Fransuz tili mustaqil ish
Afsuski, unga nima deb bahona aytishni bilmasdim. Oxiri kiyimlarimni yuvishga berish uchun dadam bu yerga kelayotganini aytib, uydan yuklarim bilan chiqib ketganman.
Mustaqil ish
1. O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta maxsus ta`lim Vazirligi Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti Ijtimoiy
fanlar fakulteti
Amaliy psixologiya yo`nalishi
MUSTAQIL ISH
Fan nomi :O`zbekistonning eng yangi tarixi
Bajardi: 1-kurs talabasi Murodillayeva Solixa
Toshkent-2022
2. Mavzu:Toshkent shahri
3. Reja:
1
Toshkent tarixi
2
Toshkentning ayrim muzeylari
3
Tarixiy va arxitektura yodgorliklari
4.
• Toshkent – O‘zbekiston poytaxti, Markaziy Osiyodagi eng yirik
shahar. Toshkent, O‘zbekistonning ko‘plab shaharlari singari,
qadimiy shahardir. Uning yoshi 2000 yildan oshadi. Yozma
manbalarda Toshkent tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi. Bu
joy mahalliy talaffuzga ko‘ra Choch deb nomlangan. Asosiy shahar
Choch, ya’ni Chochkent yoki Shoshkent deb nomlangan.
Keyinchalik bu so‘zning ma’nosi o‘zgardi va Toshkentga aylandi.
Taxminan miloddan avvalgi 2-asrning oxiri – 1-asrning boshlarida
Xitoy solnomalarida Chirchik vodiysida Yuni viloyatining shahri
borligi haqida ma’lumotlar mavjud bo‘lgan. Olimlarning fikricha,
Yuni shahri hozirgi Toshkent hududida joylashgan bo‘lgan.
• VI-VII asrlarda Toshkent hududi Choch davlatining tarkibiga kirgan
bo‘lib, bu yerda turkiy hokimlar yashagan. 713-yilda birinchi arab
qo‘shinlari Shoshga kirdi. Istilo juda zaif edi va shundan keyin
o‘nlab yillar davomida Shoshni maliklar boshqargan. Faqat 751yilda arablar va xitoylar o‘rtasidagi katta jangdan so‘ng, Shoshni
egallashga harakat qilgan arablar o‘z g‘alabasini mustahkamladi.
O‘sha davrdan Toshkentda bitta noyob yodgorlik – Hazrati Imom
maqbarasi saqlanib qolgan.
5.
• IX-X asrlarga kelib, shahar savdo va hunarmandchilik markaziga aylandi.
Bu yerda tepaliklarda joylashgan qal’a va ichki shahar – shahriston
qurilgan bo‘lib, hozir u “Chorsu” eski bozorining markazidir. Qal’aning
devorlari ortida saroy va qamoqxona bor edi. Qadimgi qal’a devorining
minora qismi Toshkent sirki yonidan yaqin vaqtgacha ko‘rinib turardi.
Qal’aning bitta darvozasi shahar chekkasi – rabotga, boshqasi
shahristonga olib borardi. Oxirgisi mustaqil devor sifatida topilib, uchta
darvozaga ega bo‘lgan.
• 1220-yilda Chingizxon boshchiligidagi mo‘g‘ullar O‘rta Osiyoni zabt
etdilar. Mo‘g‘ullar istilosi paytida mo‘g‘ullar va yangi turkiy
ko‘chmanchilar mahalliy aholi bilan aralashib ketdi.
• 14-asr oxiri va 15-asr boshlarida Toshkent bu kurashning tavsifida juda
tez-tez tilga olinib, uning natijasida Amir Temur davlati avval rivojlanib,
keyinchalik parchalanib ketadi. Toshkentda saqlanib qolgan ba’zi
me’morchilik yodgorliklari, masalan, Shayxontohur mozori yonidagi
inshootlar majmuasi ushbu davr bilan bog‘liqdir. Ular orasida
Yunusxonning maqbarasi bo‘lib, uning ichki qismi o‘ymakor, tosh yarim
ustunlari bilan ko‘rkam qilib ishlangan.
• XVI asr boshlarida Toshkent Shayboniyxon tomonidan asos solingan
davlat tarkibiga kirdi. XVI asrning ikkinchi yarmida buxorolik Abdullaxon
Toshkentni qamal qilishni boshladi va uni egallab oldi. 1723-yilda
Toshkent qalmiqlarga bo‘ysundirildi.
6.
• 20-asrning boshlarida shahar o‘zgara boshladi, chunki o‘ziga
xos “Yangi shahar” barpo etildi. Toshkent ikki – eski va yangi
qismlarga bo‘lindi. Biroq 1940-yilga kelib, rejalashtirish
loyihasi tuzilib, unga ko‘ra, shaharning ikki qismini
birlashtirish ko‘zda tutilgandi. Qayta qurish ishlari natijasida
rivojlangan infratuzilmaga ega bo‘lgan ixcham hudud yuzaga
keldi. Shahar obodonlashtirildi, taassurot qoldiradigan
me’moriy inshootlar, xozirgi kungacha ko‘rish mumkin
bo‘lgan xiyobonlar, istirohat bog‘lari barpo etildi.
• So‘nggi yillarda Toshkent yangilanish va qayta qurishni
boshdan kechirdi. Bugungi Toshkent – bu qadimiy va boy
tarixga ega zamonaviy industrial va iqtisodiy megapolisdir.
7.
• Temuriylar tarixi davlat muzeyi
• Mashhur Temuriylar tarixi muzeyi – Toshkentning diqqatga sazovor
joylari sirasiga kirib, sayohatchilarning diqqat markazida turadi.
• U 1996- yilda butun dunyo bo‘ylab taniqli bo‘lgan buyuk sarkarda
Amir Temur tavalludining 660 yilligi sharafiga ochilgan. Muzeyning
uch qavatli yumaloq binosi gumbaz bilan klassik sharqona uslubda
bezatilgan. Binoning ichki qismi marmar, noyob rasmlar, betakror
naqshlar va oltin suvi bilan bejirim bezatilgan. Zallar devorlarida
Amir Temurning hayoti, shuningdek o‘sha davrlarning
atmosferasini aks ettiruvchi rasmlar freska tarzida aks etgan.
Muzeyning eng maftunkor qismi – balandligi 8,5 metr bo‘lgan
billur qandil bo‘lib, undagi 106 ming marjon ko‘zlarni qamashtiradi.
8.
• O‘zbekiston tarixi davlat muzeyi
• Toshkentning markazida joylashgan O‘zbekiston tarixi
davlat muzeyi Markaziy Osiyodagi birinchi muzeylardan
biridir. U 1876- yildan beri faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.
• Muzeyda 250 mingdan ortiq qadimiy buyumlar,
topilmalar va artefaktlar mavjud bo‘lib, ular O‘zbekiston
hududida yashagan O‘rta Osiyo xalqlarining tosh asridan
to hozirgi kungacha bo‘lgan tarixini bilib olishga imkon
beradi.
9.
• O‘zbekiston geologiya muzeyi
• Muzeyda 40 mingdan ortiq turli xil eksponatlar
mavjud. Muzeyning o‘zi 12 xonadan iborat bo‘lib,
ularda mineralogiya, paleontologiya, O‘zbekiston
geologiyasi tarixi, O‘zbekistonning qadimiy konchilik
va geologik tadqiqotlari mavzulari yoritilgan.
10.
• O‘zbekiston davlat tabiat muzeyi
• O‘zbekiston davlat tabiat muzeyi Toshkentda joylashgan bo‘lib, nafaqat
O‘zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyodagi eng qadimiylaridan biridir. U
1876- yilda ochilgan bo‘lib, shundan beri muzey hayvonot va o‘simliklar dunyosi
vakillaridan, shu jumladan, O‘zbekiston hududida yashab o‘tgan qadimgi
odamlarga tegishli eksponatlar bilan to‘ldirildi. Ayni paytda muzey fondida 400
mingdan ortiq zoologik va geologik materiallar mavjud.
• Muzey to‘rt bo‘limga bo‘lingan bo‘lib, ularda hayvonot va o‘simliklar hayotiga
oid ekspozitsiyalar joylashtirilgan. Ehtimol, eng g‘ayrioddiy va noyob eksponatlar
– bu mamontlarning qoldiqlari, turli xil hayvonlarning mutantlari, embrionlar,
shuningdek, yer yuzida yo‘qolish arafasida turgan qushlar va hayvonlar
ko‘rgazmalaridir.
11.
• Islom Karimov muzeyi
• Muzeyning eski nomi – “Oqsaroy Rezidensiyasi” (“Oq saroy”), bu yerda
Islom Karimov bir paytlar siyosiy faoliyatini olib borgan va ishlagan.
• Muzey eksponatlari rezidentsiya zallarida joylashgan. Birinchi zalda siz
fotosuratlar, hujjatlar va hatto prezidentning shaxsiy buyumlarini
ko‘rishingiz mumkin. Ikkinchi xonada siz Islom Karimov asarlari
to‘plamlari bilan tanishasiz. Qizig‘i shundaki, prezidentning o‘zi hech
qachon rassomlar va fotosuratchilar uchun suratga tushmagan.
12.
• O‘zbekiston amaliy sanʼat muzeyi
• Muzey birinchi marta 1927- yilda mamlakatimiz
hunarmandlarining asarlari ko‘rgazmasi sifatida ochilgan va
“Hunarmandchilik muzeyi” deb nomlangan. Biroq, 1977yilda u davlat maqomini oldi va hozirgi amaliy sanʼat
muzeyiga aylantirildi.
• Muzey kolleksiyasida XIX asr boshidan hozirgi kunga qadar
7 mingdan ortiq eng yaxshi ustalarning asarlari, shu
jumladan sopol buyumlar, zargarlik buyumlari, oltin
kashtalar, milliy kiyimlar, so‘zanilar, gilamlar, do‘ppilar,
miniatyuralar va yog‘och rasmlari, chinni buyumlar, musiqa
asboblari va boshqa ko‘plab narsalar o‘rin olgan.
13.
• Madrasalar
• Mustaqillik yillarida Toshkentdagi islom madaniyati obidalarining aksariyati, jumladan,
Koʻkaldosh, Abulqosim, ayniqsa, Hazrati Imom mavzeida joylashgan Moʻyi Muborak,
Baroqxon madrasalari qayta taʼmirlanib, ilgarigiday mahobatli manzara kashf etdi.
Ular bir paytlar minglab talabalarni oʻz bagʻriga olgan gavjum goʻshalar boʻlib, rus
istilosi davrida bir muddat kimsasiz, xarobaga ham aylantirildi.
• XIX asrda Toshkentda taʼlim-tarbiya sohasi Toshkent-Buxoro, Toshkent-Qoʻqon
madaniy-maʼnaviy aloqalar tizimida rivojlanib borgan. Bu jarayonda Toshkent
madrasalari va mudarrislarining oʻrni katta boʻlgani tabiiy.
• Turkiston general-gubernatorligi Maorif boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, 18901893-yillarda gubernatorlikda jami 214ta madrasa boʻlib, shundan 21tasi Toshkentda
joylashgan edi. Chorizm istilosining dastlabki yillarida madrasalarda taʼlim va oʻqitish
ishlari anʼanaviy qoidalar asosida olib borilgan boʻlsa, keyinchalik ularning faoliyatini
nazorat qilish va oʻquv ishlarini tartibga solishni oʻlka maorif boshqarmasi oʻz qoʻliga
olgan. Bu paytda Toshkent madrasalaridan Abulqosimxon madrasasida 120, Xoja
Ahror madrasasida 80, Beklarbegi madrasasida 150, Koʻkaldosh madrasasida 80,
Sharifboy madrasasida 20, Shukurxon madrasasida 20 nafar talaba oʻqigan. Lekin
oldingidek, aksariyat talabalar Toshkent madrasalari bilan qanoatlanmay, Buxoro,
Samarqand, Qoʻqon madrasalarida bilimlarini oshirib qaytganlar.
• Toshkent madrasalari toʻgʻrisidagi arxiv manbalari, oʻsha davr matbuoti yoki ana shu
yillarda Toshkentda boʻlgan rus oʻlkashunoslarining maʼlumotlari, ayniqsa, madrasalar
soni borasida har xil xabarlar beradi. Xususan, 1865-1868-yillari Toshkentda boʻlgan
A.Xoroshxin „Ocherki Tashkenta“ nomli kundaligidagi maʼlumotda ayrim
madrasalarning nomini, vaqf mulklarini keltirib oʻtgan boʻlsa, N. Maev 1876-yili
Toshkentda jami 11 ta madrasa mavjudligini taʼkidlaydi. „Turkistanskie vedomosti“
gazetasining 1876-yilgi 48-sonida bosilgan rasmiy maʼlumotda esa 13 ta madrasa tilga
olingan.
14.
• Biroq XIX asrda Toshkentda yashab ijod etgan muarrix Muhammad Solihxoja esa oʻzining „Tarixi
jadidayi Toshkand“ asarida Toshkentdagi 20 ta madrasa toʻgʻrisida birmuncha batafsil maʼlumot
berib oʻtgan.
• Ular orasida eng qadimiysi — Xoja Ahror jome masjidining shimolida pishiq gʻisht va yoʻnilgan
toshdan qurilgan Xoja Ahror madrasasi boʻlib, u yigirmata hujra, bitta darsxona va masjidni oʻz
ichiga olgan. U erda Toshkent va boshqa hududlardan tahsil talabida kelgan saksondan ziyod
talabalar oʻqishgan.
• Shayxontohur dahasidagi madrasalardan yana biri Koʻkaldoshdir. Muhammad Solihxojaning
yozishicha, bu madrasa Baroqxonning oʻgʻli Darvishxon tomonidan bunyod etilgan. 1735-yil
Ufada boʻlgan toshkentlik savdogar N. Alimov maʼlumotlariga koʻra, XVIII asr oxiriga kelib,
madrasa karvonsaroyga aylantirilgan. Toshkent tarixi tadqiqotchilaridan A. Dobrosmislov
Koʻkaldosh madrasasi dastlab uch qavatli, oʻttiz sakkizta hujrali boʻlganini taʼkidlaydi. Keyinchalik
madrasaning faqat bir qavati saqlanib qolgan. Muhammad Solihxoja Koʻkaldosh madrasasi 1868
va 1886-yillarda Toshkentda yuz bergan zilzilalardan qattiq zarar koʻrganini yozadi.
• Shuningdek, XIX asrning 30-yillarida Muhammad Alixon buyrugʻi bilan bunyod etilgan Azimota
madrasasi ham Chorsu yaqinida boʻlgan. Lekin bu madrasa haqida maʼlumotlar juda kam.
• „Tarixi jadidayi Toshkand“ asarida batafsil tavsiflangan va eng koʻp tilga olingan madrasa
Eshonquli dodxoh madrasasidir. Bu madrasa 1256 (1838) yili Toshkent hokimi Lashkar
Beklarkegining oʻgʻli Eshonquli dodxoh tomonidan qurdirilgan boʻlib, Yunusxon madrasasining
janubi-sharqida joylashgan va katta koʻchaga tutash boʻlgan. U erda 1920-yil Vaqf shoʻʼbasi
qaramogʻidagi madrasada Murodxoʻja Solihxoʻja oʻgʻli isloh qilingan diniy va dunyoviy darslar
tashkil etadi. Xarobaga aylangan Eshonquli dodxoh madrasasining oxirgi qoldiqlari 1964-yilda
surib, tekislab tashlangan.
• Muhammad Solihxoja 1274 (1857) yili Toshkent hokimi Ahmad qushbegi (1856-1857) tomonidan
Qaffol Shoshiy maqbarasi janubida Moʻyi Muborak madrasasi qurilganini yozadi.
15.
• Tarixchi oʻsha davrlarda madrasa oʻrnini aholi Xoja Ahror
tugʻilgan joy deb tushungani bois „Xoja Ahror maydoni“ deb
ataganini taʼkidlaydi. Asarda keltirilishicha, madrasaning
alohida bir gumbazi boʻlib, unda Paygʻambarimiz
(alayhissalom)ning soch tolalari — moʻyi muborak saqlangan.
• Yuqorida tilga olinganlardan Koʻkaldosh madrasasi bugungi
kunda ham oʻz faoliyatini davom ettirib, koʻplab talabalar
taʼlim oladigan dargoh sifatida ishlab turibdi. Qolganlari esa,
yurtimizning yorqin maʼnaviy qiyofasini oʻzida aks ettiruvchi
muborak tarixiy obidalar qatorida munosib oʻrin egallab
kelmoqda.
Fransuz tili mustaqil ish
–>
| Adabiyot [561] |
| Arxitektura [40] |
| Astranomiya [38] |
| Axborot [71] |
| Biologiya [387] |
| Biznes [47] |
| Bojxona [42] |
| Davlat Huquq Asoslari [4] |
| Dunyo din tarixi [32] |
| Ekologiya [109] |
| Estetika va Etika [30] |
| Falsafa [48] |
| Fizika [254] |
| Fransuz-Tili [22] |
| Geografiya [141] |
| Geometriya [6] |
| Huquqshunoslik [281] |
| Informatika [643] |
| Texnologiya [274] |
| Internet [43] |
| Ingliz tili [680] |
| Iqtisodiyot [1133] |
| Jahon tarixi [276] |
| Jamiyatshunoslik [24] |
| Kimyo [82] |
| Kasbiy Ta’lim [11] |
| Konsitutsiya [60] |
| Ma’naviyat [48] |
| Matematika [89] |
| Milliy G’oya [128] |
| Musiqa [2] |
| Nemis-tili [30] |
| Ona-tili [50] |
| Oshpazlik [39] |
| O’zbekiston tarixi [197] |
| Pedagogika [104] |
| Prezident Asarlari [17] |
| Psixologiya [149] |
| Rus-tili [44] |
| Qishloq xo’jaligi [92] |
| Siyosatshunoslik [25] |
| Soliq va Soliqga tortish [18] |
| Tilshunoslik [9] |
| Tibbiyot [64] |
| Turizm [172] |
| va Boshqalar. [332] |
| Sport [7] |
| Sxemotexnika [13] |
–>
ONA TILI VA ADABIYOT FANIDAN MUSTAQIL ISH MAVZULARI VA VAZIFALARI RO’XATI
Yukladi: routerboy Fan: Adabiyot
Diqqat! Agar referat yuklashda muammo bo’lsa ushbu silka orqali YUKLAB oling!
Qaytish Yuklandi: 10555
- Adabiyot fanidan savollar
- Adabiyot fanidan takomillashtirilgan Davlat ta’lim standarti
- Ona tili va adabiyot boshlang’ich 1-2kurs
- 5-sinf adabiyot
- Abdulla Qahhor adabiyot va hayot haqida (adabiyot)
- Abdulla Qahhor adabiyot va hayot haqida
- Adabiyot qoidalari
- ADABIYOT – SO’Z SAN’ATI
- Adabiyot 1 kurs 2 semestr reja bo’yicha
- Adabiyot janrlari
- Adabiyot -so’z san’ati
- Adabiyot test
- ADABIYOT YASHASA-MILLAT YASHAR
- Adabiyot
- Adabiyot test
- ADABIYOT YASHASA-MILLAT YASHAR
- ADABIYOT YASHASA-MILLAT YASHAR
- Adabiyot
- BADIIY ADABIYOT HAQIDA TA’LIMOT
- Istiqlol davri o’zbek adabiyot
Hurmatli sayti foydalanuvchisi.Saytdan to’liq foydalanish uchun
Biz sizga ro’yhatdan o’tishni yoki saytga kirishingizni tavsiya etamiz.
“Fransiya hukumati xorijliklardan moddiy yordamini ayamaydi”. McDonald’s’da ishlayotgan farg‘onalik yigitning Parijdagi sarguzashtlari va Fransiyaga oson ketish yo‘llari haqidagi hikoyasi
“Daryo” “Xorijdagi o‘zbekistonliklar” loyihasi doirasida xorijda o‘qiyotgan, mehnat faoliyatini olib borayotgan yurtdoshlarimiz hayotini yoritishda davom etadi. Loyihaning bu galgi qahramoni — ikki yildan buyon Fransiyaning Parij shahrida yashayotgan Humoyun Madaminov.
Humoyun Madaminov Farg‘ona viloyatining Qo‘qon shahrida tug‘ilgan. Hozir 22 yoshda. Ikki yildan buyon Parijda istiqomat qilmoqda. Bu yil Panteon-Sorbonna universitetining siyosat yo‘nalishiga qabul qilingan. Sentabr oyidan o‘qishni boshlaydi.
Ayni paytda Parijdagi McDonald’s shoxobchasida ishlab kelmoqda.
Foto: Humoyun Madaminov arxividan
Fransiya sari yo‘l
Boshqa tengdoshlarim kabi xorijga ketishimning asosiy sababi universitetga kira olmaganim bo‘lgan.
“Diplomatiya”dan yiqilganimdan so‘ng, yana bir yil universitetning o‘zida tashkil etilgan tayyorlov kurslariga qatnamoqchi bo‘lganman. Biroq ma’lum bir sabablarga ko‘ra hamma rejalarim o‘zgarib ketgan. Xorijga ketish, u yerdagi kuchli universitetlarda o‘qish istagi paydo bo‘lgan.
Biroq o‘zim istagan oliygohlarning aksariyati Amerika yoki Angliyada joylashgan bo‘lib, o‘qish uchun anchagina mablag‘ talab qilinardi.
O‘sha paytlari ota-onamdan xorijga o‘qishga kirsam, ketishimga rozi bo‘lasizlarmi, deb so‘raganman. Ular boshida qarorimni ma’qullashgan.
Xullas, izlab-izlab, oxiri Parijda joylashgan Panteon-Sorbonna universitetini topdim. U obro‘si va diplomining kuchi jihatidan dunyoning eng kuchli oliygohlari safiga kirardi. Eng muhimi, o‘qish tekin edi (ammo hozir Fransiya davlat universitetlari pullik bo‘lgan. Bir yil uchun o‘rtacha 2800 yevro atrofida pul to‘lash kerak).
Bu oliygohga kirish uchun fransuz tilini mukammal bilishim kerak edi.
Shunday qilib, 2018-yil Toshkentga kelib, fransuz tilini o‘rgana boshladim. Biroq oradan olti oy o‘tib, o‘qishni to‘xtatishimga to‘g‘ri keldi. Sababi repetitorim juda qimmat edi. Intensiv o‘tilgani uchun soatiga 8-9 dollar atrofida pul to‘lardim. Keyin o‘qitish metodikasi yoqmadi. Xullas, o‘quv markazidan ketib, o‘zim mustaqil tayyorlanib yurdim.
Foto: Humoyun Madaminov arxividan
Bir kuni o‘quv markazidagi ustozim Parijda xususiy maktab borligi, unga kirish uchun ortiqcha talablar yo‘qligini aytib qoldi. Pulini to‘lasangiz, o‘qiyverarkansiz. Hattoki hech qanday til sertifikati ham talab qilinmas ekan. Shu joyi menga rosa manzur bo‘lib, maktabga hujjatlarimni topshirdim.
O‘qish narxi — 4900 yevro. Oldindan yarmini, keyinroq qolgan qismini to‘lash mumkin ekan.
Boshida ota-onam meni hazillashyapti deb o‘ylagan. Lekin qat’iyatimni ko‘rib, oxiri rozi bo‘lishdi. Pulni o‘tkazganimizdan keyin ular viza uchun kerakli hujjatlar yuborishdi. Men barchasini tayyorlab, elchixonaga topshirdim. Bir oy deganda vizam chiqdi. Shunday qilib, 1500 yevro bilan O‘zbekistondan chiqib ketdim.
Viza olishda hech qanday qiyinchilik bo‘lmagan
Boisi men Fransiyaga talaba sifatida ketayotgan edim.
Agar siz talaba yoki sayyoh bo‘lib Fransiya yoki umuman Yevropa Ittifoqiga kiruvchi mamlakatlarga kelmoqchi bo‘lsangiz, viza olish jarayonlarida qiyinchilik bo‘lmaydi. Albatta, elchixona tarafidan so‘raladigan hujjatlarni taqdim eta olishingiz darkor. Ya’ni, siz kirgan oliygohdan buni tasdiqlovchi hujjat va bankdagi hisob raqamingizda 9 ming yevro atrofida mablag‘ borligini elchixonaga taqdim qilishingiz lozim.
Yana bir ma’lumot: Viza olish xarajatlari uchun jami 150 dollar atrofida pul ketgan.
Bilasizmi, ketishimdan oldin Qo‘qonda fransuz sayyohlarni ko‘rib qolganman. Ular bilan tanishib, birga aylangandik. Men ham yaqinda Fransiyaga ketishimni aytganimda ular o‘zlari kutib olishlarini aytgan edi. Rostdan ham borganimda ular meni aeroportda kutib olib, mehmonxonaga joylashishimga yordam bergan.
Parijdagi sarguzashtlarim haqida
Fransiyada meni hayratlantirgan holatlar ko‘p bo‘lgan va yana bu jarayon hozir ham davom etmoqda. Agar sizga mening boshimdan o‘tgan ajib sarguzashtlarni hikoya qilib beraman desam, bunga ko‘p vaqt kerak bo‘ladi! Lekin imkon boricha ba’zilari haqida qisqacha aytib ketaman.
Bilasizmi, meni eng hayratlantirgani Parijdagi musulmon muhojirlar qarorgohi bo‘lgan. Suriya va har xil joylardan kelganlarning chodirlari alohida qilib qo‘yilgan edi. Mana shuncha musulmon davlatlari turib, Yevropa mamlakati ularga boshpana bergani meni qattiq ajablantirgan.
Qiziq voqealarga kelsak, sarguzashtlar bu yerga kelganimning uchinchi kunidan boshlangan. O‘shanda tobim qochib, haroratim ko‘tarilgan. Lekin mehmonxona narxi qimmatligi uchun shu holatda ham uy qidirishga majbur bo‘lganman.
Oxiri bir kvartiraga joylashganman. Uyning har bir xonasida 12 nafar odam turar edi. Biroq har nening bir yaxshiligi bo‘ladi, deganday ijarada turli qit’alardan kelgan ilk xorijlik do‘stlarimni orttirganman.
Foto: Humoyun Madaminov arxividan
Keyinroq Parij markazidan uy chiqib qolgan. Ijaraning narxi odatdagidan ancha arzonligini ko‘rib, o‘ylab o‘tirmay kvartiraga yetib bordim.
Ammo uyning egasini ko‘rib, xato qilganimni tushundim. Sababi u har xil qiliqlari qilar, ayniqsa, tishlarini g‘ichir-g‘ichir qilib, bir-biriga urib ketardi. Boshida hazillashyaptimi, deb o‘yladim.
Biroq meni yana ham qo‘rqitgani — xonaning devorida erkaklarning har xil a’zolari, ya’ni nerv nuqtalari ko‘rsatilgan suratlar osilgan edi. Yana xonaning o‘rtasida xuddi shifoxonalardagi kabi bitta karavot bor edi. Ochig‘ini aytsam, dunyo ko‘zimga tor ko‘rinib ketgan.
Keyin pastga tushib, qo‘shnilardan u haqida so‘raganman. Ular uy egasining aqli nosog‘lom ekanligini, uydan darhol ketishimni, u bilan aslo birga turmasligimni aytgan.
Nima qilishimni bilmay qolganman. Tasavvur qiling, hech kimingiz yo‘q. Qayoqqa, kimga murojaat qilishni bilmaysiz. Agar birga tursak, urishib qolsak, jahlda uni biron nima qilib qo‘ysam, nima bo‘ladi, deb o‘ylab, bu uyda qolmaslikka qaror qilganman.
Afsuski, unga nima deb bahona aytishni bilmasdim. Oxiri kiyimlarimni yuvishga berish uchun dadam bu yerga kelayotganini aytib, uydan yuklarim bilan chiqib ketganman.
Pastga tushib ketayotganimda u eshikni yopishdan oldin “qaytib kelasiz-a?”, deb so‘ragan. Men “ha, albatta”, deb qadamlarimni tezlatganman.
Bilasizmi, bino tarixiyligi uchun zinapoyalari judayam tor, aylana edi. Qancha tezlashganim sari xuddiki kimdir orqamdan quvib kelayotgandek bo‘lavergan. Axiyri, undan qutulganman.
Keyinroq yana boshqa joydan yashashga uy topganman. Bir muddat armanistonlik yigit bilan turganman. Unda o‘zbeklarga nisbatan qandaydir yomon qarash bor edi. Tabiiyki, munosabatlarda ko‘plab murosasizliklar bo‘lgan. U yerdagi hayotim haqida kitob yozsam arziydi.
Xullas kalom, bir yil davomida turli sabablar bilan besh marta ko‘chishimga to‘g‘ri kelgan.
Foto: Humoyun Madaminov arxividan
Fransuzlar erkinlikni birinchi o‘ringa qo‘yadigan xalq
Fransuzlar chiqishuvchan, odobli va xushmuomala xalq. Odamlarning bir-biriga munosabati, hurmati juda kuchli.
Biror yoqmaydigan harakat qilsangiz ham, darrov sizga qo‘pol muomala qilmaydi. Ular bilan tanishish juda oson. Menga fransuzlarning ochiqligi, dangalligi yoqadi.
Bu yerda namoyishlar juda ko‘p bo‘ladi. Chunki fransuzlar erkinliklarini birinchi o‘ringa qo‘yadigan va buni qattiq talab qiladigan millat. Biror nima bo‘lib qolsa ham, tezda to‘planib namoyish o‘tkazaveradi.
Kelganimda “sariq jiletli”lar tomonidan ish tashlash boshlangan. Deyarli ikki oy davomida transportlar ishlamagan. Undan keyin pandemiya boshlandi. Ko‘chaga ko‘p chiqishga imkon bo‘lmadi.
Fransuzlarning ruslar, turklar va xitoyliklarga nisbatan munosabati yaxshi emas. Ayniqsa, xitoyliklarni yomon ko‘rishadi. Chunki ular sal qo‘polroq xalq.
Qolaversa, xitoyliklar bu yerda ko‘p. Sekin-sekin daromadli sohalarni egallab olishyapti. Masalan, barlarning aksariyati xitoyliklarga tegishli. Keyin Parijda China town degan joy bor. U yerdagi hamma narsa, hatto do‘konlardagi mahsulotlar ham xitoycha.
Foto: Google Images
Fransiyada eng ko‘p yeyiladigan narsa bu kartoshka fri va sir. Sutli mahsulotlarni juda yaxshi ko‘rishadi.
Ob-havosiga kelsak, haftaning besh kuni yomg‘ir bilan o‘tadi. Qolgan ikki kunida ham quyosh chiqmaydi.
Deyarli har qadamingizda kutubxona mavjud. Eng asosiysi, ular kitoblar va o‘quvchilarga to‘la.
Ha aytgancha, Fransiyada 6 million atrofida musulmon istiqomat qiladi. Do‘konlarda halol mahsulotlar uchun alohida bo‘limlar mavjud. Shuningdek, har qadamda halol go‘sht sotadigan qassobxonalar, turklar ochgan restoranlar bor.
Fransiyadagi masjidlar soni ikki mingtadan oshar ekan. Ularning asosiy qismini musulmonlarning o‘zlari qurgan.
Men yashaydigan joyning atrofida uchta masjid bor. Ma’lumotlarga qaraganda, hozirda so‘nggi mojarolar tufayli ularning ba’zilarini yopish haqida yoki mablag‘ keladigan joylarini to‘sib qo‘yish bo‘yicha ishlar olib borilyapti.
Lekin afsuslar bo‘lsinki, bu yerda musulmon madaniyatiga to‘g‘ri kelmaydigan boshqa ko‘plab muhitlar ham bor.
Talabalarning ishlashiga ruxsat bormi?
Talabalarning ishlashiga ruxsat bor. Mamlakat qonunlariga ko‘ra, haftasiga 20 soat deyiladi, lekin 18 soatdan ortiq ishlash mumkin emas.
Bu yerda ishga takliflar juda ko‘p. Bunga oid maxsus saytlarga kirib, ish takliflari (qanday ish, necha soat, maoshi) bilan tanishishingiz yoki o‘zingiz e’lon berishingiz mumkin.
Agar siz ish beruvchiga to‘g‘ri kelsangiz, suhbatga chaqirilasiz. Unda asosan siz yuborgan hujjatlaringiz asosida savollar beriladi.
Foto: Humoyun Madaminov arxividan
O‘zim misolimda aytsam, Allohga shukur, menda ish topish qiyin bo‘lmagan. Internetdagi Studentjob Fr-Jobetudiant_Indeed-l’Etudiant saytiga rezyume (CV) va motivatsion xat (Lettre de motivation)ni joylashtirganman.
Saytga rezyume joylashtirganimdan so‘ng, oradan ikki haftalar o‘tib, McDonald’s’dan bog‘lanib, suhbatga chaqirishgan. Suhbatdan yaxshi o‘tib, 14 kundan so‘ng ish boshlaganman.
Bu yerda oyiga 70 soatlik shartnoma asosida ishlayman. Oyligim 800-900 yevroga yaqin. Ammo 300 yevroga yaqini soliq va sug‘urtalarga chiqib ketadi. Oylikning qo‘lga tegishi 550-620 yevro atrofida.
Aslini olganda, McDonald’s’ga o‘xshagan kompaniyalar aynan muhojirlarga moslashgan ishxona bo‘lib, asosan, chetdan kelganlarni ishga oladi va ishga kirish uchun fransuz tilini mukammal bilish talab qilinmaydi.
McDonald’s’da ish judayam qizg‘in. Birinchi kirgan xodim ishni oshxonadan boshlaydi. Men ham boshida gamburger tayyorlaganman. Oradan 4-5 oy o‘tib, xodim zerikib qolmasligi uchun boshqa bo‘limlarga o‘tkazib ishlatishadi.
Keyin ishda katta-kichik, degan narsa yo‘q. Qonunga qarab ish ko‘raverishadi.
Fransiya universitetlariga kirish haqida
Avvalambor bir narsani aytib o‘tishim lozim, har bir oliygohga kirish jarayoni har xil kechadi. Oliygohning nufuzi ortgan sari unga kirish jarayoni ham qiyinlashib boraveradi.
Mening universitetim Fransiyadagi eng kuchli oliygoh hisoblanadi. Dunyo miqyosida kuchli 50 talikdan joy olgan.
Kirish uchun til bo‘yicha sertifikat, maktabdagi baholar va motivatsion xat kabi hujjatlar so‘raladi.
Foto: Google Images
Fransiyaga borishning eng oson yo‘li
Bu yerga til kurslariga hech qanday muammolarsiz kelish imkoniyati bor. Ammo men yoshlarga bu yo‘lni tavsiya qilmayman. Birinchidan, til kursiga kelgan odam ishlolmaydi. Ikkinchidan, til kurslari juda qimmat — yiliga 10 ming yevro turadi. Bundan tashqari, Fransiya — yashash uchun qimmat davlat. Bir oy yashashning o‘ziga 700-800 yevrodan ko‘p pul ketadi. Ishlamagan odam o‘qish puli, yashash xarajatlari bilan ota-onasini qiynab qo‘yishi mumkin.
Kelish istagida bo‘lganlar men kabi xususiy biznes maktablariga kirib kelgani ma’qul. Sababi ham ishlab, ham o‘sha xususiy maktab hisobidan til kurslariga qatnasangiz bo‘ladi.
Talabalarga ishlashni tavsiya qilmayman
Chunki bizga o‘xshab, universitetda o‘qish to‘rt yil davom etmaydi. Fransiyada xorijlik talabalar uchun shunday sistema ishlab chiqilgan. Ya’ni har o‘quv yili yakunida hukumatga borib, baholaringizni ko‘rsatasiz va ular so‘ragan hujjatlarini taqdim etasiz.
Bu ularni qoniqtirsa, sizga yana bir yilga vizangizni yangilab beradi. Agar yiliga ish soatingiz 900 soatdan oshib ketsa yoki o‘qishga bormay imtihondan yiqilsangiz, baholaringiz past bo‘lsa, vizadan ayrildim, deyavering.
Shuning uchun talabalarga ishlashni tavsiya qilmayman. Ortiqcha muammolar bo‘lmasligi uchun universitetga kirdimi, o‘qish kerak!
Xorijliklarga beriladigan yordam pullari haqida
Fransiya hukumati talabalarga bunday talablar qo‘yganiga yarasha xorijliklarga moddiy tomondan yordamini ayamaydi. Masalan, Kaft nomli yordam pullari bilan daromadingiz va uyingizning holatiga qarab ijara haqining 20-30 foizi qoplab beradi.
Misol uchun, bir oyga ijara haqi 600 yevro bo‘lsa, uning 200-250 yevrosi to‘lab beriladi. Agar u uy qimmatroq bo‘lsa, pul miqdori yana ham oshadi.
Yana bir qiziq fakt. Agar ishlasangiz, yordam puli yanayam ko‘p bo‘ladi. Ishlamasdan yordam so‘rasangiz, aksincha kam beradi.
Bundan tashqari, yeb-ichishdan qiynalayotgan talabalarga hokimiyat tomonidan har oy tekin talon beriladi. U bilan maxsus bozorchalarga borib, 80 yevrogacha mahsulot va oziq-ovqat sotib olish mumkin.
So‘raladigan hujjatlari ham oddiy. Uy shartnomasi, tug‘ilganlik haqidagi guvohnomaning fransuzcha tarjimasi kerak bo‘ladi. Agar tarjima varianti bo‘lmasa, O‘zbekiston elchixonasiga borsangiz, 45 yevroga tayyorlab berishadi.
Kelayotganlarga maslahatim, O‘zbekistondayoq barcha kerakli hujjatlarni fransuzcha tarjimasini qildirib kelgan ma’qul. O‘zlariga arzonroq tushadi.
Foto: Humoyun Madaminov arxividan
Fransuz tilini qanday qilib tez o‘rganish mumkin?
Ochig‘ini aytsam, tilni o‘rganish men uchun oson bo‘lmagan. Repetitorga bormay qo‘yganimdan so‘ng o‘zim mustaqil tayyorlanishni boshlaganman.
Doim darajamdagi kitoblarni o‘qib, tarjima qilardim va kuniga 50 tadan so‘z yodlardim. Bir hikoya o‘qisam, uning audiosini ham eshitib, talaffuzini yodlardim.
To‘g‘ri, ancha paytgacha tushunmasdan jahlim chiqardi. Ammo o‘zimni majburlab o‘qiyverardim, roliklar ko‘raverardim.
Aksariyat til o‘rgatuvchilar, qo‘shiqlar eshitishni tavsiya qiladi. Ammo tilni mustaqil o‘zlashtirgan odam sifatida buni vaqtni bekorga ketkazish, degan bo‘lardim. Chunki musiqada o‘rganadigan narsa yo‘q. Uning o‘rniga hikoya eshitganingiz, o‘qiganingiz foydali.
Tilni endi o‘rganishni boshlagan paytlarim o‘quv markaziga “diplomatiya”dan talabalar kelar edi. Ayrimlari 10 yildan beri fransuz tilini o‘rganayotganini aytardi. Ammo B1 darajasi ham yo‘q edi. Ba’zilari tilga ixtisoslashgan maktabni bitirsa-da, imtihonlardan o‘tolmasdi.
Men o‘rganayotganimga 1,5 yil bo‘ldi. Lekin Allohga shukr, til darajam — C1.
Nazarimda tinmay kitob o‘qiyverganim va eng muhimi, o‘sha muhitda yashaganim menga katta foyda bergan.
Qaysi til bo‘lishidan qat’i nazar, agar odam nima uchun o‘rganayotganini, bilganlari uning hayotiga qanchalik kerakligini to‘liq anglay olsa, tilni juda tez o‘zlashtiradi.
Qolaversa, ishonch bilan ayta olamanki, hozirgi paytda internet qulayliklaridan foydalanib murabbiysiz ham bemalol tilni o‘rganish mumkin.
Maqsadim — BMTda ishlash
Maqsadim Fransiyada bakalavrni tamomlab, Parijda joylashgan YuNESKO qarorgohida bir muddat tajriba orttirish. Keyin magistraturani Angliyada davom ettirmoqchiman. Nasib bo‘lsa, o‘qishni bitirib, Amerikada Birlashgan Millatlar Tashkilotida ishlashni niyat qilganman.
Xonzodabegim A’zamova suhbatlashdi.
- “Grant yutish uchun Eynshteyn bo‘lish shart emas”. 100 ming dollar grant yutib, Yevropaning 3 universitetida tahsil olayotgan o‘zbekistonlik talaba hikoyasi
- “Ta’lim tizimidagi adolatsizliklar sabab O‘zbekistondan ketganman”. Hindistonda yashayotgan va Bollivudda rol o‘ynagan qashqadaryolik yigit hikoyasi
- “Chet elda faqat boylarning bolasi o‘qiydi deyishardi”. Yevropaning yarmini kezgan va Polshada dasturchilikka o‘qiyotgan o‘zbekistonlik talaba hikoyasi
- “Agar o‘zbeklar Iordaniya haqida bilganidami, jon deb kelgan bo‘lardi”. Ammanda tahsil olayotgan o‘zbekistonlik Fadriyya Farhod hikoyasi
- Barchaga bag‘rini ochgan Shvetsiya nega o‘zbekistonliklarni qabul qilmayapti? Shvetsiyada sakkiz yildan beri yashayotgan Aisha Aliyeva hikoyasi“
- Hayotimizni yaxshilash uchun Portugaliyaga kelganmiz”. Portugaliyada o‘z biznesini yo‘lga qo‘ygan o‘zbekistonlik ayol hikoyasi
- “Bir yilda o‘rtacha 15 daqiqa elektr o‘chishi mumkin”. Daniyada yashayotgan o‘zbekistonlik ayol bilan suhbat
- Rossiyaga o‘qishga borgan talabani qanday hayot kutmoqda? O‘zbekistonlik Zarnigor Omonillayeva hikoyasi
- Google’da ishlayotgan o‘zbek yigiti nima uchun O‘zbekistonga qaytmoqchi emas?
Tarixga nazar! Fransiyaning XXI asrdagi mustamlakachilik siyosati
Fransiya hozirgi kunda ham 20 ga yaqin Afrika mamlakatlarida, bu mamlakatlar mustaqil, ularning o‘z bayrog‘i, madhiyasi va chegaralari bor bo‘lsa-da, hukmronlik qilmoqda. Fransiya XXI asrdagi mustamlakachilik siyosatini o‘zgartirib, barcha sobiq koloniyalariga “shartli mustaqillik” taqdim etdi. Shartli mustaqillikni nima ekanligini quyida o‘rganib chiqamiz.
Fransiya Jazoirni tark etganda, prezident de Goll shunday degan edi:
“Biz Jazoirni tark etamiz, ammo o‘z o‘rnimizda qoldirgan hukmron elita bizning manfaatlarimizni bizdan ko‘ra yaxshiroq himoya qiladi”.
Barcha sir shu so‘zlarda yashiringan edi
Fransiya o‘nlab yillar davomida Afrikaning 20 ga yaqin davlatini talon-toroj qilib, o‘zi farovon yashadi. Ular Ikkinchi Jahon urushidan keyin endi ushbu mustamlakalarni ushlab tura olmasliklarini angladilar. Va ular yangi mustamlakachilik uslubiga o‘tishga qaror qildilar: “shartli mustaqillik”. Bu to‘liq illyuziya edi.
Fransiya o‘z mustamlakalarini tark etganida, ulardan 3 ta narsa talab qilgan:
Rasmiy tili fransuz tili bo‘lishi, Fransiya ta’lim tizimini barpo etilishi, konchilik siyosati, pul tizimi va huquqiy tizim Fransiya aytganidek bo‘lishi.
Hamma mustamlakalar rozi bo‘ldi. Qabul qilmaganlar esa, kuch ishlatish, qotillik va shantajga duchor bo‘ldi.
Fransiya ushbu mamlakatlarda fransuz tilini yoyish uchun juda ko‘p harakat qildi. Ular fransuz tili orqali fransuz madaniyati va Fransiyaga yaqinlik hissini tarqatishdi. Hatto yeyishga non topolmagan qishloqlar aholisiga fransuz tilini o‘rganish uchun kitoblar berildi. Til – manqurtlashtirish uchun asosiy vosita ekanligiga e’tibor kuchaytirildi.
Fransiya Senegal, Chad, Niger, Gvineya, Kamerun, Jazoir, Tunis, Kongo va Kot-d’Ivuar singari davlatlarda yangi fransuz radiokanallarini, kitoblarini, telekanallarini, jurnallarini va o‘yinlarini yaratdi.
Ushbu mamlakatlarda fransuz tilida mamlakatning ona tilidan yaxshiroq gapirishadi. Shunday qilib, fransuz tilida gapirish mukammallik va ustunlik sifatida qabul qilinadi. Ushbu tushunchani Fransiya singdirdi. Ular mamlakatni boshqarish va ularni ekspluatasiya qilish uchun o‘zlari yaratgan ta’lim tizimida o‘qitilgan odamlarni olib kelishda davom etishdi.
Fransiya tomonidan Jazoirga tayinlangan fransuz gubernatori shunday degan:
“Biz jazoirliklarni toki ular Qur’on o‘qir ekan va arab tilida gaplashar ekan, ularni mag‘lub eta olmaymiz. Ularning qo‘lidan Qur’onni va arab tilini olib tashlashimiz kerak”.
Ular ushbu siyosatni Jazoirda amalga oshirdilar.
Fransiya Afrikada Frankofoniya uyushmasini tuzdi. Frankofoniya fransuz tilida gaplashuvchi mamlakatlar uyushmasi. Ushbu mamlakatlar rahbarlari Fransiya rahbarligi ostida muntazam ravishda uchrashib, amalga oshiriladigan siyosatni belgilaydilar.
Til yordamida qanday qilib mamlakatlarni zabt etish mana bunday bo‘ladi!
Fransiyaga Afrikani iqtisodiy nazorat ostida ushlab turishga imkon beradigan eng muhim omil – bu Fransiyaning mustamlaka franki (CFA) –Fransiya pul tizimi. “CFA”ning eng kichik muxoliflari yo korrupsiyada ayblanib qamoqqa tashlangan yoki o‘sha mamlakatlarda tartibsizliklar boshlangan.
CFA dasturining natijalari chindan ham dahshatli. Gvineya-Bisau, Ekvatorial Gvineya, Burkina-Faso, Benin, Niger, Mali, Senegal, Togo, Gabon, Chad, Kongo, Kamerun va Markaziy Afrika Respublikasi kabi mamlakatlar tomonidan qo‘llanilayotgan CFA dasturi bu mamlakatlarni qashshoq va umidsiz holda qoldirgan.
Fransiya hukumati Afrika davlatlarining suverenitetini ochiqchasiga cheklaydi, ularning ichki ishlariga bevosita ta’sir o‘tkazadi. Va buni xalqaro shartnomalarda mustahkamlangan mexanizmlar orqali qonuniy ravishda amalga oshiradi.
“Xudoga shukurki, bizning hamyonimizdagi pullarning aksariyati biz asrlar davomida ekspluatasiya qilib kelgan Afrikadan keladi”, degan edi Fransiyaning sobiq prezidenti Jak Shirak.
Afrika mamlakatlarining jami oltin-valyuta jamg‘armasi 14 milliard dollardan oshadi, Fransiya uning deyarli 10 milliard dollarni o‘z ixtiyoriga oladi. U ularni o‘z xohishiga ko‘ra tasarruf etish, sarmoya kiritish va foizlar bilan qarz berish huquqiga ega. Shu jumladan afrikaliklarning o‘zlari ham Fransiyadan qarz so‘rasalar, Fransiya Moliya vazirligining hurmatli janoblari ularga tijorat stavkalari bo‘yicha qarz berishadi.
To‘g‘ri, Fransiya CFA mamlakatlariga qarzlarni faqat Fransiyada ishlab chiqarilgan tovarlarni sotib olishga sarflash sharti bilan beradi va Afrika hukumatlari fransuz kompaniyalari ishiga ustuvor ahamiyat berishadi. “Total” va “Orano” kabi fransuz transmilliy korporasiyalari neft, gaz, uran, olmos, oltin va temirga boy bo‘lgan sobiq mustamlakalarining tabiiy boyliklarini o‘zlashtirish bo‘yicha eksklyuziv huquqlarga ega.
Fransiya hukumati ularning aralashuvi tufayli mamlakatlar barqaror valyutalarga ega bo‘layotganligini iddao qilsa-da, Frank zonasiga a’zolik uzoq davom etgan turg‘unlikda bo‘lgan Afrika iqtisodiyotiga halokatli ta’sir ko‘rsatmoqda. Valyuta ittifoqining 7 mamlakati dunyodagi eng qashshoq bo‘lib qolmoqda va ularning aholisining 2/3 qismi kuniga 2 dollardan kamiga yashashga majbur.
Fransiya 1961 yildan beri Afrikaning 14 mamlakati milliy valyutasi va zaxiralarini o‘zida saqlab kelmoqda!
Fransiya ushbu mamlakatlardan har yili 500 milliard dollar oladi. Markaziy banklar Fransiya tomonidan nazorat qilinadi. Ushbu mamlakatlar o‘z pullariga egalik qila olmaydi. Ularga faqat pullarining 15 foizini olishga ruxsat berilgan.
Ushbu mamlakatlarning barcha asosiy iqtisodiy aktivlari fransuzlar qo‘lida. Masalan, Kot-d’Ivuarda fransuz kompaniyalari suv, elektr energiyasi, telefon, transport, portlar va yirik banklar kabi barcha asosiy xizmatlarni nazorat qiladi. Shuningdek, savdo, qurilish va qishloq xo‘jaligida ham fransuzlar qo‘lida.
Ushbu Afrika mamlakatlari Fransiyaning davlat xaridlari manfaatlarini himoya qilishlari va fransuz kompaniyalariga ustuvor ahamiyat berishlari kerak. Fransuz kompaniyalari davlat shartnomalarida eng yuqori ustuvorlikka ega. Agar bu shartlar bajarilmasa, ular qattiq jazolanadi.
O‘ylab ko‘ring: hatto fransuz mustamlakalaridan birining fuqarosi boshqa mamlakatga borishni xohlasa, u yerga Parij orqali borishi kerak edi. Turli mamlakatlar aviakompaniyalarining kuchayishi bilan afrikaliklar turli yo‘nalishlardan foydalanishni boshladilar va Fransiyadan boshqa mamlakatlar ham mavjudligini kashf etdilar.
Bugun Turkish Airlines butun Afrika bo‘ylab parvoz qilmoqda. Endi barcha transferlar Istanbul orqali amalga oshiriladi. Bu Fransiyaning vaqti-vaqti bilan Turkiyaga qarshi hujumlarining sabablaridan biridir. Fransuzlarga juda noqulay bo‘lib qoldi.
Gvineya musulmonlari yetakchisi Seku Ture Fransiya mustamlakasini tark etib, o‘z davlatini to‘la mustaqillikka olib borishga qaror qilganida, Parijdagi fransuz mustamlakachilar elitasi g‘azablanib, Gvineyadagi fransuz ma’muriyati mamlakatdagi hamma narsani yo‘q qildi: Gvineya talon-taroj qilindi.
Togo Respublikasi Prezidenti Silvanus Olimpio CFA tarkibidan chiqib, o‘z pullarini chop etishga qaror qildi. U 1963 yilda, o‘z mamlakati pullarini bosib chiqargandan uch kun o‘tib, o‘ldirildi. Fransiya uni o‘ldirib, boshqa mamlakatlarni ham qo‘rqitib qo‘ydi.
Mali Respublikasi prezidenti Modibo Keyta ham CFA tarkibidan chiqishga qaror qildi. U 1968 yilda fransuzparast askarlarning to‘ntarishi bilan ag‘darilib zararsizlantirildi. Fransiya hech qachon afrikaliklarga o‘zlarining pul tizimlaridan, CFAdan chiqishga hech qachon yo‘l qo‘ymagan.
So‘nggi 50 yil ichida Afrikaning 26 davlatida 67 ta davlat to‘ntarishi sodir bo‘ldi. Ularning aksariyati Fransiyaning sobiq mustamlakalari bo‘lgan mamlakatlar. Ushbu to‘ntarishlar va suiqasdlar tufayli Fransiya hukmronlik qilishda va mamlakatlarni ekspluatasiya qilishni davom etmoqda.
1992 yilda fransuzlarga qarshi musulmonlar Jazoirda FIS (Islomiy Najot fronti) nomli partiyani tashkil qilib, saylovlarda katta ustunlik bilan g‘alaba qozonganida, Fransiya harbiylarni davlat to‘ntarishini amalga oshirishga va Jazoirda 200 ming kishini o‘ldirishga majbur qildi. Bu yaqinda sodir bo‘ldi. FIS rahbari professor Abbos Main hibsga olingan.
Mustaqillik sobiq mustamlakalar uchun illyuziya bo‘lgan. Fransiya ushbu mamlakatlarda ta’lim, iqtisod va huquq tizimini o‘rnatdi, qo‘g‘irchoqlarni tayinladi va tark etdi. Har yili Fransiyaning Afrikadagi sobiq mustamlakalarida ozodlik va mustaqillik kunini nishonlaydilar. Fransuzlar esa avvalgidan ham ko‘proq talashni davom ettirmoqda.
Uzoq 1957 yilda, o‘sha paytdagi Adliya vaziri, kelajakdagi Fransiya Prezidenti Fransua Mitteran shunday deb yozgan edi: ” XXI asrda Afrikasiz Fransiyaning tarixi bo‘lmaydi”. Va buni, uning oldidagi har bir Fransiya prezidenti singari, Emmanuel Makron ham yaxshi tushunadi.
Ona tili – millat xazinasi hamda dunyoda keng tarqalgan eng ommabop tillar o’ntaligi
Ona tili – millatning ruhi, uning ko’zgusidir. Til – davlat timsoli, mulki. Tilni asrash, rivojlantirish – millatning yuksalishi demakdir. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo’yilgan. Ya’ni ona tilimiz mustaqil davlatimizning Bayrog’I, Gerbi, Madhiyasi bilan bir qatorda turadigan, qonun yo’li bilan himoya qilinadigan muqaddas davlat ramzi hisoblanadi.
Bundan roppa-rosa 30 yil muqaddam o’zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan edi. Bu o’z davrida tom ma’noda olamshumul voqea bo’lgan edi. Chunki, Beruniy, Ibn Sino, Al Xorazmiy, Alisher Navoiy, Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Bobur Mirzo kabi buyuk siymolarni yetishtirgan xalqning tili yo’qolish arafasiga kelib qolgan edi. Mustaqillikka ilk qadamlar tashlanayotgan davrdayoq birinchi prezidentimiz I.A. Karimov tashabbusi bilan o’zbek tiliga davlat maqomini berish masalasi kun tartibiga qo’yilib, bu ish amalga oshirilgan edi. Shunday qilib, 1989 yil 21 oktyabr sanasida ona tilimiz-o’zbek tiliga davlat maqomi berildi. Bu mamlakatimiz, yurtdoshlarimiz hayotidagi unutilmas, tarixiy voqeaga aylandi.
O’zbek tiliga davlat maqomining berilishi va har yili 21 oktyabrning mamlakatimizda til bayrami sifatida keng nishonlanishi ona tilimizga bo’lgan cheksiz hurmat, ma’naviyatimizga, millatimizga bo’lgan yuksak e’tibor namunasidir.
Til- millat qiyofasining bir bo’lagi, ma’naviy boyligidir. Til nafaqat muomala vositasi – balki xalqning madaniyati, urf-odati, uning turmush tarsi, tarixidir. Turli xalqlarning tillariga hurmat esa o’z navbatida o’zaro tushunishni, muloqotlarga imkon yaratadi.
Fursatdan foydalanib, bugungi maqolamizda dunyoning eng ommabop tillari haqida ham ma’lumotlar berib o’tamiz. Dunyoda 7000 dan ortiq tillar mavjud bo’lib, quyida shulardan eng ommaboplari haqida tanishib o’tishingiz mumkin.
10-o’rin. Fransuz tili – 150 mln odam so’zlashadi
Dunyoning 53 ta mamlakatida fransuz tilida so’zlashiladi, shulardan biri Frantsiya. 150 mln odam bu tilda so’zlashadi. Fransuz tili ko’pgina xalqaro tashkilotlarning rasmiy tili hisoblanadi: masalan, Yevropa Ittifoqi, Xalqaro olimpiya qo’mitasi, BMT va boshqalar.
9-o’rin. Indoneziya tili – 200 mln. odam so’zlashadi
Dunyoning 16 ta mamlakatida, shu jumladan Indoneziyaning o’zida ham Indoneziya tilida so’zlashiladi. Bu til Sharqiy Timor – 13 ming orolchalardan iborat bo’lgan orol mamlakatda ham rasmiy til maqomiga ega.
Indoneziya tili 20-asrning boshlarida malay tili negizida shakllandi va hozirgi kunda malay tilining keng tarqalgan dialekti hisoblanadi.
8-o’rin. Portugal tili – 240 mln. odam soz’lashadi
Portugal tilida dunyoning 12 ta mamlakatida so’zlashadilar. Shi bilan birga u Braziliyaning rasmiy tili ham hisoblanadi.
12 asrda Portugaliya Ispaniyadan mustaqil bo’lib chiqdi va dengiz yo’llari orqali o’z sarhadlarini kengaytira boshladi hamda Braziliya, Angola, Makao, Mozambik, Venesuela kabi mamlakatlarda o’z mustamlakalarini o’rnatdilar. Portugaliyaliklar shu tariqa o’z ona tillarini dunyoda tarqalgan tillardan biriga aylantira oldilar. Portugaliya tili Evropa Ittifoqi va yana boshqa xalqaro tashkilotlarning rasmiy tillaridan biri hisoblanadi.
7-o’rin. Bengaliya tili – 250 mln.odam so’zlashadi
Bengaliya tili Bangladesh va Hindistonning ba’zi shtatlarida muomala vositasi hisoblanadi. Bunda Bangladesh uchun u rasmiy til hisoblansa, Hindistonda u shunchaki ommabopligi bo’yicha ikkinchi o’rinda turadi.
6-o’rin. Rus tili – 260 mln. odam so’zlashadi
Dunyoning 17 ta mamlakatida rus tilida so’zlashadilar. Rus tili Rossiyaning rasmiy tili bo’lish bilan birga Qozog’iston, Belarus, Qirg’iziston hamda Turkmanistonning ham rasmiy tili hisoblanadi. Rus tili shuningdek, Ukraina, Latviya va Estoniyada ham keng, sobiq Sovet Ittifoqi tarkibida kirgan boshqa davlatlarda esa kamroq tarqalgan.
Rus tilui BMT ning oltita rasmiy tillaridan biri bo’lib, Yevropada eng keng tarqalgan til hamda dunyo bo’yicha eng keng tarqalgan slovyan tili hisoblanadi.
5-o’rin. Arab tili – 267 mln. odam so’zlashadi
58 ta mamlakat aholisi arab tilida so’zlashadi. Arab tilida so’zlashuvchilarning eng ko’pi Saudiya Arabistoni, Iroq, Quvayt, Suriya, Livan, Iordaniya va Misrda yashaydilar.
Arab tilining dunyo bo’yicha keng tarqalishining sabablaridan yana biri – bu musulmonlarning muqaddas kitobi Qur’ondir. 1974 yilda esa arab tili BMT ning oltinchi rasmiy tili, deb belgilandi.
4-o’rin. Ispan tili – 427 mln. odam so’zlashadi
Ispan tilida so’zlashuvchi mamlakatlar soni 31 tani tashkil etadi. Ispan tili o’rta asrlarda Ispaniyada shakllandi hamda Buyuk geografik kashfiyotlar davrida dunyo bo’ylab tarqala boshladi. Ispan tili BMT, Yevropa Ittifoqi, Janubiy Amerika millatlari Ittifoqi kabi bir qancha xalqaro tashkilotlarning rasmiy tili hisoblanadi.
3-o’rin. Hindi tili – 490 mln. odam so’zlashadi
Hindiston, Nepal, Bangladesh hamda Pokiston kabi mamlakatlarning aholisi hindi tilida so’zlashadi.
Ko’pchilikning taxminiga ko’ra, yaqin kelajakda ushbu tilda so’zlovchilarning soni yanayam ko’payib, xitoy tilida so’zlashuvchilkardan ham ko’payib ketadi. Biroq bu shunchaki taxmin, xolos. Haqiqatga qanchalik to’g’ri kelishini vaqt ko’rsatadi.
2-o’rin. Ingliz tili – 600 mln. odam so’zlashadi
Ingliz tili dunyoning judayam ko’pgina davlatlarini qamrab olgan. 106 ta mamlakat aholisi ushbu tilda so’zlashadi. Buyuk Britaniyada ingliz tili asosiy va rasmiy til hisoblanadi. Bundan tashqari Hindiston, Irlandiya, Yangi Zelandiya, Kanada va Filippinda o’zlarining ona tillaridan tashqari ingliz tili ham qo’shimcha rasmiy til hisoblanadi.
1-o’rin. Xitoy tili – 1,3 mld. odam so’zlashadi
Xitoy tili Xitoy Xalq Respublikasi, Tayvan va Singapurning rasmiy tili hisoblanadi. Dunyo bo’yicha 1,3 mld odam shu tilda so’zlashadi, shuning uchun u keng tarqalgan dunyo tillari ro’yxatida birinchi o’rinni egallab turibdi.
Xitoy tili dunyodagi eng qiyin til hisoblanadi, lekin shunga qaramay u BMT ning oltita rasmiy tillari qatirodan joy olgan.