Boshlang’ich sinf o’qituvchisi Ro’ziyeva Zebo Nuriddinovnaning 4- “A” sinfda «Tovushlar va harflar» mavzusida o’tkazgan ochiq dars ishlanmasi
Maqsad : Ta’limiy maqsad: bo`lish haqida bilimini mustahkamlash. Bo`lishga doir misol va masalalar yechish. Mulohaza haqida tushuncha berish.
Boshlang’ich sinf o na tili darslarida yozma ish ( diktant, bayon, insho, ijodiy topshiriq ) turlaridan foydalanish
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI. Boshlang’ich sinf o na tili darslarida yozma ish ( diktant, bayon, insho, ijodiy topshiriq ) turlaridan foydalanish . ANDIJON VILOYATI PEDAGOG KADRLARNI QAYTA TAYYORLASH VA MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI. 2 soat amaliy .
Uploaded on Jan 20, 2014
Download Presentation
Boshlang’ich sinf o na tili darslarida yozma ish ( diktant, bayon, insho, ijodiy topshiriq ) turlaridan foydalanish
Presentation Transcript
- O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI Boshlang’ich sinf ona tili darslarida yozma ish (diktant, bayon, insho, ijodiy topshiriq) turlaridan foydalanish ANDIJON VILOYATI PEDAGOG KADRLARNI QAYTA TAYYORLASH VA MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI 2 soat amaliy
- Maqsad: Tinglovchilargaona nili darslariga qo’yilgan talablarni to’la yoritib berish. REJA Ko’rgazma: Rasmli ko’rgazmalar, tarqatma materiallar. Kutilayotgan natija:Ona tili darslarining samaradorligini oshirish, yozma nutqni o’stirish, ona tili faniga mehr-muxabbatni oshirish. Tayanch iboralar:Adabiy, sinonim, kompleks. Ona tili darslariga qo’yiladigan talablar Ona tili daslarining maqsadi va vazifalari Ona tili darslarning turlari Yozma ishlar (diktant, bayon, insho)ni o’tkazish usullari
- Ona tili darslariga qo’yilgan asosiy talablar • O’quvchining onggida fonetik, grammatik va orfografik tushunchalarni shakllantirish • Asosiy fonetik va grammatik tushunchalar yordamida imloviy malakalarini shakllantirish. • Og’zaki va yozma nutq uzviyligi, uygpunligini ta’minlash, muntazam ravishda mavzuga bog’liq holda yozma nutq ustida ishlash: ijodiy matnning mantiqiy jihatdan to’g’riligini, fikr izchilligini, lugpaviy me’yorini ta’minlash. • Mashg’ulotlarda turli didaktik vositalardan to’g’ri va unumli foydalanish: ta’limiy o’yinlar izchilligi va hilma-xilligi, qizqarli bo’lishga erishish • Mavzuni muammoli ravishda yetkazishda turli Noan’anaviy usullardan foydalanish, mashqlarning tizimi va optimal variantlariga ehtibor berish. • O’quvchilarning fikrlash darajasini o’stirib borish: mashg’ulot vositalari mazmunidan kelib chiqib tarbiyaviy jihatlarga ehtibor berish.
- Savod o’rgatish metodikasi. Boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasining asosiy bo’limlari Gramma-tika va imlo metodikasi. O’qish metodikasi O’quvchilar nutqini o’stirish metodikasi.
- “Ajoyib o’qituvchi bo’lgan ona tili bolaga ko’p narsani o’rgatadi . Bola 2-3 yil ichida shuncha ko’p narsa o’rganadiki, kop narsa bilib oladiki, 20 yil qund bilan va metodik jihatdan juda to’g’ri o’qiganda ham, uning yarmicha o’rgana olmaydi. Ona tilining ulug’ pedagogligi ham ana shundadir”. K.D.Ushinskiy
- Boshlang’ich sinflardaona tilidanmashg’ulotlar turiva mazmuni O’qish, yozuv, grammatik materialni o’rganish, kuzatishlar hamda O’quvchilarning ijtimoiy faoliyatlari bilan bog’liq holda ularning og’zaki va yozma nutqini o’stirish. Birinchi sinfga kelgan bolalarga o’rgatish, ya’ni ularni elementar o’qish va yozishga o’rgatish, bu ko’nikmalarni takomillashtira borib, malakaga aylantirish. Adabiy til normalarini, ya’ni imloviy va punktuatsion savodli yozuvni, orfoepik to’g’ri talaffuzni o’rganish, ifodali nutq va stilistik (uslubiy) elementlarni egallash. Grammatika, fonetika, leksinadan nazariy materiallarni o’rganish, tildan ilmiy tushunchalar sistemasini shakllantirish. O’quvchilarni o’qish va grammatika darslari orqali badiiy, ilmiy ommabop va boshqa adabiyotlar na’munasi bilan tanishtirish, ularda adabiy asarni idrok etish ko’nikmasini hosil qilish.
- DARS TIPLARI Yangi bilim berish darslari Takrorlash va umum-lashtirish darslari Mustahkamlash darslari Aralash darslar Bilim, malakalar tekshirish va baholash darslari Bulardan tashqari diktant bayon va insholar yozish darslari ham o’tkaziladi. Har bir dars tipida amalga oshiriladigan vazifalar O’qituvchi diqqat markazida bo’lishi lozim.
- Yangi bilim berish darslari vazifalari: – O’quvchilar ongida muayyan mavzu asosida yangi tushunchalarni hosil qilish; – yangi mavzuni oldin o’tilgan mavzular tizimiga kiritish, o’hshash va farqli tomonlarini ko’rsatish. – yangi mavzuga oid qoida, atamalar mohiyatini ochib berish: – mavzuni amaliy ahamiyatini o’qtirish: – yangi mavzu bo’yicha ma’lumotlarni qathiy izchillikda yetkazish: – shu mashg’ulotning o’zida yangi bilim asosida shakllangan ko’nikmani teksthirib olish. – mavzu ustida ishlashda belgilangan usul, tamoillarga rioya etish. – dars jarayonida O’quvchilar faoliyatini kuchaytirib borish; ularning psixologik xususiyatlarini xisobga olish, fikrlash darajalarini rivojlantirib borish.
- Mustahkamlash darslari vazifalari: – mashg’ulotlarda shakllanadigan ko’nikma, malakalar mehyorini bilib olish: – o’tkaziladigan mashqlar tizimini belgilab ularning bajarilishi izchilligini ta’minlash. • og’zaki va yozma mashq turlarini maqsadga muvofiq o’tkazish, mashqlarning o’yin turlaridan unumli foydalanish. • mustahkamlash davomida O’quvchilarga differentsial va individual ravishda munosabatda bo’lish. • Har bir mashq turining topla va mukammal bajarilishiga erishish. • Mashg’ulot davomida O’quvchilarning mustaqilligini ta’minlash va faolliklarini oshirib borish. • Oshib qolgan vaqt uchun doimo zahirada qo’shimcha mashq bo’lishiga ehtibor berish • O’quvchilar bajargan topshiriqlarni imkon darajasida teksthirib, baxosini izoxlab berish. • Mashqlar davomida O’quvchilarni o’ta toshqtirmaslik uchun Jismoniy harakat o’yinlaridan mehyorida foydalanish.
- Bilim, ko’nikma, malakalarni teksthirish va baholash darslari vazifalari. – teksthiriladigan bilim, ko’nikma va malakalar mehyorini oldindan belgilab olish. – teksthirish shakllari, usullarini aniq belgilab, ularga qathiy rioya etish. – teksthirishni muayyan tizim va izchillikda olib borish. – teksthirish uchun belgilangan savol va topshiriqlarning aniq, puxtaligini ta’minlash. – teksthirishning qiziqarli, o’yin tusidagi turlaridan umumli foydalanish, test, va turli usullarining optimal variantlarini izlash. – teksthirish va baholash davomida O’quvchilarning psixologik va yosh xususiyatlariga jiddiy ehtibor berish: Rag’batlantirish va takbex berishning tahsirli, tarbiyaviy jixatlarini ta’minlash – teksthirish va baxolashning uyg’unligiga erishish. – teksthirish va baholash davomida o’zlashtirishdagi nuqsonlarini bartaraf etib borish.
- Takrorlash va umumlashtirish darslari vazifalari. – takrorlanadigan ma’lumotlar, tushunchalar mehyorini belgilab olish. – takrorlash va umumlashtiruvchi suxbatda qathiy tizim hamda izchillikka rioya qilish – takrorlash va umumlashtirishda muayyan mavzular bo’yicha qo’llangan ko’rgazmali vosita va tarqatma varaqalardan foydalanib borish. – takrorlash va umumlashtirish davomida O’quvchilarning o’zlashtirgan bilimlari va malakalarini hisobga olish, ularni yodga tushirish usullarini qo’llash – takrorlash va umumlashtirishda qo’shimcha mashqlar turlarini og’zaki yoki yozma ravishda o’tkazib borish. – takrorlash va umumlashtirish davomida O’quvchilar faoligini oshirib borish – umumlashtirish yakunida muayyan xulosalarni chiqarish.
- Aralash darslar vazifalari – yangi bilm xajmi, mavzu ustida ishlash bosqichlari, mustahkamlash mashqlar tizimi va O’quvchilarning bilim ko’nikma, malakalarini teksthirish jarayoniga qathiy tartibda rioya qilish. -bosqichlar orasidagi bog’lanish, izchillikda uzilishiga yo’l qopymaslik. – shu mashg’ulotning o’zida muayyan O’quvchilar guruhining bilimlarini teksthirib, baholashga ulgurish – mashg’ulot davomida turli didaktik vositalardan foydalanish – mashg’ulotda O’quvchilarning faolligiga erishish.
- Diktant, bayon va insho yozish yo’llari ham o’ziga xos xarakaterga ega . Bu yozma ishlar mavzularni qay darajada o’zlashtirilganligini hisobga olish uchun olinadi. Har bir yozma ish o’ziga xos usul bilan yozdiriladi. O’quvchilar birinchi sinf savod o’rgatish davridayoq so’zlarni to’g’ri yozish, yozuv taxtasidan va kitobdan ko’chirib yozish malakalarini egallaydilar. Asta-sekin so’z birikmasi, gap va bog’langan nutq tuzish hamda tuzgan gaplarni yozishga o’rganiladilar. O’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini o’stirish maqsadida gramatikaga oid ayrim qoidalar o’rgatib boriladi bu esa qoidalarni puxta o’zlashtirish uchun hizmat qiladi. Boshlang’ich sinf o’quvchilariga gramatikaga oid bilimlarni o’rgatish va ularni nutqlarini o’stirishda yozma ishlar alohida o’rin tudadi. Yozma ishlar ko’chirib yozish, diktant, bayon, insho tarzida amalgam oshiriladi. O’quvchilar sovodhonligini oshirishda foydali mashg’ulotlardan biri diktantdir. Diktant o’tkazishda o’quvchilarning imkoniyatlarini hisobga olish ishda aniqlikka e’tibor berish, soddadan murakkabga boorish muhim ahamiyatga egadir. Shuningdek o’quvchilarni o’z-o’zni teksthirishga odatlantirish kerak. O’quvchi diktant yozishda so’zni harfiy ifodasini ko’rmay eshitish orqali tovushlar majmuasini tasavvur e’tadi, tovushlarni harflar bilan almashlab yozadi.
- Diktantlar maqsadiga ko’ra 2 turli bo’ladi. Ta’limiy Tekshirish Lug’at Saylanma Ko’rsatuv Yoddan yozuv Ta’kidiy Izohli Ijodiy Erkin
- Ta’limiy diktant Diktantning bu turi o’rgatilgan mavzularni mustahkamlash maqsadida yozuv darsining ma’lum bir qismida mashq sifatida o’tkazilib unga alohida soat ajratilmaydi. Tekshirish diktanti Diktantning bu turi o’rganilganlarni o’quvchilar qanchalik o’zlashtirganliklarini sinash va teksthirish maqsadida o’tkaziladi. Bayon Boshlang’ich sinf o’quvchilariga bayon yozdirishdan oldin ishning maqsadi va uyushtirish tartibi belgilab olinadi. Shu bilan berga o’quvchilarning bilimi yosh hususiyatlariga moslab tekst tanlanadi. Og’zaki bayon singari yozma bayonning ham maqsadi o’quvchilarga puxta ta’lim-tarbiya berishdir, shu bilan birga o’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini o’stirish lug’atini boyitishdir. O’quvchilar bayon yozishda o’qilgan tekst mazmunini gapirib berishga tekstdagi asosiy fikrni topa olish, reja tuzish va shu asosida o’z fikrlarini yozma ifodalashga o’rganadilar. Ta’limiy harakterdagi bayonni 1 sinfdan boshlash mumkin 1 sinf o’quvchilar 2 yarim yildan 30-40 so’zli tekst asosida bayon yoza oladilar. O’quvchilarga 1 marta bayon yozdirganda o’qituvchi tekstni doskaga yozib beradi va ana shu tekst bo’yicha savol tuziladi. O’quvchilar shu savollarga doskadagi tekstdan javob topadilar.
- 1-sinfda bayonning quydagi 2 turidan foydalaniladi. 1. Savollarga javob yozish 2. Kalliktiv bo’lib reja tuzish, rejani doskaga yozish va ana shu reja asosida o’quvchilarning mustaqil bayon yozishlari 1-sinfda dastlabki bayon savollargi javob yozishdan iborat bo’lib nechta savol bersa o’shancha javob yozadilar. 1-sinfda o’quvchilarda bayon yozdirishni asosi quyidagi tartibda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 1. Kirish suhbati 2. Bayon tekstini o’qib berish 3. Tekst mazmuni bo’yicha suhbat 4. Tekstni 2 marta o’qib berish 5. Tekstdagi asosiy fikrni aniqlash 6. Tekst mazmuni bo’yicha savollar tuzib doskada yozish 7. Savollar asosida suhbat 8. Bayonni o’quvchilarga yozdirish
- 2-sinf 2-sinfda o’quvchilarga bayon yozdirish 2 xil tartibda olib boriladi. 1. O’quvchi tuzgan reja asosida bayon yozish 2. O’quvchi rahbarligida o’quvchilarning o’zlari tuzgan reja asosida bayon yozdirish. O’quv yilining 1-yarimida bayon rejasini o’quvchi tuzadi. Keyinchalik o’quvchilarning o’zlari mustaqil tuzadilar. Tayyor reja asosida yoziladigan tekst 40-50 yoki 50-60 so’zli bo’lib o’quvchilar oson o’zlashrita oladigan bo’lishlari kerak. 2-sinf o’quvchilariga bayon yozdirishda quydagi maqsadlarga erishish ko’zda tutiladi. 1. Asosiy fikr kim yoki nima haqida borayotganligini bilish 2. Bayyonda bir so’zni takror ishlatavermay uning sinnimlaridan foydalanishni o’rgatish 3. Yozma nutqini o’stirish 4. Imlo hatolarini tuzatish
- Bayon tahliliga quvdagicha e’tibor beriladi. • O’quvchilar ishi haqida umumiy suhbat • Eng yaxshi bayon namunasidan ko’rsatish • Tekstga mos bo’lmagan ortiqcha so’zlarni o’qib eshitirish • Qaysi asosiy fikr tushub qolganligini aytish • Hotolar ustida ishlash
- 3-sinf • 3-sinf o’quvchilarining bayon haqidagi tushunchalari ancha kengayadi. Mustaqil reja tuzib shu reja asosida bayon yoza oladilar. • O’quv yilining 1-yarimidan yoziladigan bayonlar rejasi asosan kalektiv tartibda tuziladi, 2-yarm yildan esa mustaqil reja tuzish talab e’tiladi. Bunda dars quvdagi tartibda tashkil e’tiladi. • O’qituvchi bayot tekstini o’qib beradi mazmun yuzasida savol javob o’tkaziladi. • O’quvchilar reja tuzishga kirishadilar, qiylansalar hikoya ikki marta o’qib beriladi • O’quvchilarning tuzgan rejasini taqqoslash 1-o’quvchi o’qiydi qolganlari o’z rejalarini taqqoslaydilar. • O’quvchilar tuzgan rejalari asosida bayon yozadilar. 4-sinf Bu sinfda bayon yozish farq qilmasada, ko’proq mustaqil beriladi. 90-120 so’zli bo’ladi.
- Boshlang’ich sinflarda insho Insho o’quvchilarning ijodiy ishlaridan biri hisoblanadi. Inshoda o’quvchlar o’zlarining mustaqil fikrlarini, qiziqish va hohishlarini, o’z tushunchalarini ifodalaydilar. O’quvchilar insho yozish orqali quyidagi bilimlarni o’zlashtiradilar Insho uchun material to’plash, kuzatish va asosiy o’rinlarini esalab qolish, bilganlarni yozma ifodalash. So’zlar tanlash va so’zlardan grammatika qoidalari asosida gap tuzish Reja tuzish va fikrlarini reja asosida ifodalash. Tekstni imlo hatolarisiz, tinish belgilariga rioya qilib, Grammatik qoidalariga amal qilib yozish. Bashlang’ich sif o’quvchilari inshosi maqsad va vazifalariga ko’ra turlicha bo’lib, har bir turi o’ziga hos ko’rinishda bo’ladi. Boshlang’ich sinflarda insho yozish uchun quydagi manbalardan foydalanish mumkin. O’quvchilarning kuzatishi, ekskursiya va saylda olgan ta’ssurotlari, o’yin va boshqa faoliyatlari davomidagi tajribalaridan Kitob jurnal, ro’znoma materiallari, o’qituvchi va boshqa kishilardan eshitganlari, tilvezor kino, turli rasm va plakatlardan kuzatganlaridan.
- Insho yozganda quyidagilarga e’tibor beriladi. Voqealarni bir-biriga bog’liq holda ifoda etish. Voqiani sodir bo’lish sababi, fikr yuritilayotgan narsalarning belgi va hususiyatlarini ko’rsata bilish Voqia hodisalarni o’zaro taqqoslay bilish va umumiy hulosalar chiqarish. 1-sinfda ijodkorlikka o’rgatish maqsadida quydagicha ishlar olib boorish mumkin. O’quvchilar issiqxonaga ekskursiyaga olib boriladi. U yerda bolalar qizarib pishib yotga pamidor, yam-yashil bodiring va sapsariq limonlarni ko’radilar. Sinfga kelgandan so’ng ekskursiya ta’surotlarini eslab ayrimlari pmidor, boshqalari limon deb yozadilar. 2-sinf o’quvchilari bilan jamoa xo’jaligi fermasiga ekskursiya uyushtirilgandan keyingi yozgan ishlaridan biri quyidagicha.
- OLA SIGIR Kecha fermaga bordik. Fermada sigrlarni ko’rdik. Ola sigir semiz ekan. Ko’p sut berarkan. Zuhro opa 2 chelakda sut sog’ib oldi. Qoyil qoldik. 3-4 sinflarda o’qish darslarida har-hil mavzuda she’r va hikoyalar o’qib o’rganganlaridan keyin ularning tasavvur yanada kengayadi. Ularning yozadigan isholari o’ziga hos badiiy tus oladi. 3-4 sinflarda “Bog’da”, “Bizning qishloq”, “Otamning kasbi” mavzularida. Insho yozdirish maqsadiga muvofiqdir. O’quvchilarning orzu-umidlari va nimalarga qiziqishlarini hisobga olib “Mening orzum”, “Mening onam”, “Onamlarning bayram”, bizning oila mavzularida insho yozishlari mumkin. O’quvchilar bayon va insho yozish orqali yozma nutqning o’stiradi. Fiklash doiralari tasavvurlari ishlash qobilyatlari shakllanadi. Lug’at boyligi ortadi, o’z fikrini aniq va to’g’ri tushuntirishga harakat qiladi, ijodiy barkamoligi o’sadi.
- Foydalanilgan adabiyotlar • K.Yunusov Boshlang’ich sinflarda ona tili darslari 2001 yil • K.Qosimova Boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi “O’qituvchi” Toshkent 1985 yil • M.Yusupov O’qish va yozuv darslari samaradorligini oshirish. Toshkent “O’qituvchi” 1994 yil • M.Umarova, M.Hudayberganov • Bayonlar to’plami
- E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!
© 2023 SlideServe | Powered By DigitalOfficePro
Boshlang’ich sinf o’qituvchisi Ro’ziyeva Zebo Nuriddinovnaning 4- “A” sinfda «Tovushlar va harflar» mavzusida o’tkazgan ochiq dars ishlanmasi.
Sinf: 4- “A” sinf. Sana : 22-oktabr 2018-yil. Fan: Ona tili.
Darsning mavzusi: Tovushlar va harflar. (90-92-mashqlar)
Darsning maqsadi: a)Ta`limiy: o`quvchilarga tovushlar, ularning so`z ma`nolarini farqlashi, to`g`ri talaffuzi, belgilari, tovushlarning harflar bilan yozilishi, harflarning belgilari, grafik jihatdan to`g`ri shakllantirish haqidagi bilimlarni eslatish orqali mustahkamlash; FK1: unli va undosh tovushlar talaffuzi va imlosi, so`zlarni bo`g`inga bo`lish va ko`chirishni, so`zlarni bo`g`in-tovush va tovush harf jihatidan tahlil qilishni bilish; FK2: talaffuz me`yorlariga va bo`g`in ko`cherish qoidasiga rioya qila olish.
b) Tarbiyaviy: o`quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash; TK4: o`zidan kattalarga, o`rtoqlariga va o`zidan kichiklarga yordam berish.
d) Rivojlantiruvchi: o`quvchilardagi fonetik idrokni rivojlantirish; TK2: media vositalaridan, didaktik materiallardan foydalanish.
Dars turi: mustahkamlovchi dars.
Dars usuli: suhbat, analitik metodi, ta`limiy o`yin.
Dars jihozi: darsga oid ko`rgazmalar, tovushlar uchun katakchalar, kesma harflar, tarqatmalar, multimedia ilovalari
Dars rejasi: I.Tashkiliy qism (5 daqiqa)
II. O’tilgan mavzuni so’rash (10 daqiqa)
III. Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa)
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash (7 daqiqa)
V.Baholash.Darsni yakunlash (2 daqiqa)
VI. Uyga vazifa (1 daqiqa)
Darsning borishi: o`quvchilarni darsga tayyorgarligini nazorat qilish. Psixologik iqlim yaratish.
O`qituvchi: Bolajonlar sog`lommisiz?
Darsimizga tayyormisiz?
O`quvchi: Ustoz bizlar sog`lommiz
Darsga tappa-tayyormiz.
O`qituvchi:Darsimiz nima bolajonlar?
O`quvchilar:Ona tili-onajonim tili -bu .
I Tashkiliy qism. Good morning pupils. How is on dyute today. Navbatchi axboroti. Davomatni aniqlash. Savol-javob o`tkaziladi?
Navbatchi: Sinfda men navbatchi
Gullarga suv quyuvchi
Davomatni oluvchi
Tozalikni saqlovchi
-Bolajonlar, endi biz uch guruhga: “Bilimdonlar”, “Zukkolar” va “Donolar” guruhlariga bo`linamiz.
Guruh nomlariga ta`rif beriladi.
1-guruh:- Biz bilimdon bolalar
Ilm olishga chanqoq.
Aqlimiz ishga solib,
Bo`lamiz yana faolroq.
2-guruh:- Biz zukko o`quvchilar,
Sezgirlik shiorimiz.
Har qandayin savolga,
Bor to`g`ti javobimiz.
3-guruh:- Bizlar dono o`quvchi
Har savolni bilguvchi
Ahil bo`lib birlashing
Ilm sirlarin oching!
-Yashang! Endi shiorimizni ayting-chi.
Bilim olish istagi Biz uchun farzdir.
Shiorimiz bizning , Dars-muqaddasdir.
1.Hozir o`lkamizda qaysi fasl?
2.Kuz faslida ob-havoda qanday o`zgarishlar bo`ladi?
3.Kuz faslida dalalarda qanday ishlar bajariladi?
4.Kuz faslida qanday muhim sanalar nishonlanadi?
5.O`zbek tiliga kim asos solgan?
6. O`zbek tiliga Davlat tili maqomi qachon berilgan?
7. Hozir necha yil to`ldi?
-O`quvchilar: Ona tilim, jon tilim,
Sen o`zingsan, jon tilim.
Yuragimning to`rida,
Sayrab turgan bulbulim.
Bobolarim ruhi shod bugun,
Ona tilim qadri ko’p baland.
O’z tilini qadrlab elim,
Boshi bo’ldi yana sarbaland.
Tilim, qadring tiklandi yana,
Imkon berdi yashashga qonun.
Yurtimizda bugun tantana,
Yigirma birga to’libsan mana.
Men bugun madh etay ona tilimni,
Ona tilim axir onamday buyuk.
O’zbeklarning tilin-o’zbek tilining
Jumlayi kalomi biz uchun suyuk.
Sahna ko`rinish namoyish etiladi. Tilni madh etuvchi maqollar aytiladi.
II O`tilgan mavzuni mustahkamlash. O`tilgan mavzu so`rab mustahkamlanadi, uyga vazifa tekshiriladi. Aylanma daftarlar almashtiriladi.
Husnixat daqiqasi Hisobli do`st ayrilmas.
O`quvchilarning yozuvini nazorat qilinadi. Husnihat bilan yozish aytiladi.
“Bilimdonlar” guruhi. “Zukkolar” guruhi.
1.Vatanimizning nomi nima? 1.O’zbekiston qachon mustaqillikka erishdi?
2.O’zbek tiliga kim asos solgan? 2.Jo`ra bobo ketayotganda nega ko`zlariga yosh oldi?
3. 1000 va 2 sonining bo`linmasi? 3.Kometalar nima?
4.Uyushiq bo`laklar nima bilan bog`lanadi? 4. Quyosh sistemasida nechta sayyora bor?
5.A. Navoiyning qaysi buyuk asarini bilasiz? 5.Odobning boshi nima?
6. Kubning yoqlari nechta 6.Nutqning qanday shakllari bor?
“Donolar” guruhi.
1. Ustoz va murabbiylar kuni qachon nishonlanadi? 4. 40 va 5 sonlarining ko`paytmasi necha bo’ladi?
2. So`z turkumlari qaysilar? 5.Qishlog`ining xaritasini kim chizdi?
3.O’zbek alifbosida nechta harf bor? 6. Meteorlar nima?
III Yangi mavzuning bayoni .
O`qituvchi: Bugun biz siz bilan tovushlar va harflar mavzusini o`rganamiz.
1.O`zbek alifbosida nechta harf bor?
2.Nechta tovush bor?
3.Unli va undosh tovushlar nechta?
4. Harf birikmasi nechta va qaysilar?
90-mashq. She`rni ifodali o`qing. She`r nima haqida yozilgan. Mashq sharti o`quvchilar tomonidan o`qiladi.
Vatanni sev, tuprog`ini o`p: Har qarichi muqaddas bizga.
Cho`lidagi hatto quruq cho`p Jondan aziz yuragimizga.
-Ajratilgan so`zlarda nechta tovush bor?
-Ular nechta harf bilan yozilgan?
-She`rning misralari qanday harf bilan boshlangan?
— Gaplar oxiriga qanday tinish belgisi qo`yilgan?
— She`r necha misradan iborat?
— She`r misralaridagi qofiyadosh so`zlarni toping.
Vatanni- so`zida 7 ta tovush, 7 ta harf bilan ifodalangan. Qarichi-so`zida 6 ta tovush, 6 ta harf bilan ifodalangan. Muqaddas-so`zida 8 ta tovush, 8 ta harf bilan ifodalangan.
O`quvchilar ajratilgan so`zlarni doskaga yozadilar. O`z guruhlariga rag`bat kartochkalari olib beradilar.
O`qituvchi: Bizning nutqimiz so`zlardan iborat. So`zlar tovushlardan iborat. Tovushlarni biz talaffuz qilamiz va eshitamiz. Tovushlar yozuvda harflar bilan belgilanadi. Harflarni biz ko`ramiz va yozamiz. Tovushlar orqali so`zlar bir – biridan farqlanadi: tut, tol, til
1-topshiriq: multimedia orqali. O`qing. Nuqtalar o`rniga so`z ma`nolarini farqlash uchun xizmat qiladigan harflarni mosini qo`ying. Topshiriqni bajarish uchun qavs ichidagi harflarni qo`yish lozim.
91-mashq. O`qing. Ko`chiring. So`z ma`nolarini farqlayotgan tovushlarning tagiga chizing. So`zlarning ma`nosini tushuntiring. So`zlarning aytilishi va yozilishini taqqoslang. Qaysi tovushlarning aytilishi yozilishiga mos kelmaydi? Nima uchun? O`ylab ko`ring.
O`quvchilar mashqni ekranda va doskada bajarib rag`batlantiriladilar.
Mard-mart, yod-yot, sop-sof. Shoh-shox, xush-hush, uxladi-uhladi, asr-asir, asl-asil.
Mard-qo`rqmas, dovyurak, botir,mart-bahor faslining birinchi oyi, yod-eslamoq, yodga olmoq,yot-yotmoq, uxlamoq, sop-ketmonning, o`roqning dastasi, ushlagichi, sof-toza, tiniq. Shoh-podsho,shox-daraxtning molning shoxi, xush-xush kelibsiz, xush ko`rdik,hush-esi, xayoli, uxladi-yotdi, dam oldi,uhladi-uh tortdi, asr-100 yil,asir- tutqin, bandi, asl-asl nusxasi, aynan,asil-noyob, nodir.
Dam olish daqiqasi. O`quvchilar inglizcha qo`shiq aytadilar.
92-mashq. O`qing. So`zlarning aytilishi va yozilishini taqqoslang. Ko`chiring.Tekshiring. So`zlarning yozilishini esda tuting. Havo, baho, Kamol, Shavkat, shavla, davlat. Oftob, choyshab, maktub, ozod, avlod, ajdod. Chumchuq, supurgi, tutun, kumush, qulupnay.
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash
2-topshiriq: multimedia orqali. Berilgan so`zlar tovush-harf tomonidan tahlil qilinadi.
“So`zdan so`z yasang”, “Kemachalar suzmoqda” ta`limiy o`yini. O`quvchilarga Konstitutsiya so`zida ishtirok etgan harflardan foydalanib so`zlar hosil qilish kerak. Konstitutsiya- kon, in, soya, it, institut, sut, soniya, soat, sot, tut,
Saylanma diktant. Ona tiliga oid so`zlarni yozib oling.Kino, gap, kesim, kulmoq, o`yin, ayituv, matn, ega, burchak, lug`at, qo`shimcha, alifbo.
“Tovushni angla” o`yinida o`quvchilarga biror bir narsaning tovushi disk orqali eshittiriladi, o`quvchilar uni anglab topadilar. So`ng to`g`riligini aniqlash uchun monitor orqali video lavhalar ko`rsatiladi.
“Tushunchalar tahlili” ta`limiy o`yini
T/r Tushunchalar To`g`ri Noto`g`ri
1 Shaxs va narsani bildirib qanday? qanaqa? so`rog`iga javob bo`lgan so`zlar ot deyiladi? +
2 Gapda so`zlar o`zaro ma`no jihatidan bog`lanadi. +
3 Gapda ega, kesim, ikkinchi darajali bo`laklar uyushib kelmaydi +
4 Undalma fikrning kimga qarata aytilganini bildiradi +
V.Baholash.Darsni yakunlash. Guruhlarning to`plagan ballari jamlanib g`olib guruh aniqlanadi. Darsda faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi.
VI. Uyga vazifa. 93-mashq.
7 sinf ona tili dars ishlanmalari
Maqsad : Ta’limiy maqsad: bo`lish haqida bilimini mustahkamlash. Bo`lishga doir misol va masalalar yechish. Mulohaza haqida tushuncha berish.
Tarbiyaviy maqsad: matematikani sevishga o`rgatish.
Rivojlantiruvchi maqsad : bo`lish haqidagi bilim-ko`nikma va malakalarini rivojlantirish.
Usuli : Aralash
Turi : Yangi bilim beruvchi dars
Jihozi: Darslik, ko`zgazma, rasm, tarqatma materiallar, slaydlar.
Darsning borishi :
1.Tashkiliy qism. (Sinf xona va bolalarning darsga tayyorgarligini nazorat qilaman)
2. O`tgan darsni so`rash va mustahkamlash.
Uyga vazifani so`rayman. 738-masala 780-ifodalarning javoblarini o`quvchilardan so`rab nazorat qilaman. Savollar bilan o`tgan darsni mustahkamlayman.
1)Bo`lish nima? (O`quvchilardan so`rayman )
2)Amallar tartibi qanday bajariladi?
3.Yangi darsning bayoni .
781-misol og`zaki. Yechilish usulini tushuntiraman.
42320 :46 21708 27 190228 38
414 920 216 804 190 5006
2)Xuddu shu hisoblashlar nisbatan qanday qisqa yozilganini ko`rib chiqing:
42320 46 21708 27 190228 38
414 920 216 804 190 5006
92 108 228
92 108 228
Bu misolni yechishdan oldin o`quvchilarni 3-guruhga bo`lib olaman.Bunda har guruhdan
Bittadan bola chiqarib, o`z guruhining daraxtiga olma osib , rag`batlantirilib boriladi.
1-guruh 2-guruh 3-guruh
39520 52 30668 34 164807 29
364 760 306 902 145 5683
312 68 198
312 68 174
Topshiriqdagi 3-chi misolni qaysi guruh a’zosi birinchi yechib ulgursa , o’sha guruh a’zosi yechadi. 9483 29
Guruh a’zolarining mehnatlari olma bilan rag`batlantirilib boriladi.Bu topshiriq o’quvchilardan to`liq tushuntirib berilishi talab qilinadi.
783- masala og`zaki yechiladi.
Velosipedchi bir soat 14 km soat tezlik bilan, ikki soat 15 km soat tezlik bilan va yana bir soat 12 km soat tezlik bilan yurdi.
Masalaning shartlaridan foydalanib ,quyidagi ifodalar nimani bildirishini tushuntiring:
1. 1+2+1 (jami vaqt yig`indisi)
2. 14+15×2+12 (jami Masofa)
3. (14+15×2+12):(1+2+1) (o`rtacha tezlik)
Masalaning sharti o`quvchilardga o`qitiladi va tushuntiriladi. Qaysi guruh a’zosi yechimining javobini topsa , daraxtiga olma bilan rag`batlantiriladi.
784-masala .Masalaning sharti o`quvchilarga o`qitilib ,tushuntiriladi va yechimini qaysi guruh a’zosi to`g`ri va aniq yechishiga qarab rag`batlantiriladi.
Yechimi. 5184:24=216ta fevral oyidagi
6426:27=238 ta mart oyidagi
238-216=20 ta ko`p
Javob: 20 ta ko`p poyabzal mart oyida chiqargan.
785 – topshiriq .Mulohazalar bilan tanishamiz. Bu yerda ko`rgazmali rasmdan foydalanaman.
Tulkichaning mulohazasi to`grimi yoki noto`g`rimi? (noto`g`ri)
Har qaysi mulohaza to`g`rimi yoki noto`g`rimi? (noto`g`ri)
Toshkent- O`zbekistonning poytaxti. ( To`g`ri)
Fevral 30-kundan iborat. (noto`g`ri)
11- eng kichik ikki xonali son (noto`g`ri)
1-eng kichik son emas. (noto`g`ri)
5>3 (To`g`ri)
5×8=40 ekani noto`g`ri. (To`g`ri)
9+6=15 ekani noto`g`ri ( to`g`ri)
Mulohaza mavzusini tushuntiraman.To`g`ri yoki noto`g`ri ekanligi haqida aytish mumkin bo`lgan darak gap mulohaza deyiladi.Istalgan boshqa gap mulohaza bo`lmaydi.
Mavzudan kelib chiqib, guruh a’zolari o`rtasida zig-zak o`yinini tashkil qilaman.Misollar kartochkalarda uchala qatorga alohida beriladi.
1-qator 2-qator 3-qator
1.9-soni 4-sonidan 5 ta birlik ko`p. 1.8-soni 3- sonidan 4-ta birlik ko`p. 1.7-soni 2-sonidan 4-ta birlik ko`p.
2.30×3=90 2.23×2=56 2.41×1=41
3. 3.soat=150m 3.3km=3000m 3.24-soat =3sutka
88:2=33 4.72:8=8 4.48:2=25
To`rtburchaknining bo`yi 6 sm 5.to`rtburchakning bo`yi 8 sm ,eni 4 sm 5.to`rtburchakning bo`yi 3 sm eni 4sm
Yuzi ? Y= 36 sm kv. P=? P=24 sm.kv
Eni 5sm perimetrini toping.
Oyin sharti tushuntiriladi. O`quvchilar javoblarni tekshirib o`z chizmalarini yozuv taxtasiga chizadilar. Mashg`ulot yakunlangach chizmani o`qituvchi yozuv taxtasiga osib o`z chizmalarini tekshirib ko`rishlarini aytadi va navbatdagi rag`batlantirishini iladi.
Dam olish daqiqasi o`tkaziladi. O`quvchilar ingliz tilida she’r aytib mashq qiladi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash.
Aqliy hujum o`tkaziladi. Tezkor savollar.
1-guruh
1.Noma’lum qo`shiluvchini topish uchun nima qilinadi?
2.Agar vaqt , masofa ma’lum bo`lsa,tezlik qanday topiladi?
3.3 xonali sonni 2 xonali songako`paytirish uchun nima qilinadi?
4.Agar qo`shiluvchilardan biri 0 bo`lsa, yig`indi nimaga teng bo`ladi.
5.Ko`pburchakning tomonlarining yig`indisi nima deyiladi?
2-guruh
1.Noma’lum bo`linuvchini topish uchun nima bo`linadi?
2.Qanday burchak yoyiq burchak deyiladi?
3.Agar tezlik, masofa aniq bo`lsa, vaqt qanday topiladi?
4.Agar misolda amallar aralash holda berilsa amal qanday bajariladi?
5.Agar kamayuvchi va ayriluvchi bir-biriga teng bo`lsa, ayirma nimaga teng bo`ladi?
3-guruh
1.Noma’lum ko`paytuvchini qanday topiladi?
2.Agar harakatning tezligi, vaqti ma’lum bo`lsa masofa qanday topiladi?
3.Aylananing diametri nima deb ataladi?
4.Qanday o`lchov birligi bor?
5.Ko`paytirish nima?
Uchala guruhning tezkor savollariga javobi tahlil qilinadi va rag`batlantiriladi.
Dars yakunida guruhlarning yig`gan olmalari soni hisobga olinadi va g`olib guruh aniqlanadi.
5.Baholash. Dars davomida yaxshi qatnashgan o`quvchilar baholanadi va izohlanadi.
6.Uyga vazifa. 786 – 787- misollar.
FIZIKA fanidan dars ishlanmalari
Mavzu: TRANSFORMATORNING TUZILISHI VA ISHLASHI
Transformatorning tuzilishi va ishlashi
Maqsad
O‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi haqida bilimlar berish .
Vazifalar
O ‘ quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi
h aqida bilimlar berish va ularni o‘zgaruvchan induksion
tokni hosil qilishda gi o`rni muhimligini tushuntirish.
O‘zgaruvchan tokning kuchlanishini o‘zgartirish mumkinligi va undan sanoatda, texnikada foydalanishni tushuntirish orqali fanga qiziqtirish.
O ‘ quv jarayonining mazmuni
O‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipini
slayd namoyish qilish orqali tushuntirish. U ndan sanoatda, texnikada foydalanishni tushuntirish orqali fanga qiziqtirish.
O ‘ quv jarayonining amalga oshirish texnologiyasi
Metod: Faol ma’ruza, g uruhlar bilan ishlash
Vosita: T arqatma savollar, transformator, voltmetr, ulovchi simlar, kompyuter texnikasi, dioproektor , d oska, bo‘r.
Nazorat: O g ‘zaki nazorat , o ‘ quvchilarni ba h olash.
Baholash . 5 ballik tizim asosida.
Kutil ayot gan natijalar
O‘qituvchi;
O ‘ quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi
haqida bilimlar berish, hamda sanoatda, texnikadagi ahamiyatini tushuntirishda interfaol metodlardan foydalanish orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, faolligi, darsga, fanga nisbatan qiziqishini orttiradi.
O‘quvchi.
Yangi bilimlarni egallaydi. Olgan bilimini amaliyotga qo‘llashni o ‘ rganadi.
Kelgusi rejalar
O ‘ q ituvchi:
O‘quvchilarni fizika faniga qiziqtirish yo‘llari va pedagogik texnologiyalarni darsda tadbiq etish uchun o‘z ustida ishlash, mavzuni fan-texnikada qo`llanilishi bilan tajribasini boyitish.
O‘quvchi :
Transformatordan a maliyotda foydalanish, qo ‘ shimcha adabiyotlar bilan mustaqil ishlashni o`rganish. O‘z fikrini ravon bayon qila olish.
Mashg ‘ ulotning borishi
Asosiy atamalar va tushunchalar:
-transformator
-o ‘ zgaruvchan tokni transformasiyalash
-yuksaltiruvchi transformator
-pasaytiruvchi transformator
-transformatsiya koeffits iy enti
I . Darsning tashkil etilishi: (2 minut)
a) sinfga kirishda o ` quvchilar o‘qituvchi tayyorlagan emblemalarini oladilar va borib o‘tiradilar.
b) salomlashish, davomatni aniqlash;
c ) o‘quvchilarni darsga hozirligini ko‘rib chiqish.
Darsning blok-chizmasi
Dars bosqichlari
Tashkiliy qism
Uy vazifasini so ‘ rash
Yangi mavzu bayoni ( kichik ma’ruza )
Yangi mavzu bo ‘ yicha masala yechish va test o ‘ tkazish
O ‘ quvchilarni rag ‘ batlantirish
Uyga topshiriqlar
II. O ‘ tilgan mavzu bo ‘ yicha so‘rash ( 6 minut)
O ‘ quvchilar guruhlarga bo ‘ linib olinadi.
1- guruh: Amper guruhi 2- guruh: Volt guruhi 3- guruh: Om guruhi
O‘qituv ch i tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan savol va topshiriqlarni guruh sardorlari ch iqib tanlab oladilar .
1-guruhga “I nduksion tokning yo ‘ nalishini tushuntiring”
2-guruhga “ O ‘ zgaruvchan tok va uning grafigini qanday hosil qilish mumkin. ”
3-guruhga “ Induksion tok feneratorining tuzilishi va ishlash prinsipini tushuntiring” .
Guruhlar taqdimoti
III. Yangi mavzu bayoni (16 minut).
1.Transformatorning tuzilishi va ishlashi.
2. Yuksaltiruvchi transformator .
3. Pasaytiruvchi transformator .
4. Transformatorda energiyaning aylanishi.
5. Transformatsiya koeffitsiyenti.
O‘qituvchi tomonidan kompyuter orqali dioproektorda o‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlashi ekranda ko‘rsatiladi va transformatorga ta’rif beriladi.
O‘zgaruvchan tokning chastotasini o‘zgartirmasdan kuchlanishni bir qiymatdan ikkinchi qiymatga o‘zgartirib beruvchi asboblar transformatorlar deyiladi.
Generatorlarda hosil qilingan kuchlanish ularning quvvatiga qarab turlicha bo‘ladi. Bundan tashqari uzoq masofalarga elektr energiyasini uzatishda simlarning qizishi tufayli isroflar bo‘ladi. Bunday hollarda o‘zgaruvchan tokning kuchlanishini bir qiymatdan ikkinchi qiymatga o‘zgartish zaruriyati tug‘iladi. Bu vazifani transformator deb ataluvchi elektr mashinasi bajaradi.
Transformator ikkita chulg‘am va o‘zakdan iborat. Kuchlanishni ko‘paytirib beruvchi transformatorni yuksaltiruvchi transformator, kamaytirib beruvchi pasaytiruvchi transformator deyiladi.
Yuksaltiruvchi transformatorda birlamchi chulg’am yo`g ` on simdan kam o‘ramli qilib yasaladi. Ikkilamchi chulg’am nisbatan ingichka simdan ko‘p o‘ramli qilib yasaladi.
Yuksaltiruvchi transformatorda n2>n1 va U2 > U1 bo`ldi. P asaytiruvchi transformatorda n2 n1 va U2 U1 bo‘ldi.
Transformatorda energiyaning aylanishi. Transformator birlamchi chulg‘amidagi ma’lum kuchlanishli elektr energiyani ikkilamchi chulg‘amdagi boshqa kuchlanishli elektr energiyaga aylantiradi.
Transformatorning ikkilamchi chulg‘amida kuchlanish necha marta ort s a tok kuchi shuncha m a rt a kamayadi.
U – Birlamchi o ‘ ramdagi kuchlanish.
I – Birlamchi o ‘ ramdagi tok kuchi
U – Ikkilamchi o ‘ ramdagi kuchlanish
I – Ikkilamchi o ‘ ramdagi tok kuchi
T ransformasiya koeffisiyentini quyidagi formula bilan aniqlanadi.
k= yoki k=
bu yerda birlamchi va ikkilamchi galtakdagi o ‘ ramlar soni Transformatorning foydali ish koeffisiyenti < FIK>
Takomil l ashgan transformatorlarning FIK juda yuqori bo‘lib, 99% tashkil etadi.
IV. Mustahkamlash: (15 minut)
Masalani yechish.
Birlamchi chulg‘amda 300 ta o‘ram bor. Agar transformatorning transformatsiya koeffits iy enti 15 ga teng bo‘lsa, yuksaltiruvchi transformatorning ikkilamchi chulg‘amida nechta o‘ram bo‘ladi?
Berilgan Formula Yechish 300. 15=4500
O‘qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan ijodiy test savollari kadoskop orqali slaydda ko‘rsatiladi. O‘quvchilar testni o‘qib, daftarlariga javobini belgilaydilar.
1. “Transformator- . asbob” . Gapni davom ettiring.
A) o‘zgarmas tokning kuchlanishini o‘zgartiruvchi
B) o‘zgaruvchan tokning kuchlanishini o‘zgartiruvchi
C ) o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilovchi
D) o‘zgaruvchan tok chastotasini o‘zgartiruvchi
2. Transformatorning o ‘ zagi nima sababdan alohida listlardan yig‘iladi
A) mustahkamligini oshirish uchun
B) magnit kuch chiziqlarni to‘plash uchun
C ) magnit maydonini kuchaytirish uchun
D) isroflarni kamaytirish uchun
3. k 1 bo ‘ lganda . transformator deyiladi.
A) p asaytiruvchi B) yuksaltiruvchi
C ) chulg‘amli D) tok hosil qiluvchi
O‘quvchilar testning javobini topib bo‘lgandan so‘ng, o‘ qituvchi tomonidan testning javobi ekranda ko‘rsatiladi. O ‘ quvchilar bir-birlarining testini almashtiradi va tekshiradi. O ‘ qituvchi test savollari orqali hamma o ‘ quvchilarga reyting ball qo ‘ yadi.
V. O‘ quvchilarni rag ‘ batlantirish va baholash (3 daqiqa)
Dars yakunida o‘ quvchilar t o‘ plagan ballariga qarab ra g‘ batlantiriladi.
VI. Uyga topshiriq: ( 3 minut)
Mavzuni o‘qib kelish va savollariga javob yozib kelish.
Transformator (ishdan chiqqan) olib, uning chulg‘amidagi simlarni yeching va chulg‘amlardagi o‘ramlar sonini sanang. Transformatorning tuzilishini ko‘zdan kechirib, xulosalaringizni daftarga yozing.