Multimediali elektron darsliklar

funksionalning botiqligi ko‗rsatildi. Olingan (11) formula

Matematika fanlarini oqitishda innovatsion va axborot texnologiyalaridan foydalanish

Шарипова, С. (2022). Matematika fanlarini oqitishda innovatsion va axborot texnologiyalaridan foydalanish. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 352–355. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5090

• APA
• MLA

Садокат Шарипова, Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

Amaliy matematika kafedrasi katta oqituvchisi

Ключевые слова:

Аннотация

Matematika oʻqitish vositalari orasida axborot texnologiyalari azaldan muhim oʻrinni egallab kelmoqda. Multimediali taqdimotlar, test snaryadlari, elektron darsliklar, funksiya grafiklari yoki geometrik jismlarni chizish uchun maxsus dasturlardan foydalanish matematika oqitish jarayonining ajralmas qismiga aylandi. Axborot texnologiyalarining doimiy rivojlanishi ushbu maqolada muhokama qilingan o’quv jarayonida ulardan foydalanishning boshqa variantlarini taklif qiladi. Interfaol mashqlar, mobil qurilmalar, interaktiv onlayn doskalar, aqliy xaritalar yaratish xizmatlari, mikrobloglar, toʻldirilgan reallikka asoslangan ilovalardan foydalanish matematika oʻqitish jarayoniga innovatsion yondashuvlarni amalga oshirish imkonini beradi. Ushbu maqolada ushbu imkoniyatlarni amalga oshirish imkonini beruvchi ilovalar tahlili berilgan, ularni oquv jarayonida qollash yonalishlari korib chiqilib, matematika oqitish jarayonida bilim faolligi va qiziqishini oshirish maqsadida ulardanfoydalanish boyicha uslubiy korsatmalar berilgan

Похожие статьи

Ishda noanqlik sharoitidagi chiziqli tizim uchun maximin tipdagi terminal

funksionalni optimallashtirish masalasi qaraldi. (6) Koshi formulasi asosida har bir

fazoning qavariq va kompakt

to‗plamidan iboratligi aniqlandi. Shundan foydalanib, masaladagi silliqmas funsional xossalari
o‗rganildi. Bunda yordamchi (7) va minimaksli tipdagi

funksional uchun (11) formulalar

olindi. Bu tasvirlar yordamida

funksionalning botiqligi ko‗rsatildi. Olingan (11) formula

funksionalning usluksisligini ko‗rsatish va uning yo‗nalishlar bo‗yicha

differensiallanuvchanlik shartlarini ham o‗rganish mumkin bo‗ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1. Куржанский А.Б. Управление и наблюдение в условях неопределенности .-М.:

Черноусько Ф.Л., Меликян А.А. Игровые задачи управления и поиска .-

Кларк Ф. Оптимизация и негладгий анализ.-М.:Наука, 1988.

Кейн В.М. Оптимизация систем управления по минимаксному критерию. –

Otakulov S., Rahimov B. Sh., Haydarov T.T. The nonsmoth optimal control problem

for ensamble of trajectories of dynamic system under conditions of indeterminacy. Middle
European Scientific Bulletin, vol. 5, October 2020 . pp. 38-42.

квазидифференциальное исчисление. – М.: Наука, 1990.

Otakulov S., Haydarov T.T.,

The minimax optimal control problem for

dynamic system with parameter and under conditions of indeterminacy. International Conference
on Digital Society, Innovations &Integrations of Life in New Centuru, Januar 2021.
International Enjineering Journal for Research & Development(IEJRD), ICDSIIL-21 Issue. pp.
279-282. DOI: 10.17605/OSF.10/HCNB3

Пшеничний Б.Н. Выпуклый анализ и экстремальные задачи -М.:Наука,1980.

MATEMATIKA FANLARINI O‗QITISHDA INNOVATSION VA AXBOROT

TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH

Sharipova Sadoqat Fazlitdinovna

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Amaliy matematika‖ kafedrasi katta oʻqituvchisi

Annotasiya:

Matematika oʻqitish vositalari orasida axborot texnologiyalari azaldan

muhim oʻrinni egallab kelmoqda. Multimediali taqdimotlar, test snaryadlari, elektron darsliklar,
funksiya grafiklari yoki geometrik jismlarni chizish uchun maxsus dasturlardan foydalanish
matematika o‗qitish jarayonining ajralmas qismiga aylandi. Axborot texnologiyalarining doimiy
rivojlanishi ushbu maqolada muhokama qilingan o’quv jarayonida ulardan foydalanishning
boshqa variantlarini taklif qiladi. Interfaol mashqlar, mobil qurilmalar, interaktiv onlayn
doskalar, aqliy xaritalar yaratish xizmatlari, mikrobloglar, toʻldirilgan reallikka asoslangan
ilovalardan foydalanish matematika oʻqitish jarayoniga innovatsion yondashuvlarni amalga
oshirish imkonini beradi. Ushbu maqolada ushbu imkoniyatlarni amalga oshirish imkonini
beruvchi ilovalar tahlili berilgan, ularni o‗quv jarayonida qo‗llash yo‗nalishlari ko‗rib chiqilib,
matematika o‗qitish jarayonida bilim faolligi va qiziqishini oshirish maqsadida ulardan
foydalanish bo‗yicha uslubiy ko‗rsatmalar berilgan.

Kalit soʻzlar:

matematikani o‗qitish, o’qitishda innovatsion texnologiyalar, o‗qitishda

axborot texnologiyalari, o‗qitishda onlayn xizmatlar, onlayn doskalar.

Hozirgi vaqtda jamiyat axborot texnologiyalari kundalik hayot va kasbiy faoliyatning

ajralmas qismiga aylanib borayotgan bosqichda. Shu bilan birga, ta‘lim tizimi ham chetda
qolmayapti, chunki bu fuqarolarimizning raqamli iqtisodiyotga o‗tishga qanchalik tayyor
bo‗lishiga bog‗liq.

Ta‘lim muassasalarini raqamlashtirish doirasida zamonaviy texnologiyalarni individual

fanlarni o’qitish jarayoniga, shu jumladan virtual va to’ldirilgan reallik asosida ishlaydiganlarga
integratsiya qilish lozim, bu esa tegishli vakolatlarga ega yuqori malakali kadrlarni tayyorlash
imkonini beradi. Bundan tashqari, axborot texnologiyalari sohasidagi zamonaviy ishlanmalardan
foydalanish uzluksiz ta’lim tizimida alohida fanlarni o’qitish jarayonini faollashtirish, maktabdan
universitetgacha va undan keyingi ta’lim darajalarini har tomonlama qurish imkonini beradi[1].

―Matematika‖ fan yo‗nalishi o‗quv jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish

uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Ular o’quv jarayonining turli bosqichlarida (yangi materialni
o’rganishda, ilgari o’rganilgan materialni mustahkamlash va tizimlashtirishda, bilimlarni va
o’rganilgan faoliyat usullarini nazorat qilishda, materialni umumlashtirish va takrorlashda) va
darslarning turli bosqichlarida (bilimni yangilashda, yangi materialni taqdim etish va hokazo) va
albatta, o’quv jarayonining ajralmas qismi bo’lgan sinfdan tashqari mashg’ulotlarda qo‗llanilishi
mumkin.

Matematika o’qituvchilarining ish tajribasini tahlil qilish matematika o‘qitish jarayonida

an‘anaviy tarzda qo‘llaniladigan axborot texnologiyalarining asosiy vositalarini aniqlashga
imkon beradi..Bularga quyidagilar kiradi[2]:
– ko’pincha nazariy materialni o’rganish uchun foydalaniladigan multimedia taqdimotlari;
– o’rnatilgan videokliplar, test savollari va o’z-o’zini nazorat qilish uchun savollarga ega elektron
darsliklar; – algebrani o‗qitish jarayonida qo‗llaniladigan chizmachilik dasturlari (Exsel,
AdvancedGrapher, MathCad va boshqalar);
– geometriyani o’qitishda qo’llaniladigan virtual konstruktorlar (“Live Geometry”, WinGeom,
“Stereoconstructor” va boshqalar).

Hozirgi kunda axborot texnologiyalarining o’quv jarayonida muvaffaqiyatli qo’llanilishi

mumkin bo’lgan zamonaviy jadal rivojlanishi ushbu ro’yxatni sezilarli darajada yangilaydi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari vositalari nafaqat turli manbalardan tayyor ma’lumotlarni
olish, balki mustaqil ravishda xulosalar chiqarish va natijalarni olish uchun ma’lumotlarni
to’plash va tahlil qilish imkonini beradi, bu esa o’qituvchilar oldida turgan vazifalarga mos
keladi. Matematika o‗qituvchilari bilan suhbatlar shuni ko‗rsatadiki, ularning aksariyati o‗quv
jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishga tayyor, ammo quyidagi
qiyinchiliklar bu jarayonga to‗sqinlik qilmoqda:
-zarur moddiy-texnik ta’minotning etishmasligi: maktablarda
-zarur jihozlar majmuasi har doim ham mavjud emas (asosan informatika kabinetlari
jihozlangan) yoki o‗quv jarayonida foydalaniladigan jihozlar axborot texnologiyalarining
mavjud imkoniyatlarini ro‗yobga chiqarishga imkon bermaydi;
– zamonaviy axborot texnologiyalarini qo’llash sohasida o’qituvchilarning (ayniqsa, o’rta va katta
yoshdagi) zaruriy tayyorgarligi yo’qligi;
– axborot texnologiyalaridan foydalanishga innovatsion yondashuvlarning uslubiy jihatdan
yetarli darajada ishlab chiqilmaganligi, o‗quv materiallarini mustaqil tayyorlash va ishlab chiqish
juda katta vaqtni talab qiladi, o‗qituvchida esa ko‗pincha yetarli vaqtbo‗lmaydi.

Shu munosabat bilan axborot texnologiyalarining zamonaviy imkoniyatlarini o‗rganish

va ularni maktabda, keyin esa o‗rta maxsus va oliy o‗quv yurtlarida matematika fanini o‗qitish
jarayonida qo‗llash bo‗yicha uslubiy ko‗rsatmalar ishlab chiqish zaruratidan iborat muammo
yuzaga keladi.

Ushbu muammoni hal qilish bizga innovatsion texnologiyalarni o’quv jarayoniga tatbiq

etish haqida gapirishga imkon beradi, bunda biz o’qituvchilar va talabalar o’rtasidagi o’zaro

munosabatlarning yangi usullaridan foydalanishni nazarda tutamiz, bu natijaga samarali
erishishni ta’minlaydi[3].

Shunday qilib, matematikani o‗qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanishga

innovatsion yondashuvlar deganda biz o‗quv jarayonining barcha ishtirokchilarining
interaktivligini, masofaviyligini va harakatchanligini ta‘minlovchi kompyuter dasturlari, maxsus
ilovalar va internet resurslaridan foydalanishni tushunamiz.

Shu bilan birga, shuni ta‘kidlash joizki, zamonaviy axborot texnologiyalaridan

foydalanish o‗quvchilarda nafaqat ma‘lum bilim va fan ko‗nikmalarini, balki o‗rta maxsus va
oliy ta‘lim muassasalarida o‗qishni davom ettirishda foydalanishi mumkin bo‗lgan zarur AKT
kompetensiyalarini ham shakllantirish imkonini beradi[4].

Matematika oʻqitish jarayoniga axborot texnologiyalarini joriy etishning innovatsion

yoʻnalishlaridan biri onlayn xizmatlardan foydalangan holda yaratilgan interaktiv mashqlarni
ko‗rib o‗tamiz.

Interfaol o’qitish usullari o’quv jarayonida o’quvchilarning nafaqat o’qituvchi bilan, balki

bir-biri bilan kengroq muloqot qilishiga, shuningdek, o’quv jarayonida o’quvchilar faoliyatining
ustunligiga qaratilgan o’zaro ta’sir shaklini anglatadi.

Bugungi kunda pedagogik tadqiqotlar interfaol mashqlar va vazifalarning juda ko’p turli

shakllarini taklif etadi: ijodiy va munozarali vazifalar, kichik guruhlarda ishlash, o’quv o’yinlari,
POPS formulasi, loyiha usullari, aqliy hujum, oltita shlyapa, intervyu, keys usuli, trening va
SMART interaktiv texnologiyalari.

Interfaol usullarni amalga oshirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish darsning

turli bosqichlarida yoki darsdan tashqari mashg‗ulotlarda qo‗llanilishi mumkin bo‗lgan maxsus
interfaol mashqlarni yaratishni nazarda tutadi. Siz bunday mashqlarni maxsus kompyuter
dasturlari (masalan, HotPotatoes va boshqalar) yordamida yoki Internetdagi onlayn xizmatlardan
(LearningApps, Kahoot, Quizizz, Flippity va boshqalar) foydalanishingiz mumkin. Keling,
ushbu xizmatlarning o’ziga xos xususiyatlarini va ularning matematikani o’qitishdagi
imkoniyatlarini batafsil ko’rib chiqaylik.
Ko’pgina interaktiv mashqlarni yaratuvchilar Web 2.0 xizmatlaridir va ularning funksionalligi va
interfeysi vaqti-vaqti bilan yangilanadi. Ular yangi ma’lumotlarni taqdim etish yoki allaqachon
olingan bilim va ko’nikmalarni sinab ko’rish uchun matn, formulalar, rasm va videolarni kiritish
qobiliyatiga ega tayyor shablonlarga ega xizmatlar; krossvordlar, rebuslar va boshqotirmalarni
yaratish xizmatlari; didaktik o’yinlarni yaratish xizmatlari va boshqalar.

Ko’p sonli onlayn xizmatlar yordamida biz quyidagi xarakterdagi interaktiv vazifalarning

butun to’plamini yaratishimiz mumkin: interaktiv ma’ruzani o’rganish va berilgan savollarga
javob berish; test savollariga, viktorinalarga javob berish (bir yoki bir nechta to’g’ri javoblar
bilan); vaqt jadvalini tuzish va boshqalar.

Hozirda eng mashhurlaridan biri LearningApps xizmatidir (http://learningapps.org/). U

nafaqat turli fanlar bo’yicha tayyor mashqlarning boy kutubxonasiga ega, balki tayyor
shablonlardan foydalangan holda o’z vazifalaringizni yaratishga imkon beradi.

Ushbu interaktiv mashq konstruktori yordamida o’rnatilgan savollarga ega video ma’ruza

shablonidan foydalangan holda yangi materialni o’rganishni tashkil qilish mumkin (1-rasm)

1-rasm. LearningApps xizmatida tayyorlangan videoma‘ruzaga misol

Materialni taqdim etishning bunday formati talabalar tomonidan uni qanchalik yaxshi

o’rganganligini darhol kuzatish va uni mustahkamlash uchun keyingi ishlarni sozlash imkonini
beradi.

Shu bilan birga, shuni ta’kidlash kerakki, talabalarga videoma’ruza tomosha qilish

jarayonida taqdim etiladigan topshiriqlar ham turli formatga ega bo’lishi mumkin: oddiy test
topshiriqlari, boshqotirmalar ko’rinishidagi nostandart elementlar va hokazo (2-rasm).

2-rasm. Videoma‘ruzaga topshiriq

Dars davomida, shuningdek, darsdan tashqari mashg‗ulotlarda o‗quvchilar bilimini

yangilash va nazorat qilish bosqichlarini tashkil etish bo‗yicha ushbu onlayn xizmatning
imkoniyatlari yanada qiziqroq. Buning sababi shundaki, unda nostandart (o’yin) shaklida
javoblar tanlovi bilan vazifalarni yaratishga imkon beruvchi juda ko’p turli xil andozalar mavjud.

Shunday qilib, o’quv jarayonida interaktiv mashqlarni yaratish bo’yicha onlayn

xizmatlardan foydalanish quyidagilarga imkon beradi: o’quv jarayonini o’quvchilarning shaxsiy
xususiyatlari va ehtiyojlariga mos ravishda individuallashtirish; o’quv materialini o’quv
faoliyatining turli usullarini hisobga olgan holda tashkil etish; vizual idrokni kuchaytirish va
o’quv materialini o’zlashtirishni osonlashtirish; talabalarning kognitiv faolligini faollashtirish.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxati:

Ibragimova G.N. Interfaol o‗qitish metodlari va texnologiyalari talabalarning kreativlik

qobiliyatlarini rivojlantirish. I Monografiya.-T. ―Fan va texnologiyalar‖, 2016-y, 76-bet.

Благовещенский, И. А. Технологии и алгоритмы для создания дополненной

реальности / И. А. Благовещенский, Н. А. Демьянков // Моделирование и анализ
информационных систем. – 2013. – Т. 20. – № 2. – C. 129–138.

Sharipova Sadoqat, Ravshan Do’stov and Bahtiyor Po’latov. “ИСПОЛЬЗОВАНИЕ

ИКТ В ПРЕПОДАВАНИИ МАТЕМАТИКИ.”

Журнал математики и информатики

Baxtiyor Sobirovich Po’latov, Bekzod Alimov, Abduraxim Nurulla o’g’li Fayzullayev

Mamirboy Norbek o’g’li Qo’ng’irov ― Matematikada uchinchi shaxs yumori‖ Academic research
in educational sciences, 2021, (1).

SINGULYAR INTEGRAL UCHUN LOKAL BAHOLASH

Musayev Abdumannon Ochilovich

Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Amaliy matematika‖ kafedrasi dotsenti

Hasanov Jabbor Fevziy oʻgʻli

Библиографические ссылки

Ibragimova G.N. Interfaol o’qitish metodlari va texnologiyalari talabalarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish. I Monografiya.-T. “Fan va texnologiyalar”, 2016-y, 76-bet.

Благовещенский, И. А. Технологии и алгоритмы для создания дополненной реальности / И. А. Благовещенский, Н. А. Демьянков // Моделирование и анализ информационных систем. – 2013. – Т. 20. – № 2. – С. 129-138.

Sharipova Sadoqat, Ravshan Do’stov and Bahtiyor Po’latov. “ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ В ПРЕПОДАВАНИИ МАТЕМАТИКИ.” Журнал математики и информатики 2.1 (2022).

Baxtiyor Sobirovich Po’latov, Bekzod Alimov, Abduraxim Nurulla o’g’li Fayzullayev Mamirboy Norbek o’g’li Qo’ng’irov “ Matematikada uchinchi shaxs yumori” Academic research in educational sciences, 2021, (1).

Multimediali elektron darsliklar

Barcha fanlardan multimediya darslar bizda!

Boshlang’ich sinflar
Nemis tili
Ingliz tili
Fransuz tili
Ona tili
Adabiyot
Informatika
Geografiya
Fizika
Kimyo
Biologiya
Tarix

SAVOL VA TAKLIFLAR UCHUN ������
�� @multimediya_darslarbot ga murojat qiling

About

Blog

Apps

Platform

����Multimediya darslar ustozlar uchun����
1.31K subscribers
This media is not supported in your browser
VIEW IN TELEGRAM
14.7K views 07:55
This media is not supported in your browser
VIEW IN TELEGRAM

Farg’ona viloyati Yozyovon tuman1-umumta’lim maktabi boshlang’ich sinf o’qituvchisi Abdullayeva Xurshidaxonning 9-may”xotira va qadrlash kuni”ga tayyorlagan videoroligi
@multimediya_darslar

15.7K views edited 07:55
This media is not supported in your browser
VIEW IN TELEGRAM

�� Muborak Ramazon Hayit ayyomi muborak bo’lsin. Siz va siz orqali barcha oila a’zolaringizni ushbu ulug’ kun bilan tabriklaymiz. Parvardigor ushbu oyda qilgan ibodatlarimizni qabul aylasin. Yurtimizdan balolarni daf qilib, tinchlikda omonlikda, xursandchilikda yurtimiz rivojiga munosib hissa qo’shib yashashni nasib qilsin. Kelasi yil shu kunga yaratganning panohida sog’-omon yetishlik barchamizga nasib qilsin.
Nimayki niyat qilgan bo’lsangiz barcha niyatlaringiz ijobat bo’lsin. Savob qilishdan hech ham charchamangizlar. Yana bir bor Ramazon Hayit ayyomi muborak bo’lsin.

16.5K views edited 02:43
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM

Xorazm viloyati Xiva shahar 1_son umumta’lim maktabining boshlang’ich fani o’qituvchisi Sultonova Anaposhsha Hasanovnaning ” Kitob_mo’jizaga chorlaydi” mavzusidan videodarsi.
@multimediya_darslar

14.9K views edited 09:14

BARCHA PEDAGOG XODIMLAR DIQQATIGA! O’ZINGIZ TAYORLAGAN VIDEO DARSLAR BO’LSA BIZGA YUBORING. KANALIMIZGA BEPUL JOYLASHTIRAMIZ. BU ORQALI O’Z TAJRIBANGIZNI OMMALSHTIRGAN BO’LASIZ.
@multimediya_darslar

6-Mavzu: Multimediali elеktron darsliklar yaratish

6-Mavzu: Multimediali elеktron darsliklar yaratish

Reja:
1. Multimediyali elektron darslik loyihasini ishlab chiqish.
2. Flash dasturida Multimediyali elektron darslik qobig‘ini yaratish.
3. Multimediyali elektron darslik qobig‘iga ma’lumotlarni kiritish.
Hozirgi kunda ko’plab kompaniyalar va firmalar turli xil kompyuter texnologiyalaridan seminarlar, biznes uchrashuvlari, treninglar va boshqa tadbirlarni o’tkazish uchun foydalanadilar.
Ma’lumotlar yanada boy bo’lishi uchun esda qolarli va vizual, multimedia texnologiyalaridan ko’proq foydalaniladi. Bular ikkalasi ham apparat, multimediya va dastur paketlari bo’lib, ular matn, grafika va ovoz kabi har xil ma’lumotlarga ishlov bera oladilar. Multimediyaning turli xil tushunchalari mavjud:
• Multimedia – a xborotni qayta ishlash vositalarini ishlab chiqish, ishlatish va ulardan foydalanish tartibini tavsiflovchi texnologiya ;
• Multimedia – k ompyuterning qo’shimcha uskunalari (kompyuterda CD-Rom diskining mavjudligi – CD, audio va video kartalarni o’qish uchun moslama, audio-video ma’lumotlarini, joystikni va boshqa maxsus qurilmalarni ko’paytirish mumkin) ;
• Multimedia – axborotni taqdim etishning bir nechta vositalarini bitta tizimga birlashtirish.
Odatda, multimediya deganda matn, tovush, grafika, animatsiya, video tasvirlar va fazoviy modellashtirish kabi axborot taqdim etish vositalarining kompyuter tizimiga qo’shilishi tushuniladi.
Bunday vositalarning kombinatsiyasi axborotni idrok etishning sifat jihatdan yangi darajasini ta’minlaydi: odam shunchaki passiv fikr yuritmaydi, balki sodir bo’layotgan narsalarda faol ishtirok etadi. Multimedia vositalaridan foydalanadigan dasturlar multimodaldir, ya’ni ular bir vaqtning o’zida bir nechta hislarga ta’sir qiladi va shuning uchun tinglovchilarda katta qiziqish va e’tiborni
uyg’otadi.
Rangli multimediya ilovasi, unda rasmlar, jadvallar va diagrammalar mavjudligi animatsiya elementlari va tovushlari bilan birgalikda o’rganilayotgan materialni idrok etishni osonlashtiradi, tushunish va yodlashga yordam beradi, ob’ektlar, hodisalar, vaziyatlar to’g’risida yanada aniqroq va sig’imli fikr beradi, o’quvchilarning bilim faolligini rag’batlantiradi.
Yuqori sifatli multimedia dasturlarini ishlab chiqishga yo’naltirilgan turli xil texnologik usullar mavjud. Ushbu dasturlarni yaratishda va ishlatishda bir nechta asosiy texnologik ko’rsatmalar mavjud.
Multimedia dasturini yaratish uchun asos sifatida material tarkibiy qismidan foydalanish mumkin, bu materialni elementlarga ajratish va ierarxiyada vizualizatsiya qilish asosida tuzilish usuli hisoblanadi.
Multimedia dasturini loyihalashtirishning dastlabki bosqichida material tarkibidagi model:
• materialning mazmunini aniq belgilash;
• tarkibni vizual va ko’rinadigan shaklda taqdim etish;
• multimedia dasturining tarkibiy tarkibini aniqlang.
Psixologiya yutuqlarini inobatga olgan holda, kompyuter ekranidagi ma’lumotlarni vizual ravishda namoyish etish usulini ishlab chiqishda hisobga olinishi kerak bo’lgan bir qator umumiy tavsiyalarni ishlab chiqishga imkon beradi:
• ekrandagi ma’lumotlar tuzilgan bo’lishi kerak;
• vizual ma’lumotlar vaqti-vaqti bilan audio ma’lumotlarga o’zgarishi kerak;
• rangning yorqinligi va / yoki tovush balandligi vaqti-vaqti bilan o’zgarib turishi kerak;
• taqdim etilgan materialning mazmuni juda oddiy yoki juda murakkab bo’lmasligi kerak.
Ekrandagi ramka formatini ishlab chiqishda va uni yaratishda, vizual maydonning tashkil etilishini belgilaydigan ob’ektlar o’rtasida ma’no va munosabatlar mavjudligini hisobga olish tavsiya etiladi. Ob’yektlarni tuzish tavsiya etiladi:
• bir-biriga yaqin, chunki ob’ektlar vizual sohada bir-biriga yaqinroq (barcha narsalar tengdir), ularni yaxlit, yaxlit tasvirlarga bo’lish ehtimoli ko’proq;
• Jarayonlarning o’xshashligi bo’yicha, chunki rasmlarning o’xshashligi va yaxlitligi qanchalik ko’p bo’lsa, ularni tartibga solish ehtimoli ko’proq;
• davom etish xususiyatlarini inobatga olgan holda, vizual sohada ko’proq elementlar muntazam ketma-ketlikni davom ettirishga to’g’ri keladigan joylarda (ular tanish konturlarning qismlari sifatida ishlaydi), ularni yaxlit birlashtirilgan rasmlarga tashkil qilish ehtimoli ko’proq;
• ob’ektlarning shaklini, harflar va raqamlarning o’lchamlarini, ranglarning to’yinganligini, matnning joylashishini va boshqalarni tanlashda mavzu va fonni ta’kidlashning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda;
• vizual ma’lumotni tafsilotlar, yorqin va qarama-qarshi ranglar bilan ortiqcha yuklamasdan;
• Rangi, osti chizig’i, shrift o’lchami va uslubi bilan eslab qolishga mo’ljallangan ta’kidlash materiallari.
Multimedia dasturini ishlab chiqishda, turli xil ranglarda va turli xil fonlarda tasvirlangan narsalar odamlar tomonidan har xil qabul qilinishini yodda tutish kerak. Vizual axborotni tashkil qilishda ob’ektlarning fonga nisbatan kontrasti muhim rol o’ynaydi. Kontrastning ikki turi mavjud:
oldinga va orqaga. To’g’ridan-to’g’ri farqli o’laroq, ob’ektlar va ularning tasvirlari fonga qaraganda quyuqroq, aksincha, engilroq. Multimedia dasturlarida har ikkala tur odatda qoida sifatida ishlatiladi, ikkalasi ham har xil freymlarda va birgalikda bitta rasmda. Aksariyat hollarda teskari kontrast ustunlik qiladi.
Multimedia dasturlarini to’g’ridan-to’g’ri qarama-qarshi holda ishlatish afzalroqdir. Bunday sharoitda yorqinlikning oshishi ko’rinishni yaxshilanishiga olib keladi, aksincha – yomonlashishga olib keladi, ammo teskari kontrastda berilgan raqamlar, harflar va belgilar oldingisiga qaraganda aniqroq va tezroq tan olinadi, hatto kichik o’lchamlarda ham. Rasm qismlarining nisbiy o’lchamlari qanchalik katta bo’lsa va uning yorqinligi qanchalik baland bo’lsa, kontrast qanchalik past bo’lsa,
shunchalik yaxshi ko’rinishi kerak. Monitor ekranidan ma’lumotni qulay qabul qilish, ko’rish sohasida yorqinlikni bir tekis taqsimlash bilan ta’minlanadi.
Kompyuter ekranidagi ma’lumotlarni o’rganishni optimallashtirish uchun multimedia dasturlarini ishlab chiquvchilarga mantiqiy stressdan foydalanish tavsiya etiladi. Mijozning e’tiborini ma’lum bir ob’ektga qaratishga qaratilgan mantiqiy stresslarni psixologik va apparatli usullarni chaqirish odatiy holdir. Mantiqiy stressning psixologik ta’siri vizual qidirish va asosiy
ob’ekt markazida ko’rish o’qini mahkamlash vaqtining kamayishi bilan bog’liq.
Mantiqiy aksanlarni yaratish uchun eng ko’p ishlatiladigan usullar: asosiy ob’ektni yorqin rangda ko’rsatish, o’lchamini, yorqinligini, holatini o’zgartirish yoki chiroq yordamida ta’kidlash. Mantiqiy stressni miqdoriy baholash uning intensivligidir. Zichlik, ob’ektning rangi va yorqinligi fonga nisbatan, rasmning fonidagi ob’ektlarning o’lchamiga nisbatan ob’ektning nisbiy hajmining
o’zgarishiga bog’liq. Eng yaxshisi yorqinroq yoki qarama-qarshi rang bilan ta’kidlash, yomoni miltillatish, yorqinlikni o’zgartirish yoki o’zgartirish orqali ta’kidlash.
Multimedia dasturlarini yaratish texnologiyasi bo’yicha mavjud ichki va xorijiy tizimlarni ko’rib chiqish va tahlil qilishdan so’ng biz eng keng tarqalgan multimedia dasturlari va ularning tushunchalarini quyidagi tasniflashni taklif qilishimiz mumkin.
Multimedia dasturlari quyidagi turlarga bo’linadi:
• taqdimotlar;
• animatsion videolar;
• o’yinlar;
• video ilovalar;
• multimedia galereyalari;
• audio dasturlar (audio fayl pleerlari);
• veb-ilovalar.
Jadval 1. Multimedia dasturlarining asosiy tushunchalari va ularning turlarini taqdim etadi.

Do’stlaringiz bilan baham: