Ayollar liboslari
Qozoq kiyimlarida ishlatiladigan an’anaviy materiallarga quyidagilar kiradi mato, teri, his qildim va mo’yna. Kashtachilik, mo’yna, zargarlik buyumlari va bezak bezatish uchun ham ishlatilishi mumkin. [4] Kabi import qilingan materiallar ipak, brokar va baxmal kiyim uchun ham ishlatilishi mumkin, ammo an’anaviy materiallarga qaraganda qimmatroq.
Qozoq kiyimlari – Kazakh clothing
Qozoq kiyimlaritomonidan kiyiladi Qozoq odamlar ko’pincha mintaqaning ekstremal iqlimi va odamlarning ko’chmanchi turmush tarziga mos materiallardan tayyorlanadi. [1] Odatda qush tumshug’i, hayvon shoxi, tuyoq va oyoqdan yasalgan nafis bezaklar bilan bezatilgan. [2] Garchi zamonaviy qozoqlar odatda G’arb liboslarini kiysalar ham Turkiy xalqlar bayramlar va maxsus holatlar uchun ko’proq an’anaviy kiyim kiying. [3]
Mundarija
- 1 Materiallar va ishlab chiqarish usullari
- 2 Ayollar kiyimi
- 2.1 Bosh kiyim
- 3.1 Bosh kiyim
Materiallar va ishlab chiqarish usullari
Qozoq kiyimlarida ishlatiladigan an’anaviy materiallarga quyidagilar kiradi mato, teri, his qildim va mo’yna. Kashtachilik, mo’yna, zargarlik buyumlari va bezak bezatish uchun ham ishlatilishi mumkin. [4] Kabi import qilingan materiallar ipak, brokar va baxmal kiyim uchun ham ishlatilishi mumkin, ammo an’anaviy materiallarga qaraganda qimmatroq.
Baqtriya tuyasining sochlari kiyim uchun qirqilgan.
Kabi an’anaviy materiallar ot sochlari, tulki mo’ynasi, qo’y junidan va quyon terisidan, kiyim-kechak ishlab chiqarishda foydalaniladi. Materiallarni tayyorlash terini tozalash, quritish va terini nordon sut va un aralashmasi bilan moylashni o’z ichiga oladi. To’rt kundan keyin terilar yuviladi va konsentrlangan holda namlanadi sho’r suv. Ko’proq quritgandan so’ng, terining pastki qismi qizdirilishidan oldin terining pichog’i bilan qirib tashlanadi; bu teriga oq rang beradi. Keyin mo’yna turli xil ranglarda bo’yashga tayyor. Taranovy o’simlikining ezilgan ildizidan sariq bo’yoq tayyorlanadi. Qizil bo’yoq ildizdan yasalgan Uiran Boyau, va apelsin bo’yoq ko’pincha quritilgan holda tayyorlanadi anor qobiqlar.
Qozoqlar ko’pincha oq junni ishlatadilar va qo’yning bo’ynidagi junni qimmatli deb bilishadi. Sochlari Baqtriya tuya yanada hashamatli kiyim uchun ham ishlatiladi. An palto, tuyadan keyin yig’ilgan eritilgan, bu ayniqsa qimmatli hisoblanadi.
Import qilingan paxta, ipak va jun matolardan qozoq foydalangan ko’chmanchilar. Feodal dvoryanlar kiyimlarini tayyorlash uchun chet eldan keltirilgan matolardan foydalangan; kambag’al qozoqlar mo’yna, charm va uy qurilishi jun kabi osonlikcha foydalaniladigan materiallarni kiyishgan. Matolar ibtidoiy, gorizontal holda uyda o’ralgan dastgoh.
Ayollar kiyimi
Ayollar ko’ylakka o’xshash kiyimni kiyishadi koylek. Tantanali kiyim uchun qimmatroq matolar va kundalik foydalanish uchun keng tarqalgan matolardan foydalanilgan holda turli xil matolardan foydalaniladi. The koylek matoning yarmini buklash va yon tomonlarini qo’ltiq ostidan pastki etagiga tikish orqali amalga oshiriladi.
A koylek odatda turmushga chiqmagan qozoq qizlari kiyishadi, odatda belni ta’kidlaydigan engil, yumshoq matodan tayyorlanadi. Kunikey “quyoshga o’xshash” degan ma’noni anglatadi Qozoq, va bu so’z kiyimning ushbu turini tavsiflash uchun ishlatiladi. [5] Qozoq qizlari qo’y terisidan shimlar, uy matolari va og’ir paxtadan yasalgan matolardan foydalanadilar. Ular qisqa bo’lishi mumkin (shalbar) yoki uzoq (dalbar).
A kupe ayollar va erkaklar kiyadigan, odatda tulki mo’ynasidan yoki ba’zan, echki terisi. Odatda tuya yoki qo’y yünü bilan qoplanadi va yenglariga otter mo’ynasi bilan erta bahor va kuz oylarida iliqlik keltiradi. [6] Ayol kupe naqshinkor yoqasi bilan erkakdan ajralib turadi.
Qozoq kelini an’anaviy to’y libosida
Qozoq kiyimining asosiy mahsuloti bu chapan yoki shapan, uzun, keng xalat. [7] Boshqa kiyimlardan farqli o’laroq, bu jinsga xos emas va erkaklar va ayollar kiyishadi. [8] Chapanlar turli matolardan tayyorlanadi va turli xil ranglarda mavjud (ko’pincha monoxrom yoki qorong’i). Ular jun yoki paxta qatlami bilan qoplangan. Bayram baxmalli chapanlar bezatilgan ilova, cho’tka va oltin kashtalar. Ushbu turdagi kiyimlar boy qozoqlar tomonidan ishlatilgan.
A sirma zich mato bilan tikilgan va mustahkamlangan hapan. [9] A kaptal chiziqli chapan va a shabu mo’yna bilan kesilgan chapan. [10]
Bosh kiyim
Bosh kiyim ayolning munosabatlar holatini ko’rsatadi. Turmushga chiqmagan qizlar dubulg’a sharfini kiyib, mo’ynali kiyimlari iliq. Boyroq qizlarning shlyapalari yorqin baxmal matodan qilingan va oltin ip bilan naqshlangan.
Kelinning kelin bosh kiyimlari – bu a saukele. Ko’pincha boshi baland bo’lgan bu bosh kiyimlar marvarid, marjon va bosilgan kumush kabi qimmatbaho bezaklar bilan bezatilgan. [11] Uzoq osma qavslar, zaktau, yon tomonlariga mahkamlanadi saukele va kelinning yuzini ramkaga soling. Ular ba’zan kelinning beliga etib borishadi. [12] Kam rivojlangan ayollar saukele mato yoki atlasdan va uni shisha munchoqlar bilan bezang; The zaktau keyinroq qo’shiladi.
Birinchi farzandi tug’ilgandan so’ng, ayol oq matodan bosh kiyim kiyadi (ko’pincha butun umri davomida). Shlyapaning tafsilotlari mintaqalarga qarab farq qiladi. Ikki qismdan iborat; pastki (kimeshka) boshiga qo’yiladi va tepa burilib, a hosil bo’ladi salla.
Erkaklar kiyimlari
An’anaviy qozoq erkaklar kiyimlari
Erkaklar ikki turdagi teri ko’ylaklarini kiyishadi (an pastki ko’ylak ), ichki va tashqi shimlar va har xil materiallardan tikilgan va charm yoki mato bilan belbog’langan kamzullar. 18-asrda yuqori shim (shalbar) uy jazosidan tikilgan tuya junlari mato va teri. Ularda ipak naqshlarini sabzavot shakllarida kashta qilar edilar, uchlari ko’pincha bezakli tasma bilan o’ralgan va dantel va mo’yna bilan qirrali.
Pidjaklar monoxrom qorong’i (vaqti-vaqti bilan rang-barang) matolardan tikilgan. Ular mato yostig’iga ega bo’lib, ko’pincha ingichka jun qatlami bilan izolyatsiya qilingan. Qozog’istonlik yigitlar orasida mashhur zhargak shapa an’anaviy naqshlar bilan bezatilgan va muhim holatlarda kiyiladi.
Palto (tonna) tez-tez qo’y terisidan qilingan, ammo rakun terisidan tayyorlanishi mumkin (janat ishik) yoki kumush tulkilar (kara tulki). Zodagonlar ko’pincha kiyishadi kok tonna, mo’ynali kiyimlar, kunduz terisi bilan qoplangan (va qirqilgan) ko’k matolardan. [13] Tonna tez-tez ichki qismida jun bilan tanlangan qo’y terisini tikish yo’li bilan amalga oshiriladi; yanada farovon qozoqlar kiyishadi tonna to’rt oydan besh oygacha bo’lgan qo’zilarning junidan qilingan.
Bosh kiyim
Qozoq ovchilari burgut bilan
An ayir qalpoq odatda yuqori sinf tomonidan kiyiladigan, uchi yuqoriga ko’tarilgan qalpoqcha. [14] Mato qopqog’i boylik, qudrat va ijtimoiy mavqega ega bo’lish uchun noyob, bezak naqshlari bilan bezatilgan. A borik otter, suvar yoki rakun mo’ynasi bilan ishlangan iliq, yumaloq kepka va a timak quloqlarni yopadigan mo’ynali shapka. [14]
A kulapara bu ovchilar, cho’ponlar va cho’ponlar kiyib yuradigan kapotdir. [14] Kamuflyaj uchun ovchilar turli xil ranglarda kiyishadi kulapara turli fasllarda: qishda oq, yozda yashil va kuzda sariq. A takiya zoomorfik kashtachilik, gullar va anima shoxlarini o’z ichiga olgan naqshlar bilan bezatilgan engil, yumaloq shapka.
Adabiyotlar
- ^[1] Fergus, Maykl va Jandosova, Janar, “Qozog’iston: yoshga to’lish”, Stacey International, 2003, 216-bet. ISBN 978-1900988612
- ^“Sayt yuklanmoqda, kuting . “www.kazakhembus.com . Olingan 2017-08-10 .
- ^[2] Waters, Bella “Qozog’iston rasmlarda”, “Birinchi asrning yigirma kitobi”; 2-nashr, 2007 yil, 37-bet.
- ISBN 978-0822565888
- ^“Qozoqlarning an’anaviy kiyimi: o’tmishi va hozirgi kuni”. 2016 yil 17-may.
- ^“Qozog’istonning an’anaviy kostyumlari va kiyimlari – tikuvchilik, kiyinish, bosh kiyimlar, poyabzal”. www.bukhara-carpets.com . Olingan 2017-08-10 .
- ^“Qozog’istonning an’anaviy kostyumlari va kiyimlari – tikuvchilik, kiyinish, bosh kiyimlar, poyabzal”. www.bukhara-carpets.com . Olingan 2017-08-10 .
- ^[3] Hanks, Reuel R., “Markaziy Osiyo: global tadqiqotlar uchun qo’llanma”, ABC-CLIO, 2005, 232 bet.
- ISBN 978-1851096565
- ^“Shapan (xalat)”. Qozog’istonning milliy raqamli tarixi. 2014 yil 8-avgust . Olingan 24 fevral 2017 .
- ^“Qozog’istonning an’anaviy kostyumlari va kiyimlari – tikuvchilik, kiyinish, bosh kiyimlar, poyabzal”. www.bukhara-carpets.com . Olingan 2017-08-10 .
- ^“Qozog’istonning an’anaviy kostyumlari va kiyimlari – tikuvchilik, kiyim, bosh kiyim, poyabzal”. www.bukhara-carpets.com . Olingan 2017-08-10 .
- ^“Qozoq Saukele (ayollarning to’y bosh kiyimlari: ming yillar davomida saklardan qozoqlarga)”. Kunstkamera. Buyuk Pyotr antropologiya va etnografiya muzeyi . Olingan 18 fevral 2017 .
- ^“Milliy qozoq kiyimi”. Qozog’istonga tashrif buyuring . Olingan 18 fevral 2017 .
- ^“Qozoq milliy kostyumi ularning etnik tarixi, iqtisodiy, ijtimoiy va iqlim sharoitlari bilan bog’liq qadimiy an’analarni aks ettiradi”. Qozog’istonning milliy raqamli tarixi. 2013 yil 4-avgust . Olingan 24 fevral 2017 .
- ^ abv“Qozog’istonning an’anaviy kostyumlari va kiyimlari – tikuvchilik, kiyinish, bosh kiyimlar, poyabzal”. www.bukhara-carpets.com . Olingan 2017-08-10 .
- Tele
- Ruran xoqonligi
- Göktürks
- Kangar uyushmasi
- Kimek xonligi
- Karluklar
- O’g’uz Yabg’u davlati
- Xueyantuo xoqonligi
- Uyg’ur xoqonligi
- Qirg’iz xoqonligi
- Qoraxoniylar xonligi
- Mo’g’ul imperiyasi
- Chag’atoy xonligi
- Oltin O’rda
- Oq O’rda
- O’zbek xonligi
- Qozoq xonligi
- Qozoq xonlarining ro’yxati
- Juz
- Rossiya Turkistoni
- Alash muxtoriyati
- Qozog’iston ASSR
- Qozog’iston SSR
- Qozog’iston Respublikasi
- Oqtog’ay kanyoni
- Oltoy (Oltoy) tog’lari
- Orol Qoraqum sahrosi
- Chegaralar
- Kaspiy dengizi
- Qozoq dashti
- Khan Tangiri Shyngy
- Qizilqum sahrosi
- Balxash ko’li
- Sharyn Canyon
- Sirdaryo
- Tyan (Tyan) Shan
- Ural daryosi
- Etishu
- Shahar va shaharchalar
- Tumanlar
- Mintaqalar
Ayollar liboslari
Qadimiy ayollar libosi muqaddas mazmunga ega bo’lib, u ayollarni hunarmandchilik ustasi deb hisoblangan, hamda, uning yoshi, ijtimoiy mavqei va qaysi qabilaga mansubligini bildirgan.
Qoraqalpog’istonlik qizlar va kelinlarning liboslarida “Qirq qiz” dostonidagi yosh jangchilarning obrazlari tasvirlangan. Misol uchun, qizlar 15-16 yoshga to’lganda kiyadigan ko’k tunika kiyim (ko’k ko’ylek), Guloyim dostoni qahramoni tomonidan huddi shu yoshda kiyilgan. Bunday ko’ylak rangli ipakdan tayyorlangan kashta bilan o’ralgan. Libos naqshlarining turli xil chiziqlari kashtaning markazida joylashgan va burchaklari pastga qaratilgan. Maydonning o’rtasida ko’pincha ma’lum uslubga solingan sirg’alar tikilgan. Qolgan qismlar esa “sovut” naqshi bilan kashtalangan.
Boy oiladan bo’lgan qizlar feruza toshlar va marjonlar qadalgan zarrin kumushdan tayyorlangan, aylana tiara yoki shlemga o’xshash do’ppilarni kiyishgan. Kelinlar to’y kuni saukele bosh kiyimi ostidan tiarani ohirgi marta kiyishgan. Libosning “dubulg’a pardasi” va “quloqchinlari” “qirollik tamg’asi” to’g’nog’ichi bilan, hamda, zarrin kumush, marjon va feruzadan tayyorlangan “ovchi qush” tumori bilan bezatilgan. Bundan tashqari, ular marjon munchoqlari va zargarlik tizmalari bilan qoplangan.
Kigiz qalpoq va bo’yinni yopadigan qora va qizil movutli kashta bilan bezalgan. Orqadan, kaftning tagidan, kashta tizmalari va rangli biser taramlari tushgan.
Turli xil yoshda kiyilgan liboslar qoraqalpoq ayollaring butun hayot tarzini o’zida aks ettirgan. Bayramlarda, ayollar va qizlar qiz yoki kashtali ko’k libos kiyishgan. Yosh ayollar rang-barang o’zbek ikati liboslarini kiyishgan bo’lsa, yoshi kattalar oq-qizil katak-katak kiyimlar, keksa ayollar esa oq matodan to’qilgan liboslarni kiyishgan.
Bayram libosi yolg’on yengli jegde keng choponi bilan mos tushgan. Yosh ayollar kashta yoqali, qizil ipakdan qilingan jipek-jigde ni kiyishgan; yoshi katta ayollar esa to’liq kashta bilan qoplangan oq paxtadan tayyorlangan kesteli-jegde ni kiyishgan.
Libos — inson ziynati
Odamning shaklu shamoyili, bo’y-basti, ko’rinishi, jussasi, tusi, ko’z qarashlari, ovozi, tarovati, xullas, ichki va tashqi dunyosi u tavallud topgan, unib-o’sgan va kamolotga etgan joyga monand bo’ladi. Etti iqlim kishilari etti xildir. Demak, odam o’z vatanining bir zarrasidir. Bizning har birimiz o’z yurtimizning bir zarrasimiz. Biz qaerda bo’lmaylik, o’zbekligimizni o’z tashqi qiyofamiz, so’zimiz bilan ifoda etamiz. Sрunday ekan, bizning kiyinish madaniyatimiz ma’naviyatimiz ko’zgusidir.
O’rta Osiyo hududida to’qimachilikning paydo bo’lishi neolit davriga to’g’ri kelib, uning asosiy xomashyosi jun edi. Keyinroq paxta ekilishi mintaqada to’qimachilik rivojlanishiga katta ta’sir qilgan, qator qadimiy arxeologik yodgorliklardan topilgan surmatosh, taroq, mis oyna va turli zeb-ziynat buyumlari mintaqada kiyinish madaniyati qadimdan o’ziga oro berish vositalari bilan umumiylikda shakllanganini ko’rsatadi. Gerodotning “Tarix” asaridan kelib chiqib, miloddan avvalgi IX-VIII asrlarda SHarq xalqlarining alohida etnik belgilarini namoyon qiluvchi mukammal liboslarning shakllanish jarayoni tugab bo’lgan, deb aytish mumkin. Xususan, Gerodot forslar, midiyaliklar, ossuriyaliklar, vavilonliklar, arablar, hindlar, baqtriyaliklar, skiflar, saklar, massagetlar (shuningdek, yunonlar va boshqalar)ning bir-biridan farqli va o’xshash kiyim-kechaklarini tasvirlab beradi. Bu O’rta Osiyoning qadimgi aholisi baqtriyaliklar, saklar, massagetlar uchun ham xosdir.
Amudaryo xazinasidan topilgan haykalchalarda ham kiyimlardagi farqlar yaqqol ko’zga tashlanadi. etnik guruhlarning liboslaridagi farqlar ilk o’rta asrlarga mansub Afrosiyob, Bolaliktepa, Panjikent, Varaxsha kabi saroy xarobalari devorlaridagi suratlarda (so’g’d, eftalit, turk va boshqa) ham ko’zga tashlanadi. Lekin bu davrga kelib mahalliy matolarning ham sifati yaxshi bo’lganini ko’rish mumkin. Buyuk ipak yo’li doirasida eron, Vizantiya, Xitoy bilan savdo aloqalari jarayonida ularning bu sohadagi tajribalari, to’qimachilik texnikasi, kiyimlar bichimi, bezaklari mahalliy ishlab chiqarishga muayyan ma’noda ta’sir qilgan. Ayniqsa, VI asrda So’g’dda yuzaga kelgan zandana ipak matolari mahalliy ipakchilikning ancha rivojlanganini ko’rsatadi. O’sha davrga mansub zandana namunalari hozir Sankt-Peterburg, Parij, London, Berlin, Dehli kabi shaharlarning mashhur muzeylari va shaxsiy kollektsiyalarda saqlanadi. O’rta Osiyoda, xususan, o’troq madaniyat rivoj topgan So’g’d, Baqtriyada to’qimachilikning rivojlanishi bilan xorijiy matolarga talab to’xtab qolmagan. Bu esa mahalliy kiyim-kechaklar, matolar kollektsiyasining yanada boyishiga olib kelgan.
XIV asrning 50-60-yillarida Movarounnahr ancha murakkab davrni boshdan kechirdi. XIV asrning ikkinchi yarmi — XV asrning boshlarida Amir Temur o’zining katta imperiyasiga asos soldi va Samarqandni bu imperiyaning poytaxti qilib belgiladi. Buning natijasida Samarqandning qiyofasi ham tamoman o’zgarib, Sharqning eng go’zal shaharlaridan biriga aylandi. Temuriylar davrida davlat ikkiga ajratilib, Movarounnahr va Xurosonda idora etildi. Samarqand va Hirot ularning markazi bo’lib xizmat qildi. Hindiston, eron, Balx, Rossiya va boshqa mamlakatlardan katta savdo karvonlari kira boshladi.
Temuriylar davrida Kamoliddin Behzod, Muhammad Chag’riy, Muassin Abdullo, Muhammad Murod Samarqandiy kabi rassomlar o’z miniatyuralarida shu davrdagi aholining barcha tabaqalari, turmush tarzi, tashqi ko’rinishi, kiygan liboslarini yuksak mahorat bilan tasvirlashgan. Ammo kiyimlar bilan miniatyura orqali tanishganda tasvirlarning shartliligiga ahamiyat berish kerak. Matolarning rangi aslida va rasmda har xil bo’lishi mumkin, chunki rasm va matoni bo’yash uchun bo’yoqlar boshqa-boshqa ishlatilgan.
Miniatyuradagi tasvirlarga ko’ra, ayollar libosining nomlari, turlari, shakli, bichimi, bezagi erkaklarnikiga o’xshash bo’lgan. Ichki kiyim tunikasimon bichimli, uzun engli oq ko’ylak — kurta edi. Uning yoqa o’mizi gorizontal yoki chuqur bo’lgan. Ichki ko’ylak ustidan boshqa rangli, tunikasimon bichimli ko’ylak — piroxanni kiyishgan. Piroxan uzun yoki kalta engli bo’lib, ichki ko’ylagidan kaltaroq (tizzagacha) edi va beliga yopishib turardi. Ayollarning ustki kiyimi jo’ma, qabo, faraji, mursak, yopinchoq va kaltachadan iborat edi. Ko’ylaklar ustidan oldi ochiq kiyim — qaboni kiyishgan. Uning engi uzun (qo’lidan uzunroq) yoki kalta (tirsagigacha) bo’lardi. Chopon jo’ma ob-havo injiqliklaridan saqlardi. Ipak yoki kimxobdan qilingan, uzunligi ergacha, juda uzun engli (etagigacha) bashang chopon — farajini tantanali marosimlarda kiyishgandi. Uni elkaga tashlab yurishar yoki bitta qo’lga kiyib, elkaga tashlashardi.
Ulardan tashqari, miniatyuralarda ustki kiyim sifatida oldi ochiq, uzun yoki kalta engli kiyim — kaltacha ham tasvirlangan. Qabo, jo’ma, faraji va kaltachaning astari boshqa rangli matodan qilinardi. Aslzodalar ustki kiyimi astari ipakdan, faraji esa olmaxon, tulki va suvsar mo’ynasidan tayyorlanardi. erkaklarnikiga nisbatan ayollar kiyimi tanaga yopishib turishi, bosh kiyimlari va zargarlik buyumlari bilan farqlanar edi. Ijtimoiy farqlar baravar kiyilgan kiyimlar soni va qo’llangan matolar bilan belgilanardi. erkaklarda bo’lmagan, ayollarning o’ziga xos ustki choponi mursak (munisak) edi. Uning yoqa o’mizi chuqur qilinardi, qo’ltig’ining ostidan yonlari ser- burmalanardi, englari, bichimi tunikasimon bo’lgan. Shunday choponni O’rta Osiyoda XIX asrgacha kiyishgan, XX asrda u dafn marosimiga kiyiladigan kiyimga aylandi. Mursak qaboning ustidan kiyilgan. Ayollarning o’ziga xos kiyimlarining ikkinchi turi yoping’ichlar va paranjilar edi. Ko’cha kiyimi sifatida ayollar yoping’ich kiyishgan. U keng, to’g’ri to’rtburchak shaklli matodan tayyorlanib, gavdani berkitardi. Yoping’ichni boshga yoki elkaga tashlab yurishgan, uchlarini esa qo’l bilan ushlab turishgan. Yuzi ochiq qolar, ammo kerakli paytda yuzni ko’zgacha berkitishar edi. Shunday yoping’ichlar noqulay bo’lgani uchun ayollar ko’chaga chiqqanda boshga choponni tashlab yuradigan bo’lishdi. XVI asrning oxiri va XVII asrning boshidagi miniatyurada shunday yoping’ichlar tasvirlangan. Choponni shu usulda kiyganda, englari erkin osilib turar yoki bir qo’lga kiyilardi. XVII asrning ikkinchi yarmidagi miniatyuralarda paranji tasvirlangan. U yuqorida ta’riflangan chopon faraji edi. Ammo paranjida uzunligi ko’kragigacha tushadigan, ot qilidan yasalgan to’r — chashmband bo’lib, u bilan ayolning yuzi berkitilgandi. Paranji forscha faraji so’zidan olingan bo’lib, ko’ylak ma’nosini anglatgan. Ilk marta manbalarda IX asrdan keltirila boshlangan. XV-XVI asrlarda faraji erkaklar kiyimi hisoblanib, Zayniddin Mahmud Vasifiyning kitoblarida ham erkaklar, ham ayollar libosi sifatida tilga olinadi. Faraji qadimgi So’g’diyona hududida Anaxita zardo’shtiylik ma’budasiga bag’ishlab o’tkazilgan diniy marosim kiyimi hisoblangan. Shuningdek, bu marosim kiyimi qadimdan kelinlar libosi bo’lgan.
O’rta Osiyo ayollari kiyimining beli bog’lanmasdi. Bu davrda ayollarning kiyimiga hind, mo’g’ul, eron, xitoy kiyimlarining ta’siri liboslar to’rida qo’llangan matolarida va bezaklarda sezilardi.
Keksa ayollarning kiyimi yoshlarnikiga nisbatan, avvalo, baravar kiyilgan kiyimlar soni bilan farqlanardi. Ular ko’pincha juda keng kalta (bilagigacha) engli, uchburchak yoqa o’muzli ko’ylakni kiyishgan.
Ularning yana bir farqlanadigan belgisi — ustki kiyimning beli bog’lanardi. Motam kiyimi qora va to’q ko’k rangli, oldi yirtilgan choponlar bo’lgan. YAna bir narsaga e’tibor berish kerak — motam kiyimida belbog’ bo’lmagan, u XVIII yoki XIX asrda yuzaga kelgan, chunki XVII asrdagi miniatyuralarda belbog’ tasvirlanmagan.
Bosh kiyimlari ro’mol, mo’yna bilan chekkasi bezalgan do’ppisimon qalpoqlar, peshonabandlar va boshqalar bo’lgan. Peshonaband eshilgan ro’moldan yoki yupqa oq tasmadan qilingan. Peshonabandning ustidan ro’mol o’rashardi. Sochlari harakat qilganda oldiga tushmasligi uchun ro’mol ostidan boshga sochpopuk — kulta va chochkap kiyishardi. Keksa ayollar qozoqlarnikiga o’xshash bosh kiyim — kimishek kiyishgan. Motam marosimida bosh yalang bo’lishgan. Malikalar, xonlarning xotinlari, xon avlodlari toj kiyishar edi. erkak va ayol tojlari o’zaro farqlanardi.
Miniatyuralarda zargarlik buyumlari kam tasvirlangan, chunki ular kiyimning ostida bo’lgan. Yozma ma’lumotlar va tasvirlarga qaraganda, zargarlik buyumlaridan zebigardon, haykal, tumor, zirak, uzuk, bilaguzuk, buloqilar bo’lgan. Shu narsaga e’tibor berish kerakki, ayollar motam marosimlarida taqinchoqlarni echmasdi. Ayollar libosini oyoq kiyimlar yakunlaydi. Miniatyuralarda yosh ayollar va qizlar etik, mahsi, nimetik — nimchakme, baland qo’njli poshnali etik — chakma va charm tufli (kavush)da tasvirlangan. Poyabzal, asosan, qora, ba’zan oq va sariq rangli bo’lgan. Keksa ayollar qora, uchli kavushlarni yalang oyoqqa kiyishgan, yoshlar esa etikning ustidan kiyishardi. Muxtasar aytganda, miniatyuralarda kiyimlarga alohida e’tibor berilgan, chunki ular ijtimoiy va etnik mansublikni belgilovchi omil hisoblangan.
Qaysi davr bo’lmasin, mahalliy aholi kiyimlari va kiyinish madaniyatida mahalliylik elementlari saqlanib kelinganki, uning ayrim izlari bugungi hayotimizda ham sezilib turadi.
Hilola NAZIROVA,
O‘zFA Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti kichik ilmiy xodimi