Ekologiya fanidan darslik

Muhim ekologik omillardan yana biri yorug`lik, ya’ni quyosh radiatsiyasi bo`lib, bu omil barcha tirik mavjudotlar uchun yagona energiya manbai hisoblanadi. Tekshirishlar ko`rsatilishicha quyosh sirtidagi harorat 50000S bo`lib, undan har gektar maydonga yilida o`rtacha 9 mlrd. kaloriya energiya yetib keladi. Uning qariyb yarmi ko`zga ko`rinadigan (to`lqin uzunligi 0,40-0,076 mkm) nur bo`lib, qolgani ko`zga ko`rinmaydigan infraqizil (50%), ultrabinafsha (1%) va radioaktiv nurlardir. Bu nurlar organizmga turlicha ta’sir ko`rsatadi. Masalan, ultrabinafsha nurlarining 0,25-0,30 mkm uzunlikdagi to`lqinlari organizmda «D» vitaminining hosil bo`lishiga yordamlashadi, uning 0,20-0,30 mkm uzunlikdagi to`lqinlari mikroorganizmlarni o`ldiradi (jarrohlikda qo`llaniladigan kvarts lampalari shunday nur beradi), 0,38-0,40 mkm o`zunlikdagi to`lqinlari esa fotosintez jarayoniga qatnashadi.

Ekologiya – Ecology

Ekologiya (dan.) Yunoncha: oxos , “uy” va -λosa , “o’rganish”) [A] ning filialidir biologiya [1] ning tarqalishi va mo’l-ko’lligining fazoviy va vaqtinchalik naqshlariga tegishli organizmlar sabablari va oqibatlari, shu jumladan. [2] Qiziqarli mavzularga quyidagilar kiradi biologik xilma-xillik, tarqatish, biomassa va populyatsiyalar organizmlar, shuningdek, ularning ichida va o’rtasidagi hamkorlik va raqobat turlari. Ekotizimlar ning dinamik ravishda o’zaro ta’sir qiluvchi tizimlari organizmlar, jamoalar ular va atrof-muhitning tirik bo’lmagan tarkibiy qismlari. Kabi ekotizim jarayonlari birlamchi ishlab chiqarish, pedogenez, ozuqa moddalarining aylanish jarayoni va uy qurilishi, atrof-muhit orqali energiya va moddalar oqimini tartibga soling. Ushbu jarayonlar hayotning o’ziga xos xususiyatlariga ega organizmlar tomonidan ta’minlanadi.

Ekologiya bilan sinonim emas ekologizm yoki aniq tabiiy tarix. Ekologiya fanlari bilan chambarchas bog’liq evolyutsion biologiya, genetika va etologiya. Ekologlar uchun muhim e’tibor biologik xilma-xillikning ekologik funktsiyaga qanday ta’sir qilishini tushunishni yaxshilashdir. Ekologlar quyidagilarni tushuntirishga intilishadi:

• Hayotiy jarayonlar, o’zaro ta’sirlar va moslashuvlar
• Materiallarning harakati va energiya tirik jamoalar orqali
• The ketma-ket ekotizimlarning rivojlanishi
• The mo’llik va sharoitida organizmlarning tarqalishi va bioxilma-xillik atrof-muhit.

Ekologiya amaliy qo’llanmalarga ega tabiatni muhofaza qilish biologiyasi, botqoqlik boshqaruv, tabiiy resurslarni boshqarish (agroekologiya, qishloq xo’jaligi, o’rmon xo’jaligi, agro o’rmonzorlari, baliqchilik ), shaharsozlik (shahar ekologiyasi ), jamiyat salomatligi, iqtisodiyot, Asosiy va amaliy fan va insonning ijtimoiy o’zaro ta’siri (inson ekologiyasi ). U odamlardan ajratilgan deb qaralmaydi. Organizmlar (shu jumladan odamlar) va resurslar tuzmoq ekotizimlar bu esa, o’z navbatida, saqlanib qoladi biofizik yashashga ta’sir qiluvchi o’rtacha jarayonlarni ta’minlaydigan teskari aloqa mexanizmlari (biotik ) va tirik bo’lmagan (abiotik ) sayyoramizning tarkibiy qismlari. Ekotizimlar hayotni qo’llab-quvvatlovchi funktsiyalarni qo’llab-quvvatlaydi va ishlab chiqaradi tabiiy kapital kabi biomassa ishlab chiqarish (oziq-ovqat, yoqilg’i, tola va dori-darmon), tartibga solish iqlim, global biogeokimyoviy tsikllar, suv filtratsiyasi, tuproq shakllanishi, eroziyani nazorat qilish, toshqinlardan himoya qilish va boshqa ko’plab tabiiy, ilmiy, tarixiy, iqtisodiy yoki tabiiy ahamiyatga ega xususiyatlar.

“Ekologiya” so’zi (“Ökologie”) 1866 yilda nemis olimi tomonidan kiritilgan Ernst Gekkel. Ekologik fikr falsafadagi, xususan axloq va siyosatdagi oqimlarning kelib chiqishi hisoblanadi. [3] Kabi qadimgi yunon faylasuflari Gippokrat va Aristotel o’zlarining tadqiqotlarida ekologiyaning asoslarini yaratdilar tabiiy tarix. Zamonaviy ekologiya ancha qat’iylashdi fan 19-asrning oxirida. Evolyutsion moslashish bilan bog’liq tushunchalar va tabiiy selektsiya zamonaviy toshga aylandi ekologik nazariya.

Mundarija

• 1 Tashkilotning darajasi, ko’lami va ko’lami
  • 1.1 Ierarxiya
  • 1.2 Biologik xilma-xillik
  • 1.3 Habitat
  • 1.4 Mart
  • 1.5 Mart qurilishi
  • 1.6 Biyom
  • 1.7 Biosfera
  • 1.8 Aholi ekologiyasi
  • 1.9 Metapopulyatsiyalar va migratsiya
  • 1.10 Jamiyat ekologiyasi
  • 1.11 Ekotizim ekologiyasi
  • 1.12 Oziq-ovqat tarmoqlari
  • 1.13 Trofik darajalar
  • 1.14 Keystone turlari
  • 2.1 Holisizm
  • 3.1 Xulq-atvor ekologiyasi
  • 3.2 Kognitiv ekologiya
  • 3.3 Ijtimoiy ekologiya
  • 3.4 Koevolyutsiya
  • 3.5 Biogeografiya
    • 3.5.1 r / K tanlov nazariyasi
    • 4.1 Qayta tiklash va boshqarish
    • 5.1 Bezovta va chidamlilik
    • 5.2 Metabolizm va dastlabki atmosfera
    • 5.3 Radiatsiya: issiqlik, harorat va yorug’lik
    • 5.4 Jismoniy muhit
      • 5.4.1 Suv
      • 5.4.2 Gravitatsiya
      • 5.4.3 Bosim
      • 5.4.4 Shamol va turbulentlik
      • 5.4.5 Yong’in
      • 5.4.6 Tuproqlar
      • 5.4.7 Biogeokimyo va iqlim
      • 6.1 Dastlabki boshlanishlar
      • 6.2 1900 yildan beri

      Tashkilotning darajasi, ko’lami va ko’lami

      Ekologiya ko’lami mikro darajani qamrab oladigan ko’plab o’zaro ta’sir qiluvchi tashkilot darajalarini o’z ichiga oladi (masalan, hujayralar ) sayyora miqyosiga (masalan, biosfera ) hodisalar. Masalan, ekotizimlarda abiotik mavjud resurslar va o’zaro ta’sir qiluvchi hayot shakllari (ya’ni, birlashadigan individual organizmlar) populyatsiyalar aniq ekologik jamoalarga to’plangan). Ekotizimlar dinamik, ular har doim ham chiziqli ketma-ketlik yo’lidan yurmaydilar, lekin ular doimo o’zgarib turadi, ba’zida tez va ba’zan shu qadar sekinki, ekologik jarayonlarning aniq natijalarga erishish uchun ming yillar kerak bo’lishi mumkin ketma-ketlik bosqichlari o’rmon. Ekotizimning maydoni juda kichikdan kenggacha o’zgarishi mumkin. Bitta daraxt o’rmon ekotizimini tasniflash uchun juda kam natija beradi, lekin u va unda yashovchi organizmlar uchun juda muhimdir. [4] Bir necha avlodlar shira populyatsiya bitta barg umri davomida mavjud bo’lishi mumkin. Ushbu bitlarning har biri o’z navbatida har xil bakterial jamoalar. [5] Ekologik jamoalardagi aloqalarning mohiyatini har bir turning tafsilotlarini alohida-alohida bilish bilan izohlash mumkin emas, chunki ekotizim yaxlit bir butun sifatida o’rganilguncha paydo bo’ladigan naqsh na ochiladi va na bashorat qilinadi. [6] Biroq ba’zi bir ekologik printsiplar jamoaviy xususiyatlarni namoyish etadi, bu erda tarkibiy qismlarning yig’indisi butunning xususiyatlarini tushuntiradi, masalan, tug’ilish koeffitsientlari belgilangan vaqt oralig’ida individual tug’ilishlar yig’indisiga teng. [7]

      Ekologiyaning asosiy sub’ektlari, aholi (yoki jamiyat ) ekologiya va ekotizim ekologiyasi, nafaqat miqyosi, balki bu sohadagi ikkita qarama-qarshi paradigmaning farqini namoyish etadi. Birinchisi organizmlarning tarqalishi va mo’l-ko’lligiga, ikkinchisi esa materiallar va energiya oqimlariga e’tibor beradi. [8]

      Ierarxiya

      Shuningdek qarang: Biologik tashkilot va Biologik tasnif

      Tizimning xatti-harakatlari avval tashkilotning turli darajalarida tartibga solinishi kerak. Yuqori darajalarga mos keladigan xatti-harakatlar sekin sur’atlarda sodir bo’ladi. Aksincha, quyi tashkiliy darajalar tez sur’atlarni namoyish etadi. Masalan, individual daraxt barglari yorug’lik intensivligi, CO ning bir lahzali o’zgarishiga tezda javob beradi₂ kontsentratsiya va boshqalar. Daraxtning o’sishi sekinroq javob beradi va ushbu qisqa muddatli o’zgarishlarni birlashtiradi.

      O’Nil va boshq. (1986) [9] : 76

      Ekologik dinamikaning ko’lami yopiq tizim kabi ishlashi mumkin, masalan, shira bir daraxtga ko’chib o’tadi, shu bilan birga atmosfera yoki iqlim kabi keng ko’lamli ta’sirlarga nisbatan ochiq qoladi. Demak, ekologlar tasniflaydilar ekotizimlar kabi nozik o’lchov birliklaridan to’plangan ma’lumotlarni tahlil qilish orqali ierarxik ravishda o’simliklar birlashmalari, iqlim va tuproq turlari va ushbu ma’lumotni mahalliy va mintaqaviy rejimda ishlaydigan yagona tashkil etish va jarayonlarning paydo bo’lish shakllarini aniqlash uchun birlashtirish; manzara va xronologik o’lchovlar.

      Ekologiyani o’rganishni kontseptual boshqariladigan asosga aylantirish uchun biologik dunyo a ichki ierarxiya, dan ko’lamiga qadar genlar, ga hujayralar, ga to’qimalar, ga organlar, ga organizmlar, ga turlari, ga populyatsiyalar, ga jamoalar, ga ekotizimlar, ga biomlar va darajasiga qadar biosfera. [10] Ushbu ramka a panarxiya [11] va eksponatlar chiziqli emas xatti-harakatlar; bu “ta’sir va sabab nomutanosib ekanligini anglatadi, shuning uchun muhim o’zgaruvchilarga kichik o’zgarishlar, masalan azot fiksatorlari, tizim xususiyatlarining nomutanosib, ehtimol qaytarib bo’lmaydigan o’zgarishiga olib kelishi mumkin. ” [12] : 14

      Biologik xilma-xillik

      Asosiy maqola: Biologik xilma-xillik

      Bioxilma-xillik hayotning xilma-xilligi va uning jarayonlarini anglatadi. U tarkibiga turli xil tirik organizmlar, ular orasidagi irsiy farqlar, ular paydo bo’lgan jamoalar va ekotizimlar hamda ekologik va evolyutsion ularning ishlashini ta’minlaydigan jarayonlar, shu bilan birga doimo o’zgarib turadi va moslashadi.

      Noss va duradgor (1994) [13] : 5

      Bioxilma-xillik (“biologik xilma-xillik” qisqartmasi) genlardan tortib ekotizimgacha bo’lgan hayotning xilma-xilligini tavsiflaydi va har qanday biologik tashkil etishni qamrab oladi. Bu atama bir nechta talqinlarga ega va uning murakkab tashkil etilishini indekslash, o’lchash, tavsiflash va ifodalashning ko’plab usullari mavjud. [14] [15] [16] Biologik xilma-xillik o’z ichiga oladi turlarning xilma-xilligi, ekotizimning xilma-xilligi va genetik xilma-xillik va olimlar ushbu xilma-xillikning ushbu darajalarda va shu qatorda ishlaydigan murakkab ekologik jarayonlarga ta’sir ko’rsatishi bilan qiziqishadi. [15] [17] [18] Biologik xilma-xillik muhim rol o’ynaydi ekotizim xizmatlari bu ta’rifi bo’yicha inson hayot sifatini saqlab va yaxshilaydi. [16] [19] [20] Tabiatni muhofaza qilishning ustuvor yo’nalishlari va boshqarish uslublari biologik xilma-xillikning to’liq ekologik doirasini hal qilish uchun turli xil yondashuv va mulohazalarni talab qiladi. Tabiiy kapital aholini qo’llab-quvvatlaydigan bu parvarishlash uchun juda muhimdir ekotizim xizmatlari [21] [22] va turlari migratsiya (masalan, daryo bo’yidagi baliq ovlari va parranda hasharotlariga qarshi kurash) ushbu xizmat yo’qotishlarini boshdan kechiradigan mexanizmlardan biri sifatida qaraldi. [23] Biologik xilma-xillikni tushunish turlar va ekotizim darajasida tabiatni muhofaza qilishni rejalashtiruvchilar uchun amaliy qo’llanmalarga ega, chunki ular konsalting firmalari, hukumatlar va sanoat uchun boshqaruv tavsiyalarini berishadi. [24]

      Habitat

      Asosiy maqola: Habitat

      Biologik xilma-xillik a marjon rifi. Marjonlar shakllantirish orqali o’z muhitiga moslashish va o’zgartirish kaltsiy karbonat skeletlari topildi. Bu kelajak avlodlar uchun o’sib boradigan sharoitlarni ta’minlaydi va ko’plab boshqa turlar uchun yashash muhitini yaratadi. [25]

      Uzoq dumaloq plyonka uni qurish uya

      Turning yashash muhiti, tur paydo bo’lishi ma’lum bo’lgan muhitni va natijada shakllangan jamoaning turini tavsiflaydi. [26] Aniqrog’i, “yashash joylari atrof-muhit makonida ko’p o’lchovlardan tashkil topgan, ularning har biri biotik yoki abiotik atrof-muhit o’zgaruvchisini ifodalovchi mintaqalar, ya’ni atrof-muhitning bevosita (masalan, em-xashak biomassasi va sifati) bilan bog’liq bo’lgan har qanday tarkibiy qismi yoki xarakteristikasi sifatida ifodalanishi mumkin. (masalan, balandlik) hayvon tomonidan joydan foydalanishga qadar. ” [27] : 745 Masalan, yashash muhiti suv havzasi yoki quruqlik muhiti bo’lishi mumkin, uni a ga toifalash mumkin tog ‘ yoki alp ekotizim. Yashash joylarining o’zgarishi tabiatdagi raqobatning muhim dalilidir, bu erda bir populyatsiya turning aksariyat boshqa shaxslari egallagan yashash joylariga nisbatan o’zgaradi. Masalan, tropik kaltakesak turlarining bitta populyatsiyasi (Tropidurus hispidus) ochiq savanada yashovchi asosiy populyatsiyalarga nisbatan tekislashgan tanaga ega. Izolyatsiya qilingan toshloqda yashovchi aholi, uning tekislangan tanasi tanlab afzallik beradigan yoriqlarda yashirinadi. Rivojlanish jarayonida yashash joylarining o’zgarishi ham sodir bo’ladi hayot tarixi amfibiyalar va suvdan quruqlikdagi yashash joylariga o’tadigan hasharotlarda. Biotop va yashash joylari ba’zan bir-birining o’rnida ishlatiladi, ammo birinchisi jamoat muhitiga, ikkinchisi esa tur muhitiga taalluqlidir. [26] [28] [29]

      Mart

      Asosiy maqola: Ekologik joy

      Termit Turli xil balandlikdagi mog’orlar butun koloniyaning ichki fiziologiyasini ta’minlash uchun zarur bo’lgan gaz almashinuvi, harorat va atrof-muhitning boshqa parametrlarini tartibga soladi. [30] [31]

      Martning ta’riflari 1917 yildan boshlanadi, [32] lekin G. Evelyn Hutchinson 1957 yilda kontseptual yutuqlarga erishdi [33] [34] keng qabul qilingan ta’rifni kiritish orqali: “tur turg’un turishi va barqaror populyatsiya miqdorini saqlab turishi mumkin bo’lgan biotik va abiotik sharoitlar to’plami”. [32] : 519 Ekologik joy organizmlar ekologiyasida markaziy tushuncha bo’lib, ikkiga bo’linadi asosiy va amalga oshirildi joy. Asosiy o’rin – bu tur davom etishi mumkin bo’lgan atrof-muhit sharoitlari to’plamidir. Amalga oshirilgan joy – bu tur saqlanib qoladigan ekologik va ekologik sharoitlar to’plami. [32] [34] [35] Xattinsoniyalik bo’shliq ko’proq texnik jihatdan “Evklid giperspace kimning o’lchamlari atrof-muhit o’zgaruvchilari sifatida aniqlanadi va kimning hajmi bu atrof-muhit qiymatlari organizmga tegishli bo’lishi mumkin bo’lgan qiymatlar sonining funktsiyasi ijobiy fitness.” [36] : 71 Biogeografik naqshlar va oralig’i taqsimot tur haqida bilish orqali tushuntiriladi yoki bashorat qilinadi ‘ xususiyatlar va joy talablari. [37] Turlarning funktsional xususiyatlari bor, ular ekologik nish uchun o’ziga xos tarzda moslashgan. Xususiyat – bu o’lchanadigan xususiyat, fenotip, yoki xarakterli uning yashashiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan organizm. Belgilarning rivojlanishida va atrof muhitda namoyon bo’lishida genlar muhim rol o’ynaydi. [38] Rezident turlar mahalliy muhitning selektiv bosimiga mos xususiyatlarni rivojlantiradi. Bu ularga raqobatbardosh ustunlik berishga intiladi va shu kabi moslangan turlarni bir-birining geografik diapazoniga to’sqinlik qiladi. The raqobatdosh chetlashtirish printsipi ikki tur bir xil cheklovda yashash orqali abadiy yashay olmaydi, deb ta’kidlaydi manba; biri doim boshqasidan ustun keladi. Shunga o’xshash moslashtirilgan turlar geografik jihatdan bir-biriga to’g’ri keladigan bo’lsa, ularni sinchkovlik bilan tekshirish ularning yashash joylari yoki ovqatlanish ehtiyojlari bo’yicha nozik ekologik farqlarni aniqlaydi. [39] Biroq, ba’zi modellar va empirik tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, buzilishlar evolyutsiyani barqarorlashtirishi va turlarga boy jamoalarda yashovchi o’xshash turlarning birgalikda yashash joylarini egallashi mumkin. [40] Yashash joyi va joyi deyiladi ekotop, bu butun turga ta’sir qiluvchi atrof-muhit va biologik o’zgaruvchilarning to’liq doirasi sifatida aniqlanadi. [26]

      Mart qurilishi

      Asosiy maqola: Mart qurilishi
      Shuningdek qarang: Ekotizim muhandisligi

      Organizmlar atrof-muhit bosimiga duchor bo’ladilar, ammo ular yashash joylarini o’zgartiradilar. The tartibga soluvchi qayta aloqa organizmlar va ularning muhiti o’rtasida mahalliy sharoitga ta’sir qilishi mumkin (masalan, a qunduz suv havzasi ) vaqt o’tishi bilan va hatto o’limdan keyin ham global tarozilarga, masalan, chirigan jurnallar yoki kremniy dengiz organizmlaridan skelet konlari. [41] Jarayoni va tushunchasi ekotizim muhandisligi bilan bog’liq uy qurilishi, ammo birinchisi faqat yashash muhitining jismoniy modifikatsiyasiga taalluqli bo’lsa, ikkinchisi atrofdagi jismoniy o’zgarishlarning evolyutsion ta’sirini va bu tabiiy tanlanish jarayoniga olib keladigan teskari munosabatlarni ham ko’rib chiqadi. Ekotizim muhandislari quyidagilarga ta’rif berishadi: “biotik yoki abiotik materiallarda fizik holat o’zgarishiga olib keladigan boshqa turlar uchun resurslarning mavjudligini to’g’ridan-to’g’ri yoki bilvosita modulyatsiya qiladigan organizmlar. Shu bilan ular yashash joylarini o’zgartiradilar, saqlaydilar va yaratadilar.” [42] : 373 Ekotizim muhandislik kontseptsiyasi organizmlarning ekotizim va evolyutsion jarayonga ta’sirini yangi baholashga turtki berdi. “Mart konstruktsiyasi” atamasi ko’pincha abiotik nishaga kuch beradigan tabiiy selektsiyaning kam baholangan teskari aloqa mexanizmlariga nisbatan ishlatiladi. [30] [43] Ekotizim muhandisligi orqali tabiiy tanlanishning misoli uyalarda uchraydi ijtimoiy hasharotlar chumolilar, asalarilar, arilar va termitlarni o’z ichiga oladi. Favqulodda vaziyat mavjud gomeostaz yoki uy qurilishi butun koloniyaning fiziologiyasini tartibga soluvchi, saqlaydigan va himoya qiladigan uya tarkibida. Masalan, termit uyumlari konditsioner bacalar dizayni orqali doimiy ichki haroratni saqlaydi. Uyalarning tuzilishining o’zi tabiiy tanlanish kuchlariga bo’ysunadi. Bundan tashqari, uy birin-ketin avlodlar davomida yashay oladi, shuning uchun nasl ham genetik materialni, ham ularning davridan oldin qurilgan merosxo’rni meros qilib oladi. [7] [30] [31]

      Biyom

      Asosiy maqola: Biyom

      Biyomlar – bu Yerning ekotizimlari mintaqalarini, asosan o’simliklarning tuzilishi va tarkibiga qarab toifalarga ajratadigan katta tashkiliy birliklar. [44] Iqlim, yog’ingarchilik, ob-havo va boshqa atrof-muhit o’zgaruvchilari bilan taqsimlanishi cheklangan vegetativ jamoalarning turli funktsional turlari ustun bo’lgan biomlarning kontinental chegaralarini aniqlashning turli usullari mavjud. Biyomlar o’z ichiga oladi tropik tropik o’rmon, mo”tadil keng bargli va aralashgan o’rmon, mo”tadil bargli o’rmon, taiga, tundra, issiq cho’l va qutbli cho’l. [45] Boshqa tadqiqotchilar yaqinda inson va okeanik kabi boshqa biomlarni toifalarga ajratdilar mikrobiomlar. A mikrob, inson tanasi yashash va landshaftdir. [46] Mikrobiomalar asosan yutuqlar orqali topildi molekulyar genetika sayyoramizdagi mikrobial xilma-xillikning yashirin boyligini ochib berdi. Okeanik mikrobioma sayyora okeanlarining ekologik biogeokimyosida muhim rol o’ynaydi. [47]

      Biosfera

      Asosiy maqola: Biosfera
      Shuningdek qarang: Yer sharlari

      Ekologik tashkilotning eng katta ko’lami bu biosfera: sayyoradagi ekotizimlarning umumiy yig’indisi. Ekologik munosabatlar energiya, ozuqa moddalari va iqlim oqimini sayyoralar miqyosigacha tartibga soling. Masalan, sayyora atmosferasining CO ning dinamik tarixi₂ va O₂ tarkibi nafas olish va fotosintezdan kelib chiqadigan gazlarning biogen oqimi ta’sirida bo’lib, o’simliklar va hayvonlar ekologiyasi va evolyutsiyasi bilan bog’liq ravishda vaqt o’tishi bilan darajasi o’zgarib turadi. [48] Ekologik nazariya, o’z-o’zidan paydo bo’ladigan tartibga solish hodisalarini sayyoralar miqyosida tushuntirish uchun ham ishlatilgan: masalan Gaia gipotezasi misolidir holizm ekologik nazariyada qo’llaniladi. [49] Gaia gipotezasida favqulodda vaziyat yuzaga kelganligi ta’kidlangan teskari aloqa davri tomonidan yaratilgan metabolizm Yerning asosiy harorati va atmosfera sharoitlarini o’z-o’zini tartibga soladigan tor bag’rikenglik chegarasida saqlaydigan tirik organizmlarning. [50]

      Aholi ekologiyasi

      Asosiy maqola: Aholi ekologiyasi
      Shuningdek qarang: Populyatsiya bo’yicha organizmlar ro’yxati

      Populyatsiya ekologiyasi tur populyatsiyasining dinamikasini va bu populyatsiyalarning atrof-muhit bilan o’zaro ta’sirini o’rganadi. [7] Populyatsiya bir xil uyushiq va yashash joyi bo’ylab yashaydigan, o’zaro ta’sir qiladigan va ko’chib yuradigan bir xil turdagi shaxslardan iborat. [51] Aholi ekologiyasining asosiy qonuni bu Maltuziya o’sish modeli [52] qaysi “aholining barcha shaxslari boshdan kechirgan muhit doimiy bo’lib turar ekan, aholi soni keskin o’sib boradi (yoki kamayadi)”. [52] : 18 Soddalashtirilgan aholi modellar odatda to’rt o’zgaruvchidan boshlanadi: o’lim, tug’ilish, immigratsiya va emigratsiya. Aholining kirish modeliga misol, yopiq populyatsiyani tasvirlaydi, masalan orolda, immigratsiya va emigratsiya sodir bo’lmaydi. Gipotezalar nol gipotezaga asoslanib baholanadi tasodifiy jarayonlar kuzatilgan ma’lumotlarni yaratadi. Ushbu orol modellarida aholi sonining o’zgarishi darajasi quyidagicha tavsiflanadi. d ⁡ N ( t ) d ⁡ t = b N ( t ) − d N ( t ) = ( b − d ) N ( t ) = r N ( t ) , N (t)> t>> = bN (t) -dN (t) = (b-d) N (t) = rN (t),> qayerda N bu aholi sonining umumiy soni, b va d tug’ilish va o’limning jon boshiga to’g’ri keladigan ko’rsatkichlari va r aholi jon boshiga to’g’ri keladigan o’zgarish sonidir. [52] [53] Ushbu modellashtirish usullaridan foydalangan holda Maltusning aholi sonining o’sish printsipi keyinchalik nomi bilan tanilgan modelga aylantirildi logistik tenglama tomonidan Per Verxulst: d ⁡ N ( t ) d ⁡ t = r N ( t ) − a N ( t ) 2 = r N ( t ) ( K − N ( t ) K ) , N (t)> t>> = rN (t) -alpha N (t) ^ = rN (t) chap ( > tun),> qayerda N (t) sifatida o’lchangan shaxslar soni biomassa vaqt funktsiyasi sifatida zichlik, t, r – bu aholi jon boshiga maksimal o’zgarish tezligi, odatda ichki o’sish tezligi deb nomlanadi va a tiqilish koeffitsienti bo’lib, bu har bir qo’shilgan kishi uchun aholi sonining o’sishining pasayishini anglatadi. Formulada aholi sonining o’zgarishi darajasi ( d N ( t ) / d t N (t) / mathrm t> ) muvozanatga yaqinlashganda o’sadi, bu erda ( d N ( t ) / d t = 0 N (t) / mathrm t = 0> ) ko’payish va zichlik darajasi muvozanatli bo’lganda, r / a . Umumiy, o’xshash model muvozanatni o’rnatadi, r / a kabi K, bu “tashish hajmi” deb nomlanadi. Populyatsiya ekologiyasi ushbu boshlang’ich modellarga asoslanib, haqiqiy o’rganilayotgan populyatsiyalardagi demografik jarayonlarni yanada chuqurroq tushunishga imkon beradi. Ma’lumotlarning keng tarqalgan turlariga quyidagilar kiradi hayot tarixi, hosildorlik kabi matematik metodlar yordamida tahlil qilinadi matritsali algebra. Ushbu ma’lumot yovvoyi tabiat zaxiralarini boshqarish va o’rim-yig’im kvotalarini belgilash uchun ishlatiladi. [53] [54] Asosiy modellar etarli bo’lmagan hollarda ekologlar turli xil statistik usullarni qo’llashlari mumkin, masalan Akaike axborot mezoni, [55] yoki “bir nechta raqobatchi gipotezalar bir vaqtning o’zida ma’lumotlar bilan to’qnashganligi” sababli matematik jihatdan murakkablashishi mumkin bo’lgan modellardan foydalaning. [56]

      Metapopulyatsiyalar va migratsiya

      Asosiy maqola: Metapopulyatsiya
      Shuningdek qarang: Hayvonlarning ko’chishi

      Metapopulyatsiyalar tushunchasi 1969 yilda aniqlangan [57] “mahalliy ravishda yo’q bo’lib ketadigan va qayta hisoblangan populyatsiyalar populyatsiyasi” sifatida. [58] : 105 Metapopulyatsiya ekologiyasi ko’pincha ishlatiladigan yana bir statistik yondashuvdir tabiatni muhofaza qilish bo’yicha tadqiqotlar. [59] Metapopulyatsiya modellari landshaftni turli darajadagi sifat darajalarida soddalashtiradi, [60] va metapopulyatsiyalar organizmlarning migratsion xatti-harakatlari bilan bog’langan. Hayvonlarning ko’chishi boshqa harakat turlaridan ajralib turadi; chunki, bu odamlarning yashash muhitidan mavsumiy chiqib ketishi va qaytishini o’z ichiga oladi. [61] Migratsiya, shuningdek, populyatsiya darajasidagi hodisadir, chunki migratsiya yo’llari o’simliklarning shimoliy muzlikdan keyingi muhitini egallashi bilan kuzatiladi. O’simliklar ekologlari o’simliklarning ko’chishi va tarixiy va zamonaviy iqlimga nisbatan tarqalishini qayta tiklash uchun botqoqli joylarda to’planib, qatlamlanib boradigan polen yozuvlaridan foydalanadilar. Ushbu ko’chish yo’llari o’simliklarning populyatsiyasi bir hududdan boshqasiga kengayganligi sababli ularning tarqalishini o’z ichiga oladi. Kommutatsiya, yem-xashak, hududiy xatti-harakatlar, turg’unlik va ko’lam kabi katta harakat taksonomiyasi mavjud. Tarqoqlik odatda migratsiyadan ajralib turadi; chunki, bu shaxslarning tug’ilgan populyatsiyasidan boshqa populyatsiyaga doimiy harakatlanishini o’z ichiga oladi. [62] [63] Metapopulyatsiya terminologiyasida migratsiya qiluvchi shaxslar emigrantlar (mintaqadan chiqib ketganda) yoki immigrantlar (mintaqaga kirganda), saytlar esa manbalar yoki lavabolar sifatida tasniflanadi. Sayt – bu umumiy atama bo’lib, ekologlar populyatsiyalar to’planadigan joylarni, masalan, suv havzalarini yoki o’rmonda aniqlangan namuna olish joylarini anglatadi. Manba yamoqlari – bu mavsumiy ta’minotni yaratadigan samarali saytlar voyaga etmaganlar boshqa yamoq joylariga ko’chib o’tadigan. Lavabo yamoqlari – bu nafaqat migrantlarni qabul qiladigan samarasiz saytlar; agar qo’shni manbalar yamoqchasi tomonidan qutqarilmasa yoki atrof-muhit sharoitlari yaxshilanmasa, saytdagi aholi yo’qoladi. Metapopulyatsiya modellari fazoviy va demografik ekologiya haqidagi mumkin bo’lgan savollarga javob berish uchun vaqt o’tishi bilan yamoqlarning dinamikasini tekshiradi. Metapopulyatsiyalar ekologiyasi yo’q bo’lib ketish va mustamlaka qilishning dinamik jarayonidir. Sifatsizroq bo’lgan kichik yamaqlar (ya’ni, lavabolar) yangi muhojirlarning mavsumiy oqimi bilan saqlanadi yoki qutqariladi. Dinamik metapopulyatsiya tuzilishi yildan-yilga rivojlanib boradi, bu erda ba’zi yamaqlar quruq yillarda chig’anoq bo’lib, sharoit yanada qulay bo’lgan paytlarda manbalar hisoblanadi. Ekologlar kompyuter modellari aralashmasidan foydalanadilar va dala tadqiqotlari metapopulyatsiya tuzilishini tushuntirish. [64] [65]

      Jamiyat ekologiyasi

      Kabi o’zaro ta’sirlar yirtqichlik ning asosiy jihati hisoblanadi jamoat ekologiyasi.
      Asosiy maqola: Jamiyat ekologiyasi

      Jamiyat ekologiyasi turlar va ularning atrof-muhit o’rtasidagi o’zaro ta’sirlar jamoalarning turlarining ko’pligi, tarqalishi va xilma-xilligiga qanday ta’sir qilishini o’rganadi.

      Jonson va Stinchkomb (2007) [66] : 250

      Jamiyat ekologiyasi – bir xil geografik hududda yashovchi turlar to’plamlari o’rtasidagi o’zaro aloqalarni o’rganadi. Jamiyat ekologlari ikki yoki undan ortiq o’zaro ta’sir qiluvchi turlar uchun naqsh va jarayonlarning determinantlarini o’rganadilar. Jamiyat ekologiyasidagi tadqiqotlarni o’lchash mumkin turlarning xilma-xilligi tuproq unumdorligiga nisbatan o’tloqlarda. Bundan tashqari, yirtqichlar o’ljasi dinamikasini tahlil qilish, o’xshash o’simlik turlari o’rtasidagi raqobat yoki qisqichbaqalar va mercanlarning o’zaro ta’sirini o’z ichiga olishi mumkin.

      Ekotizim ekologiyasi

      Asosiy maqola: Ekotizim ekologiyasi

      Ushbu ekotizimlar, biz ularni chaqirishimiz mumkin, har xil va o’lchamdagi. Ular olamning butun olamdan tortib to atomgacha bo’lgan ko’lamli fizik tizimlarining bir toifasini tashkil etadi.

      Tansli (1935) [67] : 299
      A qirg’oq o’rmoni ichida Oq tog’lar, Nyu-Xempshir (AQSh) ning misoli ekotizim ekologiyasi

      Ekotizimlar fizikaviy va biologik komplekslarga ega bo’lgan yaxlit butunlikni va dinamik javob beradigan tizimni tashkil etuvchi biomlar tarkibidagi yashash joylari bo’lishi mumkin. Ekotizim ekologiyasi – bu turli hovuzlar (masalan, daraxtlar biomassasi, tuproqning organik moddasi) orasidagi materiallar oqimini (masalan, uglerod, fosfor) aniqlash fanidir. Ekotizim ekologi ushbu oqimlarning asosiy sabablarini aniqlashga harakat qilmoqda. Ekotizim ekologiyasidagi tadqiqotlar o’lchov bo’lishi mumkin birlamchi ishlab chiqarish (g C / m ^ 2) a botqoqlik parchalanish va iste’mol stavkalariga nisbatan (g C / m ^ 2 / y). Buning uchun o’simliklar (ya’ni asosiy ishlab chiqaruvchilar) va parchalanuvchilar (masalan, qo’ziqorinlar va bakteriyalar), [68] Ekotizimning asosiy kontseptsiyasini 1864 yildan boshlab nashr etilgan asarda ko’rish mumkin Jorj Perkins Marsh (“Inson va tabiat”). [69] [70] Ekotizim doirasida organizmlar o’zlari moslashgan muhitning fizik va biologik tarkibiy qismlari bilan bog’liqdir. [67] Ekotizimlar – bu hayotiy jarayonlarning o’zaro ta’siri vaqt va makonning turli o’lchamlari bo’yicha o’z-o’zini tartibga soluvchi naqshlarni shakllantiradigan murakkab adaptiv tizimlar. [71] Ekotizimlar keng toifalarga bo’linadi quruqlik, chuchuk suv, atmosfera yoki dengiz. Turli xilliklar har birida biologik xilma-xillikni shakllantiradigan noyob jismoniy muhit tabiatidan kelib chiqadi. Ekotizim ekologiyasiga so’nggi qo’shimchalar texnekosistemalar, bu inson faoliyati ta’sirida yoki birinchi navbatda natijada. [7]

      Oziq-ovqat tarmoqlari

      Asosiy maqola: Oziq-ovqat tarmog’i
      Shuningdek qarang: Oziq ovqat zanjiri
      Suv qushlarining umumiy ovqatlanish tarmog’i Chesapeake Bay

      Oziq-ovqat tarmog’i arxetipdir ekologik tarmoq. O’simliklar ushlaydi quyosh energiyasi va undan sintez qilish uchun foydalaning oddiy shakar davomida fotosintez. O’simliklar o’sishi bilan ular ozuqa moddalarini to’plashadi va boqish bilan iste’mol qilinadi o’txo’rlar va energiya iste’mol qilish orqali organizmlar zanjiri orqali uzatiladi. Bazaldan harakatlanadigan soddalashtirilgan chiziqli oziqlantirish yo’llari trofik turlar eng yaxshi iste’molchiga Oziq ovqat zanjiri. Ekologik hamjamiyatdagi oziq-ovqat zanjirlarining bir-biridan kattaroq shakli murakkab oziq-ovqat tarmog’ini yaratadi. Oziq-ovqat tarmoqlari – bu bir turi kontseptsiya xaritasi yoki a evristik energiya va moddiy oqimlarning yo’llarini tasvirlash va o’rganish uchun ishlatiladigan qurilma. [9] [72] [73] Oziq-ovqat tarmoqlari ko’pincha haqiqiy dunyoga nisbatan cheklangan. To’liq empirik o’lchovlar odatda ma’lum bir yashash joylari bilan cheklanadi, masalan, g’or yoki suv havzasi va oziq-ovqat tarmog’idan olingan printsiplar mikrokosm tadqiqotlar katta tizimlarga ekstrapolyatsiya qilingan. [74] Oziqlantirish munosabatlari organizmlarning ichak mazmunini chuqur o’rganishni talab qiladi, ularni aniqlash qiyin bo’lishi mumkin yoki barqaror izotoplar yordamida oziqa to’ri orqali ozuqaviy parhez va energiya oqimini aniqlash mumkin. [75] Ushbu cheklovlarga qaramay, oziq-ovqat tarmoqlari jamoat ekotizimlarini tushunishda muhim vosita bo’lib qolmoqda. [76] Oziq-ovqat tarmoqlari trofik munosabatlar tabiati orqali ekologik paydo bo’lish tamoyillarini namoyish etadi: ba’zi turlar juda zaif ovqatlanish havolalariga ega (masalan, hamma narsa ) ba’zilari esa kuchliroq oziqlantirish havolalari bilan ko’proq ixtisoslashgan (masalan, asosiy yirtqichlar ). Nazariy va empirik tadqiqotlar aniqlaydi tasodifiy emas ekologik jamoalarning vaqt o’tishi bilan qanday barqaror bo’lishini tushuntirib beradigan bir nechta kuchli va juda zaif aloqalarning paydo bo’ladigan naqshlari. [77] Oziq-ovqat tarmoqlari birlashma a’zolari kuchli o’zaro ta’sirlar bilan bog’langan kichik guruhlardan tashkil topgan va zaif o’zaro ta’sirlar ushbu kichik guruhlar o’rtasida yuzaga keladi. Bu oziq-ovqat tarmog’idagi barqarorlikni oshiradi. [78] Hayotiy to’r tasvirlanmaguncha bosqichma-bosqich chiziqlar yoki munosabatlar chiziladi. [73] [79] [80] [81]

      Trofik darajalar

      Asosiy maqola: Trofik daraja

      Trofik piramida (a) va oziq-ovqat tarmog’i (b) tasvirlangan ekologik munosabatlar shimoliyga xos bo’lgan mavjudotlar orasida boreal quruqlikdagi ekotizim. Trofik piramida taxminan har bir darajadagi biomassani (odatda umumiy quruq vazn sifatida o’lchanadi) ifodalaydi. O’simliklar odatda eng katta biomassaga ega. Trofik toifalarning nomlari piramidaning o’ng tomonida ko’rsatilgan. Ba’zi ekotizimlar, masalan, ko’plab botqoq erlar, qat’iy piramida sifatida tashkil etilmaydi, chunki suv o’simliklari daraxtlar singari uzoq umr ko’radigan er usti o’simliklari kabi unumdor emas. Ekologik trofik piramidalar odatda uchta turdan biridir: 1) sonlar piramidasi, 2) biomassa piramidasi yoki 3) energiya piramidasi. [7] : 598

      Trofik daraja (yunon tilidan olingan) kubok, τros, trophē, “oziq-ovqat” yoki “ovqatlanish” degan ma’noni anglatadi) “bu energiyaning katta qismini pastki qo’shni darajadan oladigan organizmlar guruhi ( ekologik piramidalar ) abiotik manbaga yaqinroq. ” [82] : 383 Oziq-ovqat tarmoqlaridagi havolalar birinchi navbatda oziqlantirish munosabatlarini yoki trofizm turlar orasida. Ekotizimlar tarkibidagi bioxilma-xillikni trofik piramidalarga ajratish mumkin, bunda vertikal o’lchov oziq-ovqat zanjiri bazasidan yuqoriroq yirtqichlar tomon olib tashlanadigan oziqlanish munosabatlarini, gorizontal o’lchov esa mo’llik yoki har bir darajadagi biomassa. [83] Har bir turning nisbiy ko’pligi yoki biomassasi uning trofik darajasiga qarab ajratilganda, ular tabiiy ravishda “sonlar piramidasi” ga tartiblanadi. [84] Turlar keng toifalarga bo’linadi avtotroflar (yoki asosiy ishlab chiqaruvchilar ), heterotroflar (yoki iste’molchilar ) va Tergovchilar (yoki parchalovchilar ). Avtotroflar – bu o’z oziq-ovqatlarini ishlab chiqaradigan organizmlar (ishlab chiqarish nafas olishdan kattaroq) fotosintez yoki ximosintez. Geterotroflar organizmlar bo’lib, ular ozuqa va energiya uchun boshqalar bilan oziqlanishi kerak (nafas olish ishlab chiqarishdan oshib ketadi). [7] Heterotroflarni, shu jumladan, turli xil funktsional guruhlarga ajratish mumkin asosiy iste’molchilar (qattiq o’txo’rlar), ikkilamchi iste’molchilar (yirtqich faqat o`simliklar bilan oziqlanadigan yirtqichlar) va uchinchi darajali iste’molchilar (o`simliklar va yirtqichlar aralashmasi bilan oziqlanadigan yirtqichlar). [85] Omnivorlar funktsional toifaga aniq mos kelmaydi, chunki ular o’simlik va hayvon to’qimalarini ham iste’mol qiladilar. Omnivorlar yirtqichlar sifatida ko’proq funktsional ta’sirga ega, degan fikr bor, chunki o’txo’rlar bilan taqqoslaganda, ular boqishda nisbatan samarasiz. [86] Trofik darajalar yaxlit yoki murakkab tizimlar ekotizimlarning ko’rinishi. [87] [88] Har bir trofik sathda bir-biriga bog’liq bo’lmagan turlar mavjud bo’lib, ular birlashtirilgan, chunki ular umumiy ekologik funktsiyalarga ega bo’lib, tizimning makroskopik ko’rinishini beradi. [89] Trofik darajalar tushunchasi energiya oqimi va oziq-ovqat tarmoqlarida yuqoridan pastga qarab boshqarishni tushunishga imkon beradigan bo’lsa-da, uni haqiqiy ekotizimlarda hamma narsaning tarqalishi tashvishga solmoqda. Bu ba’zi ekologlarni “turlarning diskret, bir hil trofik sathlarga birlashishi haqidagi tushuncha fantastika ekanligini yana bir bor ta’kidlashga” olib keldi. [90] : 815 Shunga qaramay, yaqinda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, haqiqiy trofik sathlar mavjud, ammo “o’txo’rlar trofik darajasidan yuqori bo’lgan joyda, oziq-ovqat to’rlari hamma narsaga aralashgan to’r sifatida xarakterlanadi”. [91] : 612

      Keystone turlari

      Asosiy maqola: Keystone turlari
      Dengiz otasi, asosiy tosh turiga misol

      Asosiy tosh tur – bu nomutanosib ravishda ko’plab boshqa turlari bilan bog’langan tur oziq-ovqat tarmog’i. Keystone turlari trofik piramidada ularning roli ahamiyatiga nisbatan past darajadagi biomassaga ega. Asosiy tosh turlarining ko’plab aloqalari uning butun jamoalarning tashkiloti va tuzilishini saqlab turishini anglatadi. Asosiy tosh turlarining yo’qolishi trofik dinamikani, boshqa oziq-ovqat veb-ulanishlarini o’zgartiradigan va boshqa turlarning yo’q bo’lib ketishiga olib keladigan bir qator dramatik kaskadli ta’sirlarni keltirib chiqaradi. [92] [93] Dengiz otasi (Enhidra lutris) odatda asosiy tosh turiga misol sifatida keltirilgan; chunki ular zichligini cheklaydi dengiz kirpi boqadigan narsalar kelp. Agar dengiz quyruqlari tizimidan olib tashlansa, kirpiklar suv o’tlari to’shaklari yo’qolguncha o’tlashadi va bu jamoat tuzilishiga keskin ta’sir ko’rsatadi. [94] Masalan, dengiz quyruqlarini ovlash bilvosita qirilib ketishiga olib kelgan deb o’ylashadi Stellerning dengiz sigiri (Hydrodamalis gigas). [95] Keystone turlarining kontseptsiyasi a sifatida keng ishlatilgan konservatsiya vositasi, u operatsion pozitsiyadan yomon aniqlanganligi uchun tanqid qilindi. Har bir ekotizimda qanday tur asosiy rol o’ynashi mumkinligini tajribada aniqlash qiyin. Bundan tashqari, oziq-ovqat veb-nazariyasi shuni ko’rsatadiki, asosiy tosh turlari keng tarqalgan bo’lmasligi mumkin, shuning uchun asosiy tosh turlari modelini qanday qilib umuman qo’llash mumkinligi noma’lum. [94] [96]

      Murakkablik

      Asosiy maqola: Murakkablik
      Shuningdek qarang: Vujudga kelishi

      Murakkablik deganda, inson ongining takrorlanadigan xotira qobiliyatidan oshib ketadigan ko’plab o’zaro ta’sir qiluvchi qismlarni birlashtirish uchun zarur bo’lgan katta hisoblash harakatlari tushuniladi. Biologik xilma-xillikning global naqshlari murakkabdir. Bu biokomplekslik ekologik jarayonlar o’zaro ta’siridan kelib chiqadi, ular faoliyat yuritadigan va bir-biriga darajalanadigan turli miqyosdagi naqshlarga ta’sir qiladigan, masalan, o’tish joylari yoki ekotonlar tarqalgan landshaftlar. Murakkablik energiya sifatida biologik tashkil etish darajalari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikdan kelib chiqadi va materiya kichikroq qismlarga joylashadigan katta birliklarga qo’shiladi. “Bir darajadagi ulgurji narsalar yuqori darajadagi qismlarga aylandi.” [97] : 209 Kichik miqyosli naqshlar katta hajmdagi hodisalarni tushuntirishga majbur emas, aks holda (Aristotel tomonidan ishlab chiqilgan) “yig’indisi qismlardan kattaroq” iborasida aks etadi. [98] [99] [E] “Ekologiyadagi murakkablik kamida oltita turga ega: fazoviy, vaqtinchalik, strukturaviy, jarayonli, xulq-atvorli va geometrik.” [100] : 3 Ushbu tamoyillardan ekologlar aniqladilar favqulodda va o’z-o’zini tashkil qilish molekulyardan sayyoraga qadar ta’sir qiluvchi turli xil atrof-muhit miqyosida ishlaydigan hodisalar va bu har birida har xil tushuntirishlarni talab qiladi integral daraja. [50] [101] Ekologik murakkablik tarixning tasodifiy tebranishlari bilan yo’naltirilgan bir necha o’zgaruvchan barqaror holatlarga o’tadigan ekotizimlarning dinamik barqarorligi bilan bog’liq. [11] [102] Uzoq muddatli ekologik tadqiqotlar ekotizimlarning uzoqroq va kengroq fazoviy o’lchovlarga nisbatan murakkabligi va chidamliligini yaxshiroq tushunish uchun muhim yozuvlarni taqdim etadi. Ushbu tadqiqotlar Xalqaro uzoq muddatli ekologik tarmoq (LTER) tomonidan boshqariladi. [103] Mavjudlikdagi eng uzoq tajriba bu Park Grass tajribasi 1856 yilda boshlangan. [104] Yana bir misol Xabard Brukni o’rganish, 1960 yildan beri ishlaydi. [105]

      Holisizm

      Asosiy maqola: Holisizm

      Holizm zamonaviy ekologik tadqiqotlar nazariy asosining muhim qismidir. Holism murojaat qiladi biologik tashkilot bu hayot o’zini o’zi tashkil qiladi kamaytirilmaydigan xususiyatlarga ko’ra ishlaydigan yangi paydo bo’lgan butun tizimlarning qatlamlariga. Demak, butun funktsional tizimning yuqori tartib naqshlari, masalan ekotizim, qismlarni oddiy yig’indisi bilan taxmin qilish yoki tushunish mumkin emas. [106] “Yangi xususiyatlar tarkibiy qismlarning asosiy tabiati o’zgargani uchun emas, balki tarkibiy qismlar o’zaro aloqada bo’lganligi sababli paydo bo’ladi.” [7] : 8 Ekologik tadqiqotlar, aksincha, mutlaqo yaxlitdir reduktsionistik. [38] [101] [107] Holizm ekologiyani aniqlaydigan uchta ilmiy ma’noga ega yoki foydalanishga ega: 1) ekotizimlarning mexanik murakkabligi, 2) korrelyatsiyalar aniqlanishi mumkin bo’lgan miqdoriy reduktsionistik nuqtai nazardan naqshlarning amaliy tavsifi, ammo butun tizimga murojaat qilmasdan sababiy munosabatlar haqida hech narsa tushunilmaydi. , bu 3) a ga olib keladi metafizik katta tizimlarning sababiy munosabatlari kichik qismlarga murojaat qilmasdan tushuniladigan ierarxiya. Ilmiy holizm farq qiladi tasavvuf xuddi shu muddatni o’zlashtirgan. Metafizik holizmning misoli har xil turdagi chig’anoqlarda tashqi qalinligi oshishi tendentsiyasida aniqlangan. Qalinlikning oshishi sababini tabiiy tanlanish tamoyillariga yirtqichlik orqali murojaat qilish yoki tushunishga hojat qoldirmasdan tushunish mumkin biomolekulyar tashqi chig’anoqlarning xususiyatlari. [108]

      Evolyutsiya bilan bog’liqlik

      Asosiy maqola: Evolyutsion ekologiya

      Ekologiya va evolyutsion biologiya hayot fanlarining qardosh fanlari hisoblanadi. Tabiiy tanlov, hayot tarixi, rivojlanish, moslashish, populyatsiyalar va meros olish ekologik va evolyutsion nazariyaga teng keladigan tushunchalarga misollar. Masalan, morfologik, xulq-atvori va genetik xususiyatlarni evolyutsion daraxtlar ustiga xaritada tushirish mumkin, ular turlarning turli xil ekologik sharoitlarda ularning vazifalari va rollari bilan bog’liq ravishda tarixiy rivojlanishini o’rganadilar. Shu asosda ekologlar va evolyutsionistlarning analitik vositalari hayotni uyushtirish, tasniflash va tadqiq qilish jarayonida bir-biriga o’xshashdir, masalan. filogenetik yoki Linn sistemasi. [109] Ikkala fan ko’pincha birgalikda paydo bo’ladi, masalan, jurnal sarlavhasida Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. [110] There is no sharp boundary separating ecology from evolution, and they differ more in their areas of applied focus. Both disciplines discover and explain emergent and unique properties and processes operating across different spatial or temporal scales of organization. [38] [50] While the boundary between ecology and evolution is not always clear, ecologists study the abiotic and biotic factors that influence evolutionary processes, [111] [112] and evolution can be rapid, occurring on ecological timescales as short as one generation. [113]

      Xulq-atvor ekologiyasi

      Asosiy maqola: Xulq-atvor ekologiyasi

      Social display and colour variation in differently adapted species of xameleyonlar (Bradypodion spp.). Chameleons change their skin colour to match their background as a behavioural defence mechanism and also use colour to communicate with other members of their species, such as dominant (left) versus submissive (right) patterns shown in the three species (A-C) above. [114]

      All organisms can exhibit behaviours. Even plants express complex behaviour, including memory and communication. [115] Behavioural ecology is the study of an organism’s behaviour in its environment and its ecological and evolutionary implications. Ethology is the study of observable movement or behaviour in animals. This could include investigations of motile sperma of plants, mobile fitoplankton, zooplankton swimming toward the female egg, the cultivation of fungi by qurtlar, the mating dance of a salamander, or social gatherings of amyoba. [116] [117] [118] [119] [120] Adaptation is the central unifying concept in behavioural ecology. [121] Behaviours can be recorded as traits and inherited in much the same way that eye and hair colour can. Behaviours can evolve by means of natural selection as adaptive traits conferring functional utilities that increases reproductive fitness. [122] [123]

      Mutualism: Barglar (Eurymela fenestrata) are protected by chumolilar (Iridomyrmex purpureus) a mututeristik munosabatlar. The ants protect the leafhoppers from predators and stimulate feeding in the leafhoppers, and in return the leafhoppers feeding on plants exude honeydew from their anus that provides energy and nutrients to tending ants. [124]

      Predator-prey interactions are an introductory concept into food-web studies as well as behavioural ecology. [125] Prey species can exhibit different kinds of behavioural adaptations to predators, such as avoid, flee, or defend. Many prey species are faced with multiple predators that differ in the degree of danger posed. To be adapted to their environment and face predatory threats, organisms must balance their energy budgets as they invest in different aspects of their life history, such as growth, feeding, mating, socializing, or modifying their habitat. Hypotheses posited in behavioural ecology are generally based on adaptive principles of conservation, optimization, or efficiency. [35] [111] [126] For example, “[t]he threat-sensitive predator avoidance hypothesis predicts that prey should assess the degree of threat posed by different predators and match their behaviour according to current levels of risk” [127] or “[t]he optimal flight initiation distance occurs where expected postencounter fitness is maximized, which depends on the prey’s initial fitness, benefits obtainable by not fleeing, energetic escape costs, and expected fitness loss due to predation risk.” [128] Elaborate sexual displeylar and posturing are encountered in the behavioural ecology of animals. The jannat qushlari, for example, sing and display elaborate ornaments during uchrashish. These displays serve a dual purpose of signalling healthy or well-adapted individuals and desirable genes. The displays are driven by jinsiy tanlov as an advertisement of quality of traits among sovchilar. [129]

      Cognitive ecology

      Cognitive ecology integrates theory and observations from evolutionary ecology va neyrobiologiya, birinchi navbatda kognitiv fan, in order to understand the effect that animal interaction with their habitat has on their cognitive systems and how those systems restrict behavior within an ecological and evolutionary framework. [130] “Until recently, however, cognitive scientists have not paid sufficient attention to the fundamental fact that cognitive traits evolved under particular natural settings. With consideration of the selection pressure on cognition, cognitive ecology can contribute intellectual coherence to the multidisciplinary study of cognition.” [131] [132] As a study involving the ‘coupling’ or interactions between organism and environment, cognitive ecology is closely related to enactivism, [130] a field based upon the view that “. we must see the organism and environment as bound together in reciprocal specification and selection. “. [133]

      Ijtimoiy ekologiya

      Asosiy maqola: Ijtimoiy ekologiya (ilmiy yo’nalish)

      Social ecological behaviours are notable in the ijtimoiy hasharotlar, shilimshiq qoliplari, social spiders, insoniyat jamiyati va naked mole-rats qayerda eusocialism rivojlandi. Social behaviours include reciprocally beneficial behaviours among kin and nest mates [118] [123] [134] and evolve from kin and group selection. Kin tanlovi explains altruism through genetic relationships, whereby an altruistic behaviour leading to death is rewarded by the survival of genetic copies distributed among surviving relatives. The social insects, including chumolilar, asalarilar va ari are most famously studied for this type of relationship because the male drones are klonlar that share the same genetic make-up as every other male in the colony. [123] Farqli o’laroq, group selectionists find examples of altruism among non-genetic relatives and explain this through selection acting on the group; whereby, it becomes selectively advantageous for groups if their members express altruistic behaviours to one another. Groups with predominantly altruistic members survive better than groups with predominantly selfish members. [123] [135]

      Koevolyutsiya

      Asosiy maqola: Koevolyutsiya

      Bumblebees va gullar ular changlatmoq have coevolved so that both have become dependent on each other for survival.

      Parasitism: A harvestman arachnid being parasitized by oqadilar. The harvestman is being consumed, while the mites benefit from traveling on and feeding off of their host.

      Ecological interactions can be classified broadly into a mezbon and an associate relationship. A host is any entity that harbours another that is called the associate. [136] Aloqalar within a species that are mutually or reciprocally beneficial are called mutualisms. Examples of mutualism include fungus-growing ants employing agricultural symbiosis, bacteria living in the guts of insects and other organisms, the anjir ari va yucca kuya pollination complex, likenler with fungi and photosynthetic suv o’tlari va mercanlar with photosynthetic algae. [137] [138] If there is a physical connection between host and associate, the relationship is called simbiyoz. Approximately 60% of all plants, for example, have a symbiotic relationship with aruskulyar mikorizal qo’ziqorinlar living in their roots forming an exchange network of carbohydrates for mineral oziq moddalar. [139] Indirect mutualisms occur where the organisms live apart. For example, trees living in the equatorial regions of the planet supply oxygen into the atmosphere that sustains species living in distant polar regions of the planet. This relationship is called commensalism; because, many others receive the benefits of clean air at no cost or harm to trees supplying the oxygen. [7] [140] If the associate benefits while the host suffers, the relationship is called parazitizm. Although parasites impose a cost to their host (e.g., via damage to their reproductive organs or propagules, denying the services of a beneficial partner), their net effect on host fitness is not necessarily negative and, thus, becomes difficult to forecast. [141] [142] Co-evolution is also driven by competition among species or among members of the same species under the banner of reciprocal antagonism, such as grasses competing for growth space. The Qizil qirolicha gipotezasi, for example, posits that parasites track down and specialize on the locally common genetic defense systems of its host that drives the evolution of sexual reproduction to diversify the genetic constituency of populations responding to the antagonistic pressure. [143] [144]

      Biogeografiya

      Asosiy maqola: Biogeografiya

      Biogeography (an amalgamation of biologiya va geografiya) is the comparative study of the geographic distribution of organisms and the corresponding evolution of their traits in space and time. [145] The Biogeografiya jurnali was established in 1974. [146] Biogeography and ecology share many of their disciplinary roots. Masalan, the theory of island biogeography, published by the Robert MacArthur and Edvard O. Uilson 1967 yilda [147] is considered one of the fundamentals of ecological theory. [148] Biogeography has a long history in the natural sciences concerning the spatial distribution of plants and animals. Ecology and evolution provide the explanatory context for biogeographical studies. [145] Biogeographical patterns result from ecological processes that influence range distributions, such as migratsiya va tarqalish. [148] and from historical processes that split populations or species into different areas. The biogeographic processes that result in the natural splitting of species explains much of the modern distribution of the Earth’s biota. The splitting of lineages in a species is called vikariat biogeografiyasi and it is a sub-discipline of biogeography. [149] There are also practical applications in the field of biogeography concerning ecological systems and processes. For example, the range and distribution of biodiversity and invasive species responding to climate change is a serious concern and active area of research in the context of Global isish. [150] [151]

      r / K tanlov nazariyasi

      Asosiy maqola: r / K tanlov nazariyasi

      A population ecology concept is r/K selection theory, [D] one of the first predictive models in ecology used to explain life-history evolution. The premise behind the r/K selection model is that natural selection pressures change according to aholi zichligi. For example, when an island is first colonized, density of individuals is low. The initial increase in population size is not limited by competition, leaving an abundance of available resurslar for rapid population growth. These early phases of aholining o’sishi tajriba density-independent forces of natural selection, which is called r– tanlov. As the population becomes more crowded, it approaches the island’s carrying capacity, thus forcing individuals to compete more heavily for fewer available resources. Under crowded conditions, the population experiences density-dependent forces of natural selection, called K– tanlov. [152] In r/K-selection model, the first variable r is the intrinsic rate of natural increase in population size and the second variable K is the carrying capacity of a population. [35] Different species evolve different life-history strategies spanning a continuum between these two selective forces. An r-selected species is one that has high birth rates, low levels of parental investment, and high rates of mortality before individuals reach maturity. Evolution favours high rates of hosildorlik yilda r-selected species. Many kinds of insects and invaziv turlar ko’rgazma r-selected xususiyatlari. Aksincha, a K-selected species has low rates of fecundity, high levels of parental investment in the young, and low rates of mortality as individuals mature. Humans and elephants are examples of species exhibiting K-selected characteristics, including longevity and efficiency in the conversion of more resources into fewer offspring. [147] [153]

      Molekulyar ekologiya

      Asosiy maqola: Molekulyar ekologiya

      The important relationship between ecology and genetic inheritance predates modern techniques for molecular analysis. Molecular ecological research became more feasible with the development of rapid and accessible genetic technologies, such as the polimeraza zanjiri reaktsiyasi (PCR). The rise of molecular technologies and influx of research questions into this new ecological field resulted in the publication Molekulyar ekologiya 1992 yilda. [154] Molekulyar ekologiya uses various analytical techniques to study genes in an evolutionary and ecological context. 1994 yilda, Jon Avise also played a leading role in this area of science with the publication of his book, Molecular Markers, Natural History and Evolution. [155] Newer technologies opened a wave of genetic analysis into organisms once difficult to study from an ecological or evolutionary standpoint, such as bacteria, fungi, and nematodalar. Molecular ecology engendered a new research paradigm for investigating ecological questions considered otherwise intractable. Molecular investigations revealed previously obscured details in the tiny intricacies of nature and improved resolution into probing questions about behavioural and biogeographical ecology. [155] For example, molecular ecology revealed buzuq sexual behaviour and multiple male partners in daraxt qaldirg’ochlar previously thought to be socially monogam. [156] In a biogeographical context, the marriage between genetics, ecology, and evolution resulted in a new sub-discipline called fileografiya. [157]

      Inson ekologiyasi

      Asosiy maqola: Inson ekologiyasi

      The history of life on Earth has been a history of interaction between living things and their surroundings. To a large extent, the physical form and the habits of the earth’s vegetation and its animal life have been molded by the environment. Considering the whole span of earthly time, the opposite effect, in which life actually modifies its surroundings, has been relatively slight. Only within the moment of time represented by the present century has one species man acquired significant power to alter the nature of his world.

      Rachel Carson, “Silent Spring” [158]

      Ecology is as much a biological science as it is a human science. [7] Human ecology is an fanlararo investigation into the ecology of our species. “Human ecology may be defined: (1) from a bioecological standpoint as the study of man as the ecological dominant in plant and animal communities and systems; (2) from a bioecological standpoint as simply another animal affecting and being affected by his physical environment; and (3) as a human being, somehow different from animal life in general, interacting with physical and modified environments in a distinctive and creative way. A truly interdisciplinary human ecology will most likely address itself to all three.” [159] : 3 The term was formally introduced in 1921, but many sociologists, geographers, psychologists, and other disciplines were interested in human relations to natural systems centuries prior, especially in the late 19th century. [159] [160] The ecological complexities human beings are facing through the technological transformation of the planetary biome has brought on the Antropotsen. The unique set of circumstances has generated the need for a new unifying science called coupled human and natural systems that builds upon, but moves beyond the field of human ecology. [106] Ecosystems tie into human societies through the critical and all encompassing life-supporting functions they sustain. In recognition of these functions and the incapability of traditional economic valuation methods to see the value in ecosystems, there has been a surge of interest in ijtimoiy -natural capital, which provides the means to put a value on the stock and use of information and materials stemming from ecosystem goods and services. Ecosystems produce, regulate, maintain, and supply services of critical necessity and beneficial to human health (cognitive and physiological), economies, and they even provide an information or reference function as a living library giving opportunities for science and cognitive development in children engaged in the complexity of the natural world. Ecosystems relate importantly to human ecology as they are the ultimate base foundation of global economics as every commodity, and the capacity for exchange ultimately stems from the ecosystems on Earth. [106] [161] [162] [163]

      Qayta tiklash va boshqarish

      Asosiy maqola: Qayta tiklash ekologiyasi
      Shuningdek qarang: Tabiiy resurslarni boshqarish

      Ecosystem management is not just about science nor is it simply an extension of traditional resource management; it offers a fundamental reframing of how humans may work with nature.

      Grumbine (1994) [164] : 27

      Ecology is an employed science of restoration, repairing disturbed sites through human intervention, in natural resource management, and in environmental impact assessments. Edward O. Wilson predicted in 1992 that the 21st century “will be the era of restoration in ecology”. [165] Ecological science has boomed in the industrial investment of restoring ecosystems and their processes in abandoned sites after disturbance. Natural resource managers, in o’rmon xo’jaligi, for example, employ ecologists to develop, adapt, and implement ecosystem based methods into the planning, operation, and restoration phases of land-use. Ecological science is used in the methods of sustainable harvesting, disease, and fire outbreak management, in fisheries stock management, for integrating land-use with protected areas and communities, and conservation in complex geo-political landscapes. [24] [164] [166] [167]

      Relation to the environment

      Asosiy maqola: Tabiiy muhit

      The environment of ecosystems includes both physical parameters and biotic attributes. It is dynamically interlinked, and contains resurslar for organisms at any time throughout their life cycle. [7] [168] Like ecology, the term environment has different conceptual meanings and overlaps with the concept of nature. Environment “includes the physical world, the social world of human relations and the built world of human creation.” [169] : 62 The physical environment is external to the level of biological organization under investigation, including abiotik factors such as temperature, radiation, light, chemistry, iqlim and geology. The biotic environment includes genes, cells, organisms, members of the same species (o’ziga xos xususiyatlar ) and other species that share a habitat. [170] The distinction between external and internal environments, however, is an abstraction parsing life and environment into units or facts that are inseparable in reality. There is an interpenetration of cause and effect between the environment and life. Qonunlari termodinamika, for example, apply to ecology by means of its physical state. With an understanding of metabolic and thermodynamic principles, a complete accounting of energy and material flow can be traced through an ecosystem. In this way, the environmental and ecological relations are studied through reference to conceptually manageable and isolated material qismlar. After the effective environmental components are understood through reference to their causes; however, they conceptually link back together as an integrated whole, or holocoenotic system as it was once called. Bu sifatida tanilgan dialektik approach to ecology. The dialectical approach examines the parts, but integrates the organism and the environment into a dynamic whole (or umwelt ). Change in one ecological or environmental factor can concurrently affect the dynamic state of an entire ecosystem. [38] [171]

      Disturbance and resilience

      Asosiy maqola: Resilience (ecology)

      Ecosystems are regularly confronted with natural environmental variations and disturbances over time and geographic space. A disturbance is any process that removes biomass from a community, such as a fire, flood, drought, or predation. [172] Disturbances occur over vastly different ranges in terms of magnitudes as well as distances and time periods, [173] and are both the cause and product of natural fluctuations in death rates, species assemblages, and biomass densities within an ecological community. These disturbances create places of renewal where new directions emerge from the patchwork of natural experimentation and opportunity. [172] [174] [175] Ecological resilience is a cornerstone theory in ecosystem management. Biodiversity fuels the resilience of ecosystems acting as a kind of regenerative insurance. [175]

      Metabolism and the early atmosphere

      Metabolism – the rate at which energy and material resources are taken up from the environment, transformed within an organism, and allocated to maintenance, growth and reproduction – is a fundamental physiological trait.

      Ernest et al. [176] : 991

      The Earth was formed approximately 4.5 billion years ago. [177] As it cooled and a crust and oceans formed, its atmosphere transformed from being dominated by vodorod to one composed mostly of metan va ammiak. Over the next billion years, the metabolic activity of life transformed the atmosphere into a mixture of karbonat angidrid, azot, and water vapor. These gases changed the way that light from the sun hit the Earth’s surface and greenhouse effects trapped heat. There were untapped sources of free energy within the mixture of kamaytiruvchi va oksidlovchi gasses that set the stage for primitive ecosystems to evolve and, in turn, the atmosphere also evolved. [178]

      The barg is the primary site of fotosintez in most plants.

      Throughout history, the Earth’s atmosphere and biogeochemical cycles have been in a dinamik muvozanat with planetary ecosystems. The history is characterized by periods of significant transformation followed by millions of years of stability. [179] The evolution of the earliest organisms, likely anaerobic metanogen microbes, started the process by converting atmospheric hydrogen into methane (4H₂ + CO₂ → CH₄ + 2H₂O). Anoksigenik fotosintez reduced hydrogen concentrations and increased atmosferadagi metan, by converting vodorod sulfidi into water or other sulfur compounds (for example, 2H₂S + CO₂ + hv → CH₂O + H₂O + 2S). Ning dastlabki shakllari fermentatsiya also increased levels of atmospheric methane. The transition to an oxygen-dominant atmosphere (the Katta oksidlanish ) did not begin until approximately 2.4–2.3 billion years ago, but photosynthetic processes started 0.3 to 1 billion years prior. [179] [180]

      Radiation: heat, temperature and light

      The biology of life operates within a certain range of temperatures. Heat is a form of energy that regulates temperature. Heat affects growth rates, activity, behaviour, and birlamchi ishlab chiqarish. Temperature is largely dependent on the incidence of quyosh radiatsiyasi. The latitudinal and longitudinal spatial variation of harorat greatly affects climates and consequently the distribution of biologik xilma-xillik and levels of primary production in different ecosystems or biomes across the planet. Heat and temperature relate importantly to metabolic activity. Poikilotherms, for example, have a body temperature that is largely regulated and dependent on the temperature of the external environment. Farqli o’laroq, homeotherms regulate their internal body temperature by expending metabolik energiya. [111] [112] [171] There is a relationship between light, primary production, and ecological energetika byudjetlari. Sunlight is the primary input of energy into the planet’s ecosystems. Light is composed of electromagnetic energy turli xil to’lqin uzunliklari. Radiant energiya from the sun generates heat, provides photons of light measured as active energy in the chemical reactions of life, and also acts as a catalyst for genetik mutatsiya. [111] [112] [171] Plants, algae, and some bacteria absorb light and assimilate the energy through fotosintez. Organisms capable of assimilating energy by photosynthesis or through inorganic fixation of H₂S bor avtotroflar. Autotrophs—responsible for primary production—assimilate light energy which becomes metabolically stored as potentsial energiya in the form of biochemical entalpik obligatsiyalar. [111] [112] [171]

      Physical environments

      Suv

      Asosiy maqola: Suv ekotizimi

      Wetland conditions such as shallow water, high plant productivity, and anaerobic substrates provide a suitable environment for important physical, biological, and chemical processes. Because of these processes, wetlands play a vital role in global nutrient and element cycles.

      Cronk & Fennessy (2001) [181] : 29

      Diffusion of carbon dioxide and oxygen is approximately 10,000 times slower in water than in air. When soils are flooded, they quickly lose oxygen, becoming gipoksik (an environment with O₂ concentration below 2 mg/liter) and eventually completely anoksik qayerda anaerob bakteriyalar thrive among the roots. Water also influences the intensity and spectral composition of light as it reflects off the water surface and submerged particles. [181] Aquatic plants exhibit a wide variety of morphological and physiological adaptations that allow them to survive, compete, and diversify in these environments. For example, their roots and stems contain large air spaces (aerenchyma ) that regulate the efficient transportation of gases (for example, CO₂ va O₂) used in respiration and photosynthesis. Salt water plants (halofitlar ) have additional specialized adaptations, such as the development of special organs for shedding salt and osmoregulating their internal salt (NaCl) concentrations, to live in daryo suvi, sho’r, yoki okeanik atrof-muhit. Anaerobic soil mikroorganizmlar in aquatic environments use nitrat, manganese ions, temir ionlari, sulfat, karbonat angidrid va ba’zilari organik birikmalar; other microorganisms are fakultativ anaeroblar and use oxygen during respiration when the soil becomes drier. The activity of soil microorganisms and the chemistry of the water reduces the oksidlanish-qaytarilish potentials of the water. Carbon dioxide, for example, is reduced to methane (CH₄) by methanogenic bacteria. [181] The physiology of fish is also specially adapted to compensate for environmental salt levels through osmoregulation. Their gills form elektrokimyoviy gradiyentlar that mediate salt excretion in salt water and uptake in fresh water. [182]

      Gravitatsiya

      The shape and energy of the land is significantly affected by gravitational forces. On a large scale, the distribution of gravitational forces on the earth is uneven and influences the shape and movement of tektonik plitalar as well as influencing geomorphic kabi jarayonlar orogeniya va eroziya. These forces govern many of the geophysical properties and distributions of ecological biomes across the Earth. On the organismal scale, gravitational forces provide directional cues for plant and fungal growth (gravitropizm ), orientation cues for animal migrations, and influence the biomexanika and size of animals. [111] Ecological traits, such as allocation of biomass in trees during growth are subject to mechanical failure as gravitational forces influence the position and structure of branches and leaves. [183] The yurak-qon tomir tizimlari of animals are functionally adapted to overcome the pressure and gravitational forces that change according to the features of organisms (e.g., height, size, shape), their behaviour (e.g., diving, running, flying), and the habitat occupied (e.g., water, hot deserts, cold tundra). [184]

      Bosim

      Climatic and ozmotik bosim joylar fiziologik constraints on organisms, especially those that fly and respire at high altitudes, or dive to deep ocean depths. [185] These constraints influence vertical limits of ecosystems in the biosphere, as organisms are physiologically sensitive and adapted to atmospheric and osmotic water pressure differences. [111] For example, oxygen levels decrease with decreasing pressure and are a limiting factor for life at higher altitudes. [186] Suv transporti by plants is another important ekofiziologik process affected by osmotic pressure gradients. [187] [188] [189] Suv bosimi in the depths of oceans requires that organisms adapt to these conditions. For example, diving animals such as kitlar, delfinlar va muhrlar are specially adapted to deal with changes in sound due to water pressure differences. [190] Ularning orasidagi farqlar xagfish species provide another example of adaptation to deep-sea pressure through specialized protein adaptations. [191]

      Wind and turbulence

      Arxitekturasi gullash in grasses is subject to the physical pressures of wind and shaped by the forces of natural selection facilitating wind-pollination (anemofiliya ). [192] [193]

      Turbulent forces in air and water affect the environment and ecosystem distribution, form, and dynamics. On a planetary scale, ecosystems are affected by circulation patterns in the global savdo shamollari. Wind power and the turbulent forces it creates can influence heat, nutrient, and biochemical profiles of ecosystems. [111] For example, wind running over the surface of a lake creates turbulence, mixing the suv ustuni and influencing the environmental profile to create thermally layered zones, affecting how fish, algae, and other parts of the suv ekotizimi are structured. [194] [195] Wind speed and turbulence also influence evapotranspiration rates and energy budgets in plants and animals. [181] [196] Wind speed, temperature and moisture content can vary as winds travel across different land features and elevations. Masalan, g’arbiy come into contact with the qirg’oq bo’yi and interior mountains of western North America to produce a yomg’ir soyasi on the leeward side of the mountain. The air expands and moisture condenses as the winds increase in elevation; bu deyiladi orografik lift and can cause precipitation. [ tushuntirish kerak ] This environmental process produces spatial divisions in biodiversity, as species adapted to wetter conditions are range-restricted to the coastal mountain valleys and unable to migrate across the xeric ecosystems (e.g., of the Kolumbiya havzasi in western North America) to intermix with sister lineages that are segregated to the interior mountain systems. [197] [198]

      Yong’in

      Asosiy maqola: Yong’in ekologiyasi

      Forest fires modify the land by leaving behind an environmental mosaic that diversifies the landscape into different seral stages and habitats of varied quality (left). Some species are adapted to forest fires, such as pine trees that open their cones only after fire exposure (right).

      Plants convert carbon dioxide into biomass and emit oxygen into the atmosphere. By approximately 350 million years ago (the end of the Devon davri ), photosynthesis had brought the concentration of atmospheric oxygen above 17%, which allowed combustion to occur. [199] Fire releases CO₂ and converts fuel into ash and tar. Fire is a significant ecological parameter that raises many issues pertaining to its control and suppression. [200] While the issue of fire in relation to ecology and plants has been recognized for a long time, [201] Charlz Kuper brought attention to the issue of forest fires in relation to the ecology of forest fire suppression and management in the 1960s. [202] [203] Native North Americans were among the first to influence fire regimes by controlling their spread near their homes or by lighting fires to stimulate the production of herbaceous foods and basketry materials. [204] Fire creates a heterogeneous ecosystem age and canopy structure, and the altered soil nutrient supply and cleared canopy structure opens new ecological niches for seedling establishment. [205] [206] Most ecosystems are adapted to natural fire cycles. Plants, for example, are equipped with a variety of adaptations to deal with forest fires. Some species (e.g., Pinus halepensis ) cannot nihol until after their seeds have lived through a fire or been exposed to certain compounds from smoke. Environmentally triggered germination of seeds is called serotiny. [207] [208] Fire plays a major role in the persistence and chidamlilik of ecosystems. [174]

      Tuproqlar

      Asosiy maqola: Tuproq ekologiyasi

      Soil is the living top layer of mineral and organic dirt that covers the surface of the planet. It is the chief organizing centre of most ecosystem functions, and it is of critical importance in agricultural science and ecology. The parchalanish of dead organic matter (for example, leaves on the forest floor), results in soils containing minerallar and nutrients that feed into plant production. The whole of the planet’s soil ecosystems is called the pedosfera where a large biomass of the Earth’s biodiversity organizes into trophic levels. Invertebrates that feed and shred larger leaves, for example, create smaller bits for smaller organisms in the feeding chain. Collectively, these organisms are the tergovchilar that regulate soil formation. [209] [210] Tree roots, fungi, bacteria, worms, ants, beetles, centipedes, spiders, mammals, birds, reptiles, amphibians, and other less familiar creatures all work to create the trophic web of life in soil ecosystems. Soils form composite phenotypes where inorganic matter is enveloped into the physiology of a whole community. As organisms feed and migrate through soils they physically displace materials, an ecological process called bioturbatsiya. This aerates soils and stimulates heterotrophic growth and production. Tuproq mikroorganizmlar are influenced by and feed back into the trophic dynamics of the ecosystem. No single axis of causality can be discerned to segregate the biological from geomorphological systems in soils. [211] [212] Paleoecological studies of soils places the origin for bioturbation to a time before the Cambrian period. Other events, such as the evolution of trees va colonization of land in the Devonian period played a significant role in the early development of ecological trophism in soils. [210] [213] [214]

      Biogeochemistry and climate

      Asosiy maqola: Biogeokimyo
      Shuningdek qarang: Oziq moddalar aylanishi va Iqlim

      Ecologists study and measure nutrient budgets to understand how these materials are regulated, flow, and qayta ishlangan through the environment. [111] [112] [171] This research has led to an understanding that there is global feedback between ecosystems and the physical parameters of this planet, including minerals, soil, pH, ions, water, and atmospheric gases. Six major elements (vodorod, uglerod, azot, kislorod, oltingugurt va fosfor; H, C, N, O, S, and P) form the constitution of all biological macromolecules and feed into the Earth’s geochemical processes. From the smallest scale of biology, the combined effect of billions upon billions of ecological processes amplify and ultimately regulate the biogeochemical cycles Yerning Understanding the relations and cycles mediated between these elements and their ecological pathways has significant bearing toward understanding global biogeochemistry. [215] The ecology of global carbon budgets gives one example of the linkage between biodiversity and biogeochemistry. It is estimated that the Earth’s oceans hold 40,000 gigatonnes (Gt) of carbon, that vegetation and soil hold 2070 Gt, and that fossil fuel emissions are 6.3 Gt carbon per year. [216] Er tarixi davomida ushbu global uglerod byudjetlarida katta miqdordagi quruqlik ekologiyasi bilan tartibga solinadigan katta qayta tuzilishlar bo’lgan. Masalan, Eosenning o’rtalarida vulqon gaz chiqarish, botqoqli joylarda saqlanadigan metanning oksidlanishi va dengiz ostidagi gazlar atmosferadagi CO ni oshirdi₂ (karbonat angidrid) konsentratsiyasi 3500 darajagachappm. [217] In Oligotsen, yigirma beshdan o’ttiz ikki million yil avval global miqyosda yana bir muhim qayta qurish sodir bo’ldi uglerod aylanishi o’tlar fotosintezning yangi mexanizmini rivojlantirar ekan, C₄ fotosintez va ularning doiralarini kengaytirdi. Ushbu yangi yo’l atmosferadagi CO ning pasayishiga javoban rivojlandi₂ konsentratsiyasi 550 ppm dan past. [218] Biologik xilma-xillikning nisbiy ko’pligi va tarqalishi organizmlar va ularning atrof-muhit o’rtasidagi dinamikani o’zgartiradi, shunday qilib ekotizimlar iqlim o’zgarishiga bog’liq ravishda ham sabab, ham ta’sir ko’rsatishi mumkin. Sayyoradagi ekotizimlarni inson tomonidan boshqariladigan modifikatsiyalari (masalan, bezovtalik, biologik xilma-xillikni yo’qotish, qishloq xo’jaligi) atmosferadagi issiqxona gazlari darajasining ko’tarilishiga hissa qo’shadi. Keyingi asrda global uglerod tsiklining o’zgarishi sayyoradagi haroratni ko’tarishi, ob-havoning keskin o’zgarishiga olib kelishi, turlarning tarqalishini o’zgartirishi va yo’q bo’lish tezligini oshirishi kutilmoqda. Global isishning ta’siri allaqachon muzliklarning erishi, tog ‘muzliklarining erishi va dengiz sathining ko’tarilishida qayd etilmoqda. Binobarin, turlarning tarqalishi suv qirg’oqlari bo’ylab va iqlimning o’zgarishini kuzatib boradigan ko’chib o’tish tartiblari va ko’payish joylari bo’lgan kontinental hududlarda o’zgarib bormoqda. Ning katta bo’limlari doimiy muzlik metanni (CH) ko’taradigan tuproq parchalanish faolligi oshgan suv bosgan joylarning yangi mozaikasini yaratish uchun eritilmoqda.₄) emissiya. Global uglerod aylanishi sharoitida atmosfera metanining ko’payishi xavotirga solmoqda, chunki metan a issiqxona gazi uzoq to’lqinli nurlanishni yutishda CO ga qaraganda 23 baravar samaraliroq₂ 100 yillik vaqt o’lchovida. [219] Demak, tuproq va botqoqli erlarda global isish, parchalanish va nafas olish o’rtasida muhim iqlim mulohazalari va global o’zgargan biogeokimyoviy tsikllar hosil bo’ladi. [106] [220] [221] [222] [223] [224]

      Tarix

      Asosiy maqola: Ekologiya tarixi

      Dastlabki boshlanishlar

      Ekologiya deganda biz organizmning atrof-muhitga bo’lgan munosabatlari haqidagi butun fanni tushunamiz, keng ma’noda barcha “mavjudlik shartlari” ni o’z ichiga oladi. Shunday qilib evolyutsiya nazariyasi organizmlarning uy xo’jaligi munosabatlarini mexanik ravishda ta’sirchan natijalar sifatida tushuntiradi. sabablari va shunga o’xshash shakllarni hosil qiladi monistik ekologiyaning asoslari.

      Ernst Gekkel (1866) [225] : 140 [B]

      Ekologiya, asosan, uning fanlararo tabiati tufayli murakkab kelib chiqishga ega. [226] Kabi qadimgi yunon faylasuflari Gippokrat va Aristotel birinchilardan bo’lib tabiat tarixi bo’yicha kuzatuvlarni qayd etdi. Biroq, ular hayotni nuqtai nazardan ko’rib chiqdilar esansizm, bu erda turlar statik o’zgarmas narsalar sifatida kontseptsiya qilingan, navlar esa an anormalliklari sifatida ko’rilgan idealizatsiya qilingan tur. Bu zamonaviy tushunchaga ziddir ekologik nazariya bu erda navlar qiziqishning haqiqiy hodisalari sifatida qaraladi va vositalar yordamida moslashuvlarning kelib chiqishida rol o’ynaydi tabiiy selektsiya. [7] [227] [228] Tabiatdagi muvozanat va tartibga solish kabi ekologiyaning dastlabki tushunchalarini kuzatish mumkin Gerodot (vafot etdi v. Miloddan avvalgi 425 y.), U eng qadimgi hisobotlardan birini tasvirlab bergan mutalizm uning “tabiiy stomatologiya” ni kuzatishida. Basking Nil timsohlari, dedi u, berish uchun ularning og’zini ochadi qumtepalar terishga xavfsiz kirish suluklar chiqib, sandpiperga oziqlanish va timsoh uchun og’iz gigienasini beradi. [226] Aristotel ekologiyaning falsafiy rivojlanishiga dastlabki ta’sir ko’rsatgan. U va uning shogirdi Teofrastus o’simliklar va hayvonlarning migratsiyasi, biogeografiyasi, fiziologiyasi va ularning xatti-harakatlari to’g’risida keng ko’lamli kuzatuvlar olib bordi va zamonaviy ekologik nish tushunchasiga dastlabki o’xshashlikni berdi. [229] [230]

      Bunday organik kompleksning sezuvchanligi deb atash mumkin bo’lgan narsa, unga tegishli har qanday turga ta’sir qiladigan narsa tezda butun birlashishga qandaydir ta’sir ko’rsatishi kerakligi bilan izohlangan narsani hech kim aniqroq ko’ra olmaydi. Shunday qilib, u har qanday shaklni boshqa shakllar bilan bog’liq holda to’liq o’rganish mumkin emasligini tushunadi – bu har qanday qismni qoniqarli tushunish uchun shart sifatida yaxlit so’rov o’tkazish zarurati.

      Stiven Forbes (1887) [231]
      Ernst Gekkel (chapda) va Evgeniyning isishi (o’ngda), ekologiyaning ikkita asoschisi

      Oziq-ovqat zanjiri, aholini tartibga solish va unumdorlik kabi ekologik tushunchalar birinchi bo’lib 1700 yillarda mikroskopistning nashr etilgan asarlari orqali ishlab chiqilgan Antoni van Leyvenxuk (1632-1723) va botanik Richard Bredli (1688?–1732). [7] Biogeograf Aleksandr fon Gumboldt (1769–1859) ekologik tafakkurning dastlabki kashshofi bo’lib, turlar bo’ylab almashtirilgan yoki o’zgartirilgan ekologik gradyanlarni birinchilardan bo’lib tan olgan. atrof-muhit gradiyentlari, masalan klinika balandlikning ko’tarilishi bo’ylab hosil bo’ladi. Gumboldt undan ilhom oldi Isaak Nyuton u “quruqlik fizikasi” shaklini ishlab chiqqanligi sababli. Nyuton uslubida u tabiiy tarixga o’lchov uchun ilmiy aniqlik kiritdi va hattoki turlar va hududlar o’rtasidagi munosabatlar to’g’risidagi zamonaviy ekologik qonunning asosi bo’lgan tushunchalarga ishora qildi. [232] [233] [234] Gumboldt kabi tabiiy tarixchilar, Jeyms Xatton va Jan-Baptist Lamark (boshqalar qatorida) zamonaviy ekologik fanlarga asos solgan. [235] “Ekologiya” atamasi (Nemis: Oekologie, Ökologie) tomonidan yaratilgan Ernst Gekkel uning kitobida Generelle Morphologie der Organismen (1866). [236] Gekkel zoolog, rassom, yozuvchi, keyinchalik hayotda qiyosiy anatomiya professori bo’lgan. [225] [237] Zamonaviy ekologik nazariyaning asoschisi kim bo’lganligi to’g’risida fikrlar turlicha. Ba’zilar Gekkelning ta’rifini boshlanish deb belgilaydilar; [238] boshqalar buni aytdi Evgeniyning isishi ning yozilishi bilan O’simliklar ekologiyasi: O’simliklar jamoalarini o’rganishga kirish (1895), [239] yoki Karl Linney ’18-asr boshlarida kamol topgan tabiat iqtisodiyotiga oid tamoyillar. [240] [241] Linney ekologiyaning dastlabki tarmog’iga asos solgan va uni tabiat iqtisodiyoti deb atagan. [240] Uning asarlari Charlz Darvinga ta’sir ko’rsatdi, u Linneyning so’zlarini qabul qildi tabiat iqtisodiyoti yoki siyosati yilda Turlarning kelib chiqishi. [225] Linney birinchi bo’lib ramkani yaratdi tabiatning muvozanati tekshiriladigan gipoteza sifatida. Darvinning ishiga qoyil qolgan Gekkel tabiatni tejashga nisbatan ekologiyaga ta’rif bergan, bu ba’zilarda ekologiya va tabiat iqtisodiyoti bir-biriga o’xshashmi degan savol tug’diradi. [241]

      Da o’tloq bog’ida o’tkazilgan birinchi ekologik eksperimentning rejasi Voburn Abbey 1816 yilda Charlz Darvin tomonidan qayd etilgan Turlarning kelib chiqishi. Tajriba natijasida har xil tuproqlarga ekilgan turlarning har xil aralashmalarining ko’rsatkichlari o’rganildi. [242] [243]

      Aristoteldan Darvingacha tabiat dunyosi asosan harakatsiz va o’zgarmas deb hisoblangan. Gacha Turlarning kelib chiqishi, organizmlar o’rtasidagi dinamik va o’zaro munosabatlarni, ularning moslashuvi va atrof-muhitni kam qadrlash yoki tushunish kam edi. [227] Istisno – 1789 nashr Selbornning tabiiy tarixi tomonidan Gilbert Oq (1720–1793), kimlardir ekologiya haqidagi dastlabki matnlardan biri deb hisoblashgan. [244] Esa Charlz Darvin asosan evolyutsiya haqidagi risolasi bilan qayd etilgan, [245] u asoschilaridan biri edi tuproq ekologiyasi, [246] va u birinchi ekologik tajribani qayd etdi Turlarning kelib chiqishi. [242] Evolyutsion nazariya tadqiqotchilarning ekologiya fanlariga yondoshish uslubini o’zgartirdi. [247]

      1900 yildan beri

      Zamonaviy ekologiya – bu 19-asrning oxirlarida birinchi marta ilmiy e’tiborni tortgan yosh fan (evolyutsion tadqiqotlar ilmiy qiziqish uyg’otgan davrda). Olim Ellen Swallow Richards birinchi marta “atamasini kiritgan bo’lishi mumkinoekologiya “(oxir-oqibat u morphed uy iqtisodiyoti ) 1892 yil boshlarida AQShda. [248] 20-asrning boshlarida ekologiya ko’proq narsadan o’tdi tavsiflovchi shakl ning tabiiy tarix ko’proq uchun analitik shakl ning ilmiy tabiiy tarix. [232] [235] Frederik Klements 1905 yilda birinchi Amerika ekologiya kitobini nashr etdi, [249] sifatida o’simlik jamoalari g’oyasini taqdim etish superorganizm. Ushbu nashr ekologik holizm va individualizm o’rtasida 1970-yillarga qadar davom etgan munozarani boshladi. Klementsning superorganizm kontseptsiyasi ekotizimlarning muntazam va aniq bosqichlarida rivojlanishini taklif qildi seral rivojlanishi organizmning rivojlanish bosqichlariga o’xshash bo’lgan. Klementianlar paradigmasi tomonidan e’tiroz bildirildi Genri Glison, [250] ekologik jamoalar individual organizmlarning noyob va tasodifiy birlashmasidan rivojlanadi deb aytgan. Ushbu sezgi o’zgarishi diqqatni alohida organizmlarning hayotiy tarixiga va bu jamoat birlashmalarining rivojlanishi bilan qanday bog’liqligiga qaratdi. [251] Klementian superorganizm nazariyasi an ning ortiqcha qo’llanilishi edi idealistik shakl holizm. [38] [108] “Holizm” atamasi 1926 yilda tomonidan kiritilgan Jan Kristiya Smuts, Janubiy Afrikalik general va qutblanuvchi tarixiy shaxs, Klementlarning superorganizm tushunchasidan ilhomlangan. [252] [C] Xuddi shu vaqtda, Charlz Elton klassik kitobida oziq-ovqat zanjirlari kontseptsiyasini kashshof qildi Hayvonlar ekologiyasi. [84] Elton [84] oziq-ovqat zanjirlari, oziq-ovqat tsikllari va oziq-ovqat hajmi tushunchalaridan foydalangan holda ekologik munosabatlarni aniqladi va turli funktsional guruhlar o’rtasidagi sonli munosabatlarni va ularning nisbiy ko’pligini tavsifladi. Eltonning “oziq-ovqat tsikli” keyingi ekologik matnda “oziq-ovqat tarmog’i” bilan almashtirildi. [253] Alfred J. Lotka ekologiyaga termodinamik printsiplarni qo’llaydigan ko’plab nazariy tushunchalarni keltirdi. 1942 yilda, Raymond Lindeman ga muhim belgi yozdi trofik dinamikasi Dastlab nazariy ahamiyati uchun rad etilgandan so’ng vafotidan keyin nashr etilgan ekologiya. Trofik dinamika ekotizimlar orqali energiya va moddiy oqimlarni davom ettirish bo’yicha ko’plab ishlarning asosi bo’ldi. Robert Makartur 1950 yillarda ekologiyada rivojlangan matematik nazariya, bashoratlar va testlar, bu nazariy matematik ekologlarning qayta tiklanadigan maktabini ilhomlantirdi. [235] [254] [255] Ekologiya boshqa xalqlarning, shu jumladan Rossiyaning hissasi bilan ham rivojlandi Vladimir Vernadskiy va uning 20-yillarda biosfera kontseptsiyasiga asos solishi [256] va Yaponiyaning Kinji Imanishi va uning tabiat va yashash muhitini ajratishdagi uyg’unlik tushunchalari 1950 yillarda. [257] Ingliz tilida so’zlashmaydigan madaniyatlarning ekologiyaga qo’shgan hissalarini ilmiy tan olish til va tarjima to’siqlari bilan to’sqinlik qilmoqda. [256]

      Shunday qilib, zaharlanishning butun zanjiri asl kontsentrator bo’lishi kerak bo’lgan bir necha daqiqali o’simliklar asosida yotadi. Ammo oziq-ovqat zanjirining qarama-qarshi uchi – bu hodisalarning ketma-ketligini bilmagan holda, baliq tutish vositasini soxtalashtirgan, Tiniq ko’l suvidan baliq tutib olib, ularni qovurish uchun uyiga olib ketgan inson. kechki ovqat uchunmi?

      Reychel Karson (1962) [258] : 48

      1960-1970-yillarda ekologiya ommaviy va ilmiy qiziqish bilan kuchaygan atrof-muhit harakati. Ekologiya, atrof-muhitni boshqarish va muhofaza qilish o’rtasida kuchli tarixiy va ilmiy aloqalar mavjud. [235] Tarixda taniqli ekologlar tomonidan yovvoyi tabiatni muhofaza qilishni targ’ib qiluvchi tarixiy diqqat va she’riy tabiatshunoslik yozuvlari tabiatni muhofaza qilish biologiyasi, kabi Aldo Leopold va Artur Tansli, ifloslanish va atrof-muhitning buzilishi kontsentratsiyasi joylashgan shahar markazlaridan uzoqroq bo’lgan. [235] [259] Palamar (2008) [259] 1900-yillarning boshlarida shahar sog’lig’i ekologiyasi uchun kurashgan kashshof ayollarning asosiy ekologizmining soyasini ta’kidlaydi (u holda shunday deb nomlangan) evtenika ) [248] va atrof-muhit to’g’risidagi qonun hujjatlariga o’zgartirishlar kiritdi. Kabi ayollar Ellen Swallow Richards va Julia Lathrop boshqalar qatorida, 1950-yillardan keyin yanada ommalashgan ekologik harakatlarning kashshoflari edi. 1962 yilda dengiz biologi va ekolog Reychel Karson kitobi Silent bahor aholini zaharli moddalar to’g’risida ogohlantirish orqali ekologik harakatni safarbar qilishga yordam berdi pestitsidlar, kabi DDT, bioakkumulyatsion muhitda. Karson ekologiya fanidan foydalangan holda atrof-muhitdagi toksinlarning ajralib chiqishini inson va ekotizim salomatligi. O’shandan beri ekologlar sayyoramizning ekotizimlarining buzilishi haqidagi tushunchalarini atrof-muhit siyosati, huquq, tiklash va tabiiy resurslarni boshqarish bilan bog’lashga harakat qildilar. [24] [235] [259] [260]

      Shuningdek qarang

      Asosiy maqola: Ekologiya

      • Ekologiya portali
      • Biologiya portali
      • Kimyoviy ekologiya
      • Iqlim adolat
      • Barqarorlik doiralari
      • Madaniy ekologiya
      • Dialektik naturalizm
      • Ekologik o’lim
      • Ekologik psixologiya
      • Ekologiya harakati
      • Ekosofiya
      • Ekopsixologiya
      • Sanoat ekologiyasi
      • Axborot ekologiyasi
      • Landshaft ekologiya
      • Tabiiy resurs
      • Normativ fan
      • Ekologiya falsafasi
      • Siyosiy ekologiya
      • Sensorli ekologiya
      • Ma’naviy ekologiya
      • Barqaror rivojlanish
      • Ekologiya lug’ati
      • Biologiya maqolalari ko’rsatkichi
      • Ekologlar ro’yxati
      • Biologiya haqida qisqacha ma’lumot
      • Ekologiya terminologiyasi

      Izohlar

      Ernst Gekkel (1866) izohida ekologiya atamasi kelib chiqqan bo’lib, u Qadimgi yunoncha: rχώaς , romanlashtirilgan: xira, yoqilgan “tura”, ya’ni “turar joy, taqsimlanadigan hudud” degan ma’noni anglatadi – Stauffer (1957) dan olingan.

      Bu Gekkelning asl ta’rifining nusxasi (Original: Haeckel, E. (1866) Generelle Morphologie der Organismen. Allgemeine Grundzige der organischen Formen- Wissenschaft, Mechanisch begriindet durch die von Charles Charwin Darwin reformirte Descendenz-Theorie. 2 jild. Reymer, Berlin). ) Staufferdan tarjima qilingan va keltirilgan (1957).

      Foster va Klark (2008) Smutning yaxlitligi uning otasi sifatida irqiy siyosiy qarashlariga keskin qarama-qarshi bo’lganligini ta’kidlaydi. aparteid.

      Birinchi marta MakArtur va Uilsonning (1967) ekologiya tarixi va nazariy fanlarida qayd etilgan kitobida, Orol biogeografiyasi nazariyasi.

      Aristotel ushbu kontseptsiya haqida yozgan Metafizika (Iqtibos keltirilgan Internet-klassik arxivi tarjima tomonidan V. D. Ross. VIII kitob, 6-qism): “Ta’riflarga ham, raqamlarga nisbatan ham aytilgan qiyinchiliklarga qaytish uchun ularning birligi nima sabab bo’ladi? Bir nechta qismlarga ega bo’lgan va jami bo’lgan barcha narsalarga nisbatan go’yo shunchaki uyum emas, balki butun narsa, bu qismlardan tashqari bir narsaning sababi bor, chunki hatto tanadagi aloqa ba’zi holatlarda birlikning sababi, boshqalarda esa yopishqoqlik yoki boshqa biron bir sifat uchun sabab bo’ladi. “

      Adabiyotlar

      1. ^“ekologiyaning ta’rifi”. Dictionary.com. Arxivlandi asl nusxasidan 2018 yil 21 fevralda . Olingan 20 fevral 2018 .
      2. ^ Shomuil M. Shayner; Maykl R. Willig (2011). Ekologiya nazariyasi. Chikago: Chikago universiteti matbuoti. ISBN9780226736860 .
      3. ^ Erik Laferri; Piter J. Stett (2003 yil 2 sentyabr). Xalqaro munosabatlar nazariyasi va ekologik fikr: sintez sari. Yo’nalish. p. 25. ISBN978-1-134-71068-3 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      4. ^ Shtadler, B .; Mixalzik, B .; Myuller, T. (1998). “Ignabargli o’rmonda aphid ekologiyasini ozuqa oqimlari bilan bog’lash”. Ekologiya. 79 (5): 1514–1525. doi:10.1890 / 0012-9658 (1998) 079 [1514: LAEWNF] 2.0.CO; 2. ISSN0012-9658.
      5. ^ Hamfreyz, N. J .; Duglas, A. E. (1997). “Simbiyotik bakteriyalarni hasharotlar avlodlari o’rtasida bo’lish: a miqdorini o’rganish Buchnera sp. no’xat aphidida (Acyrthosiphon pisum) har xil haroratda tarbiyalangan “. Amaliy va atrof-muhit mikrobiologiyasi. 63 (8): 3294–3296. doi:10.1128 / AEM.63.8.3294-3296.1997. PMC1389233 . PMID16535678.
      6. ^ Lyer, Xeydi; Jekson, Dag; Vandermeer, Jon; Uilbi, Endryu (2012 yil 20 sentyabr). “Qahva agroekosistemasidagi ekologik murakkablik: fazoviy bir xillik, populyatsiyaning barqarorligi va biologik nazorat”. PLOS ONE. 7 (9): e45508. Bibcode:2012PLoSO . 745508L. doi:10.1371 / journal.pone.0045508. PMC3447771 . PMID23029061.
      7. ^ abvdefghmenjkl Odum, E. P.; Barrett, G. V. (2005). Ekologiya asoslari. Bruks Koul. p. 598. ISBN978-0-534-42066-6 . Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 28 iyuldagi . Olingan 6 yanvar 2020 .
      8. ^ Styuard T.A. Piket; Yurek Kolasa; Klive G. Jons (1994). Ekologik tushuncha: Nazariya tabiati va tabiat nazariyasi . San-Diego: Akademik matbuot. ISBN978-0-12-554720-8 .
      9. ^ ab O’Nil, D. L .; Deangelis, D. L .; Veyd, J. B .; Allen, T. F. H. (1986). Ekotizimlarning iyerarxik kontseptsiyasi . Prinston universiteti matbuoti. p.253. ISBN0-691-08436-X .
      10. ^ Nachtomy, Ohad; Shavit, Ayelet; Smit, Jastin (2002). “Leybnitsian organizmlar, uyali shaxslar va selektsiya birliklari”. Bioscience-lardagi nazariya. 121 (2): 205–230. doi:10.1007 / s12064-002-0020-9. S2CID23760946.
      11. ^ ab Holling, S. S. (2004). “Iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy tizimlarning murakkabligini tushunish”. Ekotizimlar. 4 (5): 390–405. doi:10.1007 / s10021-001-0101-5. S2CID7432683.
      12. ^ Levin, S. A. (1999). Mo’rt hukmronlik: murakkablik va umumiylik. Reading, MA: Perseus Books. ISBN978-0-7382-0319-5 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      13. ^ Noss, R. F.; Carpenter, A. Y. (1994). Tabiatning merosini saqlab qolish: biologik xilma-xillikni muhofaza qilish va tiklash. Island Press. p. 443. ISBN978-1-55963-248-5 . Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 1 avgustda . Olingan 27 iyun 2015 .
      14. ^ Noss, R. F. (1990). “Biologik xilma-xillikni kuzatish ko’rsatkichlari: ierarxik yondashuv”. Tabiatni muhofaza qilish biologiyasi. 4 (4): 355–364. doi:10.1111 / j.1523-1739.1990.tb00309.x. JSTOR2385928.
      15. ^ ab Skoulz, R. J .; Mace, G. M .; Tyorner, V.; Geller, G. N .; Yurgens, N .; Larigauderiya, A .; Muchoney, D.; Uolter, B. A .; Mooney, H. A. (2008). “Butunjahon bioxilma-xillikni kuzatish tizimiga” (PDF) . Ilm-fan. 321 (5892): 1044–1045. doi:10.1126 / science.1162055. PMID18719268. S2CID206514712. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 10-iyulda.
      16. ^ ab Kardinale, Bredli J.; Daffi, J. Emmet; Gonsales, Endryu; Xuper, Devid U.; Perrings, Charlz; Venayl, Patrik; Narvani, Anita; Mace, Jorjina M.; Tilman, Devid; Uordl, Devid A.; Kinzig, Ann P.; Daily, Gretchen C.; Loro, Mishel; Greys, Jeyms B.; Larigauderi, Anne; Shrivastava, Diane S.; Naim, Shahid; Gonsales, Endryu; Xuper, Devid U.; Perrings, Charlz; Venayl, Patrik; Narvani, Anita; Mace, Jorjina M.; Tilman, Devid; Uordl, Devid A.; Kinzig, Ann P.; Daily, Gretchen C.; Loro, Mishel; Greys, Jeyms B.; Larigauderi, Anne; Shrivastava, Diane S.; Naim, Shahid (2012 yil 6-iyun). “Biologik xilma-xillikni yo’qotish va uning insoniyatga ta’siri” (PDF) . Tabiat. 486 (7401): 59–67. Bibcode:2012 yil natur.486 . 59C. doi:10.1038 / tabiat11148. PMID22678280. S2CID4333166. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2017 yil 21 sentyabrda . Olingan 10 avgust 2019 . CS1 maint: bir nechta ism: mualliflar ro’yxati (havola)
      17. ^ Uilson, E. O. (2000). “Global bioxilma-xillik xaritasi”. Ilm-fan. 289 (5488): 2279. PMID11041790.
      18. ^ Purvis, A .; Hector, A. (2000). “Bioxilma-xillik o’lchovini olish” (PDF) . Tabiat. 405 (6783): 212–218. doi:10.1038/35012221. PMID10821281. S2CID4333920. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2014 yil 28 aprelda.
      19. ^ Ostfeld, R. S. (2009). “Biologik xilma-xillikni yo’qotish va zoonoz patogenlarining ko’payishi” (PDF) . Klinik mikrobiologiya va infektsiya. 15 (s1): 40-43. doi:10.1111 / j.1469-0691.2008.02691.x. PMID19220353. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 26 iyunda . Olingan 1 fevral 2010 .
      20. ^ Tierni, Jeraldin L.; Faber-Langendoen, Don; Mitchell, Brayan R.; Shriver, V. Gregori; Gibbs, Jeyms P. (2009). “O’rmon ekotizimlarining ekologik yaxlitligini monitoring qilish va baholash” (PDF) . Ekologiya va atrof-muhit chegaralari. 7 (6): 308–316. doi:10.1890/070176. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 29 dekabrda . Olingan 1 fevral 2010 .
      21. ^ Ceballos, G.; Ehrlich, P. R. (2002). “Sutemizuvchilar sonining yo’qolishi va yo’q bo’lib ketish inqirozi” (PDF) . Ilm-fan. 296 (5569): 904–907. Bibcode:2002Sci . 296..904C. doi:10.1126 / science.1069349. PMID11988573. S2CID32115412. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 20-iyulda . Olingan 16 mart 2010 .
      22. ^Palumbi, Stiven R.; Sandifer, Pol A.; Allan, J. Devid; Bek, Maykl V.; Fautin, Dafne G.; Fogarti, Maykl J.; Halpern, Benjamin S.; Incze, Lyuis S.; Leong, Jo-Ann; va boshq. (2009). “Dengiz ekotizimi xizmatlarini ta’minlash uchun okean bioxilma-xilligini boshqarish” (PDF) . Ekologiya va atrof-muhit chegaralari. 7 (4): 204–211. doi:10.1890/070135. hdl:1808/13308. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 11 iyunda.
      23. ^ Wilcove, D. S .; Wikelski, M. (2008). “Borish, ketish, ketish: Hayvonlar migratsiyasi yo’qolib bormoqda”. PLOS biologiyasi. 6 (7): e188. doi:10.1371 / journal.pbio.0060188. PMC2486312 . PMID18666834.
      24. ^ abv Hammond, H. (2009). Yer tojida butun tizimlarni saqlash: ekologik tizim asosida Boreal o’rmonini saqlashni rejalashtirish. Slocan Park, BC: Silva Forest Foundation. p. 380. ISBN978-0-9734779-0-0 . Arxivlandi asl nusxasi 2009 yil 5-dekabrda . Olingan 31 yanvar 2010 .
      25. ^ Kissling, V .; Simpson, C .; Foote, M. (2009). “Riflar evolyutsiyaning beshigi va fenerozoyda bioxilma-xillik manbalari” (PDF) . Ilm-fan. 327 (5962): 196–198. Bibcode:2010Sci . 327..196K. doi:10.1126 / science.1182241. PMID20056888. S2CID206523585. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2011 yil 12 yanvarda . Olingan 12 aprel 2020 .
      26. ^ abv Whittaker, R. H .; Levin, S. A .; Root, R. B. (1973). “Mart, yashash joyi va ekotop” (PDF) . Amerikalik tabiatshunos. 107 (955): 321–338. doi:10.1086/282837. S2CID84504783. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2012 yil 5 sentyabrda.
      27. ^ Beyer, Xotorn, L.; Xaydon, Daniel, T.; Morales, Xuan M.; Feyr, Jaklin L.; Hebblewhite, Mark; Mitchell, Maykl; Matthiopoulos, Jeyson (2010). “Foydalanish uchun mavjudlik loyihalari bo’yicha yashash muhitini afzal ko’rgan ko’rsatkichlarni talqini”. Qirollik jamiyatining falsafiy operatsiyalari B. 365 (1550): 2245–2254. doi:10.1098 / rstb.2010.0083. PMC2894962 . PMID20566501.
      28. ^ Shoener, T. V. (1975). “Ba’zi keng tarqalgan kaltakesak turlarida yashash joylarining siljishi mavjudligi va yo’qligi”. Ekologik monografiyalar. 45 (3): 233–258. doi:10.2307/1942423. JSTOR1942423.
      29. ^ Vitt, L. J.; Kolduell, J. P .; Zani, P. A .; Titus, T. A. (1997). “Kertenkele morfologiyasi evolyutsiyasida yashash joylarining siljishining roli: Tropikdan dalillar Tropidurus“. Milliy fanlar akademiyasi materiallari. 94 (8): 3828–3832. Bibcode:1997 yil PNAS . 94.3828V. doi:10.1073 / pnas.94.8.3828. PMC20526 . PMID9108063.
      30. ^ abv Laland, K. N .; Odling-Sme, F. J.; Feldman, M. V. (1999). “Mart qurilishining evolyutsion oqibatlari va ularning ekologiyaga ta’siri”. Milliy fanlar akademiyasi materiallari. 96 (18): 10242–10247. Bibcode:1999 yil PNAS . 9610242L. doi:10.1073 / pnas.96.18.10242. PMC17873 . PMID10468593.
      31. ^ ab Xyuz, D. P .; Pirs, N. E.; Boomsma, J. J. (2008). “Ijtimoiy hasharotlar simbionlari: gomeostatik qal’alardagi evolyutsiya” (PDF) . Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 23 (12): 672–677. doi:10.1016 / j.tree.2008.07.011. PMID18951653. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 6 iyunda . Olingan 28 yanvar 2010 .
      32. ^ abv Vins, J. J .; Graham, C. H. (2005). “Niche conservatism: evolyutsiyani, ekologiyani va tabiatni muhofaza qilishni birlashtirish” (PDF) . Ekologiya, evolyutsiya va sistematikaning yillik sharhi. 36: 519–539. doi:10.1146 / annurev.ecolsys.36.102803.095431. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2012 yil 24 oktyabrda.
      33. ^ Xatchinson, G. E. (1957). Limnologiya bo’yicha risola. Nyu-York, Nyu-York: Uili. p. 1015. ISBN0-471-42572-9 .
      34. ^ ab Xatchinson, G. E. (1957). “Yakunlovchi so’zlar”. Kantitativ biologiya bo’yicha sovuq bahor porti simpoziumlari. 22 (797): 415–427. doi:10.1101 / SQB.1957.022.01.039.
      35. ^ abv Begon, M .; Taunsend, C. R .; Harper, J. L. (2005). Ekologiya: Jismoniy shaxslardan ekotizimga (4-nashr). Villi-Blekvell. p. 752. ISBN1-4051-1117-8 . Arxivlandi asl nusxasi 2013 yil 30 oktyabrda . Olingan 14 dekabr 2010 .
      36. ^ D. L., Hardesty (1975). “Mart kontseptsiyasi: uni inson ekologiyasida qo’llash bo’yicha takliflar”. Inson ekologiyasi. 3 (2): 71–85. doi:10.1007 / BF01552263. JSTOR4602315. S2CID84328940.
      37. ^ Pearman, P. B.; Guysan, A .; Broennimann, O .; Randin, C. F. (2008). “Joy va zamondagi bo’shliq dinamikasi”. Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 23 (3): 149–158. doi:10.1016 / j.tree.2007.11.005. PMID18289716.
      38. ^ abvde Levins, R .; Lewontin, R. (1980). “Ekologiyada dialektika va reduksionizm” (PDF) . Sintez. 43: 47–78. doi:10.1007 / bf00413856. S2CID46984334. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2013 yil 10 mayda.
      39. ^ Hardin, G. (1960). “Raqobat asosida chiqarib tashlash bo’yicha direktor”. Ilm-fan. 131 (3409): 1292–1297. Bibcode:1960Sci . 131.1292H. doi:10.1126 / science.131.3409.1292. PMID14399717. S2CID18542809.
      40. ^ Sheffer, M.; van Nes, E. H. (2006). “O’z-o’zini tashkil qilgan o’xshashlik, o’xshash turlar guruhlarining evolyutsion tarzda paydo bo’lishi” (PDF) . Milliy fanlar akademiyasi materiallari. 103 (16): 6230–6235. Bibcode:2006 yil PNAS..103.6230S. doi:10.1073 / pnas.0508024103. PMC1458860 . PMID16585519. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 24 iyulda.
      41. ^ Xastings, Alan; Byers, Jeyms E .; Crooks, Jeffri A.; Kuddington, Kim; Jons, Klive G.; Lambrinos, Jon G.; Talli, Tereza S.; Uilson, Uilyam G. (2007). “Makon va zamondagi ekotizim muhandisligi”. Ekologiya xatlari. 10 (2): 153–164. doi:10.1111 / j.1461-0248.2006.00997.x. PMID17257103.
      42. ^ Jons, Klive G.; Lauton, Jon X.; Shachak, Moshe (1994). “Organizmlar ekotizim muhandisi sifatida”. Oikos. 69 (3): 373–386. doi:10.2307/3545850. JSTOR3545850.
      43. ^ Rayt, J. P.; Jons, KG (2006). “O’n yillik ekotizim muhandisi sifatida organizmlar tushunchasi: taraqqiyot, cheklovlar va muammolar”. BioScience. 56 (3): 203–209. doi: 10.1641 / 0006-3568 (2006) 056 [0203: TCOOAE] 2.0.CO; 2 . ISSN0006-3568.
      44. ^ Palmer, M .; Oq, P. S. (1994). “Ekologik jamoalarning mavjudligi to’g’risida” (PDF) . Vegetatsiya fanlari jurnali. 5 (2): 279–282. doi:10.2307/3236162. JSTOR3236162. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2012 yil 5 sentyabrda.
      45. ^ Prentice; TUSHUNARLI.; Harrison, S. P.; Leemans, R .; Monserud, R. A .; Sulaymon, A. M. (1992). “Maxsus qog’oz: O’simliklar fiziologiyasi va ustunligi, tuproq xususiyatlari va iqlimiga asoslangan global biom modeli”. Biogeografiya jurnali. 19 (2): 117–134. doi:10.2307/2845499. JSTOR2845499.
      46. ^ Turnbaugh, Piter J.; Ley, Rut E.; Hamady, Mixa; Freyzer-Liggett, Kler M.; Ritsar, Rob; Gordon, Jeffri I. (2007). “Inson mikrobiomi loyihasi”. Tabiat. 449 (7164): 804–810. Bibcode:2007 yil natur.449..804T. doi:10.1038 / nature06244. PMC3709439 . PMID17943116.
      47. ^ DeLong, E. F. (2009). “Genomlardan biomgacha bo’lgan mikrobial okean” (PDF) . Tabiat. 459 (7244): 200–206. Bibcode:2009 yil natur.459..200D. doi:10.1038 / nature08059. hdl:1721.1/69838. PMID19444206. S2CID205216984. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 18-iyulda . Olingan 14 yanvar 2010 .
      48. ^ Igamberdiev, Abir U.; Lea, P. J. (2006). “Er o’simliklari O ni muvozanatlashtiradi₂ va CO₂ atmosferadagi konsentratsiyalar ” (PDF) . Fotosintez tadqiqotlari. 87 (2): 177–194. doi:10.1007 / s11120-005-8388-2. PMID16432665. S2CID10709679. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2016 yil 3 martda.
      49. ^ Livlok, J .; Margulis, Lin (1973). “Biosfera va uning uchun atmosfera gomeostazasi: Gaya gipotezasi”. Tellus. 26 (1–2): 2–10. Bibcode:1974 Ayting . 26 . 2L. doi:10.1111 / j.2153-3490.1974.tb01946.x.
      50. ^ abv Lovelock, J. (2003). “Tirik Yer”. Tabiat. 426 (6968): 769–770. Bibcode:2003 yil natur.426..769L. doi:10.1038 / 426769a. PMID14685210. S2CID30308855.
      51. ^ Waples, R. S .; Gaggiotti, O. (2006). “Populyatsiya nima? Genofondlar sonini va ularning bog’lanish darajasini aniqlashning ba’zi genetik usullarini empirik baholash”. Molekulyar ekologiya. 15 (6): 1419–1439. doi:10.1111 / j.1365-294X.2006.02890.x. PMID16629801. S2CID9715923. Arxivlandi asl nusxasidan 2019 yil 25 oktyabrda . Olingan 10 avgust 2019 .
      52. ^ abv Turchin, P. (2001). “Populyatsiya ekologiyasining umumiy qonunlari bormi?”. Oikos. 94 (1): 17–26. doi:10.1034 / j.1600-0706.2001.11310.x. S2CID27090414.
      53. ^ ab Vandermeer, J. H .; Goldberg, D. E. (2003). Populyatsiya ekologiyasi: birinchi tamoyillar. Woodstock, Oxfordshire: Princeton University Press. ISBN0-691-11440-4 .
      54. ^ Berryman, A. A. (1992). “Yirtqich-o’lja nazariyasining kelib chiqishi va evolyutsiyasi”. Ekologiya. 73 (5): 1530–1535. doi:10.2307/1940005. JSTOR1940005. S2CID84321947.
      55. ^ Anderson, D. R.; Burnham, K. P.; Tompson, V. L. (2000). “Nol gipotezalarni sinovdan o’tkazish: muammolar, tarqalish va alternativa” (PDF) . J. Wildl. Boshqarish. 64 (4): 912–923. doi:10.2307/3803199. JSTOR3803199. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2013 yil 2-iyunda . Olingan 4 avgust 2012 .
      56. ^ Jonson, J. B .; Omland, K. S. (2004). “Ekologiya va evolyutsiyada namunaviy tanlov” (PDF) . Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 19 (2): 101–108. CiteSeerX10.1.1.401.777 . doi:10.1016 / j.tree.2003.10.013. PMID16701236. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2012 yil 14 oktyabrda.
      57. ^ Levins, R. (1969). “Biologik nazorat uchun atrof-muhit bir xilligining ba’zi demografik va genetik oqibatlari”. Amerika Entomologik Jamiyati Axborotnomasi. 15 (3): 237–240. doi:10.1093 / besa / 15.3.237. ISBN978-0-231-12680-9 .
      58. ^ Levins, R. (1970). “Yo’qolib ketish”. Gerstenhaberda M. (tahrir). Biologiyadan ba’zi matematik savollar. 77-107 betlar. ISBN978-0-8218-1152-8 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      59. ^ Smit, M. A .; Yashil, D. M. (2005). “Amfibiya ekologiyasi va konservatsiyasida tarqalish va metapopulyatsiya paradigmasi: barcha amfibiya populyatsiyalari metapopulyatsiyalarmi?”. Ekografiya. 28 (1): 110–128. doi:10.1111 / j.0906-7590.2005.04042.x.
      60. ^ Hanski, I. (1998). “Metapopulyatsiya dinamikasi” (PDF) . Tabiat. 396 (6706): 41–49. Bibcode:1998 yil Natur.396 . 41H. doi:10.1038/23876. S2CID4405264. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 31 dekabrda.
      61. ^ Nebel, S. (2010). “Hayvonlarning ko’chishi”. Tabiat to’g’risida bilim. 10 (1): 29. Arxivlandi asl nusxasidan 2011 yil 16 iyulda.
      62. ^ Klark, J. S .; Fastie, C .; Xurtt, G.; Jekson, S. T .; Jonson, C .; King, G. A .; Lyuis M.; Linch, J .; Pakala, S .; va boshq. (1998). “Reidning o’simliklarning tez migratsiyasi paradoksi” (PDF) . BioScience. 48 (1): 13–24. doi:10.2307/1313224. JSTOR1313224. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2011 yil 6 iyulda.
      63. ^ Dingle, H. (1996 yil 18-yanvar). Migratsiya: Harakatdagi hayot biologiyasi. Oksford universiteti matbuoti. p. 480. ISBN0-19-509723-8 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      64. ^ Xanski, I .; Gaggiotti, O. E., nashr. (2004). Ekologiya, genetika va metapopulyatsiyalar evolyutsiyasi. Burlington, MA: Elsevier Academic Press. ISBN0-12-323448-4 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      65. ^ MakKenzi; D.I. (2006). Bosib chiqarishni taxmin qilish va modellashtirish: Turlarning paydo bo’lishi naqshlari va dinamikasi to’g’risida xulosa chiqarish. London, Buyuk Britaniya: Elsevier Academic Press. p. 324. ISBN978-0-12-088766-8 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      66. ^ Jonson, M. T .; Strinchcombe, J. R. (2007). “Jamiyat ekologiyasi va evolyutsion biologiya o’rtasida paydo bo’lgan sintez”. Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 22 (5): 250–257. doi:10.1016 / j.tree.2007.01.014. PMID17296244.
      67. ^ ab Tansli, A. G. (1935). “Vegetatsion tushunchalar va atamalardan foydalanish va suiiste’mol qilish” (PDF) . Ekologiya. 16 (3): 284–307. doi:10.2307/1930070. JSTOR1930070. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 26 iyulda.
      68. ^ Brinson, M. M.; Lugo, A. E.; Jigarrang, S (1981). “Chuchuk suvli botqoqli erlarda birlamchi unumdorlik, parchalanish va iste’molchilar faoliyati”. Ekologiya va sistematikaning yillik sharhi. 12: 123–161. doi:10.1146 / annurev.es.12.110181.001011. CS1 maint: ref = harv (havola)
      69. ^ Marsh, G. P. (1864). Inson va tabiat: jismoniy harakatlar tomonidan o’zgartirilgan jismoniy geografiya. Kembrij, MA: Belknap Press. p.560.
      70. ^ O’Nil, R. V. (2001). “Ekotizim kontseptsiyasini ko’mish vaqti keldimi? (To’liq harbiy sharaf bilan, albatta!)” (PDF) . Ekologiya. 82 (12): 3275–3284. doi:10.1890 / 0012-9658 (2001) 082 [3275: IITTBT] 2.0.CO; 2. ISSN0012-9658. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 19 mayda . Olingan 20 iyun 2011 .
      71. ^ Levin, S. A. (1998). “Ekotizimlar va biosfera murakkab adaptiv tizimlar sifatida”. Ekotizimlar. 1 (5): 431–436. CiteSeerX10.1.1.83.6318 . doi:10.1007 / s100219900037. S2CID29793247.
      72. ^ Pimm, S. (2002). Oziq-ovqat veb-saytlari. Chikago universiteti matbuoti. p. 258. ISBN978-0-226-66832-1 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      73. ^ ab Pimm, S. L.; Lauton, J. X .; Cohen, J. E. (1991). “Oziq-ovqat mahsulotlarining veb-naqshlari va ularning oqibatlari” (PDF) . Tabiat. 350 (6320): 669–674. Bibcode:1991 yil natur.350..669P. doi:10.1038 / 350669a0. S2CID4267587. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 10 iyunda.
      74. ^ Qurt, B.; Duffy, J. E. (2003). “Haqiqiy oziq-ovqat tarmoqlarida biologik xilma-xillik, mahsuldorlik va barqarorlik”. Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 18 (12): 628–632. CiteSeerX10.1.1.322.7255 . doi:10.1016 / j.tree.2003.09.003.
      75. ^ Makken, K. (2007). “Biostuzilmani himoya qilish” (PDF) . Tabiat. 446 (7131): 29. Bibcode:2007 yil natur.446 . 29M. doi:10.1038 / 446029a. PMID17330028. S2CID4428058. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 22-iyulda.
      76. ^ Wilbur, H. W. (1997). “Oziq-ovqat tarmoqlarining eksperimental ekologiyasi: vaqtinchalik suv havzalaridagi kompleks tizimlar” (PDF) . Ekologiya. 78 (8): 2279–2302. doi:10.1890 / 0012-9658 (1997) 078 [2279: EEOFWC] 2.0.CO; 2. ISSN0012-9658. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 19 mayda . Olingan 27 noyabr 2010 .
      77. ^ Emmerson, M.; Yearsley, J. M. (2004). “Zaif o’zaro ta’sirlar, hamma joyda ishlatiladigan va paydo bo’ladigan oziq-ovqat xususiyatlari” (PDF) . Qirollik jamiyatining falsafiy operatsiyalari B. 271 (1537): 397–405. doi:10.1098 / rspb.2003.2592. PMC1691599 . PMID15101699. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2011 yil 6 iyunda.
      78. ^ Krause, A. E.; Frank, K. A .; Meyson, D. M .; Ulanovich, R. E .; Teylor, W. W. (2003). “Oziq-ovqat tarkibidagi veb-bo’limlarda bo’limlar aniqlandi” (PDF) . Tabiat. 426 (6964): 282–285. Bibcode:2003 yil natur.426..282K. doi:10.1038 / tabiat02115. hdl:2027.42/62960. PMID14628050. S2CID1752696. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 13 avgustda . Olingan 4 iyun 2011 .
      79. ^ Egerton, Frank N. (2007). “Oziq-ovqat zanjirlari va oziq-ovqat tarmoqlarini tushunish, 1700-1970”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 88: 50–69. doi:10.1890 / 0012-9623 (2007) 88 [50: UFCAFW] 2.0.CO; 2. ISSN0012-9623.
      80. ^ Shurin, J. B .; Gruner, D. S .; Xillebrand, H. (2006). “Hammasi ho’lmi yoki quriganmi? Suvdagi va quruqlikdagi oziq-ovqat tarmoqlari o’rtasidagi haqiqiy farqlar. Qirollik jamiyati materiallari B. 273 (1582): 1–9. doi:10.1098 / rspb.2005.3377. PMC1560001 . PMID16519227.
      81. ^ Edvards, J .; Freyzer, K. (1983). “Kontseptsiya xaritalari kontseptual tushunishni aks ettiruvchi sifatida”. Ilmiy ta’lim bo’yicha tadqiqotlar. 13 (1): 19–26. Bibcode:1983RScEd..13 . 19E. doi:10.1007 / BF02356689. S2CID144922522.
      82. ^ Kichik Xayrston, N. G.; Hairston Sr., N. G. (1993). “Energiya oqimi, trofik tuzilish va turlararo o’zaro ta’sirdagi sabab-ta’sir munosabatlari” (PDF) . Amerikalik tabiatshunos. 142 (3): 379–411. doi:10.1086/285546. S2CID55279332. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 20-iyulda.
      83. ^ Daffi, J. Emmet; Kardinale, Bredli J.; Frantsiya, Kristin E .; McIntyre, Piter B.; Tebault, Elisa; Loreau, Mishel (2007). “Ekotizimlarda bioxilma-xillikning funktsional roli: trofik murakkablikni o’z ichiga olgan”. Ekologiya xatlari. 10 (6): 522–538. doi:10.1111 / j.1461-0248.2007.01037.x. PMID17498151. Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 5 martda . Olingan 7 dekabr 2019 .
      84. ^ abv Elton, S. S. (1927). Hayvonlar ekologiyasi. London, Buyuk Britaniya: Sidgvik va Jekson. ISBN0-226-20639-4 .
      85. ^ Davic, R. D. (2003). “Keystone turlari va funktsional guruhlarini bog’lash: asosiy tosh turlari kontseptsiyasining yangi operatsion ta’rifi” (PDF) . Tabiatni muhofaza qilish ekologiyasi. 7 (1): r11. doi:10.5751 / ES-00502-0701r11. hdl:10535/2966. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2020 yil 30 iyuldagi . Olingan 24 sentyabr 2019 .
      86. ^ Oksanen, L. (1991). “Trofik darajalar va trofik dinamikalar: kelishuv paydo bo’layaptimi?”. Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 6 (2): 58–60. doi:10.1016 / 0169-5347 (91) 90124-G. PMID21232425.
      87. ^ Lohl, C .; Pechmann, Jozef H. K. (1988). “Evolyutsiya: tizimlar ekologiyasining etishmayotgan tarkibi”. Amerikalik tabiatshunos. 132 (9): 884–899. doi:10.1086/284895. JSTOR2462267. S2CID85120393.
      88. ^ Ulanovich, R. E .; Kemp, V. Maykl (1979). “Kanonik trofik agregatlar tomon” (PDF) . Amerikalik tabiatshunos. 114 (6): 871–883. doi:10.1086/283534. JSTOR2460557. S2CID85371147. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2018 yil 1-noyabrda . Olingan 10 avgust 2019 .
      89. ^ Li, B. (2000). “Nima uchun yaxlit yondashuv landshaft ekologiyasida juda muhim ahamiyat kasb etmoqda?”. Landshaft va shaharsozlik. 50 (1–3): 27–41. doi:10.1016 / S0169-2046 (00) 00078-5.
      90. ^ Polis, G. A .; Kuchli, D. R. (1996). “Oziq-ovqat tarmoqlarining murakkabligi va jamoat dinamikasi” (PDF) . Amerikalik tabiatshunos. 147 (5): 813–846. doi:10.1086/285880. S2CID85155900. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 20-iyulda.
      91. ^ Tompson, R. M.; Hemberg, M .; Starzomski, B. M.; Shurin, J. B. (2007). “Trofik sathlar va trofik chalkashliklar: Haqiqiy oziq-ovqat tarmoqlarida hamma narsaning tarqalishi” (PDF) . Ekologiya. 88 (3): 612–617. doi:10.1890/05-1454. PMID17503589. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 15 avgustda.
      92. ^ Fischer, J .; Lindenmayer, D. B.; Manning, A. D. (2006). “Biologik xilma-xillik, ekotizim funktsiyasi va barqarorlik: tovar ishlab chiqarish landshaftining o’nta tamoyili” (PDF) . Ekologiya va atrof-muhit chegaralari. 4 (2): 80–86. doi:10.1890 / 1540-9295 (2006) 004 [0080: BEFART] 2.0.CO; 2. ISSN1540-9295. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 6-iyulda . Olingan 2 fevral 2010 .
      93. ^ Libralato, S .; Kristensen, V .; Pauly, D. (2006). “Oziq-ovqat veb-modellarida asosiy tosh turlarini aniqlash usuli” (PDF) . Ekologik modellashtirish. 195 (3–4): 153–171. doi:10.1016 / j.ecolmodel.2005.11.029. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2012 yil 19 mayda.
      94. ^ ab Mills, L. S .; Soule, M. E.; Doak, D. F. (1993). “Ekologiya va tabiatni muhofaza qilishda asosiy tosh turlarining kontseptsiyasi”. BioScience. 43 (4): 219–224. doi:10.2307/1312122. JSTOR1312122. S2CID85204808.
      95. ^ Anderson, P. K. (1995). “Raqobat, yirtqichlik va Steller dengiz sigirining rivojlanishi va yo’q bo’lib ketishi, Hydrodamalis gigas“. Dengiz sutemizuvchilar haqidagi fan. 11 (3): 391–394. doi:10.1111 / j.1748-7692.1995.tb00294.x.
      96. ^ Polis, G. A .; Sears, Anna L. V.; Xuksel, Gari R.; Kuchli, Donald R.; Maron, Jon (2000). “Trofik kaskad qachon trofik kaskad?” (PDF) . Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 15 (11): 473–475. doi:10.1016 / S0169-5347 (00) 01971-6. PMID11050351. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 7 dekabrda . Olingan 28 sentyabr 2009 .
      97. ^ Novikoff, A. B. (1945). “Integral darajalar va biologiya tushunchasi” (PDF) . Ilm-fan. 101 (2618): 209–215. Bibcode:1945Sci . 101..209N. doi:10.1126 / science.101.2618.209. PMID17814095. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 15 mayda.
      98. ^ Schneider, D. D. (2001). “Ekologiyada miqyos tushunchasining ko’tarilishi” (PDF) . BioScience. 51 (7): 545–553. doi:10.1641 / 0006-3568 (2001) 051 [0545: TROTCO] 2.0.CO; 2. ISSN0006-3568. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2016 yil 3 martda.
      99. ^ Molnar, J .; Marvier, M .; Kareiva, P. (2004). “Yig’indisi qismlardan kattaroq”. Tabiatni muhofaza qilish biologiyasi. 18 (6): 1670–1671. doi:10.1111 / j.1523-1739.2004.00l07.x.
      100. ^ Loehle, C. (2004). “Ekologik murakkablikning muammolari”. Ekologik murakkablik. 1 (1): 3–6. doi:10.1016 / j.ecocom.2003.09.001.
      101. ^ ab Odum, E. P. (1977). “Ekologiyaning yangi integral integral fan sifatida paydo bo’lishi”. Ilm-fan. 195 (4284): 1289–1293. Bibcode:1977Sci . 195.1289O. doi:10.1126 / science.195.4284.1289. PMID17738398. S2CID36862823.
      102. ^ Sheffer, M.; Duradgor, S .; Foley, J. A .; Walker, B .; Walker, B. (2001). “Ekotizimdagi katastrofik siljishlar” (PDF) . Tabiat. 413 (6856): 591–596. Bibcode:2001 yil. Nat. 413..591S. doi:10.1038/35098000. PMID11595939. S2CID8001853. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 20-iyulda . Olingan 4 iyun 2011 .
      103. ^“ILTER-ga xush kelibsiz”. Xalqaro uzoq muddatli ekologik tadqiqotlar. Arxivlandi asl nusxasi 2010 yil 5 martda . Olingan 16 mart 2010 .
      104. ^ Silverton, Jonatan; Poulton, Pol; Jonston, Edvard; Edvards, Grant; Eshitdi, Metyu; Biss, Pamela M. (2006). “Park Grass tajribasi 1856–2006: uning ekologiyaga qo’shgan hissasi” (PDF) . Ekologiya jurnali. 94 (4): 801–814. doi:10.1111 / j.1365-2745.2006.01145.x. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 9-iyulda.
      105. ^“Hubbard Bruk ekotizimini o’rganish oldingi sahifasi”. Arxivlandi asl nusxasidan 2010 yil 24 martda . Olingan 16 mart 2010 .
      106. ^ abvd Liu, J .; Dits, Tomas; Duradgor, Stiven R.; Folke, Karl; Alberti, Marina; Redman, Charlz L.; Shnayder, Stiven X.; Ostrom, Elinor; Pell, Elis N.; va boshq. (2009). “Birlashtirilgan inson va tabiiy tizimlar” (PDF) . AMBIO: Inson muhiti jurnali. 36 (8): 639–649. doi:10.1579 / 0044-7447 (2007) 36 [639: CHANS] 2.0.CO; 2. ISSN0044-7447. PMID18240679. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 9-avgustda.
      107. ^ Mikkelson, G. M. (2010). “Butunlay munosabatlar va ekologiyaning birligi” (PDF) . Skipperda R. A .; Allen, C .; Ankeny, R .; Kreyver, C. F.; Darden, L .; Richardson, RC (tahr.). Hayot fanlari bo’yicha falsafa. Kembrij, MA: MIT Press. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2010 yil 11 sentyabrda.
      108. ^ ab Uilson, D. S. (1988). “Evolyutsion ekologiyada holizm va reduksionizm”. Oikos. 53 (2): 269–273. doi:10.2307/3566073. JSTOR3566073.
      109. ^ Maylz, D. B .; Dunham, A. E. (1993). “Ekologiya va evolyutsion biologiyada tarixiy istiqbollar: Filogenetik qiyosiy tahlillardan foydalanish”. Ekologiya va sistematikaning yillik sharhi. 24: 587–619. doi:10.1146 / annurev.es.24.110193.003103.
      110. ^ Craze, P., ed. (2012 yil 2-avgust). “Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari”. Cell Press, Elsevier, Inc. Arxivlangan asl nusxasi 2009 yil 24-iyulda . Olingan 9 dekabr 2009 .
      111. ^ abvdefghmen Allee, W. C .; Park, O .; Emerson, A. E.; Park, T .; Shmidt, K. P. (1949). Hayvonlar ekologiyasining tamoyillari. W. B. Sunders, Co. p. 837. ISBN0-7216-1120-6 .
      112. ^ abvde Rikleffs, Robert, E. (1996). Tabiat iqtisodiyoti. Chikago universiteti matbuoti. p. 678. ISBN0-7167-3847-3 .
      113. ^ Yoshida, T (2003). “Tez evolyutsiya yirtqich-o’lja tizimidagi ekologik dinamikani boshqaradi”. Tabiat. Tabiatni nashr etish guruhi. 424 (6946): 303–306. Bibcode:2003 yil Noyabr.424..303Y. doi:10.1038 / tabiat01767. PMID12867979. S2CID4425455.
      114. ^ Styuart-Foks, D.; Moussalli, A. (2008). “Ijtimoiy signalizatsiya uchun tanlov xameleyon rangining o’zgarishini keltirib chiqaradi”. PLOS biologiyasi. 6 (1): e25. doi:10.1371 / journal.pbio.0060025. PMC2214820 . PMID18232740.
      115. ^ Karban, R. (2008). “O’simliklarning harakati va aloqasi”. Ekologiya xatlari. 11 (7): 727–739. doi:10.1111 / j.1461-0248.2008.01183.x. PMID18400016.
      116. ^ Tinbergen, N. (1963). “Etologiya maqsadi va usullari to’g’risida” (PDF) . Zeitschrift für Tierpsychologie. 20 (4): 410–433. doi:10.1111 / j.1439-0310.1963.tb01161.x. Arxivlandi (PDF) 2011 yil 9 iyundagi asl nusxadan.
      117. ^ Hamner, W. M. (1985). “Dengiz zooplanktonini tadqiq qilish uchun etologiyaning ahamiyati”. Dengizchilik fanlari byulleteni. 37 (2): 414–424. Arxivlandi asl nusxasidan 2011 yil 7 iyunda.
      118. ^ ab Strassmann, J. E .; Chju, Y .; Queller, D. C. (2000). “Altruizm va ijtimoiy amebada ijtimoiy xiyonat Dictyostelium discoideum“. Tabiat. 408 (6815): 965–967. Bibcode:2000. Nat.408..965S. doi:10.1038/35050087. PMID11140681. S2CID4307980.
      119. ^ Sakuray, K. (1985). “Atelabid sichqonchani (Euops splendida) qo’ziqorinlarni etishtiradi “. Etologiya jurnali. 3 (2): 151–156. doi:10.1007 / BF02350306. S2CID30261494.
      120. ^ Anderson, J. D. (1961). “Uchrashuvdagi xatti-harakatlar Ambystoma macrodactylum croceum“. Copeia. 1961 (2): 132–139. doi:10.2307/1439987. JSTOR1439987.
      121. ^“Xulq-atvor ekologiyasi”. Xalqaro xatti-harakatlar ekologiyasi jamiyati. Arxivlandi asl nusxasi 2011 yil 10 aprelda . Olingan 15 aprel 2011 .
      122. ^ Gould, Stiven J.; Vrba, Elizabeth S. (1982). “Exaptation – shakl fanida etishmayotgan atama”. Paleobiologiya. 8 (1): 4–15. doi:10.1017 / S0094837300004310.
      123. ^ abvd Uilson, Edvard. O. (2000). Sotsiobiologiya: yangi sintez (25 yilligi tahr.). Garvard kolleji prezidenti va a’zolari. ISBN978-0-674-00089-6 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      124. ^ Istvud, R. (2004). “Tarkibida hasharotlar yig’ilishida (Hemiptera: Margarodidae va Eriococcidae) parvarish qilinayotgan chumoli turlarini ketma-ket almashtirish Evkalipt janubi-sharqida Kvinslendda ” (PDF) . Avstraliya Entomologiya jurnali. 43: 1–4. doi:10.1111 / j.1440-6055.2003.00371.x. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 17 sentyabrda.
      125. ^ Ives, A. R .; Kardinale, B. J .; Snyder, W. E. (2004). “Subdiziplar sintezi: yirtqich va o’lja o’zaro ta’siri, bioxilma-xillik va ekotizimning ishlashi” (PDF) . Ekologiya xatlari. 8 (1): 102–116. doi:10.1111 / j.1461-0248.2004.00698.x. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 18-iyulda . Olingan 23 dekabr 2009 .
      126. ^ Krebs, J. R .; Devies, N. B. (1993). Xulq-atvor ekologiyasiga kirish. Villi-Blekvell. p. 432. ISBN978-0-632-03546-5 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      127. ^ Uebb, J. K .; Payk, D. A .; Shine, R. (2010). “Tungi kaltakesaklar tomonidan yirtqichlarning hidni tanishi: xavfsizlik issiqlik foydasidan ustundir”. Xulq-atvor ekologiyasi. 21 (1): 72–77. doi: 10.1093 / beheco / arp152 . S2CID52043639.
      128. ^ Kuper, V. E.; Frederik, W. G. (2010). “Yirtqich o’lim, optimal qochish harakati va avtotomiya”. Xulq-atvor ekologiyasi. 21 (1): 91–96. doi: 10.1093 / beheco / arp151 .
      129. ^ Kodrik-Braun, A .; Brown, J. H. (1984). “Reklama haqiqati: Jinsiy seleksiya uchun ma’qul bo’lgan xususiyatlar turlari” (PDF) . Amerikalik tabiatshunos. 124 (3): 309–323. doi:10.1086/284275. S2CID28245687. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 29 iyunda.
      130. ^ ab Adrian G Palasios, Frantsisko Bozinovich; Bozinovich (2003). “Integral va qiyosiy biologiyaga” faol “yondashuv: stol ustidagi fikrlar” (PDF) . Biologiya tadqiqotlari. 36 (1): 95–99. doi:10.4067 / S0716-97602003000100008. PMID12795209. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2007 yil 23 iyunda . Olingan 16 may 2014 .
      131. ^ Reuven Dukas (1998). “§1.3 Nima uchun kognitiv ekologiyani o’rganish kerak?”. Reuven Dyukada (tahrir). Kognitiv ekologiya: Axborotni qayta ishlash va qaror qabul qilishning evolyutsion ekologiyasi. Chikago universiteti matbuoti. p. 4. ISBN9780226169323 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      132. ^ Reuven Dukas; John M. Ratcliffe (2009). “Kirish”. Reuven Dyukada; John M. Ratcliffe (tahrir). Kognitiv ekologiya II. Chikago universiteti matbuoti. 1-bet ff. ISBN9780226169378 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 . Kognitiv ekologiya axborotni olish, saqlash va undan foydalanish bilan bog’liq neyronal jarayonlar deb ta’riflangan “bilish” ekologiyasi va evolyutsiyasiga qaratilgan . biz bilishni o’rganish uchun ekologik va evolyutsion bilimlarga tayanishimiz kerak.
      133. ^ Fransisko J Varela; Evan Tompson; Eleanor Rosch (1993). Mujassam aql: kognitiv ilm va inson tajribasi (Qog’ozli nashr). MIT Press. p. 174. ISBN9780262261234 . Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 1 avgustda . Olingan 27 iyun 2015 .
      134. ^ Sherman, P. V.; Lacey, E. A.; Riv, H. K .; Keller, L. (1995). “Eusociality doimiyligi” (PDF) . Xulq-atvor ekologiyasi. 6 (1): 102–108. doi:10.1093 / beheco / 6.1.102. PMID21237927. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 19-iyulda.
      135. ^ Uilson, D. S .; Uilson, E. O. (2007). “Sotsiobiologiyaning nazariy asoslarini qayta ko’rib chiqish”. Biologiyaning choraklik sharhi. 82 (4): 327–348. doi:10.1086/522809. PMID18217526. S2CID37774648.
      136. ^ Sahifa, R. D. M. (1991). “Soatlar, qoplamalar va kosifikatsiya: mezbon-parazit birikmalaridagi evolyutsiya sur’atlari va kosipitsiya hodisalari vaqtini taqqoslash”. Tizimli zoologiya. 40 (2): 188–198. doi:10.2307/2992256. JSTOR2992256.
      137. ^ Herre, E. A .; Nellton, N .; Myuller, U. G.; Rehner, S. A. (1999). “Mutalizmlar evolyutsiyasi: ziddiyat va hamkorlik o’rtasidagi yo’llarni o’rganish” (PDF) . Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 14 (2): 49–53. doi:10.1016 / S0169-5347 (98) 01529-8. PMID10234251. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2009 yil 20 sentyabrda.
      138. ^ Gilbert, F. S. (1990). Hasharotlarning hayotiy davrlari: Genetika, evolyutsiya va koordinatsiya. Nyu-York, NY: Springer-Verlag. p. 258. ISBN0-387-19550-5 . Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 1 avgustda . Olingan 6 yanvar 2020 .
      139. ^ Kiers, E. T .; van der Heijden, M. G. A. (2006). “Arbuskulyar mikorizal simbiozdagi mutualistik barqarorlik: evolyutsion hamkorlik gipotezalarini o’rganish” (PDF) . Ekologiya. 87 (7): 1627–1636. doi:10.1890 / 0012-9658 (2006) 87 [1627: MSITAM] 2.0.CO; 2. ISSN0012-9658. PMID16922314. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2009 yil 16 oktyabrda . Olingan 31 dekabr 2009 .
      140. ^ Strain, B. R. (1985). “Yerdagi ekotizimlarda uglerodni ajratib olishni fiziologik va ekologik boshqarish”. Biogeokimyo. 1 (3): 219–232. doi:10.1007 / BF02187200. S2CID98479424.
      141. ^ Bronshteyn, J. L. (2018). “Mutalizmlarning ekspluatatsiyasi”. Ekologiya xatlari. 4 (3): 277–287. doi:10.1046 / j.1461-0248.2001.00218.x.
      142. ^ Irvin, Rebekka E.; Bronshteyn, Judit L.; Menson, Jessamin S.; Richardson, Leyf (2010). “Nektarlarni talon-taroj qilish: ekologik va evolyutsion istiqbollar”. Ekologiya, evolyutsiya va sistematikaning yillik sharhi. 41 (2): 271–292. doi:10.1146 / annurev.ecolsys.110308.120330.
      143. ^ Boucher, D. H .; Jeyms, S .; Keeler, K. H. (1982). “Mutalizm ekologiyasi”. Ekologiya va sistematikaning yillik sharhi. 13: 315–347. doi:10.1146 / annurev.es.13.110182.001531. S2CID33027458.
      144. ^ King, K. C .; Delf, L. F .; Jokela, J .; Jonli, C. M. (2009). “Jinsiy aloqaning geografik mozaikasi va qizil malika”. Hozirgi biologiya. 19 (17): 1438–1441. doi:10.1016 / j.cub.2009.06.062. PMID19631541. S2CID12027050.
      145. ^ ab Parenti, L. R .; Ebach, M. C. (2009). Qiyosiy biogeografiya: Dinamik Yerning biogeografik naqshlarini aniqlash va tasniflash. London, Angliya: Kaliforniya universiteti matbuoti. ISBN978-0-520-25945-4 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 11 sentyabrda . Olingan 27 iyun 2015 .
      146. ^“Biogeografiya jurnali – umumiy nuqtai”. Vili. doi:10.1111 / (ISSN) 1365-2699. Arxivlandi 2013 yil 9 fevraldagi asl nusxadan . Olingan 16 mart 2018 .
      147. ^ ab Makartur, R .; Uilson, E. O. (1967). “Orol biogeografiyasi nazariyasi”. Princeton, NJ: Princeton University Press. Iqtibos jurnali talab qiladi | jurnal = (Yordam bering)
      148. ^ ab Vins, J. J .; Donoghue, M. J. (2004). “Tarixiy biogeografiya, ekologiya va turlarga boylik” (PDF) . Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 19 (12): 639–644. doi:10.1016 / j.tree.2004.09.011. PMID16701326. Arxivlandi (PDF) asl nusxadan 2010 yil 1 iyunda.
      149. ^ Morrone, J. J .; Crisci, J. V. (1995). “Tarixiy biogeografiya: metodlarga kirish”. Ekologiya va sistematikaning yillik sharhi. 26: 373–401. doi:10.1146 / annurev.es.26.110195.002105. S2CID55258511.
      150. ^ Svenning, Jens-xristian; Condi, R. (2008). “Issiq dunyoda bioxilma-xillik”. Ilm-fan. 322 (5899): 206–207. doi:10.1126 / science.1164542. PMID18845738. S2CID27131917.
      151. ^ Landxyusser, Simon M.; Deshayz, D .; Lieffers, V. J. (2009). “Bezovtalik iliq iqlim sharoitida Rokki tog’larining balandliklariga aspenning tez tarqalishini osonlashtiradi”. Biogeografiya jurnali. 37 (1): 68–76. doi:10.1111 / j.1365-2699.2009.02182.x.
      152. ^ Reznik, D.; Bryant, M. J .; Bashey, F. (2002). “r- va K tanlovi qayta ko’rib chiqildi: hayot taraqqiyotidagi aholini tartibga solishning o’rni” (PDF) . Ekologiya. 83 (6): 1509–1520. doi:10.1890 / 0012-9658 (2002) 083 [1509: RAKSRT] 2.0.CO; 2. ISSN0012-9658. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 30 dekabrda . Olingan 27 yanvar 2010 .
      153. ^ Pianka, E. R. (1972). “r va K tanlovi yoki b va d tanlovi?”. Amerikalik tabiatshunos. 106 (951): 581–588. doi:10.1086/282798. S2CID83947445.
      154. ^ Rieseberg, L. (tahrir). “Molekulyar ekologiya”. Molekulyar ekologiya. Vili. doi:10.1111 / (ISSN) 1365-294X.
      155. ^ ab Avise, J. (1994). Molekulyar belgilar, tabiiy tarix va evolyutsiya. Kluwer Academic Publishers. ISBN0-412-03771-8 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      156. ^ O’Brian, E .; Douson, R. (2007). “Ijtimoiy monogam passerinda juftlikdan tashqari juft tanlashning kontekstga bog’liq genetik foydalari” (PDF) . Xulq-atvor ekologiyasi va sotsiobiologiyasi. 61 (5): 775–782. doi:10.1007 / s00265-006-0308-8. S2CID2040456. Arxivlandi (PDF) 2011 yil 18 iyuldagi asl nusxadan.
      157. ^ Avise, J. (2000). Filogeografiya: Turlarning tarixi va shakllanishi. Garvard kolleji prezidenti va a’zolari. ISBN0-674-66638-0 . Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 18 martda . Olingan 27 iyun 2015 .
      158. ^ Reychel Karson (1962). ” ” Silent bahor “(parcha)”. Xyuton Miffin. Arxivlandi asl nusxasidan 2012 yil 14 oktyabrda . Olingan 4 oktyabr 2012 .
      159. ^ ab Yosh, G. L. (1974). “Inson ekologiyasi fanlararo tushuncha sifatida: Tanqidiy so’rov”. Ekologik tadqiqotlarning yutuqlari 8-jild. Ekologik tadqiqotlarning yutuqlari. 8. 1-105 betlar. doi:10.1016 / S0065-2504 (08) 60277-9. ISBN978-0-12-013908-8 .
      160. ^Yalpi, M. (2004). “Inson geografiyasi va ekologik sotsiologiyasi: 1890 yildan 1930 yilgacha va undan keyingi davrda inson ekologiyasining rivojlanishi”. Ijtimoiy fanlar tarixi. 28 (4): 575–605. doi:10.1215/01455532-28-4-575. Arxivlandi 2011 yil 26 iyuldagi asl nusxadan.
      161. ^“Ming yillik ekotizimni baholash – sintez hisoboti”. Birlashgan Millatlar. 2005 yil. Arxivlandi asl nusxasidan 2010 yil 4 fevralda . Olingan 4 fevral 2010 .
      162. ^ de Groot, R. S .; Uilson, M. A .; Boumans, R. M. J. (2002). “Ekotizim funktsiyalari, tovarlari va xizmatlarini tasniflash, tavsiflash va baholash uchun tipologiya” (PDF) . Ekologik iqtisodiyot. 41 (3): 393–408. doi:10.1016 / S0921-8009 (02) 00089-7. Arxivlandi (PDF) 2011 yil 9 iyundagi asl nusxadan.
      163. ^ Agirre, A. A. (2009). “Biologik xilma-xillik va inson salomatligi”. Ekologik salomatlik. 6: 153–156. doi:10.1007 / s10393-009-0242-0. S2CID27553272.
      164. ^ ab Grumbine, R. E. (1994). “Ekotizimni boshqarish nima?” (PDF) . Tabiatni muhofaza qilish biologiyasi. 8 (1): 27–38. doi:10.1046 / j.1523-1739.1994.08010027.x. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2013 yil 2 mayda.
      165. ^ Uilson, E. O. (1992). Hayotning xilma-xilligi . Garvard universiteti matbuoti. p.440. ISBN978-0-674-05817-0 .
      166. ^ Slokom, D. S. (1993). “Ekotizimga asoslangan boshqaruvni amalga oshirish”. BioScience. 43 (9): 612–622. doi:10.2307/1312148. JSTOR1312148.
      167. ^ Xobss, R. J .; Xarris, J. A. (2001). “Qayta tiklash ekologiyasi: yangi ming yillikdagi Yer ekotizimlarini tiklash” (PDF) . Qayta tiklash ekologiyasi. 9 (2): 239–246. doi:10.1046 / j.1526-100x.2001.009002239.x. Arxivlandi (PDF) 2013 yil 12 maydagi asl nusxadan.
      168. ^ Meyson, H. L .; Langenxaym, J. H. (1957). “Til tahlili va kontseptsiyasi” muhiti ” “. Ekologiya. 38 (2): 325–340. doi:10.2307/1931693. JSTOR1931693.
      169. ^ Kleese, D. A. (2001). “Tabiat va tabiat psixologiyada”. Nazariy va falsafiy psixologiya jurnali. 21: 61–79. doi:10.1037 / h0091199.
      170. ^ Kempbell, Nil A.; Uilyamson, Bred; Heyden, Robin J. (2006). Biologiya: hayotni o’rganish. Boston, Massachusets: Pearson Prentice Hall. ISBN0-13-250882-6 . Arxivlandi asl nusxasidan 2014 yil 2 noyabrda.
      171. ^ abvde Kormondy, E. E. (1995). Ekologiya tushunchalari (4-nashr). Benjamin Kammings. ISBN0-13-478116-3 .
      172. ^ ab Xyuz, A. R. “Bezovta va xilma-xillik: ekologik tovuq va tuxum muammosi”. Tabiat to’g’risida bilim. 1 (8): 26. Arxivlandi asl nusxasidan 2010 yil 5 dekabrda.
      173. ^ Levin, S. A. (1992). “The problem of pattern and scale in ecology: The Robert H. MacArthur Award” (PDF) . Ekologiya. 73 (6): 1943–1967. doi:10.2307/1941447. JSTOR1941447. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 18 iyunda . Olingan 16 mart 2010 .
      174. ^ ab Holling, C. S. (1973). “Ekologik tizimlarning barqarorligi va barqarorligi” (PDF) . Ekologiya va sistematikaning yillik sharhi. 4 (1): 1–23. doi:10.1146 / annurev.es.04.110173.000245. JSTOR2096802. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2020 yil 17 martda . Olingan 10 avgust 2019 .
      175. ^ ab Folke, C .; Carpenter, S.; Walker, B .; Scheffer, M.; Elmqvist, T.; Gunderson, L.; Holling, C.S. (2004). “Regime shifts, resilience, and biodiversity in ecosystem management” (PDF) . Ekologiya va sistematikaning yillik sharhi. 35: 557–581. CiteSeerX10.1.1.489.8717 . doi:10.1146/annurev.ecolsys.35.021103.105711. JSTOR2096802. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2012 yil 18 oktyabrda.
      176. ^ Morgan Ernest, S. K.; Enquist, Brian J.; Braun, Jeyms X.; Charnov, Eric L.; Gillooli, Jeyms F.; Savage, Van M.; White, Ethan P.; Smith, Felisa A.; Hadli, Elizabeth A.; Haskell, John P.; Lyons, S. Kathleen; Maurer, Brian A.; Niklas, Karl J.; Tiffney, Bruce (2003). “Thermodynamic and metabolic effects on the scaling of production and population energy use” (PDF) . Ekologiya xatlari. 6 (11): 990–995. doi:10.1046/j.1461-0248.2003.00526.x. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 8 iyunda . Olingan 6 sentyabr 2009 .
      177. ^ Allègre, Claude J.; Manhès, Gérard; Göpel, Christa (1995). “The age of the Earth”. Geochimica va Cosmochimica Acta. 59 (8): 1455–1456. Bibcode:1995GeCoA..59.1445A. doi:10.1016/0016-7037(95)00054-4.
      178. ^ Wills, C.; Bada, J. (2001). Hayot uchquni: Darvin va ibtidoiy sho’rva . Kembrij, MA: Perseus nashriyoti. ISBN978-0-7382-0493-2 .
      179. ^ ab Goldblatt, Kolin; Lenton, Timoti M.; Watson, Andrew J. (2006). “Bistability of atmospheric oxygen and the Great Oxidation” (PDF) . Tabiat. 443 (7112): 683–686. Bibcode:2006Natur.443..683G. doi:10.1038/nature05169. PMID17036001. S2CID4425486. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 20 avgustda.
      180. ^ Ketling, D.C .; Claire, M. W. (2005). “How Earth’s atmosphere evolved to an oxic state: A status report” (PDF) . Yer va sayyora fanlari xatlari. 237 (1–2): 1–20. Bibcode:2005E&PSL.237. 1C. doi:10.1016/j.epsl.2005.06.013. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2008 yil 10 oktyabrda . Olingan 6 sentyabr 2009 .
      181. ^ abvd Cronk, J. K.; Fennessy, M. S. (2001). Wetland Plants: Biology and Ecology. Washington, D.C.: Lewis Publishers. ISBN1-56670-372-7 . Arxivlandi from the original on 18 March 2015 . Olingan 27 iyun 2015 .
      182. ^ Evans, D. H.; Piermarini, P. M.; Potts, W. T. W. (1999). “Ionic transport in the fish gill epithelium” (PDF) . Eksperimental Zoologiya jurnali. 283 (7): 641–652. doi:10.1002/(SICI)1097-010X(19990601)283:7 3.0.CO;2-W. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 26 iyunda . Olingan 9 dekabr 2009 .
      183. ^ Swenson, N. G.; Enquist, B. J. (2008). “The relationship between stem and branch wood specific gravity and the ability of each measure to predict leaf area”. Amerika botanika jurnali. 95 (4): 516–519. doi:10.3732/ajb.95.4.516. PMID21632377. S2CID429191.
      184. ^ Gartner, Gabriel E.A.; Hicks, James W.; Manzani, Paulo R.; va boshq. (2010). “Phylogeny, ecology, and heart position in snakes” (PDF) . Fiziologik va biokimyoviy zoologiya. 83 (1): 43–54. doi:10.1086/648509. hdl:11449/21150. PMID19968564. S2CID16332609. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 16-iyulda.
      185. ^ Neri Salvadori, Pasquale Commendatore, Massimo Tamberi (14 May 2014). Geography, structural Change and Economic Development: Theory and Empirics. Edvard Elgar nashriyoti. CS1 maint: mualliflar parametridan foydalanadi (havola)
      186. ^ Jacobsen, D. (2008). “Low oxygen pressure as a driving factor for the altitudinal decline in taxon richness of stream macroinvertebrates”. Ekologiya. 154 (4): 795–807. Bibcode:2008Oecol.154..795J. doi:10.1007/s00442-007-0877-x. PMID17960424. S2CID484645.
      187. ^ Wheeler, T. D.; Stroock, A. D. (2008). “The transpiration of water at negative pressures in a synthetic tree”. Tabiat. 455 (7210): 208–212. Bibcode:2008Natur.455..208W. doi:10.1038/nature07226. PMID18784721. S2CID4404849.
      188. ^ Pockman, W. T.; Sperri, J. S .; O’Leary, J. W. (1995). “Sustained and significant negative water pressure in xylem”. Tabiat. 378 (6558): 715–716. Bibcode:1995Natur.378..715P. doi:10.1038/378715a0. S2CID31357329.
      189. ^ Zimmermann, U.; Shnayder, H.; Wegner, L. H.; Vagner, M .; Szimtenings, A.; Haase, F.; Bentrup, F. W. (2002). “What are the driving forces for water lifting in the xylem conduit?”. Physiologia Plantarum. 114 (3): 327–335. doi:10.1034/j.1399-3054.2002.1140301.x. PMID12060254.
      190. ^ Kastak, D.; Schusterman, R. J. (1998). “Low-frequency amphibious hearing in pinnipeds: Methods, measurements, noise, and ecology”. Amerika akustik jamiyati jurnali. 103 (4): 2216–2228. Bibcode:1998ASAJ..103.2216K. doi:10.1121/1.421367. PMID9566340. S2CID19008897.
      191. ^ Nishiguchi, Y.; Ito, I.; Okada, M. (2010). “Structure and function of lactate dehydrogenase from hagfish”. Dengiz dori vositalari. 8 (3): 594–607. doi:10.3390/md8030594. PMC2857353 . PMID20411117.
      192. ^ Fridman, J .; Harder, L. D. (2004). “Inflorescence architecture and wind pollination in six grass species” (PDF) . Funktsional ekologiya. 18 (6): 851–860. doi:10.1111/j.0269-8463.2004.00921.x. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 6-iyulda.
      193. ^ Harder, L. D.; Johnson, S. D. (2009). “Darwin’s beautiful contrivances: evolutionary and functional evidence for floral adaptation” (PDF) . Yangi fitolog. 183 (3): 530–545. doi:10.1111/j.1469-8137.2009.02914.x. PMID19552694. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 6-iyulda.
      194. ^ Shimeta, J.; Jumars, P. A.; Lessard, E. J. (1995). “Influences of turbulence on suspension feeding by planktonic protozoa; experiments in laminar shear fields” (PDF) . Limnologiya va okeanografiya. 40 (5): 845–859. Bibcode:1995LimOc..40..845S. doi:10.4319/lo.1995.40.5.0845. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 20-iyulda.
      195. ^ Etemad-Shahidi, A.; Imberger, J. (2001). “Anatomy of turbulence in thermally stratified lakes” (PDF) . Limnologiya va okeanografiya. 46 (5): 1158–1170. Bibcode:2001LimOc..46.1158E. doi:10.4319/lo.2001.46.5.1158. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 25 iyulda.
      196. ^ Wolf, B. O.; Walsberg, G. E. (2006). “Thermal effects of radiation and wind on a small bird and implications for microsite selection”. Ekologiya. 77 (7): 2228–2236. doi:10.2307/2265716. JSTOR2265716.
      197. ^ Daubenmire, R. (1975). “Floristic plant geography of eastern Washington and northern Idaho”. Biogeografiya jurnali. 2 (1): 1–18. doi:10.2307/3038197. JSTOR3038197.
      198. ^ Steele, C. A.; Carstens, B. C.; Storfer, A.; Sullivan, J. (2005). “Testing hypotheses of speciation timing in Dicamptodon copei va Dikamptodon aterrimusi (Caudata: Dicamptodontidae)” (PDF) . Molekulyar filogenetik va evolyutsiyasi. 36 (1): 90–100. doi:10.1016/j.ympev.2004.12.001. PMID15904859. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) on 14 August 2010.
      199. ^ Lenton, T. M.; Watson, A. (2000). “Redfield revisited. 2. What regulates the oxygen content of the atmosphere” (PDF) . Global biogeokimyoviy tsikllar. 14 (1): 249–268. Bibcode:2000GBioC..14..249L. doi:10.1029/1999GB900076. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) on 15 September 2011.
      200. ^ Lobert, J. M.; Warnatz, J. (1993). “Emissions from the combustion process in vegetation” (PDF) . In Crutzen, P. J.; Goldammer, J. G. (eds.). Fire in the Environment: The Ecological, Atmospheric and Climatic Importance of Vegetation Fires. Vili. ISBN978-0-471-93604-6 . Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2009 yil 6-yanvarda . Olingan 11 dekabr 2009 .
      201. ^ Garren, K. H. (1943). “Effects of fire on vegetation of the southeastern United States”. Botanika sharhi. 9 (9): 617–654. doi:10.1007/BF02872506. S2CID31619796.
      202. ^ Cooper, C. F. (1960). “Changes in vegetation, structure, and growth of southwestern pine forests since white settlement”. Ekologik monografiyalar. 30 (2): 130–164. doi:10.2307/1948549. JSTOR1948549.
      203. ^ Cooper, C. F. (1961). “The ecology of fire”. Ilmiy Amerika. 204 (4): 150–160. Bibcode:1961SciAm.204d.150C. doi:10.1038/scientificamerican0461-150.
      204. ^ van Vagtendonk, Yan V. (2007). “History and evolution of wildland fire use” (PDF) . Yong’in ekologiyasi. 3 (2): 3–17. doi:10.4996 / fireecology.0302003. S2CID85841606. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2013 yil 9 mayda . Olingan 4 avgust 2012 .
      205. ^ Boerner, R. E. J. (1982). “Fire and nutrient cycling in temperate ecosystems”. BioScience. 32 (3): 187–192. doi:10.2307/1308941. JSTOR1308941.
      206. ^ Goubitz, S.; Werger, M. J. A.; Ne’eman, G. (2009). “Germination response to fire-related factors of seeds from non-serotinous and serotinous cones”. O’simliklar ekologiyasi. 169 (2): 195–204. doi:10.1023/A:1026036332277. S2CID32500454.
      207. ^ Ne’eman, G.; Goubitz, S.; Nathan, R. (2004). “Reproductive traits of Pinus halepensis in the light of fire: a critical review”. O’simliklar ekologiyasi. 171 (1/2): 69–79. doi:10.1023/B:VEGE.0000029380.04821.99. S2CID24962708.
      208. ^ Flematti, Gavin R.; Ghisalberti, Emilio L.; Dikson, Kingsli V.; Trengove, R. D. (2004). “Urug’larning unib chiqishiga yordam beradigan tutundan hosil bo’lgan birikma”. Ilm-fan. 305 (5686): 977. doi:10.1126 / science.1099944. PMID15247439. S2CID42979006.
      209. ^ Coleman, D. C.; Corssley, D. A.; Hendrix, P. F. (2004). Tuproq ekologiyasining asoslari (2-nashr). Akademik matbuot. ISBN0-12-179726-0 . Arxivlandi from the original on 18 March 2015 . Olingan 27 iyun 2015 .
      210. ^ ab Wilkinson, M. T.; Richards, P. J .; Humphreys, G. S. (2009). “Breaking ground: Pedological, geological, and ecological implications of soil bioturbation” (PDF) . Earth-Science sharhlari. 97 (1–4): 257–272. Bibcode:2009ESRv. 97..257W. doi:10.1016/j.earscirev.2009.09.005. Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 13 aprelda . Olingan 3 avgust 2012 .
      211. ^ Phillips, J. D. (2009). “Soils as extended composite phenotypes”. Geoderma. 149 (1–2): 143–151. Bibcode:2009Geode.149..143P. doi:10.1016/j.geoderma.2008.11.028.
      212. ^ Reinhardt, L.; Jerolmack, D.; Kardinale, B. J .; Vanacker, V.; Rayt, J. (2010). “Dynamic interactions of life and its landscape: Feedbacks at the interface of geomorphology and ecology” (PDF) . Er yuzidagi jarayonlar va er shakllari. 35 (1): 78–101. Bibcode:2010ESPL. 35. 78R. doi:10.1002/esp.1912. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2015 yil 17 martda . Olingan 2 yanvar 2015 .
      213. ^ Davic, R. D.; Welsh, H. H. (2004). “On the ecological role of salamanders” (PDF) . Ekologiya va sistematikaning yillik sharhi. 35: 405–434. doi:10.1146/annurev.ecolsys.35.112202.130116. Arxivlandi (PDF) from the original on 24 August 2009.
      214. ^ Hasiotis, S. T. (2003). “Complex ichnofossils of solitary and social soil organisms: Understanding their evolution and roles in terrestrial paleoecosystems”. Paleogeografiya, paleoklimatologiya, paleoekologiya. 192 (2): 259–320. Bibcode:2003PPP. 192..259H. doi:10.1016/S0031-0182(02)00689-2.
      215. ^ Falkovski, P. G.; Fenchel, T.; Delong, E. F. (2008). “The microbial engines that drive Earth’s biogeochemical cycles” (PDF) . Ilm-fan. 320 (5879): 1034–1039. Bibcode:2008Sci. 320.1034F. doi:10.1126/science.1153213. PMID18497287. S2CID2844984. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2020 yil 13 aprelda . Olingan 24 oktyabr 2017 .
      216. ^ Grace, J. (2004). “Understanding and managing the global carbon cycle”. Ekologiya jurnali. 92 (2): 189–202. doi:10.1111/j.0022-0477.2004.00874.x.
      217. ^ Pearson, P. N.; Palmer, M. R. (2000). “Atmospheric carbon dioxide concentrations over the past 60 million years” (PDF) . Tabiat. 406 (6797): 695–699. Bibcode:2000Natur.406..695P. doi:10.1038/35021000. PMID10963587. S2CID205008176. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 21 avgustda.
      218. ^ Pagani, M.; Zachos, J. C .; Freeman, K. H.; Tipple, B.; Bohaty, S. (2005). “Marked decline in atmospheric carbon dioxide concentrations during the Paleogene”. Ilm-fan. 309 (5734): 600–603. Bibcode:2005Sci. 309..600P. doi:10.1126/science.1110063. PMID15961630. S2CID20277445.
      219. ^ Zhuan, Q.; Melillo, J. M.; Makgayr, A.D .; Kicklighter, D. W.; Prinn, R. G.; Steudler, P. A.; Felzer, B. S.; Hu, S. (2007). “Net emission of CH₄ va CO₂ in Alaska: Implications for the region’s greenhouse gas budget” (PDF) . Ekologik dasturlar. 17 (1): 203–212. doi:10.1890/1051-0761(2007)017[0203:NEOCAC]2.0.CO;2. hdl:1912/4714. ISSN1051-0761. PMID17479846. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2007 yil 30-iyunda.
      220. ^ Cox, Peter M.; Betts, Richard A.; Jons, Kris D.; Spall, Steven A.; Totterdell, Ian J. (2000). “Acceleration of global warming due to carbon-cycle feedbacks in a coupled climate model” (PDF) . Tabiat. 408 (6809): 184–187. Bibcode:2000. Nat.408..184C. doi:10.1038/35041539. PMID11089968. S2CID2689847. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) on 17 September 2012.
      221. ^ Erwin, D. H. (2009). “Climate as a driver of evolutionary change”. Hozirgi biologiya. 19 (14): R575–R583. doi:10.1016/j.cub.2009.05.047. PMID19640496. S2CID6913670.
      222. ^ Bamber, J. (2012). “Shrinking glaciers under scrutiny” (PDF) . Tabiat. 482 (7386): 482–483. Bibcode:2012Natur.482..482B. doi:10.1038/nature10948. PMID22318516. S2CID7311971 . Olingan 12 iyun 2017 .
      223. ^ Heimann, Martin; Reichstein, Markus (2008). “Terrestrial ecosystem carbon dynamics and climate feedbacks” (PDF) . Tabiat. 451 (7176): 289–292. Bibcode:2008Natur.451..289H. doi:10.1038/nature06591. PMID18202646. S2CID243073. Arxivlandi (PDF) 2011 yil 8 iyundagi asl nusxadan.
      224. ^ Davidson, Eric A.; Janssens, Ivan A. (2006). “Temperature sensitivity of soil carbon decomposition and feedbacks to climate change”. Tabiat. 440 (7081): 165–173. Bibcode:2006Natur.440..165D. doi: 10.1038/nature04514 . PMID16525463.
      225. ^ abv Stauffer, R. C. (1957). “Haeckel, Darwin and ecology”. Biologiyaning choraklik sharhi. 32 (2): 138–144. doi:10.1086/401754. S2CID84079279.
      226. ^ ab Egerton, F. N. (2001). “A history of the ecological sciences: early Greek origins” (PDF) . Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 82 (1): 93–97. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2012 yil 17-avgustda . Olingan 29 sentyabr 2010 .
      227. ^ ab Benson, Keith R. (2000). “The emergence of ecology from natural history”. Harakat qiling. 24 (2): 59–62. doi:10.1016/S0160-9327(99)01260-0. PMID10969480.
      228. ^ Sober, E. (1980). “Evolution, population thinking, and essentialism”. Ilmiy falsafa. 47 (3): 350–383. doi:10.1086/288942. JSTOR186950. S2CID170129617.
      229. ^ Hughes, J. D. (1985). “Theophrastus as ecologist”. Atrof-muhitni o’rganish. 9 (4): 296–306. doi:10.2307/3984460. JSTOR3984460.
      230. ^ Hughes, J. D. (1975). “Ecology in ancient Greece”. So’rov. 18 (2): 115–125. doi:10.1080/00201747508601756.
      231. ^ Forbes, S. (1887). “The lake as a microcosm” (PDF) . Bulletin of the Scientific Association. Peoria, IL: 77–87. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 27 sentyabrda . Olingan 22 dekabr 2009 .
      232. ^ ab Kingsland, S. (2004). “Conveying the intellectual challenge of ecology: An historical perspective” (PDF) . Ekologiya va atrof-muhit chegaralari. 2 (7): 367–374. doi:10.1890/1540-9295(2004)002[0367:CTICOE]2.0.CO;2. ISSN1540-9295. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 10 avgustda.
      233. ^ Rosenzweig, M. L. (2003). “Reconciliation ecology and the future of species diversity” (PDF) . Oryx. 37 (2): 194–205. doi:10.1017 / s0030605303000371. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 23 iyunda . Olingan 26 dekabr 2009 .
      234. ^ Hawkins, B. A. (2001). “Ecology’s oldest pattern”. Harakat qiling. 25 (3): 133–4. doi:10.1016/S0160-9327(00)01369-7. PMID11725309.
      235. ^ abvdef McIntosh, R. P. (1985). Ekologiyaning asoslari: tushuncha va nazariya . Kembrij universiteti matbuoti. p.400. ISBN0-521-27087-1 .
      236. ^ Gekkel, Ernst (1866). Generelle Morphologie der Organismen [Organizmlarning umumiy morfologiyasi] (nemis tilida). jild 2. Berlin, (Germaniya): Georg Reimer. p. 286. Arxivlandi asl nusxadan 2019 yil 18 iyunda . Olingan 27 fevral 2019 .
      237. P dan. 286: “Unter Oecologie verstehen wir die gesammte Wissenschaft von den Beziehungen des Organismus zur umgebenden Aussenwelt, wehin wir im weiteren Sinne alle” Existenz-Bedingungen “rechnen können.” (“Ekologiya” deganda biz organizmning atrofdagi muhit bilan munosabatlari to’g’risida keng qamrovli fanni tushunamiz, bunda biz keng ma’noda barcha “mavjudlik shartlarini” o’z ichiga olamiz.)
      238. ^ Fridrix, K. (1958). “Ekologiya ta’rifi va asosiy tushunchalar haqida ba’zi fikrlar”. Ekologiya. 39 (1): 154–159. doi:10.2307/1929981. JSTOR1929981.
      239. ^ Xinchman, L. P.; Xinchman, S. K. (2007). “Biz romantiklarga nima qarzdormiz”. Atrof muhitning qadriyatlari. 16 (3): 333–354. doi:10.3197 / 096327107X228382.
      240. ^ Goodland, R. J. (1975). “Ekologiyaning tropik kelib chiqishi: Evgen Uarmingning yubileyi”. Oikos. 26 (2): 240–245. doi:10.2307/3543715. JSTOR3543715.
      241. ^ ab Egerton, F. N. (2007). “Ekologiya fanlari tarixi, 23-qism: Linney va tabiat iqtisodiyoti”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 88 (1): 72–88. doi:10.1890 / 0012-9623 (2007) 88 [72: AHOTES] 2.0.CO; 2. ISSN0012-9623.
      242. ^ ab Kormandy, E. J .; Voster, Donald (1978). “Obzor: Ekologiya / tabiat iqtisodiyoti – sinonimlar?”. Ekologiya. 59 (6): 1292–1294. doi:10.2307/1938247. JSTOR1938247.
      243. ^ ab Hektor, A .; Hooper, R. (2002). “Darvin va birinchi ekologik eksperiment”. Ilm-fan. 295 (5555): 639–640. doi:10.1126 / science.1064815. PMID11809960. S2CID82975886.
      244. ^ Sinkler, G. (1826). “Dasht bog’larida yoki gulzorlarda o’tlar kollektsiyasini etishtirish va Grameynlarni o’rganish foydasi to’g’risida”. London bog’bonlarining jurnali. 1. Yangi ko’cha-maydon: A. va R. Spottisvud. p. 115.
      245. ^ May, R. (1999). “Ekologiyada javobsiz savollar”. Qirollik jamiyatining falsafiy operatsiyalari B. 354 (1392): 1951–1959. doi:10.1098 / rstb.1999.0534. PMC1692702 . PMID10670015.
      246. ^Darvin, Charlz (1859). Turlarning kelib chiqishi to’g’risida (1-nashr). London, Buyuk Britaniya: Jon Myurrey. p. 1. ISBN0-8014-1319-2 . Arxivlandi asl nusxasidan 2007 yil 13 iyulda.
      247. ^ Meysman, F. J. R.; Middburg, Jek J.; Heip, C. H. R. (2006). “Bioturbation: Darvinning so’nggi g’oyasiga yangicha qarash”. Ekologiya va evolyutsiya tendentsiyalari. 21 (22): 688–695. doi:10.1016 / j.tree.2006.08.002. PMID16901581.
      248. ^ Acot, P. (1997). “Ilmiy ekologiyaning Lamarkiy beshigi”. Acta Biotheoretica. 45 (3–4): 185–193. doi:10.1023 / A: 1000631103244. S2CID83288244.
      249. ^ ab Xant, Kerolin Louisa (1912). Ellen H. Richards hayoti (1-nashr). Boston: Whitcomb & Barrows.
      250. ^ Clements, F. E. (1905). Ekologiyada tadqiqot usullari. Linkoln, Neb.: Universitet pab. Komp. ISBN0-405-10381-6 . Arxivlandi asl nusxasidan 2020 yil 1 avgustda . Olingan 6 yanvar 2020 .
      251. ^ Simberloff, D. (1980). “Ekologiyada paradigmalar ketma-ketligi: materializm va probalizmga essensializm”. Sintez. 43: 3–39. doi:10.1007 / BF00413854. S2CID46962930.
      252. ^ Glison, H. A. (1926). “O’simliklar assotsiatsiyasining individualistik kontseptsiyasi” (PDF) . Torrey botanika klubi byulleteni. 53 (1): 7–26. doi:10.2307/2479933. JSTOR2479933. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 22-iyulda.
      253. ^ Foster, J. B .; Klark, B. (2008). “Ekologiya sotsiologiyasi: ekologiya fanining ijtimoiy qurilishida ekologik organizm va ekotizim ekologiyasi, 1926–1935” (PDF) . Tashkilot va atrof-muhit. 21 (3): 311–352. doi:10.1177/1086026608321632. S2CID145482219. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2013 yil 9 mayda.
      254. ^ Allee, W. C. (1932). Hayvonlarning hayoti va ijtimoiy o’sishi. Baltimor: Uilyams va Uilkins kompaniyasi va sheriklari.
      255. ^ Kuk, R. E. (1977). “Raymond Lindeman va ekologiyada trofik-dinamik kontseptsiya” (PDF) . Ilm-fan. 198 (4312): 22–26. Bibcode:1977Sci . 198 . 22C. doi:10.1126 / science.198.4312.22. PMID17741875. S2CID30340899. Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2012 yil 5 oktyabrda.
      256. ^ Odum, E. P. (1968). “Ekotizimlarda energiya oqimi: tarixiy sharh”. Amerika zoologi. 8 (1): 11–18. doi: 10.1093 / icb / 8.1.11 . JSTOR3881528.
      257. ^ ab Gilarov, A. M. (1995). “Vernadskiyning biosfera tushunchasi: tarixiy istiqbol”. Biologiyaning choraklik sharhi. 70 (2): 193–203. doi:10.1086/418982. JSTOR3036242. S2CID85258634.
      258. ^ Itô, Y. (1991). “Kinji Imanishi rolini alohida ta’kidlagan holda Yaponiyada ekologiyaning rivojlanishi”. Ekologik tadqiqotlar jurnali. 6 (2): 139–155. doi:10.1007 / BF02347158. S2CID45293729.
      259. ^ Karson, R. (2002). Silent bahor . Houghton Mifflin kompaniyasi. p.348. ISBN0-618-24906-0 .
      260. ^ abv Palamar, C. R. (2008). “Ekologik tiklanish odil sudlovi: atrof-muhit tarixi, sog’liqni saqlash, ekologiya va AQShdagi adolat” (PDF) . Inson ekologiyasini o’rganish. 15 (1): 82-94. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 26 iyulda . Olingan 8 avgust 2012 .
      261. ^ Krebs, J. R .; Uilson, J.D .; Bredberi, R. B.; Siriwardena, G. M. (1999). “Ikkinchi jim bahor” (PDF) . Tabiat. 400 (6745): 611–612. Bibcode:1999 yil natur.400..611K. doi:10.1038/23127. S2CID9929695. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2013 yil 31 martda.

      Tashqi havolalar

      • Ekologiya (Stenford falsafa ensiklopediyasi)
      • Tabiat to’g’risida bilim loyihasi: Ekologiya

      Ekologiya

      Atrof-muhit sifat analizi va monitoringi (I.Ayubova va b.)

      • Mualliflar: Ayubova, Indiraxon Xamidovna.
      • Ko`rildi: 345
      • Darslik
      • Sahifalar soni: 256 bet
      • Nashr yili: 2011
      • Nashriyot: Cho‘lpon

      Ekologiya (A.Rafiqov, Q.Abirqulov, A.Hojimatov)

      • Mualliflar: А.А.РАФИҚОВ,Қ.Н.АБИРҚУЛОВ, АН.ҲОЖИМАТОВ
      • Ko`rildi: 298
      • O`quv-qo`llanma
      • Sahifalar soni: 144 bet
      • Nashr yili: 2004
      • Nashriyot: Тошкент

      Ekologiya (A.Toxtayev)

      Ekologiya (Anvar Toxtayev)

      Ekologiya (I.Xolliyev, A.Ikromov)

      • Mualliflar: И.Холлиев. А.Икромов
      • Ko`rildi: 438
      • O`quv-qo`llanma
      • Sahifalar soni: 207 bet
      • Nashr yili: 2001
      • Nashriyot: Тошкент “МЕҲНАТ”

      Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish (A.Ergashev, T.Ergashev)

      Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari (P.Sultonov)

      Ekologiya va atrof-muhitnini muhofaza qilish asoslari (P.Sultonov, B.Ahmedov)

      Search

      Buxoro davlat universiteti Axborot texnologiyalar markazi © 2019

      Powered by ATM

      • Bosh sahifa
        • Yangiliklar
        • Markaz rahbari
        • ARM haqida
        • Foto lavhalar
        • Sayt xaritasi
        • Blog Featured
        • About
        • Features
        • Services
        • O`zbek tilidagi adabiyotlar
        • Rus tilidagi adabiyotlar
        • Xorijiy tildagi adabiyotlar
        • Elektron talim vositalari
        • Ingliz tilidan topiklar
        • Fan dasturi
        • Malaka talablar

        Ekologiya tarixi – History of ecology

        Ekologiya yangi fan bo’lib, 20-asrning ikkinchi yarmida taniqli bo’lgan biologiya fanining muhim sohasi sifatida qaraldi. [1] Ekologik fikr falsafadagi, xususan axloq va siyosatdagi oqimlarning kelib chiqishi hisoblanadi. [2] Uning tarixi IV asrga borib taqaladi. Yozuvlari saqlanib qolgan birinchi ekologlardan biri bo’lishi mumkin Aristotel yoki ehtimol uning shogirdi, Teofrastus, ikkalasi ham ko’plab hayvonlar va o’simlik turlariga qiziqish bildirgan. Teofrastus hayvonlar va ularning atrof-muhit o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikni miloddan avvalgi IV asrdayoq tasvirlab bergan. [3] Ekologiya 18-19 asrlarda sezilarli darajada rivojlandi. Bu bilan boshlandi Karl Linney va uning tabiat iqtisodiyoti bilan ishlashi. [4] Ko’p o’tmay, keldi Aleksandr fon Gumboldt va uning botanika geografiyasi bilan ishi. [5] Aleksandr fon Gumboldt va Karl Mobius keyin tushunchasi bilan hissa qo’shdi biotsenoz. Evgeniyning isishi Ekologik o’simliklar geografiyasi bilan ishlash ekologiya faniga asos solishga olib keldi. [6] Charlz Darvin Bu ish ekologiya faniga ham o’z hissasini qo’shdi va Darvin ko’pincha yosh tarixida boshqalardan ko’ra intizomni rivojlantirishi bilan bog’liq. 20-asr boshlarida ekologik fikr yanada kengaydi. [7] Asosiy hissalar quyidagilarni o’z ichiga oladi: Eduard Suess ”Va Vladimir Vernadskiy Biosfera bilan ishlash, Artur Tansli Ekotizim, Charlz Eltonniki Hayvonlar ekologiyasiva Genri Kouulz ekologik merosxo’rlik. [8] Ekologiya ijtimoiy-gumanitar fanlarga ta’sir ko’rsatdi. Inson ekologiyasi 20-asrning boshlarida boshlangan va u odamlarni ekologik omil sifatida tan olgan. Keyinchalik Jeyms Lovelok bilan makroorganizm sifatida er yuzidagi ilg’or qarashlar Gaia gipotezasi. [9] [10] Tabiatni muhofaza qilish ekologiya fanidan kelib chiqqan. Muhim raqamlar va harakatlar qatoriga Shelford va ESA, Milliy atrof-muhit siyosati to’g’risidagi akt, Jorj Perkins Marsh, Teodor Ruzvelt, Stiven A. Forbes va post-Chang kosa konservatsiya. Keyinchalik 20-asrda dunyo hukumatlari insonning biosfera va Yer atrof-muhitiga ta’siri bo’yicha hamkorlik qildilar.

        Ekologiya tarixi tabiatni muhofaza qilish harakatlari tarixi bilan, xususan Tabiatni muhofaza qilish. [11]

        Mundarija

        • 1 18 va 19-asrlar Ekologik shovqinlar
          • 1.1 Arkad va imperatorlik ekologiyasi
          • 1.2 Karl Linney va Systema Naturae
          • 1.3 Botanika geografiyasi va Aleksandr fon Gumboldt
          • 1.4 Biosenoz tushunchasi: Uolles va Mobius
          • 1.5 Issiqlik va ekologiyaning asosi intizom
          • 1.6 Maltuziya ta’siri
          • 1.7 Darvinizm va ekologiya fani
          • 2.1 Biosfera – Eduard Suess va Vladimir Vernadskiy
          • 2.2 Ekotizim: Artur Tansli
          • 2.3 Ekologik merosxo’rlik – Genri Chandler Kouulz
          • 2.4 Hayvonlar ekologiyasi – Charlz Elton
          • 2.5 G. Evelyn Xutchinson – zamonaviy ekologiyaning otasi
          • 5.1 Inson ekologiyasi
          • 5.2 Jeyms Lovelok va Gaia gipotezasi
          • 5.3 Tarix va ekologiya va tabiatni muhofaza qilish harakatlari o’rtasidagi munosabatlar
          • 5.4 Tabiatni muhofaza qilish va atrof-muhit harakati – 20-asr
          • 5.5 Ruzvelt va Amerika tabiatini muhofaza qilish
          • 5.6 Ekologiya va global siyosat

          18 va 19-asrlar Ekologik shovqinlar

          Arkad va imperatorlik ekologiyasi

          Asosiy maqola: Arkad ekologiyasi

          XVIII asrning boshlarida Karl Linneydan oldin ekologiyaning tobora rivojlanib borayotgan ilmiy intizomida ikki raqobatchi maktablar hukmronlik qildilar. Birinchidan, Gilbert Oq “parson-tabiatshunos” fikrni rivojlantirish va tasdiqlash bilan bog’liq Arkad ekologiyasi. Arkad ekologiyasi “inson uchun oddiy, kamtar hayot” va odamlar va tabiat bilan uyg’un munosabatlarni himoya qiladi. [12] Arkadiylar fikriga qarshi bo’lgan – Frensis Bekonning mafkurasi, “imperator ekologiyasi”. Imperialistlar “aqlni ishga solish va mehnatsevarlik bilan insonning tabiat ustidan hukmronligini o’rnatish uchun” ishlaydi. [12] Imperial ekologlar, shuningdek, inson “bir vaqtlar Adan bog’ida zavqlangan” kabi tabiat va boshqa barcha organizmlar ustidan hukmron shaxsga aylanishi kerak, deb hisoblashadi. [12] Ikkala qarash ham o’zaro raqobatni XVIII asr boshlarida Karl Linney imperatorlikni qo’llab-quvvatlamaguncha davom ettirdi; va qisqa vaqt ichida Linneyning mashhurligi tufayli imperiya ekologiyasi fan ichida hukmron ko’rinishga aylandi.

          Karl Linney va Systema Naturae

          Asosiy maqolalar: Karl Linney va Systema Naturae

          Shvetsiyalik tabiatshunos Karl Linneys o’z faoliyati bilan yaxshi tanilgan taksonomiya ammo uning g’oyalari zamonaviy ekologiya uchun zamin yaratishda yordam berdi. U o’simliklar va hayvonlarni tasniflash uchun ikki qismli nomlash tizimini ishlab chiqdi. Binomial nomlash turli xil nasl va turlarni tasniflash, tavsiflash va nomlash uchun ishlatilgan. Ning tuzilgan nashrlari Systema Naturae zamonaviy biologiyada o’simliklar va hayvonlarga nom berish tizimini ishlab chiqdi va ommalashtirdi. Rid minglab o’simlik va hayvon turlarini nomlashi va tasnifi tufayli “Linneyni biologik xilma-xillikdagi tizimli va ekologik tadqiqotlarning asoschisi deb hisoblash mumkin” degan fikrni ilgari surmoqda. Linnaeus shuningdek, Darvin evolyutsiyasi asoslariga ta’sir ko’rsatdi, u turg’un nasldagi turli xil turlarda yoki ular orasida o’zgarish bo’lishi mumkin deb hisobladi. Linney ham erkaklarni bir xil toifaga joylashtirgan birinchi tabiatshunoslardan biri edi primatlar. [4]

          Botanika geografiyasi va Aleksandr fon Gumboldt

          18-asr va 19-asr boshlari davomida buyuk dengiz kuchlari Angliya, Ispaniya va Portugaliya kabi ko’plab jahon ekspeditsiyalarini rivojlantirish uchun boshladilar dengiz savdosi boshqa mamlakatlar bilan va yangi tabiiy resurslarni kashf qilish, shuningdek ularni kataloglashtirish. 18-asrning boshlarida 19-asr boshlarida qirq mingga nisbatan yigirma mingga yaqin o’simlik turlari ma’lum bo’lgan va taxminan 300,000 Bugun.

          Ushbu ekspeditsiyalarga ko’pchilik qo’shildi olimlar, shu jumladan botaniklar, masalan, nemis tadqiqotchisi Aleksandr fon Gumboldt. Gumboldt ko’pincha ekologiyaning otasi hisoblanadi. U birinchi bo’lib organizmlar va ularning o’zaro bog’liqligini o’rganishga kirishdi atrof-muhit. U kuzatilgan o’simlik turlari o’rtasidagi mavjud munosabatlarni fosh qildi iqlim va o’simlik zonalarini tasvirlab berdi kenglik va balandlik, endi ma’lum bo’lgan intizom geobotanika. Von Gumboldtga ekspeditsiyada botanik hamrohlik qilgan Aime Bonplend.

          1856 yilda Park Grass tajribasi da tashkil etilgan Rotamsted tajriba stantsiyasi o’g’itlar va go’nglarning pichan hosildorligiga ta’sirini tekshirish. Bu dunyodagi eng uzoq davom etgan dala tajribasi. [5]

          Biosenoz tushunchasi: Uolles va Mobius

          Alfred Rassel Uolles Darvinning zamondoshi va hamkasbi, birinchi bo’lib hayvon turlarining “geografiyasini” taklif qildi. O’sha paytda bir nechta mualliflar turlarning bir-biridan mustaqil emasligini tan olib, ularni o’simlik turlariga, hayvon turlariga, keyinchalik tirik mavjudotlar jamoalariga yoki biotsenoz. Ushbu atamaning birinchi ishlatilishi odatda bog’liqdir Karl Mobius 1877 yilda, lekin allaqachon 1825 yilda frantsuz tabiatshunosi Adolfe byurosi de la Mall atamani ishlatgan jamiyat har xil turdagi o’simliklarning birlashishi haqida.

          Issiqlik va ekologiyaning asosi intizom

          Esa Darvin faqat yo’naltirilgan musobaqa selektiv kuch sifatida, Eugen Warming biotik jamoalar assotsiatsiyasida biotik omillar singari abiotik omillarni, ya’ni qurg’oqchilik, olov, tuz, sovuqni va boshqalarni o’z ichiga olgan yangi intizomni ishlab chiqdi. Biogeografiya ilgari Isitish asosan tavsiflovchi xususiyatga ega edi – faunistik yoki floristik. Isitishning maqsadi organizmni (o’simlikni) o’rganish edi. morfologiya va anatomiya, ya’ni moslashuv, nima uchun ma’lum bir atrof-muhit sharoitida tur paydo bo’lganligini tushuntirish. Bundan tashqari, yangi intizomning maqsadi shu kabi yashash joylarini egallagan va shunga o’xshash xavfni boshdan kechirayotgan turlarning, ko’pincha turli xil filogenetik naslga ega bo’lishiga qaramay, muammolarni o’xshash yo’llar bilan hal qilishini tushuntirish edi. Uning shaxsiy kuzatuvlari asosida Braziliyalik serrado, yilda Daniya, Norvegiya Finnmark va Grenlandiya, Issiqlik ekologik o’simliklar geografiyasi bo’yicha birinchi universitet kursini berdi. Ma’ruzalari asosida u kitob yozdi “Plantesamfund”, darhol nemis tiliga tarjima qilingan, Polsha va Ruscha, keyinchalik ingliz tiliga “O’simliklar ekologiyasi”. Nemis nashri orqali kitob ingliz va shimoliy amerikalik olimlarga juda katta ta’sir ko’rsatdi Artur Tansli, Genri Chandler Kouulz va Frederik Klements. [6]

          Maltuziya ta’siri

          Asosiy maqola: Tomas Robert Maltus

          Tomas Robert Maltus 19-asr boshlarida aholi va aholi chegaralari mavzusida nufuzli yozuvchi bo’lgan. Darvin dunyoni ishlash usullarini shakllantirishda uning asarlari juda muhim edi. Maltus yozgan:

          Aholining ko’payishi, albatta, yashash sharoitlari bilan cheklanganligi,

          Tirikchilik vositalari ko’payganda bu aholi doimo ko’payib boradi va,

          Aholining ustun kuchi qatag’on qilinayotgani va haqiqiy aholining hayot kechirish vositalariga teng ravishda baxtsizlik va illatlar bilan ushlab turilishi. [13]

          Yilda Aholi sonining printsipi to’g’risida esse Maltus ko’payib borayotgan aholini 2 ta tekshiruv orqali ushlab turishni ta’kidlaydi: Ijobiy va profilaktik tekshirishlar. Birinchidan, o’lim ko’rsatkichlari ko’tarilishi, keyinroq tug’ilish ko’rsatkichlarini pasaytiradi. [14] Maltus shuningdek, dunyo aholisi barqaror odamlar sonidan o’tib ketadi degan g’oyani ilgari surmoqda. [15] Ushbu fikr shakli hali ham Maltus tomonidan ilgari surilgan ushbu nazariya bo’yicha tug’ilish va turmush darajasi haqidagi munozaralarga ta’sir ko’rsatishda davom etmoqda. [16] Esse Charlz Darvinga katta ta’sir ko’rsatdi va unga tabiiy selektsiya nazariyasini yaratishda yordam berdi. [17] Maltuzian fikri tomonidan ilgari surilgan ushbu kurash Charlz Darvinning nafaqat ekologik ishiga ta’sir qildi, balki ekologiya dunyosining iqtisodiy nazariyasini yaratishga yordam berdi. [18]

          Darvinizm va ekologiya fani

          Julia Margaret Kemeron Darvinning portreti

          Ilmiy ekologiyaning ildizlari Darvindan boshlanishi mumkin degan fikr ko’pincha mavjud. [19] Ushbu tortishuv birinchi qarashda ishonarli ko’rinishi mumkin Turlarning kelib chiqishi to’g’risida zamonaviy ekologiya chegaralariga aniq mos keladigan kuzatuvlar va taklif qilingan mexanizmlarga to’la (masalan, mushukdan-yonga zanjiri – ekologik kaskad) va ekologiya atamasi 1866 yilda darvinizmning kuchli tarafdori tomonidan kiritilgan, Ernst Gekkel. Biroq, Darvin bu yildan keyin hech qachon o’z asarlarida bu so’zni ishlatmagan, hatto o’zining “ekologik” asarlarida ham, masalan, ingliz tilidagi nashrining so’zboshisida. Hermann Myuller Ning Gullarning urug’lantirilishi (1883) yoki o’zining traktatida yomg’ir qurtlari va o’rmon tuproqlarida mull hosil bo’lishi (Qurtlar ta’sirida o’simlik mog’orining shakllanishi, 1881). Bundan tashqari, ekologiyani ilmiy intizom sifatida asos solgan kashshoflar, masalan Eugen Warming, A. F. V. Shimper, Gaston Bonnier, F.A.Forel, S.A. Forbes va Karl Mobius, Darvinning o’z asarlaridagi g’oyalariga deyarli hech qanday murojaat qilmagan. [7] Bu aniq bexabarlikdan yoki Darvin asarlari keng tarqalmaganligi sababli emas edi. Ba’zilar, masalan, S.A.Forbes, murakkab oziq-ovqat tarmoqlarini o’rganayotganda, agar dominant raqobatchilar o’zlarini cheklashlariga moslashtirilmasa, davom etishi mumkin bo’lgan oziq-ovqat zanjirlarining beqarorligi to’g’risida hali javobsiz savollar berishdi. [20] Boshqalar boshida dominant mavzularga e’tibor qaratdilar, bir tomondan organizm morfologiyasi va fiziologiyasi, boshqa tomoni atrof-muhit, asosan abiotik muhit, shu sababli atrof-muhit selektsiyasi o’rtasidagi bog’liqlik. Darvinning tabiiy tanlanish kontseptsiyasi, aksincha, birinchi navbatda raqobatga qaratilgan. [21] U ta’riflagan raqobatdan tashqari mexanizmlar, avvalambor, raqobatni kamaytirishi mumkin bo’lgan xarakterdagi kelishmovchilik va uni ishlatishda “kurash” metafora va shu tariqa atrof-muhit tanlovini o’z ichiga olgan degan gaplarga “Origin” da raqobatdan kam ahamiyat berilgan. [12] Darvin uni boshqalarga o’z janglariga qarshi kurashishga imkon beradigan tajovuzkor kreslo sifatida ko’rsatganiga qaramay, Darvin butun hayoti davomida raqobat, kurash va zabt etish g’oyalariga – odamlarning qarama-qarshilik kabi barcha shakllariga berilib ketgan odam bo’lib qoldi. [12] [22]

          Yuqoridagi xatboshida keltirilgan tafsilotlarda hech qanday noto’g’ri narsa bo’lmasa ham, darvinizmning moslashishga nisbatan ekologik nuqtai nazaridan foydalanganligi va Gekkelning ushbu terminni ishlatishi va ta’riflari darvinizmga singib ketganligi haqiqatni e’tiborsiz qoldirmaslik kerak. Ekolog va tarixchi Robert P. MakIntoshning so’zlariga ko’ra, “ekologiyaning Darvin evolyutsiyasi bilan aloqasi ekologiya birinchi bo’lib paydo bo’lgan asar nomida aniq ko’rsatilgan”. [23] [24] 1870 yilda Gekkel tomonidan ishlab chiqilgan yanada aniqroq ta’rif “Buyuk maymunlar” deb nomlanuvchi nufuzli ekologiya matnining asosiy qismida “. ekologiya – Darvin mavjudot uchun kurash shartlari deb atagan barcha murakkab o’zaro bog’liqliklarni o’rganishdir” deb tarjima qilingan. [25] [26] Yuqoridagi xatboshida keltirilgan masalalar Vikipediyaning Ekologiya sahifasidagi Tarix ostidagi Dastlabki bo’limlar qismida batafsilroq yoritilgan.

          20-asr boshlari ~ Ekologik fikrning kengayishi

          Biosfera – Eduard Suess va Vladimir Vernadskiy

          19-asrga kelib ekologiya yangi kashfiyotlar tufayli gullab-yashnadi kimyo tomonidan Lavuazye va de Sossyur, xususan azot aylanishi. Hayot faqat uni tashkil etadigan har bir xonaning qat’iy chegaralarida rivojlanganligini kuzatgandan so’ng atmosfera, gidrosfera va litosfera, avstriyalik geolog Eduard Suess atamani taklif qildi biosfera 1875 yilda. Suess biosfera nomini hayotni qo’llab-quvvatlovchi sharoitlar, masalan, mavjud sharoitlar uchun taklif qildi Yer o’z ichiga oladi flora, fauna, minerallar, materiya tsikllari va boshqalar.

          1920-yillarda Vladimir I. Vernadskiy, Frantsiyaga qarab ketgan rus geologi, “Biosfera” (1926) asarida biosfera g’oyasini batafsil bayon qilib, biogeokimyoviy tsikllar. U shu tariqa biosferani hammaning yig’indisi sifatida qayta aniqladi ekotizimlar.

          Birinchi ekologik zarar 18-asrda qayd etilgan, chunki koloniyalar ko’payishi sabab bo’lgan o’rmonlarni yo’q qilish. 19-asrdan boshlab sanoat inqilobi, inson faoliyatining ta’siri haqida tobora dolzarb tashvishlar kuchaymoqda muhit. Atama ekolog 19-asrning oxiridan beri ishlatilgan.

          Ekotizim: Artur Tansli

          19-asrda botanika geografiyasi va zoogeografiya birlashib, asosini tashkil etdi biogeografiya. Turlarning yashash joylari bilan shug’ullanadigan ushbu fan ma’lum bir joyda ma’lum bir tur mavjudligini sabablarini tushuntirishga intiladi.

          Bu 1935 yilda edi Artur Tansli, inglizlar ekolog, bu atamani o’ylab topdi ekotizim, o’rtasida o’rnatilgan interaktiv tizim biotsenoz (tirik mavjudotlar guruhi), va ularning biotop, ular yashaydigan muhit. Shunday qilib ekologiya ekotizimlar haqidagi fanga aylandi.

          Tanslining ekotizim haqidagi kontseptsiyasi baquvvat va ta’sirchan biologiya o’qituvchisi tomonidan qabul qilingan Evgeniy Odum. Akasi bilan birga, Xovard T. Odum, Eugene P. Odum (1953 yildan boshlab) Shimoliy Amerikadagi bir necha avlod biologlari va ekologlarini tarbiyalagan darslik yozdi.

          Ekologik merosxo’rlik – Genri Chandler Kouulz

          Michigan shtatidagi ko’lda joylashgan Indiana Dunes, bu Kouulz o’zining ekologik vorislik nazariyalarini ishlab chiqishda aytgan.

          Asosiy maqola: Ekologik merosxo’rlik

          20-asrning boshlarida, Genri Chandler Kouulz tomonidan o’rganilayotgan “dinamik ekologiya” ni o’rganish asoschilaridan biri bo’lgan ekologik merosxo’rlik da Indiana Dunes, janubiy uchidagi qum tepalari Michigan ko’li. Bu erda Cowles dalillarni topdi ekologik merosxo’rlik ichida o’simlik va tuproq yoshga nisbatan. Cowles tushunchaning ildizlari va uning (dastlabki) o’tmishdoshlari haqida juda yaxshi bilgan. [8] Shunday qilib, u so’zning birinchi ishlatilishini frantsuz tabiatshunosiga bog’laydi Adolfe byurosi de la Mall, o’rmonni kesib o’tgandan keyin o’simliklarning rivojlanishini va ketma-ket jarayonlarni birinchi har tomonlama o’rganishini tasvirlab bergan Finlyandiya botanik Ragnar Xult (1881).

          Hayvonlar ekologiyasi – Charlz Elton

          20-asr ingliz zoologi va ekologi, Charlz Elton, odatda “hayvonlar ekologiyasining otasi” deb hisoblanadi. [27] Elton Viktor Shelfordning ta’sirida Mo”tadil Amerikadagi hayvonlar jamoalari hayvonlar ekologiyasi bo’yicha tadqiqotlarini hamkasbi Julian Xakslining yordamchisi sifatida Shpitsbergen shahridagi hayvonot dunyosini ekologik tadqiq qilishda 1921 yilda boshlagan. Eltonning eng mashhur tadqiqotlari Hudson Bay kompaniyasida biologik maslahatchi bo’lgan davrda o’tkazilgan. kompaniyaning mo’yna terimidagi dalgalanmalar. Elton mintaqadagi qorli quyonlar, kanadalik lyuks va boshqa sutemizuvchilar populyatsiyasining o’zgarishini va dinamikasini o’rganib chiqdi. Elton shuningdek, o’zining mashhur kitobida atamalar, oziq-ovqat zanjiri va oziq-ovqat tsiklini birinchi bo’lib kiritgan hisoblanadi Hayvonlar ekologiyasi. [28] Elton, shuningdek, bosqinchilik ekologiyasi, jamoat ekologiyasi va yovvoyi tabiat kasalliklari ekologiyasi fanlariga hissa qo’shgan. [29]

          G. Evelyn Xutchinson – zamonaviy ekologiyaning otasi

          Asosiy maqola: G. Evelyn Hutchinson

          Jorj “G” Evelin Xatchinson odatda “Zamonaviy ekologiyaning otasi” deb tan olingan 20-asr ekologi edi. Xatchinson ingliz millatiga mansub, ammo professional karerasining katta qismini Nyu-Xeyvenda (Konnektikut shtati) Yel universitetida o’qish bilan o’tkazgan. Faoliyati davomida oltmish yil davomida Xatchinson limnologiya, entomologiya, genetika, biogeokimyo, populyatsiya dinamikasining matematik nazariyasi va boshqa ko’plab fanlarga o’z hissasini qo’shdi. [30] Xatchinson, shuningdek, ekologiya fanida nazariyani ilmga birinchi bo’lib singdirgan. [31] Xatchinson ham ekologiyani matematika bilan birlashtirgan birinchilardan biri edi. Xattinsonning yana bir muhim hissasi, u organizmning “uyasi” ning hozirgi ta’rifini ishlab chiqishi edi – chunki u organizmning o’z hamjamiyatidagi rolini tan oldi. Va nihoyat, Xattinson o’zining kasb-hunar yillari davomida ekologiya intizomidagi katta ta’siri bilan bir qatorda ilhom bergan ko’plab talabalari orqali ekologiyada ham doimiy ta’sir ko’rsatdi. Ularning orasida eng asosiysi Xatchinson davrida doktorlik dissertatsiyasini olgan Robert H. Makartur va uning do’sti bo’lganida doktorlik dissertatsiyasini tugatgan Raymond L. Lindemann edi. Makartur nazariy ekologiyaning etakchisiga aylandi va E. O. Uilson bilan birga orol biografiyasi nazariyasini ishlab chiqdi. Raymond Lindemann zamonaviy ekotizim ilmining rivojlanishida muhim rol o’ynadi. [32]

          20-asr zamonaviy ekologiyaga o’tish

          “Ekologiya nima?” 20-asrning deyarli har o’n yilligida so’raladigan savol edi. [33] Afsuski, ko’pincha bu javob biologiyaning boshqa sohalarida, shuningdek, “yumshoq”, masalan, sotsiologiya kabi fizika kabi “qattiq” emas, balki boshqa sohalarda qo’llanilishi kerak edi. Avtekologiya (mohiyatan fiziologik ekologiya) kuzatish va gipotezani sinashning odatdagi ilmiy usuli, sinekologiya (hayvonlar va o’simliklar jamoalarini o’rganish) va genekologiya (evolyutsion ekologiya) orqali rivojlanishi mumkin bo’lsa-da, ular uchun eksperimentlar cheklangan edi, masalan, geologiya, tabiiy tarixni o’rganish kabi induktiv ma’lumotlarni yig’ish bilan davom etdi. [34] Ko’pincha, hozirgi va tarixiy naqshlar tushuntirish kuchiga ega bo’lgan nazariyalarni ishlab chiqish uchun ishlatilgan, ammo ularni qo’llab-quvvatlovchi haqiqiy ma’lumotlar kam edi. Darvin nazariyasi, zamonaviy biologiyaning asosi bo’lganidek, bunga eng yaxshi misoldir.

          Yuqorida “zamonaviy ekologiyaning otasi” deb tanilgan G. E. Xatchinson o’zining ta’siri orqali ekologiyaning ko’p holatini qat’iy fan darajasiga ko’targan. Lindemannning bevaqt vafotidan keyin nashr etish jarayonida Raymond Lindemannning ekotizimlarning trofik-dinamik kontseptsiyasi bo’yicha ishlarini cho’ponlik qilish orqali, [35] Xatchinson zamonaviy ekotizim ilmi bo’lgan narsalarga asos yaratdi. 1950 yillarning oxiridagi ikki taniqli hujjatlari bilan “Yopish so’zlari” [36] va “Santa Rosaliyaga hurmat”, [37] Xatchinson endi ma’lum bo’lganidek, Robert Makartur g’olib chiqqan nazariy ekologiyani boshladi.

          Ekotizim fani atom sinovlari va atom energetikasi bilan “katta fan” va aniq “qattiq” fan bilan tez va oqilona bog’lanib qoldi. Uni Oak Ridj milliy laboratoriyasida atrof-muhit fanlari bo’limini tashkil etgan Stenli Auerbax olib kelgan, [38] atrof-muhit orqali va aka-uka Odumlar Xovard va Evgeniya tomonidan radionulitsidlarni kuzatib borish, ularning dastlabki ishlarini Atom Energiyasi Komissiyasi qo’llab-quvvatlagan. [39] Evgeniy Odumning darsligi, Ekologiya asoslari, bugungi kunda Injilga aylandi. 1960 yillarda Xalqaro Biologik Dastur (IBP) ekotizim xarakterini olganida, [40] ekologiya, tizimshunoslikka asos solgan holda, katta hajmlarga va katta byudjetga ega loyihalar bilan abadiy Big Science maydoniga kirdi. Nashr qilinganidan atigi ikki yil o’tgach Silent bahor 1962 yilda ekotizim ekologiyasi atrof-muhit haqidagi fan sifatida karnaylangan bo’lib, uning maxsus nashridagi bir qator maqolalarida. BioScience. [41]

          Nazariy ekologiya, ayniqsa sharqiy universitetlar va ba’zi G’arbiy Sohil shaharchalarida qonuniyligini o’rnatish uchun boshqa yo’lni tutdi. [42] Bu “Uchta nufuzli hujjat” da oddiy matematikadan foydalangan Robert Makarturning yo’li edi, [43] [44] [45] shuningdek, 1950-yillarning oxirida aholi va jamoat ekologiyasi to’g’risida nashr etilgan. O’sha paytdagi nazariy ekologiyaning oddiy tenglamalari ma’lumotlar tomonidan qo’llab-quvvatlanmagan bo’lsa-da, ular hali ham “evristik” deb hisoblanardi. Ularga bir qator an’anaviy ekologlar qarshilik ko’rsatdilar, ammo ularning yangi ekologiyaning gipotetik-deduktiv tuzilishiga mos kelmaydigan tadqiqotlarni “intellektual tsenzurasi” dan shikoyatlari Xattinson-Makartur yondashganligi haqidagi dalil sifatida qaralishi mumkin. 1970 yillarga kelib ko’tarilgan edi. [46]

          1972 yilda Makarturning bevaqt vafot etgani ham ekologiyaga postmodernizm va “Ilmiy urushlar” paydo bo’lgan davrga to’g’ri keldi. Kuhn, Vitgenstein, Popper, Lakatos va Feyerbrend nomlari ekologik adabiyotda bahslarga kirisha boshladi. Darvinning tabiiy tanlanish orqali moslashish nazariyasini tavtologik deb ayblashdi. [47] Ekotizimlarning kibernetik ekanligi to’g’risida savollar tug’ildi [48] va ekotizim nazariyasi atrof-muhitni boshqarish uchun foydalangandir. [49] Eng muhimi, Makartur uslubidagi ekologiya bo’yicha yuzaga kelgan munozaralar edi.

          Makartur akolitlari tomonidan unga hurmat bilan uyushtirilgan simpozium va Florida shtatidagi Vakulla Springsda “Tallahassee Mafia” deb nomlangan ikkinchi simpoziumdan so’ng masalalar boshga chiqdi. [50] Hurmat hajmi, [51] 1975 yilda nashr etilgan, o’sha paytda UCLA Tibbiyot maktabida buyrak fiziologiyasidan dars bergan Jared Diamond tomonidan yozilgan, orol arxipelagalarida topilgan qush turlarining naqshlarini tushuntirish uchun bir qator “yig’ilish qoidalari” ni taqdim etgan, [52] masalan, Darvinning Galapagos orollaridagi mashhur fincheslari. Vakulla konferentsiyasi Deniel Simberloff va kichik Donald Strong boshchiligidagi dissidentlar guruhi tomonidan tashkil etilgan bo’lib, ular Devid Kvammen tomonidan o’z kitobida ushbu naqshlar “biz oyda ko’rgan yuzlardan boshqa narsa bo’lmasligi mumkin” deb ta’kidladilar. bulutlar, Rorschach siyoh dog’larida ”. [53] Ularning fikri shundan iborat ediki, Olmosning (va boshqalarning ishi) faylasuf Karl Popper tomonidan fanga qo’yilgan soxtalashtirish mezoniga to’g’ri kelmagan. Ikki lager o’rtasidagi almashinuvlarning sharhlovchisi Sintez yodga tushadigan “qo’l jangi yoki bar xonasida janjal tasvirlari” topildi. [54] Florida shtati guruhi o’zlari ishlab chiqqan usulni, ya’ni “null” modellarni taklif qilishdi. [55] ularning natijalari tasodifan olinmaganligini tekshirish uchun barcha olimlar nol gipotezalardan foydalanishlari uchun juda ko’p foydalanish kerak. [56] Bu simpozium hajmida Diamond va Mishel Gilpin tomonidan keskin tanqid qilingan [57] va Jonatan Roughgarden Amerika tabiatshunosligida. [58]

          Tabiatni muhofaza qilish doiralarida SLOSS (Yagona katta yoki bir nechta kichik zahiralar) nomi bilan mashhur bo’lgan yuqoriga issiqlik qo’shadigan parallel tortishuvlar bo’lgan. Diamond shuningdek, Makartur va E. O. Uilson tomonidan ishlab chiqilgan orol geografiyasi nazariyasiga ko’ra, [59] tabiat qo’riqxonalari iloji boricha kattaroq bo’lishi va yaxlit birlik sifatida saqlanishi kerak. Hatto tabiiy hudud orqali yo’lni kesib tashlash, Diamondning Makartur va Uilson nazariyasini talqin qilishicha, qolgan qismlarning kichikroq joylari tufayli turlarning yo’qolishiga olib keladi. [60] Simberloff, shu bilan birga, O. O. Uilson boshchiligidagi mukofotga sazovor bo’lgan eksperimental tadqiqotida Florida qirg’og’idagi mangrov orollarini buzib tashlagan va orol biogeografiyasi nazariyasining turlar zonasi egri chizig’ining qaytib kelgan hayvonot dunyosiga moslashishini sinab ko’rgan, [61] buning aksini ko’rsatadigan ma’lumotlar to’plagan edi: ko’plab mayda bo’laklar ba’zida asl nusxada ko’proq turlarni o’z ichiga olgan. [62] Sahifalarida sezilarli darajada o’stirishga olib keldi Ilm-fan. [33]

          Oxir-oqibat, bir oz kuhniyalik tarzda, bahslar, ehtimol, ishtirokchilar o’tishi bilan hal qilinadi (yoki yo’q). Biroq, ekologiya qat’iy, hatto eksperimental fan sifatida tez sur’atlarda davom etmoqda. Kamol topishi shubhasiz null modellar qo’llanilmoqda va tabiatni muhofaza qilish bo’yicha yetakchi olim yaqinda orol biogeografiya nazariyasini “zamonaviy ekologiyaning eng nafis va muhim nazariyalaridan biri, minglab kichik g’oyalar va kontseptsiyalardan ustun” deb maqtagan bo’lsa-da, u baribir “turlar doirasi egri chizig’i ko’p holatlarda to’mtoq vositadir” va “endi karikatura ko’rinishida oddiyroq ko’rinadi” deb topdi. [63]

          Ekologlarning xronologiyasi

          Ta’sischilar, innovatorlar va ularning ekologiyaga qo’shgan muhim hissalari ro’yxati Romantizm oldinga.

          E’tiborli raqam	Hayot davomiyligi	Asosiy hissa va iqtibos
          Antoni van Leyvenxuk	1632–1723	Birinchidan, oziq-ovqat zanjirlari kontseptsiyasini ishlab chiqish
          Karl Linney	1707–1778	Tabiat iqtisodiyoti bo’yicha nufuzli tabiatshunos, fan ixtirochisi [64] [65]
          Aleksandr Gumboldt	1769–1859	Tropiklarga nisbatan kenglikdagi biologik xilma-xillikning ekologik gradientini tavsiflash uchun birinchi [66] 1807 yilda
          Charlz Darvin	1809–1882	Tabiiy tanlanish evolyutsiyasi gipotezasining asoschisi, tuproqlarni ekologik tadqiqotlar asoschisi [67]
          Elizabeth Ketrin Tomas Karne	1817-1873	Qishloq va shahar hayotini fazoviy va madaniy jihatdan kuzatib boruvchi geolog, mineralogist va faylasuf, mamlakatda bo’g’uvchi sinflarga bo’linish, sog’lom turmush va tabiiy ta’limga eng yaxshi kirish uchun eng yaxshi hujumni topgan mamlakatda. [68] [69]
          Gerbert Spenser	1820–1903	Ijtimoiy ekologiyaning dastlabki asoschisi, “eng yaxshi odamning omon qolishi” iborasini yaratgan. [64] [70]
          Karl Mobius	1825–1908	Birinchidan, ekologik hamjamiyat, biosenoz yoki tirik hamjamiyat tushunchasini ishlab chiqish [71] [72] [73]
          Ernst Gekkel	1834–1919	Ekologiya atamasini ixtiro qildi, ekologiya va evolyutsiya o’rtasidagi ilmiy aloqalarni ommalashtirdi
          Viktor Xensen	1835–1924	Plankton atamasi ixtiro qilindi, dengizlarda unumdorlikning miqdoriy va statistik ko’rsatkichlari ishlab chiqildi
          Evgeniyning isishi	1841–1924	Ekologik o’simliklar geografiyasining dastlabki asoschisi [6]
          Ellen Swallow Richards	1842–1911	Shahar ekologiyasini inson salomatligi bilan bog’lagan kashshof va o’qituvchi [74]
          Stiven Forbes	1844–1930	1887 yilda entomologiya va ekologik tushunchalarning asoschisi [20] [75]
          Vito Volterra	1860–1940	Alfred J. Lotka bilan bir vaqtda mustaqil ravishda matematik populyatsiyalar modellarini yaratdi. [76] [77]
          Vladimir Vernadskiy	1869–1939	Biosfera kontseptsiyasiga asos solgan
          Genri C. Kouulz	1869–1939	Kashshof tadqiqotlar va ekologik merosxo’rlikni o’rganishda kontseptual rivojlanish [78]
          Jan Kristiya Smuts	1870–1950	1926 yilda nashr etilgan kitobda holizm atamasi kiritilgan Holizm va evolyutsiya. [79]
          Artur G. Tansli	1871–1955	Birinchi bo’lib 1936 yilda ekotizim atamasini kiritdi va taniqli tadqiqotchi [72] [80] [81]
          Charlz Kristofer Adams	1873–1955	Hayvonlar ekologi, biogeograf, 1913 yilda hayvonlarning ekologiyasi bo’yicha birinchi Amerika kitobining muallifi, ekologik energetikaga asos solgan [82] [83]
          Fridrix Ratsel	1844–1904	Biogeografiya atamasini birinchi marta 1891 yilda yaratgan nemis geografi.
          Frederik Klements	1874–1945	1905 yilda birinchi nufuzli Amerika ekologiya kitobining muallifi [84]
          Viktor Ernest Shelford	1877–1968	Fiziologik ekologiyaga asos solgan, kashshof bo’lgan oziq-ovqat tarmog’i va biome tushunchalari, Tabiatni muhofaza qilishga asos solgan [85] [86]
          Alfred J. Lotka	1880–1949	Birinchi navbatda logistik tenglama yordamida trofik (yirtqich-o’lja) o’zaro ta’sirlarni tushuntiradigan matematik populyatsiyalar modellarini kashshof qilish [87]
          Genri Glison	1882–1975	Dastlabki ekologiya kashshofi, miqdoriy nazariyotchi, muallif va ekologiyaning individualistik kontseptsiyasining asoschisi [84] [88]
          Charlz S. Elton	1900–1991	Hayvonlar ekologiyasining “otasi”, kashshof oziq-ovqat va veb-kontseptsiyalar va nufuzli muallif Hayvonlar ekologiyasi matn [85] [89]
          G. Evelyn Hutchinson	1903–1991	Limnolog va kontseptsiyani kontseptual ravishda ilgari surdi [90] [91] [92]
          Evgeniy P. Odum	1913–2002	Ekotizim ekologiyasi va ekologik termodinamik tushunchalarning asoschilaridan biri [81] [85] [93] [94]
          Xovard T. Odum	1924–2002	Ekotizim ekologiyasi va ekologik termodinamik tushunchalarning asoschilaridan biri [81] [85] [93] [94] [95] [96]
          Robert Makartur	1930–1972	Orollar biogeografiyasi nazariyasining asoschilaridan biri va ekologik statistik metodlarning kashfiyotchisi [97]

          Ijtimoiy-gumanitar fanlarga ekologik ta’sir

          Inson ekologiyasi

          Asosiy maqola: Inson ekologiyasi

          Inson ekologiyasi 20-yillarda, o’zgarishlarni o’rganish orqali boshlandi o’simliklarning ketma-ketligi shahrida Chikago. 1970-yillarda bu alohida tadqiqot sohasiga aylandi. Bu butun Er yuzini mustamlaka qilgan odamlarning birinchi tan olishini belgiladi qit’alar, mayor edi ekologik omil. Odamlar yashash muhitini rivojlantirish orqali atrof-muhitni juda o’zgartiradilar (xususan shaharsozlik kabi intensiv ekspluatatsiya faoliyati bilan kirish va baliq ovlash va yon ta’siri sifatida qishloq xo’jaligi, kon qazib olish va sanoat. Ushbu fan ekologiya va biologiyadan tashqari ko’plab boshqa tabiiy va ijtimoiy fanlarni qamrab olgan, masalan antropologiya va etnologiya, iqtisodiyot, demografiya, me’morchilik va shaharsozlik, Dori va psixologiya, va yana ko’p narsalar. Inson ekologiyasining rivojlanishi shaharlarni loyihalash va boshqarishda ekologiya fanining roli oshishiga olib keldi.

          So’nggi yillarda inson ekologiyasi tashkilot tadqiqotchilarini qiziqtirgan mavzudir. Xannan va Friman (Tashkilotlarning aholi ekologiyasi (1977), American Journal of Sociology) tashkilotlar nafaqat atrof-muhitga moslashib ketmaydi, deb ta’kidlaydilar. Buning o’rniga populyatsiyalarni tanlaydigan yoki rad etadigan muhit ham mavjud tashkilotlar. Har qanday muhitda (ichida.) muvozanat ) faqat bitta tashkilot shakli bo’ladi (izomorfizm ). Tashkiliy ekologiya tashkilotlarning xilma-xilligi va vaqt o’tishi bilan ularning tarkibi o’zgarib turishini hisobga olishda taniqli nazariya bo’lib kelgan.

          Jeyms Lovelok va Gaia gipotezasi

          Asosiy maqola: Gaia gipotezasi

          The Gaiya nazariyasi tomonidan taklif qilingan Jeyms Lovelok, uning ishida Gaia: Yerdagi hayotga yangi qarash, Yerni yagona tirik makroorganizm deb hisoblash kerak degan qarashni ilgari surdi. Xususan, tirik organizmlar ansambli atmosferani tarkibi, bug’lanish darajasi, tuproqlar va okeanlar kimyosi kabi asosiy fizik parametrlarga ta’sir o’tkazish orqali global muhitni boshqarish qobiliyatini birgalikda rivojlantirdi. hayot uchun qulay. Ushbu g’oya tomonidan qo’llab-quvvatlandi Lin Margulis uni kim uzaytirdi endosimbiyotik nazariya hujayra organoidlari erkin tirik organizmlardan kelib chiqqan bo’lib, ko’plab turlarning individual organizmlarini kattaroq metafora “super-organizm” tarkibidagi simbionlar deb hisoblash mumkin degan g’oyani ilgari suradi. [98]

          Ushbu vizyon asosan zamonning belgisi edi, xususan undan keyin tushunchaning o’sishi Ikkinchi jahon urushi kabi inson faoliyati atom energiyasi, sanoatlashtirish, ifloslanish va haddan tashqari ekspluatatsiya ning Tabiiy boyliklar, tomonidan quvvatlanadi aholining eksponent o’sishi, sayyoralar miqyosida falokatlar keltirib chiqarish bilan tahdid qilishgan va shu vaqtdan beri atrof-muhit harakatida ko’pchilikka ta’sir ko’rsatmoqda.

          Tarix va ekologiya va tabiatni muhofaza qilish harakatlari o’rtasidagi munosabatlar

          Ekologlar va boshqalar tabiatni muhofaza qilish bo’yicha mutaxassislar ekologiya va boshqa fanlardan foydalangan (masalan, iqlimshunoslik ) ularni qo’llab-quvvatlash advokatlik lavozimlari. Ekologik qarashlar ko’pincha siyosiy yoki iqtisodiy sabablarga ko’ra ziddiyatli. Natijada, ekologiyadagi ba’zi bir ilmiy ishlar to’g’ridan-to’g’ri siyosat va siyosiy bahslarga ta’sir qiladi; bu o’z navbatida ko’pincha to’g’ridan-to’g’ri ekologik tadqiqotlar olib boradi.

          Ammo ekologiya tarixi atrof-muhit fikri bilan taqqoslanmasligi kerak. Ekologiya zamonaviy fan sifatida faqat Darvin tomonidan nashr etilgan Turlarning kelib chiqishi Darvin nazariyasini o’rganish uchun zarur bo’lgan Gekkelning keyinchalik fanni nomlashi. Insoniyatning atrof-muhitga ta’siri to’g’risida xabardorlik kuzatilgan Gilbert Oq 18-asrda Angliyaning Selborne shahrida. [12] Tabiat va uning o’zaro ta’siri to’g’risida xabardorlikni vaqt o’tishi bilan ham kuzatib borish mumkin. [9] [10] Darvindan oldingi ekologiya, Paster kasallikning yuqumli tabiatini kashf etishidan oldin tibbiyotga o’xshaydi. Tarix mavjud, ammo u qisman dolzarbdir.

          Ham Darvin na Gekkel, bu haqiqat, o’z-o’zini ko’rsatgan ekologik tadqiqotlar. 1940 yillarga qadar ekologik fikrga yaxshi hissa qo’shgan bir qator sohalar tadqiqotchilari haqida ham aytish mumkin. [1] [99] Raymond Perlning aholini o’rganishi bunga misoldir. [100] 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida botiniklar va o’simlik geograflari tomonidan parvinoksal ravishda Darvin evolyutsion nuqtai nazaridan mahrum bo’lgan mavzular va texnika bo’yicha ekologiya o’sdi. Mendelning no’xat bilan olib borgan tadqiqotlari qayta kashf etilib, zamonaviy sintezga qo’shilmaguncha, [101] Darvinizm ishonchga duch keldi. Ko’plab erta o’simlik ekologlari a Lamarkian Ba’zan Darvin singari merosga qarash. Biroq hayvonlar va o’simliklarni ekologik tadqiq qilish, tarjixon, tirik va dalada davom etmoqda. [102]

          Tabiatni muhofaza qilish va atrof-muhit harakati – 20-asr

          Qachon Amerika ekologik jamiyati (ESA) 1915 yilda nizomga olingan bo’lib, uni saqlab qolish istiqbollari mavjud edi. [103] Viktor E. Shelford, jamiyat shakllanishida etakchi bo’lgan, maqsadlaridan biri sifatida o’sha paytda ekologlar tomonidan o’rganiladigan ob’ektlar bo’lgan, ammo odamlarning bosqini natijasida buzilib ketish xavfi bo’lgan tabiiy hududlarni saqlab qolish edi. [104] Inson ekologiyasi, shuningdek, ESA-ning paydo bo’lish bosqichida ko’zga ko’rinadigan qism bo’lib kelgan, masalan: “Pnevmoniya va grippni ob-havoning nazorati”, “Changning insoniyatga bo’lgan munosabatlari”, “Ekologik munosabatlar qutb eskimosining “va” shahar ko’chasidagi chang va yuqumli kasalliklar “, ekologiya va ekologik monografiyalarning dastlabki sahifalarida. ESA ning ikkinchi prezidenti Ellsvort Xantington inson ekologi edi. Boshqa bir erta prezident Stiven Forbes 1921 yilda ekologiyani “insonparvarlashtirishga” chaqirdi, chunki inson Yer yuzida ustun tur edi. [105]

          Ushbu muvaffaqiyatli boshlanish, aslida, yangi fan tomonidan tabiatni muhofaza qilish borasida amalga oshirilgan bir qator ilgarilash va o’zgarishlarning birinchisi edi. Inson ekologiyasi, albatta, inson ta’siridagi muhitga va ularning amaliy muammolariga e’tibor qaratgan. Ammo umuman olganda ekologlar ekologiyani Ivy League fakultetlariga kirish uchun etarlicha obro’ga ega bo’lgan asosiy fan sifatida o’rnatishga harakat qilishdi. Bezovta qilingan muhit, tabiatning sirlarini ochib berolmaydi, deb o’ylardi.

          Amerikalik Dust Bowl tomonidan yaratilgan atrof-muhitga bo’lgan qiziqish 1935 yilda ekologiyani amaliy masalalarni ko’rib chiqishga chaqirgan. Pioneering ecologist C. C. Adams wanted to return human ecology to the science. [106] Frederic E. Clements, the dominant plant ecologist of the day, reviewed land use issues leading to the Dust Bowl in terms of his ideas on plant succession and climax. [107] Pol Sears reached a wide audience with his book, Deserts on the March. [108] World War II, perhaps, caused the issue to be put aside.

          The tension between pure ecology, seeking to understand and explain, and applied ecology, seeking to describe and repair, came to a head after World War II. Adams again tried to push the ESA into applied areas by having it raise an endowment to promote ecology. He predicted that “a great expansion of ecology” was imminent “because of its integrating tendency.” [109] Ecologists, however, were sensitive to the perception that ecology was still not considered a rigorous, quantitative science. Those who pushed for applied studies and active involvement in conservation were once more discreetly rebuffed. Human ecology became subsumed by sociology. Bu sotsiolog edi Lyuis Mumford who brought the ideas of Jorj Perkins Marsh to modern attention in the 1955 conference, “Man’s Role in Changing the Face of the Earth.” That prestigious conclave was dominated by social scientists. At it, ecology was accused of “lacking experimental methods” and neglecting “man as an ecological agent.” One participant dismissed ecology as “archaic and sterile.” [110] Within the ESA, a frustrated Shelford started the Ecologists’ Union when his Committee on Preservation of Natural Conditions ceased to function due to the political infighting over the ESA stance on conservation. [103] In 1950, the fledgling organization was renamed and incorporated as the Nature Conservancy, a name borrowed from the British government agency for the same purpose.

          Two events, however, brought ecology’s course back to applied problems. Bittasi Manxetten loyihasi. It had become the Nuclear Energy Commission after the war. It is now the Department of Energy (DOE). Its ample budget included studies of the impacts of nuclear weapon use and production. That brought ecology to the issue, and it made a “Big Science” of it. [12] [111] Ecosystem science, both basic and applied, began to compete with theoretical ecology (then called evolutionary ecology and also mathematical ecology). Evgeniy Odum, who published a very popular ecology textbook in 1953, became the champion of the ecosystem. In his publications, Odum called for ecology to have an ecosystem and applied focus. [112]

          The second event was the publication of Silent bahor. Rachel Carson’s book brought ecology as a word and concept to the public. Her influence was instant. A study committee, prodded by the publication of the book, reported to the ESA that their science was not ready to take on the responsibility being given to it. [113]

          Carson’s concept of ecology was very much that of Gene Odum. [114] As a result, ecosystem science dominated the International Biological Program of the 1960s and 1970s, bringing both money and prestige to ecology. [115] [116] Silent Spring was also the impetus for the environmental protection programs that were started in the Kennedy and Johnson administrations and passed into law just before the first Earth Day. Ecologists’ input was welcomed. Former ESA President Stanley Cain, for example, was appointed an Assistant Secretary in the Department of the Interior.

          The environmental assessment requirement of the 1969 National Environmental Policy Act (NEPA), “legitimized ecology,” in the words of one environmental lawyer. [117] An ESA President called it “an ecological ‘Magna Carta.’” [118] A prominent Canadian ecologist declared it a “boondoggle.” [119] NEPA and similar state statutes, if nothing else, provided much employment for ecologists. Therein was the issue. Neither ecology nor ecologists were ready for the task. Not enough ecologists were available to work on impact assessment, outside of the DOE laboratories, leading to the rise of “instant ecologists,” [120] having dubious credentials and capabilities. Calls began to arise for the professionalization of ecology. Maverick scientist Frank Egler, in particular, devoted his sharp prose to the task. [121] Again, a schism arose between basic and applied scientists in the ESA, this time exacerbated by the question of environmental advocacy. The controversy, whose history has yet to receive adequate treatment, lasted through the 1970s and 1980s, ending with a voluntary certification process by the ESA, along with lobbying arm in Washington. [122]

          Post-Earth Day, besides questions of advocacy and professionalism, ecology also had to deal with questions having to do with its basic principles. Many of the theoretical principles and methods of both ecosystem science and evolutionary ecology began to show little value in environmental analysis and assessment. [123] Ecologist, in general, started to question the methods and logic of their science under the pressure of its new notoriety. [84] [124] [125] Meanwhile, personnel with government agencies and environmental advocacy groups were accused of religiously applying dubious principles in their conservation work. [126] Management of endangered Spotted Owl populations brought the controversy to a head. [127]

          Conservation for ecologists created travails paralleling those nuclear power gave former Manhattan Project scientists. In each case, science had to be reconciled with individual politics, religious beliefs, and worldviews, a difficult process. Some ecologists managed to keep their science separate from their advocacy; others unrepentantly became avowed environmentalists. [128]

          Roosevelt & American conservation

          Theodore Roosevelt was interested in nature from a young age. He carried his passion for nature into his political policies. Roosevelt felt it was necessary to preserve the resources of the nation and its environment. In 1902 he created the federal reclamation service, which reclaimed land for agriculture. He also created the Bureau of Forestry. This organization, headed by Gifford Pinchot, was formed to manage and maintain the nations timberlands. [129] Roosevelt signed the Act for the Preservation of American Antiquities in 1906. This act allowed for him to “declare by public proclamation historic landmarks, historic and prehistoric structures, and other objects of historic and scientific interest that are situated upon lands owned or controlled by the Government of the United States to be milliy yodgorliklar.” Under this act he created up to 18 national monuments. During his presidency, Roosevelt established 51 Federal Bird Reservations, 4 National Game Preserves, 150 Milliy o’rmonlar va 5 Milliy bog’lar. Overall he protected over 200 million acres of land. [130]

          Ecology and global policy

          Ecology became a central part of the World’s politics as early as 1971, YuNESKO launched a research program called Man and Biosphere, with the objective of increasing knowledge about the mutual relationship between humans and nature. A few years later it defined the concept of Biosfera qo’riqxonasi.

          1972 yilda Birlashgan Millatlar held the first international Inson atrof-muhitga bag’ishlangan konferentsiya yilda Stokgolm, Tayyorlagan shaxs Rene Dubos va boshqa mutaxassislar. This conference was the origin of the phrase “Global miqyosda o’ylang, mahalliy sifatida harakat qiling “. The next major events in ecology were the development of the concept of biosphere and the appearance of terms “biological diversity”—or now more commonly biologik xilma-xillik —in the 1980s. These terms were developed during the Yer sammiti yilda Rio-de-Janeyro in 1992, where the concept of the biosphere was recognized by the major international organizations, and risks associated with reductions in biodiversity were publicly acknowledged.

          Then, in 1997, the dangers the biosphere was facing were recognized all over the world at the conference leading to the Kioto protokoli. In particular, this conference highlighted the increasing dangers of the issiqxona effekti – related to the increasing concentration of issiqxona gazlari in the atmosphere, leading to global changes in climate. Yilda Kioto, most of the world’s nations recognized the importance of looking at ecology from a global point of view, on a worldwide scale, and to take into account the impact of humans on the Earth’s environment.

          Shuningdek qarang

          Adabiyotlar

          1. ^ ab McIntosh, R. P. (1985). The Background of Ecology: Concept and Theory . Nyu York: Kembrij universiteti matbuoti.
          2. ^ Eric Laferrière; Peter J. Stoett (2 September 2003). International Relations Theory and Ecological Thought: Towards a Synthesis. Yo’nalish. 25- betlar. ISBN978-1-134-71068-3 .
          3. ^ Ramalay, F. (1940). “The growth of a science”. University of Colorado Studies. 26: 3–14.
          4. ^ ab Reid, Gordon Mcgregor (February 2009). “Carolus Linnaeus (1707-1778): His Life, Philosophy and Science and Its Relationship to Modern Biology and Medicine”. Takson. 58 (1): 18–31. doi:10.1002 / soliq.581005.
          5. ^ ab Silvertown, J.; Poulton, P.; Jonston, E .; Edvards, G.; Heard, M.; Biss, P. M. (2006). “The Park Grass Experiment 1856–2006: its contribution to ecology” (PDF) . Ekologiya jurnali. 94 (4): 801–814. doi:10.1111/j.1365-2745.2006.01145.x. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 5-iyunda . Olingan 22 mart 2010 .
          6. ^ abv Coleman, W. (1986). “Evolution into ecology? The strategy of Warming’s ecological plant geography”. Biologiya tarixi jurnali. 19 (2): 181–196. doi:10.1007/BF00138875. PMID11611989. S2CID36359864.
          7. ^ ab Acot, P. (1997). “The Lamarckian Cradle of Scientific Ecology”. Acta Biotheoretica. 45 (3/4): 185–193. doi:10.1023/A:1000631103244. S2CID83288244.
          8. ^ ab Cowles, H. C. (1911). “The causes of vegetational cycles”. Amerika Geograflari Assotsiatsiyasi yilnomalari. 1 (1): 3–20. doi:10.2307/2560843. JSTOR2560843.
          9. ^ ab Egerton, F. N. (1973). “Changing Concepts of the Balance of Nature”. Biologiyani har chorakda ko’rib chiqish. 48 (2): 322–50. doi:10.1086/407594.
          10. ^ ab Egerton, F. N. (2001). “A History of the Ecological Sciences, Part 1: Early Greek Origins” (PDF) . Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 82: 93–97.
          11. ^ Smith, S. HI; Mark, S. (2009). “Indiana-Shimoliy-G’arbiy / Chikagoland mintaqasida tabiatni muhofaza qilishning tarixiy ildizlari: ilmdan saqlanishgacha”. South Shore Journal. 3: 1–10. Arxivlandi asl nusxasi 2016 yil 1-yanvarda.
          12. ^ abvdefg Worster, D. (1994). Nature’s Economy: A History of Ecological Ideas. Kembrij universiteti matbuoti. ISBN978-0-521-46834-3 .
          13. ^ Malthus T.R. 1798. Aholi sonining printsipi to’g’risida esse, in Oxford World’s Classics reprint. p 61, end of Chapter VII
          14. ^ Geoffrey Gilbert, Maltus T.R.ga kirish. 1798. An Essay on the Principle of Population. Oksford World’s Classics-ning qayta nashr etilishi. viii in Oxford World’s Classics reprint.
          15. ^ Malthus T.R. 1798. An Essay on the Principle of Population. Chapter 1, p 13 in Oxford World’s Classics reprint.
          16. ^ Geoffrey Gilbert, Maltus T.R.ga kirish. 1798. An Essay on the Principle of Population. Oksford World’s Classics-ning qayta nashr etilishi. xviii
          17. ^ van Wyhe, John (2008b). Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution. London: Andre Deutsch Ltd (published 1 September 2008).
          18. ISBN 0-233-00251-0.
          19. ^ Darwin’s Malthusian Metaphor and Russian Evolutionary Thought, 1859-1917Author, Daniel P. Todes, p. 537-540
          20. ^ Stauffer, R. C. (1957). “Haeckel, Darwin and Ecology”. Biologiyani har chorakda ko’rib chiqish. 32 (2): 138–144. doi:10.1086/401754.
          21. ^ ab Forbes, S. A. (1887). “The Lake as Microcosm” (PDF) . Bulletin of the Scientific Association: 77–87. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 27 sentyabrda . Olingan 19 yanvar 2010 .
          22. ^ Paterson, H. (2005). “The Competitive Darwin”. Paleobiologiya. 31 (2): 56–76. doi:10.1666/0094-8373 (harakatsiz 1 sentyabr 2020 yil). CS1 maint: DOI 2020 yil sentyabr holatiga ko’ra faol emas (havola)
          23. ^ Kormondy, E. J. (1978). “Ecology/economy of nature—synonyms?”. Ekologiya. 59 (6): 1292–4. doi:10.2307/1938247. JSTOR1938247.
          24. ^ McIntosh, Robert P. (1985). The Background of Ecology: Concept and Theory. Kembrij universiteti matbuoti.
          25. ^ Haekkel, E. (1866). Generelle Morphologie der Organismen: allgemeine Grundzüge der organischen Formen-Wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte Descendenz-Theorie. 2 jild. Reymer, Berlin.
          26. ^ Allee W. C., Emerson, A. E., Park, O., Park T., and Schmidt, K. P. (1949). Principles of Animal Ecology. Sonders, Filadelfiya.
          27. ^ McIntosh, Robert P. (1985). The Background of Ecology: Concept and Theory. Kembrij universiteti matbuoti.
          28. ^ Southwood, R.; Clarke, J. R. (1999). “Charles Sutherland Elton. 29 March 1900 — 1 May: Elected F.R.S. 1953”.
          29. ^ Elton, C.S. 1968 reprint. Animal ecology. Great Britain: William Clowes and Sons Ltd.
          30. ^ Uilson, Ken. 2011. Animal Ecology – Legacy of Charles S Elton.http://www.journalofanimalecology.org/view/0/virtualissuelegacyofcharlesselton.html ed.Journal of Animal Ecology.
          31. ^ Slobodkin, L.B. (1993). “An Appreciation: George Evelyn Hutchinson”. Hayvonlar ekologiyasi jurnali. 62 (2): 390–394. doi:10.2307/5370. JSTOR5370.
          32. ^ Lovejoy, T. E. (2011). “George Evelyn Hutchinson. 13 January 1903 — 17 May 1991”. Qirollik jamiyati a’zolarining biografik xotiralari. 57: 167–177. doi:10.1098 / rsbm.2010.0016. S2CID70848446.
          33. ^ McIntosh, R. P. (1985). The Background of Ecology. Kembrij universiteti matbuoti.
          34. ^ ab Dritschilo, W. (2008). “Bringing statistical methods to community and evolutionary ecology.” In Harman, O.; Dietrich, M. R. (eds.) Biologiyadagi isyonchilar, mavritiklar va bid’atchilar. Nyu-Xeyven, Yel universiteti matbuoti. pp. 356-371.
          35. ^ McIntosh, R. P. (1985). The Background of Ecology. Kembrij universiteti matbuoti.
          36. ^ Cook, R. E. (1977). “Raymond Lindeman and the Trophic-Dynamic Concept in Ecology”. Ilm-fan. 198 (4312): 22–26. Bibcode:1977Sci. 198. 22C. doi:10.1126/science.198.4312.22. PMID17741875. S2CID30340899.
          37. ^ Hutchinson, G. E. (1957). “Yakunlovchi so’zlar”. Kantitativ biologiya bo’yicha sovuq bahor porti simpoziumlari. 22: 415–427. doi:10.1101 / sqb.1957.022.01.039.
          38. ^ Hutchinson, G. E. (1959). “Homage to Santa Rosalia; or, why are there so many kinds of animals?”. Amerikalik tabiatshunos. 93 (870): 145–159. doi:10.1086/282070.
          39. ^ Bocking, S. (1997). Ecologists and Environmental Politics: A History of Contemporary Ecology. Nyu-Xeyven, Yel universiteti matbuoti.
          40. ^ Craige, B. J. (2001). Eugene Odum: Ecosystem Ecologist and Envrionmentalist. Athens, Georgia, University of Georgia Press.
          41. ^ Golley, F. B. (1993). A History of the Ecosystem Concept in Ecology. New Haven,Yale University Press.
          42. ^BioScience. (1964). 14(7).
          43. ^ Dritschilo, W, (2019). Earth Days Reprised. Page 161. Amazon.com.
          44. ^ MacArthur, R. H. (1955). “Fluctuations of Animal Populations, and a Measure of Stability”. Ekologiya. 36: 533–536. doi:10.2307/1929601. JSTOR1929601.
          45. ^ MacArthur, R. H. (1957). “On the Relative Abundance of Bird Species”. Milliy fanlar akademiyasi, AQSh. 45 (3): 293–295. Bibcode:1957PNAS. 43..293M. doi:10.1073/pnas.43.3.293. PMC528435 . PMID16590018.
          46. ^ MacArthur, R. H. (1958). “Population Ecology of Some Warblers of Northeastern Coniferous Forests”. Ekologiya. 39 (4): 599–619. doi:10.2307/1931600. JSTOR1931600.
          47. ^ Van Valen, L.; Pitelka, F. (1974). “Commentary: Intellectual Censorship in Ecology”. Ekologiya. 55: 925–926. doi:10.2307/1940345. JSTOR1940345.
          48. ^ Peters, R. H. (1976). “Tautology in evolution and ecology”. Amerikalik tabiatshunos. 110 (971): 1–12. doi:10.1086/283045.
          49. ^ Engleberg, J.; Boyarsky, L. L. (1979).”The Noncybernetic Nature of Ecosystems.” Amerikalik tabiatshunos114: 317-324.
          50. ^ Suter, G. W. (1981). “Ecosystem Theory and NEPA Assessment”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 62: 186–192.
          51. ^ Lewin, R (1983). “Santa Rosalia Was a Goat”. Ilm-fan. 221 (4611): 636–639. Bibcode:1983Sci. 221..636L. doi:10.1126/science.221.4611.636. PMID17787727.
          52. ^ Cody, M. L., and Diamond, J. M. (1975) Editors, Ecology and Evolution of Communities. Kembrij, Massachusets, Garvard universiteti matbuoti.
          53. ^ Diamond, J. M. (1975). “Assembly of Species Communities,” Pages 342-444 in Cody, M. L.; and Diamond, J. M. Ecology and Evolution of Communities Kembrij, Massachusets, Garvard universiteti matbuoti.
          54. ^ Quammen, D. (1996). The Song of the Dodo: Island Biogeography in an Age of Extinction. Nyu-York, Simon va Shuster.
          55. ^ Allen, T. F. H. (1981). “The Noble Art of Philosophical Ecology”. Ekologiya. 62 (3): 870–871. doi:10.2307/1937754. JSTOR1937754.
          56. ^ Gotelli, N. J.; Graves, G. R. (1996), Null Models in Ecology. Washington, D. C. Smithsonian Institution Press.
          57. ^ Strong, D. R., Jr.; Simberloff, D.; Abele, L. G.; Thistle, A. B. (1984). Muharrirlar, Ecological Communities: Conceptual Issues and the Evidence. Prinston universiteti matbuoti.
          58. ^ Gilpin, M. E.; Diamond, J. M. (1984). “Are Species Co-occurrences on Islands Non-random?” Pages 297-315 in Strong, et al, Ecological Communities.
          59. ^ Roughgarden, J (1983). “Competition and Theory in Community Ecology”. Amerikalik tabiatshunos. 122 (5): 583–601. doi:10.1086/284160.
          60. ^ MacArthur, R. H.; Wilson, E. O. (1967). Orol biogeografiyasi nazariyasi. Prinston universiteti matbuoti.
          61. ^ Diamond, J. M. (1975). “The Island Dilemma: Lessons of Modern Biogeographic Studies for the Design of Nature Reserves”. Biologik konservatsiya. 7 (2): 129–146. doi:10.1016/0006-3207(75)90052-x.
          62. ^ Simberloff, D. S.; Wilson, E. O. (1969). “Experimental Zoogeography of Islands: The Colonization of Empty Islands”. Ekologiya. 50 (2): 278–296. doi:10.2307/1934856. JSTOR1934856.
          63. ^ Simberloff, D. S.; Abele, L. G. (1976). “Island Biogeography Theory and Conservation Practice”. Ilm-fan. 191 (4224): 285–286. Bibcode:1976Sci. 191..285S. doi:10.1126/science.191.4224.285. PMID17832147. S2CID12912668.
          64. ^ Laurance, W. F. (2008). “Theory Meets reality: How Habitat Fragmentation Research has Transcended Island Biogeographic Theory”. Biologik konservatsiya. 141 (7): 1731–1744. doi:10.1016/j.biocon.2008.05.011.
          65. ^ ab Kormandy, E. J. (1978). “Ecology/Economy of Nature—Synonyms?”. Ekologiya. 59 (6): 1292–1294. doi:10.2307/1938247. JSTOR1938247.
          66. ^ Egerton, F. N. (2007). “A History of the Ecological Sciences, Part 23: Linnaeus and the Economy of Nature”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 88 (1): 72–88. doi:10.1890/0012-9623(2007)88[72:AHOTES]2.0.CO;2.
          67. ^[1] [o’lik havola ]
          68. ^ Darwin, C. (1859). Turlarning kelib chiqishi to’g’risida (1-nashr). London: Jon Myurrey. ISBN978-0-8014-1319-3 .
          69. ^Country Towns, and the Place They Fill in Modern Civilization. Covent Garden: Bell va Daldi. 1868.
          70. ^ Hardie-Budden, M. (2014). “Elizabeth Catherine Thomas Carne: A 19th century Hypatia and her circle”. Transactions of the Royal Geological Society of Cornwall. 23 (1): 16–39. ISSN0372-1108.
          71. ^ Futuyma, D. J. (2005). “The Nature of Natural Selection”. In Cracraft, J.; Bybee, R. W. (eds.). Evolutionary Science and Society: Educating a New Generation. Amerika biologik fanlar instituti. 93-98 betlar.
          72. ^ Glaubrecht, M. (2008). “Homage to Karl August Möbius (1825–1908) and his contributions to biology: zoologist, ecologist, and director at the Museum für Naturkunde in Berlin”. Zoosistematik va evolyutsiya. 84 (1): 9–30. doi:10.1002/zoos.200700010.
          73. ^ ab Baker, H. G. (1966). “Reasoning about adaptations in ecosystems”. BioScience. 16 (1): 35–37. doi:10.2307/1293551. JSTOR1293551.
          74. ^ Nyhart, L. K. (1998). “Civic and Economic Zoology in Nineteenth-Century Germany: The “Living Communities” of Karl Mobius”. Isis. 89 (4): 605–630. doi:10.1086/384157. JSTOR236735.
          75. ^ Palamar, C. R. (2008). “The Justice of Ecological Restoration: Environmental History, Health, Ecology, and Justice in the United States” (PDF) . Inson ekologiyasini o’rganish. 15 (1): 82–94.
          76. ^ Forbes, S. A. (1915). “The ecological foundations of applied entomology” (PDF) . Amerika entomologik jamiyati yilnomalari. 8 (1): 1–19. doi:10.1093/aesa/8.1.1. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2011 yil 27 sentyabrda . Olingan 19 yanvar 2010 .
          77. ^ Cohen, J. E. (1987). “Lotka, Alfred James (1880–1949)” (PDF) . Eatuellda J.; Nyuman, P. (tahrir). Iqtisodiyotning yangi Palgrave lug’ati. Nyu York: Stockton Press. 245-247 betlar. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2009 yil 26 iyunda.
          78. ^ Volterra, V. (1926). “Fluctuations in the Abundance of a Species considered Mathematically”. Tabiat. 118 (2972): 558–560. Bibcode:1926Natur.118..558V. doi:10.1038/118558a0. S2CID4007591.
          79. ^ Adams, C. C.; Fuller, G. D. (1940). “Henry Chandler Cowles, Physiographic Plant Ecologist”. Amerika Geograflari Assotsiatsiyasi yilnomalari. 31 (1): 39–43. doi:10.1080/00045604009357195. JSTOR2561130.
          80. ^ Smuts, Jan Christiaan (1926). “Holism and Evolution”. Tabiat. 119 (2991): 307–309. Bibcode:1927Natur.119..307K. doi:10.1038/119307a0. S2CID33107208.
          81. ^ Cooper, W. S. (1957). “Sir Arthur Tansley and the Science of Ecology”. Ekologiya. 38 (4): 658–659. doi:10.2307/1943136. JSTOR1943136.
          82. ^ abv Kingsland, S. E. (1994). “Review: The History of Ecology”. Biologiya tarixi jurnali. 27 (2): 349–357. doi:10.1007/BF01062566. PMID11639332. S2CID6125993.
          83. ^ Ilerbaig, J. (1999). “Allied Sciences and Fundamental Problems: C.C. Adams and the Search for Method in Early American Ecology”. Biologiya tarixi jurnali. 32 (3): 439–463. doi:10.1023/A:1004737021541. JSTOR4331545. S2CID82928157.
          84. ^ Raup, H. M. (1959). “Charles C. Adams, 1873–1955”. Amerika Geograflari Assotsiatsiyasi yilnomalari. 49 (2): 164–167. doi:10.1111/j.1467-8306.1959.tb01607.x. JSTOR2561526.
          85. ^ abv Simberloff, D. (1980). “A succession of paradigms in ecology: Essentialism to materialism and probalism”. Sintez. 43: 3–39. doi:10.1007/BF00413854. S2CID46962930.
          86. ^ abvd Ellison, A. M. (2006). “What Makes an Ecological Icon”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 87 (4): 380–386. doi:10.1890/0012-9623(2006)87[380:WMAEI]2.0.CO;2. S2CID84751493.
          87. ^ Kendeigh, S. C. (1968). “Victor Ernest Shelford, Eminent Ecologist, 1968”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 49 (3): 97–100. JSTOR20165761.
          88. ^ Berryman, A. A. (1992). “Yirtqich-o’lja nazariyasining kelib chiqishi va evolyutsiyasi” (PDF) . Ekologiya. 73 (5): 1530–1535. doi:10.2307/1940005. JSTOR1940005. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2010 yil 31 mayda.
          89. ^ McIntosh, R. P. (1975). “H. A. Gleason-“Individualistic Ecologist” 1882–1975: His Contributions to Ecological Theory”. Torrey botanika klubi byulleteni. 105 (5): 253–278. doi:10.2307/2484142. JSTOR2484142.
          90. ^ Southwood, R.; Clarke, J. R. (1999). “Charles Sutherland Elton. 29 March 1900-1 May 1991”. Qirollik jamiyati a’zolarining biografik xotiralari. 45: 131–146. doi:10.1098/rsbm.1999.0043. JSTOR770268.
          91. ^ Flannery, M. C. (2003). “Evelyn Hutchinson: A Wonderful Mind”. Amerika biologiya o’qituvchisi. 65 (6): 462–467. doi:10.1662/0002-7685(2003)065[0462:EHAWM]2.0.CO;2. JSTOR4451536.
          92. ^ Edmondson, Y. H. (1991). “In Memoriam: G. Evelyn Hutchinson, 1903–1991”. Limnologiya va okeanografiya. 36 (3): 618. doi:10.4319/lo.1991.36.3.0618. JSTOR2837527.
          93. ^ Patrick, R. (1994). “George Evelyn Hutchinson (30 January 1903–17 May 1991)”. Amerika falsafiy jamiyati materiallari. 138 (4): 531–535. JSTOR986851.
          94. ^ ab Gunderson, L.; Folke, C .; Li, M.; Holling, C. S. (2002). “In memory of mavericks”. Tabiatni muhofaza qilish ekologiyasi. 6 (2): 19. doi:10.5751/ES-00423-060219.
          95. ^ ab Rotabi, K. S. (2007). “Ecological Theory Origin from Natural to Social Science or Vice Versa? A Brief Conceptual History for Social Work”. Advances in Social Work. 8 (1): 113–129. doi:10.18060/135.
          96. ^ Patten, B. C. (1993). “Toward a more holistic ecology, and science: the contribution of H.T. Odum”. Ekologiya. 93 (4): 597–602. Bibcode:1993Oecol..93..597P. doi:10.1007/BF00328970. PMID28313830. S2CID230601.
          97. ^ Ewel, J. J. (2003). “Howard Thomas Odum (1924–2002)”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 84 (1): 13–15. doi:10.1890/0012-9623(2003)84[13:HTO]2.0.CO;2.
          98. ^ Brown, J. H. (1999). “The Legacy of Robert Macarthur: From Geographical Ecology to Macroecology”. Mammalogy jurnali. 80 (2): 333–344. doi:10.2307/1383283. JSTOR1383283.
          99. ^ Levin, Simon A. (1998). “Ecosystems and the Biosphere as Complex Adaptive Systems”. Ekotizimlar. 1 (5): 431–436. doi:10.1007/s100219900037. S2CID29793247.
          100. ^ Allee, W. C.; Emerson, A. E.; Park, O.; Park, T.; Schmidt, K. P. (1949). Principles of Animal Ecology. Filadelfiya: W. B. Saunders Company.
          101. ^ Kingsland, S. E. (1985). Modeling Nature: Episodes in the History of Ecology. Chikago: Chikago universiteti matbuoti.
          102. ^ Huxley, J. S. (1942). Evolyutsiya: zamonaviy sintez. London: Allen va Unvin.
          103. ^ Kingsland, S. E. (2005). The Evolution of American Ecology: 1890–2000. Baltimor: Jons Xopkins universiteti matbuoti.
          104. ^ ab Coker, R. A. (1991). Pioneer Ecologist: The Life and Work of Victor Ernest Shelford, 1877–1968. Vashington: Smithsonian Institution Press.
          105. ^ Shelford, V. E. (1917). “The Ideals and Aims of the Ecological Society of America”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 1: 1–2.
          106. ^ Forbes, S. A. (1922). “The Humanizing of Ecology”. Ekologiya. 3 (2): 89–92. doi:10.2307/1929143. JSTOR1929143.
          107. ^ Adams, C. C. (1935). “The Relation of General Ecology to Human Ecology”. Ekologiya. 16 (3): 316–335. doi:10.2307/1930072. JSTOR1930072.
          108. ^ Clements, F. E. (1935). “Experimental Ecology in the Public Service”. Ekologiya. 16 (3): 342–63. doi:10.2307/1930074. JSTOR1930074.
          109. ^ Sears, P. B. (1935). Deserts on the March. Norman: Oklaxoma universiteti matbuoti.
          110. ^ Adams, C. C. (1947). “First Report of the committee of the Ecological Society of America for an Endowment Policy and Program”. Amerika ekologik jamiyati. Iqtibos jurnali talab qiladi | jurnal = (Yordam bering)
          111. ^ Thomas, W. L. Jr., ed. (1956). Er yuzini o’zgartirishda insonning roli. Chikago: Chikago universiteti matbuoti.
          112. ^ Hagen, J. B. (1992). An Entangled Bank, The Origins of Ecosystem Ecology. Nyu-Brunsvik, NJ: Rutgers universiteti matbuoti.
          113. ^ Dritschilo, W. (2004). Earth Days: Ecology Comes of Age as a Science. iUniverse.
          114. ^ Miller, R. S. (1965). “Summary Report of the Ecological Study Committee with Recommendations for the Future of Ecology and the Ecological Society of America”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 46: 61–81.
          115. ^ Dritschilo, W. (2006). “Rachel Carson and Mid-Twentieth Century Ecology”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 87 (4): 357–367. doi:10.1890/0012-9623(2006)87[357:RCAMCE]2.0.CO;2.
          116. ^ Blair, W. F. (1977). Big Biology: The US/IBP. Stroudsburg, PA: Hutchinson & Ross.
          117. ^ Kwa, C. (1987). “Representations of Nature Mediating between Ecology and Science Policy: The Case of the International Biological Programme”. Fanni ijtimoiy tadqiqotlar. 17 (3): 413–442. doi:10.1177/030631287017003002. S2CID143156381.
          118. ^ Curlin, J. W. (1972). “Courts, Ecology, and Environmental Planning”. Ekologiya. 53 (3): 373–374. doi:10.2307/1934222. JSTOR1934222.
          119. ^ Auerbach, S. I. (1972). “Ecology, Ecologists and the E.S.A”. Ekologiya. 53 (2): 204–207. doi:10.2307/1934073. JSTOR1934073.
          120. ^ Schindler, D. W. (1976). “The Impact Statement Boondoggle”. Ilm-fan. 192 (4239): 506. Bibcode:1976Sci. 192..509S. doi:10.1126/science.192.4239.509. PMID17745634.
          121. ^ Dritschilo, W. (2016) Magnificent Failure: Frank Egler and the Greening of American Ecology, An Epistolary Biography. Samizdat 2016 (Available from Amazon.com) p 360.
          122. ^ Dritschilo, W. (2016) Magnificent Failure: Frank Egler and the Greening of American Ecology, An Epistolary Biography. Samizdat 2016 (Available from Amazon.com) pp 358-368.
          123. ^ Dale, V. H.; Barrett, G. W.; Carpenter, A. T.; Hinkle, C. R.; Mitsch, W. J.; Pitelka, L. F. (2000). “ESA’s Professional Certification Program: Let’s Make It Work”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 81 (4): 255–257. doi:10.1890/0012-9623(2000)081[0255:C]2.0.CO;2.
          124. ^ Suter, G. W. (1981). “Ecosystem Theory and NEPA Assessment”. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi. 62: 186–192.
          125. ^ Peters, R. H. (1976). “Tautology in Evolution and Ecology”. Amerikalik tabiatshunos. 110 (971): 1–12. doi:10.1086/283045.
          126. ^ Peters, R. H. (1991). A Critique for Ecology. Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti.
          127. ^ Simberloff, D. S.; Abele, L. G. (1976). “Island Biogeography Theory and Conservation Practice”. Ilm-fan. 191 (4224): 285–6. Bibcode:1976Sci. 191..285S. doi:10.1126/science.191.4224.285. PMID17832147. S2CID12912668.
          128. ^ Chase, A. (1995). In a Dark Wood: The Fight Over Forests and the Rising Tyranny of Ecology . Nyu York: Houghton Mifflin kompaniyasi.
          129. ^ Takacs, D. (1996). The Idea of Biodiversity: Philosophies of Paradise . Baltimor: Jons Xopkins universiteti matbuoti.
          130. ^“Theodore Roosevelt and the Environment”. PBS . Olingan 7 aprel 2014 .
          131. ^“Theodore Roosevelt and conservation”. Milliy park xizmati . Olingan 7 aprel 2014 .

          Qo’shimcha o’qish

          Shuningdek qarang: Bibliography of ecology

          • Acot, P. (1998). The European Origins of Scientific Ecology (1800–1901). Gordon va Breach Publishers. ISBN978-9056991036 .
          • Dritschilo, W. (2016). Magnificent Failure: Frank Egler and the Greening of American Ecology, An Epistolary Biography. ISBN978-1530868568 .
          • Egerton, F. N. (1977). History of American Ecology. Nyu-York: Arno Press.
          • Egerton, F. N. (1983). “The history of ecology: achievements and opportunities; Part one”. Biologiya tarixi jurnali. 16 (2): 259–310. doi:10.1007/BF00124700. PMID11611238. S2CID29841753.
          • Egerton, F. N. (2001-2016). A History of the Ecological Sciences. Amerika Ekologik Jamiyatining Axborotnomasi, 57 parts. havola.
          • Hagen, J. B. (1992). An Entangled Bank: The Origins of Ecosystem Ecology. Nyu-Brunsvik, NJ: Rutgers universiteti matbuoti.
          • Kingsland, S. E. (1995). Tabiatni modellashtirish: Populyatsiya ekologiyasi tarixidagi epizodlar (2-nashr). Chikago: Chikago universiteti matbuoti.
          • McIntosh, R. P. (1985). The Background of Ecology: Concept and Theory . Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti.
          • Mitman, G. (1992). The State of Nature: Ecology, Community, and American Social Thought, 1900–1950.
          • Real, L. A.; Brown, J. H., eds. (1991). Foundations of Ecology: Classic Papers with Commentary . Chikago: Chikago universiteti matbuoti.
          • Simberloff, D. (1980). “A succession of paradigms in ecology: Essentialism to materialism and probabilism”. Sintez. 43 (1): 3–39. doi:10.1007/BF00413854. S2CID46962930.
          • Tobey, R. C. (1981). Saving the Prairies: The Life Cycle of the Founding School of American Plant Ecology, 1895–1955 . Berkli: Kaliforniya universiteti matbuoti.
          • fon Gumboldt, A. (1805). Essai sur la géographie des plantes, accompagné d’un tableau physique des régions équinoxiales, fondé sur les mésures exécutées, depuis le dixième degré de latitude boréale jusqu’au dixième degré de latitude australe, pendant les années 1799, 1800, 1801, 1802, et 1903 par A. De Humboldt et A. Bonpland. Paris: Chez Levrault, Schoelle et Cie. Sherborn Fund Facsimile No.1.
          • fon Gumboldt, A. (1805). Voyage de Humboldt et Bonpland. Voyage aux régions équinoxiales du nouveau continent. 5e partie. “Essai sur la géographie des plantes”. Parij. Facs intégral de l’édition Paris 1905-1834 par Amsterdam: Theatrum orbis terrarum Ltd., 1973.
          • von Humboldt, A. (1807). Essai sur la géographie des plantes. Facs.ed. London 1959. His essay on “On Isothermal Lines” was published serially in English translation in the Edinburgh Philosophical Journal 1820 yildan 1822 yilgacha.
          • Weiner, D. (2000). Models of Nature: Ecology, Conservation, and Cultural Revolution in Soviet Russia. Pitsburg: Pitsburg universiteti matbuoti.
          • Wilkinson, D. M. (2002). “Ecology before ecology: biogeography and ecology in Lyell’s ‘Principles ‘ “. Biogeografiya jurnali. 29 (9): 1109–1115. doi:10.1046/j.1365-2699.2002.00754.x.
          • Worster, D. (1994). Nature’s Economy: A History of Ecological Ideas. Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti.
          • Qishloq xo’jaligi fani
          • Anatomiya
          • Biokimyo
          • Biotexnologiya
          • Botanika
          • Ekologiya
          • Evolyutsion fikr
          • Genetika
          • Geologiya
          • Immunologiya
          • Dori
          • Model organizmlar
          • Molekulyar biologiya
          • Molekulyar evolyutsiya
          • Paleontologiya
          • Fikologiya
          • O’simliklar sistematikasi
          • RNK biologiyasi
          • Zoologiya (1859 yildan)
          • Zoologiya (1859 yilgacha)
          • Sovuq bahor porti laboratoriyasi
          • Molekulyar biologiya laboratoriyasi
          • Dengiz biologik laboratoriyasi
          • Maks Plank jamiyati
          • Paster instituti
          • Rokfeller universiteti
          • Rotamsted tadqiqotlari
          • Stazione Zoologica Anton Dohrn
          • Vuds Hole okeanografiya instituti

          Ekologiya fani, uning predmeti va vazifalari Ekologiyaning boshqa fanlar bilan aloqasi Ekologiyaning bo`lim va tarmoqlari

          Darsning maqsadi: Ekologiya fani, uning hayotga kirib kelishi, talabalarda, ularning qaysi mutaxassislikni egallashlaridan qat’iy nazar ekologik malakaning zarurligi va bu malakaning kundalik hayotga tatbiq etish zaruriyati to`g`risida tushuncha berish ekologiyaning bo`limlari va tarmoqlanishi to`g`risida tushuncha berishi, ma’lumot berish.
          Ekologiya fani, uning predmeti va vazifalari

          Ma’lumki, keyingi paytlarda kundalik turmushimizda «ekologiya» so`zi tez-tez uchraydi. Buning sababi atrof-muhit holatining o`zimiz ya’ni insonlar tomonidan noqulay holatga keltirilganligida. Shuning uchun ham bu atama ko`pincha «Jamiyat», «Inson», «Atrof-muhit», «Salomatlik» kabi so`zlar orasida tez-tez qo`llaniladi. Zeroki «Tabiat» va «Jamiyat» o`zaro dialektik birlikda bo`lib, ular doimo bir-biriga ta’sir o`tkazib keladi. Bizni o`rab turgan barcha tabiiy ne’matlar – qumligu-mo`zliklar, o`rmonu-dashtlar, tog`u-toshlar, havoyu-suvlar, xullas, barchasi o`zaro o`zviy bog`lik bo`lib, bir-birini muvozanatda saqlaydi. Tabiatning biror bir yerida, biror-bir jabhasida sodir bo`ladigan o`zgarishlar tabiiy muvozanatga ta’sir etmay qolmaydi. Bunday muvozanatni saqlab turish hayotning ekologik qonun-qoidalarini o`rganishni talab qiladi.

          Sirasini aytganda ekologik tushunchaning ildizi tarixan chuqur ketgan bo`lib, antik davrga borib taqaladi. Hayvon va o`simliklarining Yer yuzida tarqalishi va ular hayotining tashqi muhit bilan bog`lanishlari to`g`risidagi ekologik ma’lumotlar eramizdan avval yashab o`tgan grek faylasuflari Gerakmit, Aristotel va Teofrastlar tomonidan to`plangan. Ammo «ekologiya» atamasi fanga kechroq kirib keldi. Uni birinchi marta nemis olimi E. Gekkel 1866 yilda o`zining «Organizmlarning umumiy morfologiyasi» asarida qo`llab, u ekologiyani tirik organizmlar bilan ular yashaydigan muhit o`rtasidagi munosabatlarni o`rganuvchi fan deb qabul qildi.

          Ekologiya so`zi grekcha bo`lib, «oykos» – uy, yashash joyi, «logos» – fan demakdir. Bu so`zlarni keng ma’noda tushunish zarur. Atamaning fanga kiritilishidan hozirgacha o`tgan davr mobaynida uni turli mutaxassislar turlicha izohlab kelmoqdalar. Rus olimi akademik S. Shvarts: men ekologiya fani to`g`risida yuz xil fikr aytishim mumkin va ularning barchasi ozmi-ko`pmi to`g`ri bo`lib chiqadi, degan edi.

          Darhaqiqat bu tushunchani kengaytirishda, ekologiya fanining shakllanishi va rivojlanishida ko`pgina olimlar hissa qo`shdilar. Ingliz olimlaridan CH. Elton populyatsion ekologiya nazariyasini yaratgan bo`lsa, rus olimi V.N. Sukachev biogeotsenozlar tushunchasini asosladi. Shuningdek rus olimlaridan K.F. Rulye zoobiologiya faniga, A.N. Beketov esa fitogeografiya faniga asos soldi. Ekologiya fani tarixida ayniqsa CH. Darvinning evolyutsion ta’limoti hamda akademik V. I. Vernadskiyning biosfera to`g`risidagi ta’limoti tub burilish yasadi.

          Shunday qilib, ekologiya fani to`g`risidagi tasavvurlar tobora kengayib bordi. Xulosa qilib aytganda ekologiya biologiya fanlarining rivojlanishidan kelib chiqqan yangi tarmoq bo`lib, u biologik makrotizimlar ya’ni populyatsiyalar va biotsenozlar darajasidagi organizmlarning bir-birilari bilan va atrof muhit bilan bog`lanishlari to`g`risidagi fandir. Uning predmeti–bunday bog`lanishlarning zamon va makonga qarab o`zgarib borishni o`rganish ya’ni atrof muhitdagi tabiiy muvozanatni monitoring qilishdan iboratdir.

          Ekologiya fanining vazifalari uning ma’nosi singari keng bo`lib, Yer yuzidagi tiriklik jarayonlarining qanday kechayotganligini o`rganib borish, fan va texnika rivojlangan hozirgi sharoitda industrial jamiyat kishisining tabiatga ta’sirini o`rganish va uni boshqarishdan iborat. Bu vazifani bajarish uchun ekologik meyorlashtirish tizimini yaratish zarur. Ekologik meyorlashtirish-bu atrof muhitga antropogen ta’sirning yo`l qo`yilishi mumkin bo`lib meyorini belgilashdir. Mazkur nazariyani rus olimi S. Shvarts ishlab chiqib, qo`llash uchun taklif qilgan. Ekologik meyorlashtirilishning yo`lga qo`yilishi yashash muhitidagi tabiiy muvozanatni saqlab qolib, inson uchun noqulay ekologik vaziyat vujudga kelishining oldini oladi.

          Ma’lumki, kishilik jamiyatining rivojlanishi bilan atrof muhitga antropogen omillarining ta’siri kuchayib ketdi. Ayniqsa keyingi yillarda bunday ta’sir biosfera chegarasidan chiqib, koinotgacha yetib bordi va muhitning ekologik tozaligini saqlash dunyo miqyosidagi global masalaga aylandi. Shunga ko`ra ekologiya fani vazifalarining doirasi ham yanada kengaydi. Buni ekologiyaning boshqa fanlar bilan bog`likligida ham ko`rsa bo`ladi.

          Ekologiyaning boshqa fanlar bilan aloqasi

          Ekologiya garchi biologiya fanidan kelib chiqqan bo`lsada, u nafaqat biologik fanlar bilan balkim juda ko`p nobiologik fanlar bilan ham uzviy bog`liq. Bunday fanlar qatoriga falsafa, tibbiyot, matematika, tarix, fizika, iqtisodiyot, geografiya, iqlimshunoslik, kimyo, xuquqshunoslik, konchilik va hokazolarni kiritish mumkin.

          Buni quyidagi bir necha aniq misollarda ko`rish mumkin:

          1. falsafa fanlari bilan aloqasi – tabiatdagi barcha borliqning o`zaro dialektik bog`liqligi, bir-biriga ta’siri asosida tabiiy muvozanatning saqlanishini o`rganish;
          2. matematika bilan aloqasi – ekologiyani matematik modellashtirish asosida «yirtqich-o`lja» hamda «parazit-xo`jayin» munosabatlarini o`rganish;
          3. fizika bilan aloqasi – quyosh energiyasi, elektromagnit va tovush to`lqinlari, radioaktiv nurlanish, issiqlik rejimi va boshqalarning organizmlarga ta’sirini o`rganish;
          4. iqtisodiyot bilan aloqasi – tabiiy resurslardan va unumli foydalanish asosida iktisodiy foyda ko`rish va ayni vaqtda muhitning ekologik vaziyatini qulay holda saqlashni o`rganish;
          5. kimyo fani bilan aloqasi – organiq va mineral moddalarning tabiatda aylanishini o`rganish;
          6. huquqshunoslik bilan aloqasi – tabiiy resurslardan foydalanishda huquqiy meyorni belgilash;
          7. konchilik fanlari bilan aloqasi – kon qidiruv ishlarida va konlardan foydalanishda muhitning ekologik muvozanatini saqlab qolish yo`llarini o`rganish.

          Tabiat biz tasavvur etgandan ko`ra ancha murakkabdir. Shunga ko`ra ekologiyaning birinchi qonunini quyidagicha ifodalash mumkin: «Tabiatda inson nimaiki ish qilmasin, ularning barchasi unda ko`pincha oldinda bilib bo`lmaydigan u yoki bu oqibatlarni keltirib chiqaradi». Kelib chiqadigan oqibatlar zararli bo`lmasligi uchun u o`z faoliyatini ekologik tahlil qila olishi zarur. Buning uchun esa turli fanlar bilimidan foydalanishi zarur bo`ladi. Shunday qilib, ekologiyani tabiiy resurslardan foydalanishning nazariy asosi deyish mumkin.

          Ekologiyaning bo`lim va tarmoqlari

          Ekologiya ko`p tarmoqli fan. Hozirgi kunda u o`rganadigan sohalar ko`payib, yangi-yangi yo`nalishlar paydo bo`lmokda.

          Ekologiya fani 4 bo`limdan iborat. Ular – umumiy ekologiya, global ekologiya, regional ekologiya va evolyutsion ekologiya.

          Umumiy ekologiya o`z navbatida ko`yidagi tarmoqlarga bo`linadi: faktoral ekologiya (autekologiya), populyatsion ekologiya (sinekologiya) va biogeotsenologiya.

          1.Faktoral ekologiya organizmni o`rab turgan muhit faktorlarining organizmga ko`rsatadigan ta’sirini o`rganadi. Bu faktorlarga ekologik omillar deyiladi. Ekologik omillar 2 guruhga bo`linadi:

          1. abiotik omillar – bularga jonsiz tabiat omillari kiradi. Masalan, namlik, yorug`lik, harorat, havo va havo to`lqinlari, edafik, gidrofizik va gidrokimyoviy omillar.
          2. biotik omillar – bularga tirik tabiatning omillari, ya’ni o`zaro ta’sirda bo`ladigan organizmlar kiradi.

          Omillar ichida ayniqsa namlikning ta’siri katta. Namlik uch xil ko`rsatgichda bo`ladi: mutloq namlik, eng yuqori namlik va nisbiy namlik. Mutloq namlik – bu 1m3 havo tarkibidagi o`rtacha namlik. Eng yuqori namlik – bu 1m3 havoni to`yintirish uchun sarflanadigan namlik hisoblanadi. Amalda ko`prok nisbiy namlik tushunchasi qo`llaniladi. Bu – mutloq namlikning eng yuqori namlikka nisbatan foiz hisobida olingan miqdoridir. Boshqacha aytganda nisbiy namlik havoning suv bug`lari bilan to`yinganlik darajasini belgilovchi foizli ko`rsatkich hisoblanadi.

          Tabiatdagi turli tirik organizmlarning suvga nisbatan ehtiyoji turlicha bo`ladi, chunki ular turli namlik sharoitida yashashga moslashganlar. Bu jihatdan organizmlarni bir qancha ekologik guruhlarga ajratish mumkin. Masalan, gidrofillar – faqat suvda yashay oladilar; gigrofillar – namligi juda yuqori bo`lib quruqlik sharoitida yashaydilar; mezofillar – namligi mu’tadil ya’ni o`rtacha bo`lib sharoitni yoktiradilar; kserofillar – namligi kam yoki juda kam bo`lib quruq sharoitda yashaydilar.

          Organizmlarning yashashi, rivojlanishi va Yer yuzida tarqalishini belgilovchi omillardan biri haroratdir. Chunki organizmdagi modda almashinuv jarayoni undagi atom va molekulalarni harakatga keltiruvchi harorat tufayli amalga oshadi. Turli organizm turlicha haroratli sharoitga moslashgan. Bu jihatdan organizmlarni ikkita ekologik guruhga bo`lishimiz mumkin: termofillar – issiqni xohlovchi organizmlar bo`lib, bularga ko`pchilik mikroorganizmlar, hasharotlar va ularning lichinkalari kiradi; kriofillar – sovuqsevar organizmlar bo`lib, ular – 80 – 100 S da ham o`zlarining aktiv faoliyatini davom ettiradilar. Bularga qutblarda va baland tog`larda yashovchi bakteriyalar, zamburuglar, mox va lishayniklar misol bo`ladi. Termofillik va kriofillik orasida bir qancha oraliq formalar ham mavjud.

          Muhim ekologik omillardan yana biri yorug`lik, ya’ni quyosh radiatsiyasi bo`lib, bu omil barcha tirik mavjudotlar uchun yagona energiya manbai hisoblanadi. Tekshirishlar ko`rsatilishicha quyosh sirtidagi harorat 50000S bo`lib, undan har gektar maydonga yilida o`rtacha 9 mlrd. kaloriya energiya yetib keladi. Uning qariyb yarmi ko`zga ko`rinadigan (to`lqin uzunligi 0,40-0,076 mkm) nur bo`lib, qolgani ko`zga ko`rinmaydigan infraqizil (50%), ultrabinafsha (1%) va radioaktiv nurlardir. Bu nurlar organizmga turlicha ta’sir ko`rsatadi. Masalan, ultrabinafsha nurlarining 0,25-0,30 mkm uzunlikdagi to`lqinlari organizmda «D» vitaminining hosil bo`lishiga yordamlashadi, uning 0,20-0,30 mkm uzunlikdagi to`lqinlari mikroorganizmlarni o`ldiradi (jarrohlikda qo`llaniladigan kvarts lampalari shunday nur beradi), 0,38-0,40 mkm o`zunlikdagi to`lqinlari esa fotosintez jarayoniga qatnashadi.

          Fotosintez – murakkab fotokimyoviy jarayon bo`lib, u tiriklikning poydevori hisoblanadi. Chunki bu jarayon butun tirik tabiatni ham kislorod va ham ozuqa bilan ta’minlaydi. Fotosintez jarayonining sodda ifodasi quyidagicha:

          Fotosintez jarayonida o`simliklar quyoshdan yetib keladigan energiyaning faqat 0,1-0,3% dan foydalanadilar. Bu bir qarashda kichiq raqam. Ammo ular ana shu kichiq miqdordagi energiya yordamida har yili Yer yuzida 177 mlrd tonna organik moddalar hosil qiladilar.

          Shuni aytish kerakki, organizmlarni yorug`likka talabi boshqa omillarga bo`lib talabi singari, turlicha bo`ladi. Shunga ko`ra organizmlarni fotofillar ya’ni yorug`liksevarlar hamda fotofoblar ya’ni yorug`likni yoqtirmaydigan ekologik guruhlarga bo`lish mumkin.

          Organizmga ta’sir ko`rsatadigan edafik omillarga tuproqning fizik va kimyoviy xususiyatlari kiradi. Tuproqning zichligi, kimyoviy tarkibi, unda harakatlanib yuruvchi gaz, suv, organik va mineral moddalar tuproqda doimiy yoki vaqtincha yashovchi organizmlarga ta’sir ko`rsatib, ularning faoliyatini belgilaydi.

          Muhitning gidrofizik va gidrokimyoviy omillari esa suv bilan bevosita bog`lik bo`lib, suv ekologik jihatdan ko`pgina organizmlar uchun hayot muhiti va makoni bo`lib hisoblanadi. Suv muhitida doimiy yashovchi organizmlar gidrobiontlar deb nomlangan bo`lib, ular turli ekologik guruhlardan iboratdirlar. Masalan, planktonlar (suvda qalqib harakatlanuvchilar), nektonlar (suvda aktiv harakatlanuvchilar), pelagial organizmlar (suvning yuza qatlamlaridan makon topganlar), bental organizmlar (suv tubida yashovchilar) va hokazolar. Gidrobiontlar shuningdek suvning sho`rligiga chidamliligi jihatdan stenogalin va evrigalin guruhlariga, bosimiga chidamliligi jihatdan stenobat va evribat ekologik guruhlariga bo`linadilar. Shunday qilib, faktoral ekologiya tashqi muhit omillarining barchasini o`rganuvchi keng qamrovli fan tarmog`i hisoblanadi.

          2.Populyatsion ekologiya bir turga mansub bo`lib, ma’lum bir maydoni egallagan o`zaro ta’sirdagi organizmlar tabiiy tuzilmalarining ya’ni polpulyatsiyalarning shakllanishi va dinamikasini o`rganadi. Populyatsiyalar hayotini o`rganish insonga tabiiy resurslardan oqilona foydalanish yo`llarini o`rganish imkonini beradi. Populyatsiyalar dinamikasidagi qonuniyatlarni o`rganish asosida inson ularning biologik mahsuldorligini oshirish sirlarini bilib oladi.

          3.Biogeotsenologiya fani populyatsion ekologiyadan kelib chiqqan bo`lib, populyatsiyasidagi ta’limot asosida tabiatdagi ko`pgina murakkab jarayonlarni ya’ni biogeotsenozlarni o`rganadi. Bu fanga ilk bor rus olimi V.N. Sukachev 1940 y. asos solgan. Biogeotsenoz biosferaning kichik bir qismi bo`lib, u o`zining joylashgan o`rni, iqlimi, gidrologiyasi va biotik sharoitiga ko`ra bir xil bo`ladi. Oddiyroq qilib aytganda biogeotsenoz tabiatning ma’lum bir joyida muayyan bir xil sharoitda yashovchi tirik organizmlar majmuasi bo`lib, ular doimo bir-birlarining ta’sirida yashaydilar va tashqi muhit omillarning ta’sirida bo`ladilar. Biogeotsenozlarda jonli va jonsiz tabiat orasida mu’tasil modda va energiya aylanib yurishi tiriklikni davom ettirishga asos soladi. Biogeotsenozlarning jonli tabiati o`simlik (fitotsenoz), hayvon (zootsenoz) va mikroorganizmlardan tashkil topgan. Biogeotsenozlar turli xil bo`lib, muayyan sharoitning tarixi va tabiiy sharoitlariga ko`ra vujudga kelgan bo`ladi. Masalan, tropik mintaqalarga xos o`rmonlarning biogeotsenozlari sovuq tundra biogeotsenozlariga nisbatan boy va mahsuldor bo`ladi. Tabiatda biogeotsenozning turli tirik komponentlari birlashib biologik birlikni ya’ni biotsenozni hosil qiladi. Demak biotsenoz – muayyan bir maydonda yashovchi o`simlik, hayvon va mikroorganizmlar majmuasidir. Ular doimo bir birlari bilan o`zaro aloqada bo`ladilar. Biotsenoz rivojlanadi, uning rivojlanish sirlarini o`rganish asosida inson o`z faoliyati bilan uni o`ziga ma’qul bo`lib tarafga o`zgartirishi mumkin. Biogeotsenoz biosferaning muayyan bir bo`lagi hisoblanadi. Biosfera – tarkibi va energetikasi tirik organizmlar faoliyati bilan bog`liq Yer qobig`i bo`lib, u atmosferaning pastki qatlami – troposfera, barcha suvliklar – gidrosfera, hamda litosferaning yuqori qismini qamrab oladi. Undagi barcha jarayonlar o`zaro chambarchas bog`liq bo`ladi. Bu mavzuga keyinroq qaytamiz.

          Global ekologiya biosferani yaxlitligicha o`rganuvchi fan hisoblanadi. Uning bosh vazifasi antropogen ta’sir natijasida Yer yuzida sodir bo`layotgan o`zgarishlarni o`rganib borishdan iborat.

          Regional ekologiya Yer yuzining ma’lum joylaridagi ekologik vaziyatni o`rganuvchi fan. Regional ekologiya quyidagi tarmoqlarga bo`linadi: shahar ekologiyasi, qishloq xo`jalik ekologiyasi va sanoat ekologiyasi.

          Keyingi yillarda sanoat ekologiyasidan alohida tarmoq sifatida muxandislik ekologiyasi ajralib chiqadi. Muhandislik ekologiyasi ishlab chiqarish jarayonida jamiyatning tabiiy muhitga ta’sirini o`rganadi. Uning predmeti «sanoat-tabiat» tizimi (STT) hisoblanadi.

          Evolyutsion ekologiya ekologik muhit va unda yashovchi organizmlarning evolyutsion taraqqiyot davomida bir-biriga ta’siri asosida asta-sekin o`zgarib borishi va organizmlarning muhit o`zgarishlariga moslashaborishini o`rganuvchi fan.

          Fan-texnika rivojlangan hozirgi zamonning

          muhim ekologik vazifalari

          Insoniyat o`z tarixi davomida yashash va hayotini yaxshilash uchun kurashib kelmoqda. Bu kurash uning xo`jalik yurgizishidan iborat bo`lib, bu jarayonda u tabiatdan foydalanib, unga ta’sir ko`rsatib kelayotganligidir. Ishlab chiqarishning benihoya yuksalishi shuni keltirib chiqardiki, jamiyatning ilmiy-texnik va ekologik rivojlanishida ziddiyatlar paydo bo`ldi. Bir tomondan u fan-texnikani yuksaltirsa, ikkinchi tomondan esa atrof muhitni ifloslab ekologik muammolarni keltirib chiqardi.

          Bunday muammolarni bartaraf qilish insoniyat oldidagi muhim vazifaga aylandi. Ba’zi mutaxassislar muammolarni bartaraf qilish uchun Yer yuzida aholi sonining o`sishni to`xtatish, sanoat ishlab chiqarish hajmini ko`paytirmaslik, atrof muhit muhofazasiga ko`proq mablag`ni yo`naltirish va shu singari g`oyalarni ilgari surdilar. Ammo bu g`oyalarning barchasi ham haqiqatga kelavermaydi.

          Fan-texnika rivojlangan hozirgi kunda ekologik vaziyatni sog`lom tutish, tabiatda vujudga kelgan muammolarni bartaraf qilish uchun quyidagi tadbirlar amalga oshirilishi zarur:

          1)matematikaning sonlar modelidan foydalanib joylardagi atrof muhitning o`zgarishi mumkinligi darajasini oldindan hisob-kitob qilish va korxonalarni shunga qarab joylashtirish.

          2)hayot qonuniyatlarini o`rganishda ekologik tizimlarga ko`rsatiladigan antropogen ta’sirni hisobga olish;

          3)inson ta’sirida muhitning o`zgarishini oldindan ko`rabilish, muhitning buzilishini bioindikatsiya va monitoring yo`li bilan aniqlab berish;

          4)buzilgan ekotizimlarni qayta tiklash;

          5)hali buzilmagan uchastkalarni etalon sifatida saqlab qolish;

          6)texnologik, muxandislik va loyihasozlik ishlarida atrof muhitning ifloslanmasligini nazarda tutish. Bu tadbirlar quyidagi ishlarni o`z ichiga oladi: kamchiqit texnologiyani joriy qilish, xomashyo va chiqindilarni to`liq zararsizlantirish, sanoatdan chiqariladigan shuningdek yonilg`i yoqilishidan ajraladigan tutun va gazlarni tutib qolishni joriy qilish, yonish jarayonlari uchun ekologik toza bo`lib yoqilg`idan foydalanish va boshqalar.

          Mavzuni mustahkamlashga doir savollar

          1. Ekologiya fani nimani o`rganadi, uning shakllanishi va vazifasi to`g`risida nima bilasiz?
          2. Ekologiyaning qanaqa bo`lim va tarmoqlari mavjud?
          3. Tashqi muhit omillari qanday guruhlanadi?
          4. Tirik organizmlarning qanaqa hayotiy shakllarini bilasiz?
          5. Fan-texnika rivojlangan hozirgi davrda ekologik muvozanatni saqlash uchun insoniyat oldida qanaqa vazifalar turibdi?

          Mavzuga doir tayanch iboralar

          atrof-muhit, salomatlik, tabiat, jamiyat, E.Gekkel 1866 y., «oykos», biologik makrotizimlar, populyatsiya, biotsenoz, biogeotsenoz, ekologik meyorlashtirish, faktoral, abiotik va biotik omillar, global ekologiya, regional ekologiya, muxandislik ekologiyasi.

          Related posts:

          1. 10 sinf nemis tili test
          2. Algebra 7 sinf ixtisoslashtirilgan
          3. Algebra 7 sinf nazorat ishi javoblari
          4. Java dasturlash tili qachon yaratilgan