI IJODIY FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH» mavzusidagi maqolalari uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

BIR, IKKI, TORTTA BO‘LIB SAFLANISH
(Predmetsiz)

Опубликовано: 19.01.2023

Navoiy viloyati, Zarafshon shahridagi 5-DMTT jismoniy tarbiya yo‘riqchisi Dilrabo Imomqulova «BIR, IKKI, TORTTA BO‘LIB SAFLANISH (Predmetsiz)» mavzusidagi maqolalari uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA O‘QUV-TARBIYAVIY JARAYONNI MODELLASHTIRISH
(malaka oshirish kurslari misolida)

Опубликовано: 23.12.2022

MTTDMQTMOI o‘quv jarayonini tashkil etish bo‘limi metodisti Umarova Muhayyo A’loxonovna «MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA O‘QUV-TARBIYAVIY JARAYONNI MODELLASHTIRISH (malaka oshirish kurslari misolida)» mavzusidagi maqolalari uchun «Maktabgacha ta’lim metodikasi va nazariyasi» jurnali tomonidan sertifikat bilan taqdirlandi.

Насиба Эрхонова, Зуҳра Рўзиева: Тарбиячи китоби Нутқ ўстириш

Ҳурматли китобхон, азиз тарбиячилар, мудиралар, методистлар, мактабгача таълим тизимининг фидойилари!

Мазкур “Тарбиячи китоби Нутқ ўстириш” замонавий мактабгача таълим ташкилотининг ҳар бир педагог ходимига “Илк қадам” мактабгача таълим ташкилотининг Давлат ўқув дастурини амалга оширишда беминнат ёрдамчи бўла олади. “Тарбиячи китоби Нутқ ўстириш” китоби мактабгача таълим тизими педагогининг ҳар кунлик иш фаолияти учун зарур бўлган нутқ, мулоқот, ўқиш ва ёзиш малакаларини ўстириш бўйича таълимий фаолиятларда фойдаланиш учун мўлжалланган. Қўлланмадаги барча мавзулар “Илк қадам” Давлат ўқув дастури асосида даврийлиги ва мавзулар кетма-кетлигига кўра берилган.

Характеристики

ISBN	978-9943-6294-3-1
Язык	На узбекском
Надпись	Латиница
Количество страниц	384
Издательство	Давр-Пресс
Тип обложки	Твердая
Формат бумаги	А4
Год издания	2021

Книги, продукты, мировая литература, узбекская литература, бизнес и психология, на русском языке, современная узбекская литература, детская литература, религиозная литература, наука и учебники, для абитуриентов, лучшие книги, топ-100 бестселлеров, художественная литература (биографическая литература), биография , на английском языке много другое. Быстрая доставка в Узбекистан

Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash: asoslari, vositalari, usullari

Maqolada biz maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash haqida gaplashamiz. Biz ushbu mavzuni batafsil ko’rib chiqamiz, shuningdek asosiy vositalar va texnikalar haqida gaplashamiz.

Bu nima haqida?

Dastlab, o’rta maktabgacha yoshdagi bolalarning axloqiy tarbiyasi bolaga axloqiy qadriyatlarni o’rgatadigan ta’lim uslublarining butun majmuasini o’z ichiga olgan keng tushuncha ekanligini ta’kidlaylik. Ammo bola, bundan oldin ham, o’z bilim darajasini bosqichma-bosqich oshirib boradi, ma’lum bir ijtimoiy muhitga qo’shiladi, boshqa odamlar bilan o’zaro aloqada bo’lib, o’z-o’zini tarbiyalashni boshlaydi. Shuning uchun kichik maktabgacha yoshdagi bolalarning axloqiy tarbiyasi ham muhimdir, bu haqda biz ham gaplashamiz, chunki aynan shu davrda shaxsiyatda jiddiy o’zgarishlar ro’y beradi.

Axloqiy tarbiyaning mazmuni

Qadim zamonlardan buyon faylasuflar, olimlar, ota-onalar, yozuvchilar va o’qituvchilar kelajak avlodni axloqiy tarbiyalash masalasi bilan qiziqishgan. Yashirmaylik, har bir keksa avlod yoshlarning axloqiy asoslari pasayganligini belgilaydi. Muntazam ravishda yangi tavsiyalar ishlab chiqilmoqda, ularning maqsadi odob-axloq darajasini oshirishdir.

Ushbu jarayonga davlat katta ta’sir ko’rsatadi, bu aslida zarur insoniy fazilatlarning ma’lum bir to’plamini shakllantiradi. Masalan, ishchilar eng sharafli bo’lgan kommunizm davrlarini ko’rib chiqing. Har qanday vaqtda yordamga kelishga va rahbariyat buyrug’ini aniq bajarishga tayyor bo’lgan odamlar maqtovga sazovor bo’lishdi. Ma’lum ma’noda shaxsiyat ezilgan, kollektivchilar esa eng yuqori baholangan. Kapitalistik munosabatlar birinchi o’ringa chiqqanda, nostandart echimlarni izlash qobiliyati, ijodkorlik, tashabbuskorlik va tadbirkorlik kabi insoniy xususiyatlar asosiy o’rinni egalladi. Tabiiyki, bularning barchasi bolalar tarbiyasida o’z aksini topgan.

Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash nima uchun kerak?

Ko’pgina olimlar bu savolga har xil javob berishadi, ammo har qanday holatda ham javob noaniq. Aksariyat tadqiqotchilar shunga qaramay, bolada bunday fazilatlarni tarbiyalash mumkin emas, faqat ularni singdirishga harakat qilishingiz mumkin degan fikrga qo’shilishadi. Har bir bolaning individual idrokini belgilaydigan narsani aniq aytish qiyin. Ehtimol, bu oiladan kelib chiqqan. Agar bola xotirjam, yoqimli muhitda o’sgan bo’lsa, unda undagi bu fazilatlarni “uyg’otish” osonroq bo’ladi. Zo’ravonlik va doimiy stress sharoitida yashaydigan bola o’qituvchining urinishlariga kamroq berilib ketishi mantiqan to’g’ri. Bundan tashqari, ko’plab psixologlarning ta’kidlashicha, muammo bola uyda va jamoada beriladigan tarbiya o’rtasidagi nomuvofiqlikda. Bunday qarama-qarshilik oxir-oqibat ichki ziddiyatga aylanishi mumkin.

Masalan, ota-onalar bolada egalik va tajovuzkorlik tuyg’usini tarbiyalashga, tarbiyachilar esa – xayrixohlik, do’stona va saxiylik kabi fazilatlarni tarbiyalashga harakat qilayotgan voqeani olaylik. Shu sababli, bola ma’lum bir vaziyat to’g’risida o’z fikrini shakllantirishda biroz qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Shuning uchun hozirgi paytda ota-onasi qaysi tamoyillarga amal qilishidan qat’i nazar, yosh bolalarni ezgulik, halollik, adolat kabi eng yuqori qadriyatlarga o’rgatish juda muhimdir. Buning yordamida bola ma’lum bir ideal variant borligini tushunadi va o’z fikrini shakllantira oladi.

Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning asosiy tushunchalari

Tushunadigan birinchi narsa shundan iboratki, trening har tomonlama bo’lishi kerak. Biroq, zamonaviy dunyoda, biz bir tarbiyachidan ikkinchisiga o’tayotgan bola mutlaqo qarama-qarshi qadriyatlarni o’zlashtiradigan vaziyatni tobora ko’proq kuzatmoqdamiz. Bunday holda, odatdagi o’quv jarayoni mumkin emas, u tartibsiz bo’ladi. Hozirgi vaqtda maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy-vatanparvarlik tarbiyasining maqsadi ham kollektivistning, ham shaxsning fazilatlarini har tomonlama rivojlantirishdir.

Ko’pincha o’qituvchilar shaxsga yo’naltirilgan nazariyani qo’llaydilar, buning natijasida bola nizoga tushmasdan o’z fikrini ochiq aytishni va o’z pozitsiyasini himoya qilishni o’rganadi. Shu tarzda o’z-o’zini hurmat qilish va ahamiyatlilik shakllanadi.

Biroq, maksimal natijalarga erishish uchun maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash usullari ataylab va maqsadga muvofiq tanlanishi kerak.

Yondashuvlar

Axloqiy xarakterni shakllantirish uchun bir nechta yondashuvlar mavjud. Ular o’yin, mehnat, ijodkorlik, adabiy asarlar (ertaklar), shaxsiy misol orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari, axloqiy tarbiyaga har qanday yondashuv uning barcha shakllariga ta’sir qiladi. Keling, ularni ro’yxatlang:

• vatanparvarlik tuyg’ulari;
• hokimiyatga munosabat;
• shaxsiy fazilatlar;
• jamoaviy munosabatlar;
• aytilmagan odob-axloq qoidalari.

Agar o’qituvchilar ushbu yo’nalishlarning har birida kamida bir oz ishlasalar, demak ular allaqachon ajoyib bazani yaratmoqdalar. Agar butun tarbiya va ta’lim tizimi bir xil sxema bo’yicha ishlasa, ko’nikma va bilimlar bir-biriga qatlam bo’lib, sifatlarning ajralmas majmuasini tashkil etgan bo’lar edi.

Muammolar

Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash muammolari shundaki, bola ikki hokimiyat o’rtasida o’zgarib turadi. Bir tomondan, bular o’qituvchilar, boshqa tomondan, ota-onalar. Ammo bu masalaning ijobiy tomoni ham bor. Erta bolalik ta’limi bilan shug’ullanadigan provayderlar va ota-onalar katta natijalarga erishish uchun birgalikda ishlashlari mumkin. Ammo, boshqa tomondan, bolaning shakllanmagan shaxsiyati juda chalkash bo’lishi mumkin. Shu bilan birga, bolalar o’zlarining ustozi deb bilgan odamning xatti-harakatlari va reaktsiyalarini ong osti darajasida nusxalashlarini unutmaylik.

Ushbu xatti-harakatning eng yuqori nuqtasi dastlabki maktab yillariga to’g’ri keladi. Agar Sovet davrida har bir bolaning barcha kamchiliklari va xatolari hamma ko’rishi uchun tarbiyalangan bo’lsa, zamonaviy dunyoda bunday muammolar yopiq eshiklar ortida muhokama qilinadi. Bundan tashqari, olimlar tanqidga asoslangan ta’lim va mashg’ulotlar samarali bo’la olmasligini uzoq vaqtdan beri isbotlab kelmoqdalar.

Ayni paytda har qanday muammolarni ommaviy ravishda oshkor qilish jazo sifatida talqin qilinmoqda. Bugungi kunda ota-onalar o’qituvchidan shikoyat qilishlari mumkin, agar uning ish uslublari qoniqmasa. E’tibor bering, aksariyat hollarda bu aralashuv etarli emas. Ammo katta maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy va vatanparvarlik tarbiyasida tarbiyachining obro’si katta ahamiyatga ega. Ammo o’qituvchilarning faoliyati tobora kamayib bormoqda. Ular betaraf bo’lib, bolaga zarar etkazmaslikka harakat qilishadi, lekin shu tarzda va unga hech narsa o’rgatmasdan.

Maqsadlar

Katta maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning maqsadlari:

• biron bir narsa haqida turli xil odatlar, fazilatlar va g’oyalarni shakllantirish;
• tabiatga va boshqalarga insonparvarlik munosabatini tarbiyalash;
• vatanparvarlik tuyg’ularini shakllantirish va o’z mamlakatlari bilan faxrlanish;
• boshqa millat vakillariga nisbatan bag’rikeng munosabatni tarbiyalash;
• jamoada samarali ishlashga imkon beradigan aloqa qobiliyatlarini shakllantirish;
• o’zini o’zi qadrlashni etarli darajada shakllantirish.

Imkoniyatlar

Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash ba’zi vositalar va metodlardan foydalangan holda sodir bo’ladi, biz ularni quyida muhokama qilamiz.

Birinchidan, bu ijodkorlik o’zining barcha ko’rinishlarida: musiqa, adabiyot, tasviriy san’at. Bularning barchasi tufayli bola dunyoni obrazli ravishda idrok etishni va uni his qilishni o’rganadi. Bundan tashqari, ijodkorlik o’z his-tuyg’ularingizni va his-tuyg’ularingizni so’zlar, musiqa yoki rasmlar orqali ifoda etish imkoniyatini beradi. Vaqt o’tishi bilan, bola har kim o’zini o’zi xohlaganicha anglash uchun erkin ekanligini tushunadi.

Ikkinchidan, bu sog’lom psixikani shakllantirishning zarur omili bo’lgan tabiat bilan aloqa. Dastlab, tabiatda vaqt o’tkazish har doim nafaqat bolani, balki har qanday odamni ham kuch bilan to’ldirishini ta’kidlaymiz. Atrofdagi dunyoni kuzatib, bola tabiat qonunlarini tahlil qilishni va tushunishni o’rganadi. Shunday qilib, chaqaloq ko’plab jarayonlarning tabiiy ekanligini tushunadi va ulardan uyalmaslik kerak.

Uchinchidan, o’yinlarda, ishda yoki ijodda o’zini namoyon qiladigan faoliyat. Shu bilan birga, bola o’zini ifoda etishni, o’zini tutishni va o’zini qandaydir tarzda namoyon etishni, boshqa bolalarni tushunishni va muloqotning asosiy tamoyillarini amalda qo’llashni o’rganadi. Bundan tashqari, buning natijasida chaqaloq muloqot qilishni o’rganadi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning muhim vositasi atrof-muhitdir. Ular aytganidek, chirigan olma savatida va sog’lig’i tez orada buzila boshlaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash vositalari, agar jamoada to’g’ri atmosfera bo’lmasa, samarasiz bo’ladi. Atrof-muhitning ahamiyatini ortiqcha baholash mumkin emas, chunki zamonaviy olimlar uning ulkan rol o’ynashini isbotladilar. E’tibor bering, agar inson hech narsaga intilmasa ham, muloqot muhiti o’zgarganda, u sezilarli darajada yaxshi tomonga o’zgaradi, maqsad va istaklarni egallaydi.

Katta maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy-vatanparvarlik tarbiyasi davomida mutaxassislar uchta asosiy usulga murojaat qilishadi.

Bu o’zaro hurmat va ishonchga asoslangan o’zaro aloqalar o’rnatish haqida. Bunday aloqa bilan, hatto manfaatlar to’qnashuvi bilan ham, bu mojaro emas, balki muammoni muhokama qilish boshlanadi. Ikkinchi usul yumshoq ishonchli ta’sir bilan bog’liq. Bu shuni anglatadiki, ma’lum bir vakolatga ega bo’lgan tarbiyachi bolaning xulosalariga ta’sir qilishi va agar kerak bo’lsa, ularni tuzatishi mumkin. Uchinchi usul – musobaqalar va musobaqalarga ijobiy munosabatni shakllantirish. Aslida, albatta, raqobatga munosabat tushuniladi. Bolada ushbu atama haqida to’g’ri tushunchani shakllantirish juda muhimdir. Afsuski, ko’pchilik uchun bu salbiy rangga ega va boshqa odamga nisbatan yomonlik, hiyla-nayrang va xiyonat bilan bog’liq.

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun axloqiy ta’lim dasturlari o’ziga, atrofdagi odamlarga va tabiatga nisbatan uyg’un munosabatni rivojlantirishni nazarda tutadi. Shaxsning axloqini ushbu sohalarning faqat bittasida rivojlantirish mumkin emas, aks holda u kuchli ichki qarama-qarshiliklarni boshdan kechiradi va oxir-oqibat ma’lum bir tomonga suyanadi.

Amalga oshirish

Maktabgacha yoshdagi bolalarda axloqiy fazilatlarni tarbiyalash ba’zi bir asosiy tushunchalarga asoslanadi.

Ta’lim muassasasida siz bolaga bu erda uni sevishini tushuntirishingiz kerak. Tarbiyachi o’z mehrini va mehrini namoyon etishi juda muhimdir, chunki u holda bolalar ushbu ko’rinishlarni barcha xilma-xillikda o’rganadilar, ota-onalar va o’qituvchilarning harakatlarini kuzatadilar.

Yomon irodani va tajovuzkorlikni qoralash bir xil darajada muhimdir, lekin ayni paytda bolani o’zlarining haqiqiy his-tuyg’ularini bostirishga majburlamang. Buning siri – uni ijobiy va salbiy his-tuyg’ularni to’g’ri va etarli darajada ifoda etishga o’rgatishdir.

Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning asoslari muvaffaqiyat vaziyatlarini yaratish va bolalarni ularga javob berishga o’rgatish zarurligiga asoslanadi. Chaqaloq maqtov va tanqidni to’g’ri qabul qilishni o’rganishi juda muhimdir. Bu yoshda, taqlid qila oladigan kattalarga ega bo’lish katta ahamiyatga ega. Ko’pincha bolalik davrida ongsiz butlar yaratiladi, ular kattalar davrida odamning boshqarib bo’lmaydigan harakatlari va fikrlariga ta’sir qilishi mumkin.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy va axloqiy tarbiyasi asosan boshqa odamlar bilan muloqotga emas, balki mantiqiy muammolarni hal qilishga ham asoslangan. Ularning yordami bilan bola o’zini anglashni va uning harakatlariga tashqi tomondan qarashni, shuningdek, boshqa odamlarning harakatlarini talqin qilishni o’rganadi. O’qituvchilar uchun aniq maqsad – ularning his-tuyg’ulari va begonalarini tushunish qobiliyatini rivojlantirish.

Tarbiyaning ijtimoiy qismi bolaning tengdoshlari bilan birgalikda barcha bosqichlarni bosib o’tishida. U ularni va uning yutuqlarini ko’rishi, hamdard bo’lishi, qo’llab-quvvatlashi va sog’lom raqobatni his qilishi kerak.

Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashning asosiy vositalari tarbiyachining kuzatuvlariga asoslanadi. U ma’lum bir davrda bolaning xatti-harakatlarini tahlil qilishi, ijobiy va salbiy tendentsiyalarni qayd etishi va bu haqda ota-onalarga xabar berishi kerak. Buni to’g’ri usulda bajarish juda muhimdir.

Ma’naviyat muammosi

Axloqiy tarbiyaning muhim qismi ko’pincha ma’naviy tarkibiy qism yo’qoladi. Ham ota-onalar, ham o’qituvchilar uni unutishadi. Ammo axloqiylik aynan ma’naviyatga asoslanadi. Bolaga yaxshini va yomonni o’rgatish mumkin, yoki u o’zi nimani yaxshi va nima yomonligini tushunganida, siz uning ichida shunday ichki holatni rivojlantira olasiz.

Diniy yo’nalishdagi bolalar bog’chalarida bolalar ko’pincha o’z mamlakatlari bilan faxrlanish hissi bilan tarbiyalanadilar. Ba’zi ota-onalar farzandlariga diniy e’tiqodni o’zlari singdiradilar. Bu olimlar buni qo’llab-quvvatlaydi degani emas, lekin ba’zi hollarda bu juda foydali. Biroq, aksariyat hollarda chaqaloqlar diniy oqimlarning murakkab girdobida adashib qolishadi. Agar siz bolalarga buni o’rgatsangiz, unda bu juda to’g’ri bajarilishi kerak.Shakllanmagan odamga hech qanday ixtisoslashgan kitoblar bermang, chunki ular uni osonlikcha adashtiradi. Ushbu mavzu haqida tasvirlar va ertaklar yordamida aytib berish yaxshiroqdir.

Fuqarolik tarafkashligi

Bolalar uchun ko’plab ta’lim muassasalarida fuqarolik tuyg’ulariga e’tibor qaratilgan. Bundan tashqari, ko’plab g’amxo’rlar bunday his-tuyg’ularni axloqning sinonimi deb bilishadi. O’tkir sinf tengsizligi mavjud bo’lgan mamlakatlarda bolalar bog’chalarida tarbiyachilar ko’pincha bolalarda o’z davlatlariga cheksiz muhabbatni singdirishga harakat qilishadi. Shu bilan birga, bunday axloqiy tarbiyada foydali narsa kam. Diqqatsiz muhabbatni o’rgatish aqlga sig’maydi, avvaliga bolalar tarixini o’rgatish va vaqt o’tishi bilan o’z munosabatini shakllantirishga yordam berish yaxshiroqdir. Biroq, hokimiyatni hurmat qilishni rivojlantirish kerak.

Estetika

Go’zallik tuyg’usini rivojlantirish ota-onaning muhim qismidir. Bu xuddi shunday ishlamaydi, chunki bolada oilada qandaydir asos bo’lishi kerak. U erta bolalik davrida, bola ota-onasini kuzatganda yotqiziladi. Agar ular yurishni, teatrlarga tashrif buyurishni, yaxshi musiqa tinglashni, san’atni tushunishni yaxshi ko’rsalar, demak, bola o’zi anglamay, barchasini o’ziga singdiradi. Bunday chaqaloq uchun go’zallik tuyg’usini uyg’otish ancha oson bo’ladi. Bolani uni o’rab turgan hamma narsada yaxshi narsani ko’rishga o’rgatish juda muhimdir. Ochig’ini aytaylik, hamma kattalar ham unga egalik qilmaydi.

Bolalikdan boshlab yaratilgan ushbu poydevorlar tufayli dunyoni o’zgartiradigan va asrlar davomida o’z nomlarini qoldiradigan iste’dodli bolalar etishib chiqadi.

Atrof-muhit komponenti

Ayni paytda ekologiya ta’lim bilan chambarchas bog’liq, chunki erning foydalariga insoniy va oqilona munosabatda bo’ladigan avlodni tarbiyalash juda muhimdir. Zamonaviy odamlar bu vaziyatni boshladilar va ekologiya masalasi ko’pchilikni tashvishga solmoqda. Ekologik falokat qanday yuz berishi mumkinligini hamma yaxshi tushunadi, ammo pul baribir birinchi o’rinda turadi.

Zamonaviy bolalar ta’limi va tarbiyasi bolalarda o’z erlari va atrof-muhit uchun mas’uliyat hissini tarbiyalashning jiddiy vazifasi hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama axloqiy-vatanparvarlik tarbiyasini ushbu jihatsiz tasavvur etib bo’lmaydi.

Atrof-muhitni anglaydigan odamlar orasida vaqt o’tkazadigan bola hech qachon ovchiga aylanmaydi, hech qachon axlatni ko’chaga tashlamaydi va hokazo. U o’z makonini tejashni yoshligidan o’rganadi va bu tushunchani avlodlariga etkazadi.

Maqolani yakunlar ekanmiz, aytaylik, bolalar butun dunyo kelajagi. Bu bizning sayyoramizning umuman kelajagi bor-yo’qligi keyingi avlodlar qanday bo’lishiga bog’liq. Maktabgacha yoshdagi bolada axloqiy tuyg’ularni tarbiyalash barcha o’qituvchilar intilishi mumkin bo’lgan va yaxshi maqsaddir.