Qizlar milliy kiyimlari

3. BkBU – bo‘ksa aylanasining yarmi.

Исмлар руйхати ва маъноси кизлар учун (2023)

Ушбу руйхатда кизлар учун чиройли исмлар туплами келтирилган, руйхат ичида киз болага исломий арабча исмлар хам бор, бу йерда кизларга замонавий исмлархам топилади, шундай килиб бу туплам ичида киз болалар учун чиройли ва яхши маъноли исм излаш ва қўйиш учун энг сара исмлар ва уларнинг маъноси жойланган. Барча исмлар алфавит буйича териб чикилган. Мархамат, фарзандингизга чиройли исм танланг ва танлаган исмингизни илм ахли (имомлар, домлалар) билан текшириб олишни унутманг

Хозир эса даврага рекламани чақирамиз:

• A харфига исмлар кизлар учун •

Адиба — ёзувчи қиз, зиёли, илмли, ижодкор, илҳом излаган, назокатли, тарбияли, одобли, намунали, иффатли қиз. Арабча.
Азиза — қадрли, қимматли, табаррук, ҳурматли ёки қудратли, иззатли, ноёб. Арабча.
Акифа — ғайратли, шижоатли, художўй қиз. Арабча.
Алима — билимли, ақл-заковатли, дилкаш қиз. Арабча.
Анора — қизил ҳолли, норли қиз. Форс-тожикча.
Асал — асалдек ширин, тотли, яъни ёқимтой, суюкли, севимли қиз. Арабча.
Асила — аслзода, насли тоза қиз, соф, покиза, қалби ғуборсиз, бенуқсон қиз. Арабча.
Аслия — соф, покиза, тоза; аслзода. Арабча.
Асолат — асллик, аслзода, зоти пок ёки пухта, мустаҳкам. Арабча.
Афзуна — зиёда, ортиқ, юксак тутувчи. Юқорига интилган, қадрли, қимматли. Эътиборга лойиқ, юксак мартабали. Форс-тожикча.
Афруза — ойдек равшан, қуёш нуридек порлоқ, шулъадор, ёндирувчи, оташин. Рўза ойида туғилган чиройли, ойдек қиз. Форс-тожикча.

• Б харфига исмлар кизлар учун •

Барно — ёш, навқирон, чиройли, ҳушбичим, ҳушқад. Арабча.
Барчиной, Ойбарчин — ой юзли, ой чеҳрали қиз, иболи, ҳаёли, оқкўнгил, қалби пок, тоза. Ўзбекча.
Бинафша — бинафша гулдек кўркам, нафис, сулув қиз. Ўзбекча.
Бегойим — беклар, аслзодалар авлодига мансуб, олий насаб, виқорли, мартабаси баланд қиз. Форс-тожикча.

• В харфига исмлар кизлар учун •

Вазира — улғайиб вазира, мартабали, обрўли бўлсин маъносида ният қилиб қўйилади. Эрининг солиҳа ёрдамчиси бўлсин маъносида ҳам. Арабча.
Валия — тақводор, иймону-эътиқодли, художўй аёл. Арабча.
Васлия — висолга, мурод-мақсадга, орзу-умид, гўзал ҳавасга интилувчи, эришувчи қиз. Арабча.
Висола — тилаб, сўраб юриб эришилган, кутиб етишилган қиз ёки ҳуснижамол, гўзал, латофатли, сулув, чиройли қиз. Арабча.

• Г харфига исмлар кизлар учун •

Гавхар — гур, марвариддек бебаҳо қиз ёки асл, аслзода. Форс-тожикча.
Гуласал — гулдек гўзал, чиройли, нафис, латофатли ва болдек ширин, ёқимтой суюкли, азиз қиз. Арабча, форс-тожикча.
Гулбахор — баҳор гули, кўклам чечагидек дилбар, сулув, соҳибжамол, гўзал қиз, баҳорда уйғониш даврида туғилган қиз. Ҳаёти гулдек чиройли бўлсин маъносида. Форс-тожикча.
Гулжамол — гулдек гўзал ҳусн соҳиби, ҳусни жамоли гулдек зебо қиз. Арабча, форс-тожикча.
Гулжахон — бахтли кунлар, яъни бахтли, саодатли кунда туғилган. Ҳаётда бахтиёр, иқболи, порлоқ, толеи баланд бўлсин. Форс-тожикча.
Гулзира — зира гулидек ёқимтой қиз. Форс-тожикча.
Гулзода — гўзаллар наслига мансуб, ҳурлиқолар авлодидан бўлган қиз, гулдек нафис, латофатли, зебо ва сулув. Форс-тожикча.
Гуллола — лоладек, лолагулдек чиройли қиз, лолалар очилганда туғилган қиз. Форс-тожикча.
Гулноза — гул каби нафис, нозик ва нозли, жилвали гул, ёҳуд гўзал ва нозли қиз. Форс-тожикча.
Гулнора — анор гулидек зебо, гул чеҳрали қиз ёки анор гуллаганда туғилган қиз. Форс-тожикча.
Гулой — гулдек ва ойдек зебо қиз ёки гулдек яшнаган ва ойдек нурли, кўркам қиз. Форс-тожикча, ўзбекча.
Гулраъно — қизил гулдек кўркам, гўзал, нафис, соҳибжамол, ўзидан чирой таратувчи қиз. Арабча, форс-тожикча.
Гулсора — сараланган, танланган гул, гулларнинг сараси, аълоси, энг яхши қиз. Форс-тожикча.
Гулчехра — гул юзли, ҳушрўй, соҳибжмол, чиройли, мафтункор, истарали, гўзал чеҳрали сулув қиз. Форс-тожикча.
Гўзал — чиройли, зебо, сулув, латофатли, жозибали, назокатли. Форс-тожикча.

• Ғ •

Афсуски, айни вақтда, бизларда Ғ харфига хечнарса йўқ

• Д харфига исмлар кизлар учун •

Даврия — давр фарзанди, замон қизи. Арабча.
Дилафруз — дилни қувонтирувчи, шодлантирувчи, дил гули, дилни очувчи, яйратувчи, кўнгилга ҳузур, шодлик бахш этувчи, кайфиятни кўтарувчи. Форс-тожикча.
Дилбар — ёқимли, ёқимтой, кўнгилни олувчи, мафтун қилувчи, гўзал, суюкли, зебо. Форс-тожикча.
Дилдора — дилдан севилган, чин муҳаббат соҳибаси, дилни ром қилувчи ёки раҳмдил, жасур, довюрак. Форс-тожикча.
Дилноза — ишвали, нозли қалб эгаси, нозик, нафис дил соҳиби. Форс-тожикча.
Дилором — кўнгилга таскин, ором берувчи, ҳузур-ҳаловат, осойишталик бахш этувчи; суюкли, севимли қиз. Форс-тожикча.
Дилрабо — дилни тортувчи, қалбни мафтун этувчи, жозибали, латофатли, назокатли, кўнгилни жалб қилувчи, суюкли, ёқимтой, оқкўнгил, гўзал қиз. Форс-тожикча.
Дилсўз — жонкуяр, меҳрибон, мушфиқ, дилдаги гапларнинг эгаси, чин сўз. Форс-тожикча.
Дилфуза — дилфируза исмнинг ўзгартирилган шакли. Дилни ёритувчи, кўнгилга, қалбга шодлик, қувонч олиб келувчи, шавқ бағишловчи, тенгсиз, кўркам. Форс-тожикча.
Диёра — ўлка, замин, она юртнинг вафодор, фидокор, элим, юртим деб яшовчи фарзанд. Арабча.
Дурдона — инжу донаси, аъло марварид; энг азиз, қадрли, чиройли, нафис, сулув қиз. Арабча, форс-тожикча.

• Е •

Афсуски, айни вақтда, бизларда Е харфига хечнарса йўқ

• Ё харфига исмлар кизлар учун •

Ёрқиной — ҳаёти нурли ва ойдек сулув қиз ёки меҳрибон дилкаш қиз. Ўзбекча.

• Ж харфига исмлар кизлар учун •

Жамила — гўзал, соҳибжамол, мафтункор, нафис, сулув қиз. Арабча.
Жасмина — жаннатнинг гули, жаннатда ўсувчи гулнинг номи, ҳушбўй, ифори кучли чиройли гул. Форс-тожикча. (арабча-Ясмина)
Жумагул — жума куни туғилган гулдек сулув, зебо, гўзал қиз. Арабча, форс-тожикча.

• З харфига исмлар кизлар учун •

Зайнаб — тўлачадан келган, семиз, дуркун; келишган, гўзал. Зайнаб номи Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) қизларининг исми бўлган. Арабча.
Зайнура — гўзал, зебо қиз. Арабча.
Замира — олийжаноб, виждонли, покдомон, иболи, ифффатли, покиза қиз. Арабча.
Зарина — зарли, олтинли, зарланган, заррин, чиройли, гўзал, кўз қамаштирувчи ҳусн соҳибаси, сулув қиз. Форс-тожикча.
Зарнигор — тиллога безанган, зебланган, бебаҳо, қадри баланд, заррин ёки сочлари тиллодек жилвали, товланиб турувчи, чиройли, мафтункор қиз. Форс-тожикча.
Зарифа — покиза, маъсума, иффатли, нозик таъб, фаҳм-фаросатли, ақлли, ориятли, ҳаё-иболи, мунис, хушфаҳм қиз. Арабча.
Захро — ёрқин, равшан, оқ юзли. Нурли, порлоқ, нур таратувчи ёки интилувчи, ҳавас қилувчи, олдинга интилувчи. Арабча.
Зебинисо — аёлларнинг энг гўзали, зебоси, зебу-зийнати, латофати, жозибали, мафтун қилувчи, ўзига ром этувчи чиройда тенг йўқ қиз. Арабча, форс-тожикча.
Зебо — чиройли, гўзал, сулув, ҳусни жамоли нафис қиз. Форс-тожикча.
Зулфия — сочи ўралиб туғилган, жингалак, жилвакор сочли қиз, сулув, латофатли, мафтункор зебо. Форс-тожикча.
Зиёда — қизлари етарли (зиёда) бўлди, эндигиси ўғил бўлсин ёки умри зиёда, узун бўлсин, бахтли бўлсин. Баданда ортиқча белгиси, ортиғи бўлса ҳам бу исм қўйилади. Арабча.
Зилола — тиниқ булоқ сувидек покиза, соф, тоза, беғубор оқила қиз. Арабча.
Зиннура — нурли, равшан, чиройли, дилбар қиз. Арабча.
Зироат — ҳосил, ҳосила. Мўл-кўлчилик, қут-барака олиб келувчи қиз. Арабча.
Зохида — диндор, художўй, мўмина аёл. Арабча.
Зулайхо — кичик, кенжа қиз. Исм маъноси турли кўринишда келади. Баъзилар сирғанчиқ, силлиқ, мулойим деб ҳам талқин қилишган. Юсуф пайғамбарнинг аёлларининг исми бўлган. Арабча.
Зулхумор — хуморли, қўмсалган, орзиқиб, интизор бўлиб кутилган қиз ёки дилбар, мафтункор, жозибали, ишвали, ўзига ром этувчи. Арабча.
Зумрад — яшил тусли қимматбаҳо тош, зумраддек қимматли, бебаҳо, ноёб, зебо, латофатли, сулув қиз ёки кўк кўзли қиз. Форс-тожикча.

• И харфига исмлар кизлар учун •

Ирода — истаб орзу қилиб эришилган қиз ёки Аллоҳнинг иродаси, муруввати бўлган қиз, ёҳуд иродали, чидамли қиз. Арабча.
Иффар — покиза, маъсума, бокира қиз. Арабча.
Ифора — ҳушбўй, ёқимли ифорли, нафис ҳид таратувчи. Ўзбекча.

• Й •

Афсуски, айни вақтда, бизларда Й харфига хечнарса йўқ

• К харфига исмлар кизлар учун •

Камола — к амолга эришган етук, зебо, кўркам, мукмал инсон. Ўзбекча.
Карима — с аҳоватли, саҳий, қўли очиқ, меҳрибон, раҳмли, қалби пок қиз. Арабча.
Комила — баркамол, етук, бекаму-кўст, намунали, ибратли қиз. Арабча.
Кумуш — к умушдек ёрқин, қадрли, қиз ёки оқ юзли оқбадан гўзал қиз. Ўзбекча.

• Л харфига исмлар кизлар учун •

Лайло — тунда туғилган қиз ёки нилуфар (сафсан)дек гўзал қиз. Қадимий яҳудий тилида: Лилия – Сафсангул. Арабча.
Латофат — назокатли, меҳрибон, латофатли, покиза, шавқатли, зебо қиз. Арабча.
Лола — лоладек яшнаган, нафосатли, чиройли. кўркам, гўзал қиз ёки лолалар очилган пайитда туғилган қиз. Форс-тожикча.
Лобар — гўзал, кўркам, келишган, ёқимтой, нафис, ҳушфеъл, дилкаш қиз. Арабча.
Лутфия — меҳрибон, дилкаш, раҳмдил, кўнгли пок қиз. Арабча.

• М харфига исмлар кизлар учун •

Мавлуда — ҳосиятли, яхши, муқаддас кунда туғилган қиз, умрида яхши кунлар кўп бўлсин, ҳаёти чиройли ўтсин. Арабча.
Мадина — Саудия Арабистонидаги муқаддас шаҳар, зиёратгох бўлган Мадинаи Мунаввара исмидан олинган исм. Арабча.
Малика — подшоҳнинг авлодига мансуб улуғ мартабали аёл. Шоҳбону, гўзаллар гўзали, маҳвашлар маҳваши, заковатли соҳиба. Маликалардек обрў-эътиборли бўлсин маъносида ҳам қўйилади. Ушбу исм соҳибаларидан бири Амир Темурнинг хотини, катта малика — Сароймулкхоним, Қозонхоннинг қизидир. Арабча.
Малохат — гўзал, сулув, нафосатли, дилкаш, малоҳатли, кўркам қиз. Арабча.
Маржона — дур, инжу, марваридлар тизими, қизил рангли йирик мунчоқ, маржондек қимматбаҳо ва сулув қиз. Форс-тожикча.
Мастура — беркитилган, ёпиқ юзли, ҳалол, пок, тоза, пардали, иффатли, ҳаёли, иболи қиз. Арабча.
Мафзуна — латофатли, чиройли, гўзаллар ичида ягона, сулув ва нафосатли қиз. Арабча.
Мафруза — танлаб, сайлаб олинган. Арабча.
Махсума — соф, покиза, гуноҳсиз. Арабча.
Машхура — таниқли, обрў-эътиборли, одамлар назарида бўлган, ҳурматли, эъзозли қиз. Арабча.
Маъмура — бахтли, насибали, фаровон яшовчи; бошқарувчи, етакчи, йўл кўрсатувчи, бошлиқ. Арабча.
Мақсуда — орзу қилинган, орзиқиб кутилган қиз. Арабча.
Махбуба — суюкли, қадрли, азиз дўст, дилбар, дилкаш, кўнгли тоза, севилган, дилбар қиз. Арабча.
Махфуза — ҳимояланган, муҳофазага олинган ёки қўрғон, қаср, қалъадек мустаҳкам бақувват, енгилмас. Арабча.
Мохигул — ойдек сулув, чиройли ва гул каби кўркам қиз, ойнинг чеккасидаги гул. Форс-тожикча.
Мохидил — ойдек гўзал, мафтункор, сулув, қалби пок, дили тоза, гўзал, фазилатли қиз. Форс-тожикча.
Мохина — ойга ўхшаш, оймонанд, нафис, нозик ёки янги ой чиққан пайтда туғилган ёки янги ойдек сулув қиз. Форс-тожикча.
Мохинур — ойнинг нури, ойдин, ойдиндек покиза, сулув, чиройли, ойдек гўзал қиз. Арабча, форс-тожикча.
Мохира — маҳоратли, устамон, пухта, пишиқ, қўли гул, эпчил, чаққон, озода ва саранжом қиз. Арабча.
Муаззам — ҳурматли, эъзозли, қадрли, эътиборли қиз. Арабча.
Муаттар — хушбўй, ёқимли ҳид тарқатувчи, атир сочувчи, муаттар ҳидли. Арабча.
Мубина — жозибали, истараси иссиқ, лобар, очиқ чеҳрали, ростгўй, латофатли, зебо қиз. Арабча.
Музайяна — безанган, зийнатланган, ораста. Арабча.
Муқаддам — олдинда борувчи, пешво ёки оиладаги илк, биринчи бола. Арабча.
Муқаддас — табаррук, азиз, қадрли ёки покиза, соф, бенуқсон, озода, қутлуғ. Арабча.
Мумтоз — танланган, сараланган, зўр. Арабча.
Муниба — тўғри йўл (дин йўли)га кирувчи; художўй, оқила инсон деган манони англатади. Арабча.
Мунира — нурли, равшан, гўзал, зебо, бахтли, саодатманд, нур сочувчи, юзидан нур таралувчи, зебо қиз. Арабча.
Муниса — дўст, ўртоқ, сирдош; содиқ дўст. Арабча.
Муслима — мусулмон, художўй аёл, солиҳа, Аллоҳга итоат этувчи мўмина қиз. Арабча.
Мухлиса — оқкўнгил қиз, художўй, муслима, мўмина қиз. Арабча.
Мухсина — меҳрибон, яхшиликлар қилувчи, мурувватли, ҳайирли амалларга интилувчи, раҳмдил қиз. Арабча
Муштарий — Юпитер сайёрасининг номи ёки бирор нима сотиб олувчи, харидор. Арабча.
Муяссар — орзу қилиб юриб эришилган; Аллоҳ эриштирган, совға қилган, муяссар қилган қиз. Ҳаётидаги барча орзулари, ниятлари муяссар бўлиб ижобат бўлсин маъносида ҳам қўйилади. Арабча.

• Н харфига исмлар кизлар учун •

Наргиза — наргис (бўтагул) дек нозик, нафис, зебо, гўзал қиз, ифори таралувчан. Ўзбекча.
Насиба — ризқу-рўзли, насибали қиз. Умри тўкин-сочинликда, бекаму-кўст ўтсин, насибали бўлсин маъносида. Арабча.
Нафиса — нафис, нозик, гўзал, нафосатли, латофатли, фойда келтирувчи, яхшиликлар қилувчи. Арабча.
Нигора — гўзал чеҳрали, соҳибжамол, ўзига ром этувчи, мафтункор, латофатли, жозибали, гўзал, зебо, тенгсиз ҳусн соҳибаси, ёқимтой. Форс-тожикча.
Нилуфар — нилуфар (савсан) ўсимлигидек чиройли, зебо қиз, ўзига мафтун этувчи. Ўзбекча, ҳиндча.
Нодира — тенги йўқ, ягона, тенгсиз, бебаҳо, беназир, нодир, бетакрор, беқиёс гўзаллик соҳибаси гўзал, латофатли, зебо қиз. Арабча.
Нозима — тартибга, интизомга риоя қиладиган, яъни тартибли, саришта. Арабча.
Ноила — орзу қилинган, интиқиб кутилган қиз. Аллоҳ берган совға, туҳфа. Арабча.
Нурия — бахтли, шодон қиз, ҳаёти нурли равшан; ўзидан нур сочувчи, офтобдек қувончли қиз. Арабча.

• О харфига исмлар кизлар учун •

Озода — эркин, ихтиёри ўзида; бахтли, бахтиёр ёки тоза, покиза, саранжом, тартибли, бегуноҳ, беғубор. Баъзи манбаларада сахий, оқ кўнгил, қалби пок деб ҳам изоҳланади. Форс-тожикча.
Ойгул — ойдек сулув, гўзалликда ёрқин, гулдек зебо, нафис, чиройли, мафтункор, истарали қиз. Ўзбекча, форс-тожикча.
Ойнур — ой ёғдусидек гўзал, покиза; нурафшон қиз. Арабча, ўзбекча.
Ойша — яшовчи, барҳаёт, умри узоқ, ҳаёти нурли қиз. Бу исм Муҳаммад (с.а.в.)нинг аёллари Ойша (р.а.) исмлари бўлган. Арабча.
Олия — юксак, олий, улуғ; эъзозли, иззатли, улуғвор, мартабали, эътиборли. Арабча.
Омина — омонликда сақланувчи, яъни муҳофаза қилинган ишончли равишда қўриқланган, дахлсиз ёки ростгўй, вафодор. Омина — Муҳаммад (с.а.в.) онасининг исми бўлган. Арабча.
Орзу — ота-онасини орзусига эриштирган, мақсадига етказған ёки орзиқиб кутилган қиз. Форс-тожикча.
Осиё — тегирмон ёки Осиё қизи, Осиё фарзанди. Форс-тожикча.

• П •

Афсуски, айни вақтда, бизларда П харфига хечнарса йўқ

• Р харфига исмлар кизлар учун •

Раёна, Раййона — Раййон-жаннат эшикларидан бири. Бу эшикдан фақат рўза тутганлар киритилади. Арабча.
Райхона — нозбўй, ифорли, райҳондай ёқимтой, ёқимли, нафис, жозибали қиз. Муҳаммад (с.а.в.)нинг аёлларидан бирининг номи. Арабча.
Рамзия — тимсол, ўрнак, намуна. Арабча.
Расифа, Расиха — чидамли, маҳкам, иродали қиз ёки покиза, озода қиз. Арабча.
Раъно — қизил гулдек гўзал, чиройли, латофатли, раъно гулдек сулув, пурлатофат қиз. Арабча.
Робия — оиладаги тўртинчи бола ёки ҳижрий ой ҳисобининг тўртинчи кунида туғилган бола. Арабча.
Розия — мамнун ёки мақбул тушувчи, маъқул келувчи; ёқимли, суюкли, эъзозли, қадрли; розилик, шукроналик, итоатгўйлик, мамнунлик баҳш этган. Арабча.

• С харфига исмлар кизлар учун •

Сабохон — тонг эли, шабадаси; ёқимли, мулойим ёки саҳар пайтида туғилган бола. Арабча.
Сабохат — кўркамлик, гўзаллик, малоҳат, оқ юзли гўзал, сабо тонги шабадаси, нафислик чиройи. Арабча.
Садоқат — вафодор, содиқ, чин самимий дўст, ишониш, суяниш мумкин бўлган яқин инсон. Арабча.
Саида — бахтли, омадли, толеи баланд, иқболи порлоқ, саодатманд қиз. Арабча.
Сайёра — тез ҳаракат қилувчи юлдуз; сайёра планетаси ёки толеи баланд, иқболи порлоқ, бахтли-саодатли қиз. Арабча.
Салима — соғлом, умри узоқ қиз ёки самимий, дилкаш, кўнгли очиқ, вафодор қиз. Арабча.
Самина — қадрли, иззат-обрўли қиз ёки Самин (гул)дек чиройли, зариф, латофатли қиз. Арабча.
Самира — суҳбатдош, ҳамсуҳбат, ширинсўз, дилкаш ва кўнгли очиқ қиз. Арабча.
Самия — зийрак, сезгир, доно қиз. Арабча.
Санобар — ҳушқомат, чирой, дарахтнинг номи, санавбардек гўзал, келишган, ҳушбичим, сулув қоматли қиз. Арабча.
Саодат — бахтли, саодатли, бахтиёр, иқболи порлоқ, толеи балнд қиз. Арабча.
Сарвиноз — тик қоматли, бўй-басти келишган, сарв дарахтидек келишган ва нозик қиз. Форс-тожикча.
Сафия — ақл, донишмандлик ёки арабча София — соф, покиза, покдомон, маъсума, иффатли. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)нинг ўн учинчи аёлларининг исми бўлган. Арабча, яҳудийча.
Сафура — юлдуз, ёруғ юлдуз; ёрқин, порлоқ; шукуҳли, ҳашаматли, мағрур ёки сочлари сариқ қиз. Арабча.
Сахида — тўғри, барваста қадли, гўзал қоматли. Арабча.
Севара — суюкли, ёқимтой, қадрли азиза қиз. Ўзбекча.
Ситора — юлдуз, бахтли, омадли, чиройли, толеи баланд қиз, юлдуз каби порлоқ. Арабча.
Сожида — сажда қилувчи, тақводор, Аллоҳга сиғинувчи, муслима мўмина қиз. Арабча.
Солиха — салоҳиятли, покиза, озода ёки диёнатли, тақводор, художўй, муслима қиз. Арабча.
Сохиба — уйнинг эгаси, бекаси, маликаси ёки дўст, ҳаётдаги содиқ йўлдош, суюкли рафиқа, севилган ёр. Арабча.

• Т харфига исмлар кизлар учун •

Тахмина — кучли, қудратли; жасур. «Шоҳнома» асари қаҳрамони Суҳробнинг онасини исми. Арабча.

• У харфига исмлар кизлар учун •

Умида — орзу қилинган, умид билан кутилган қиз ёки яшаб кетишига умид қилинган қиз. Арабча.
Умрия — узоқ умр яшаб ҳаёти баракали, чиройли ўтсин ҳамда қалби тоза покиза қиз маъносида қўйилади. Арабча.

• Ў •

Афсуски, айни вақтда, бизларда Ў харфига хечнарса йўқ

• Ф харфига исмлар кизлар учун •

Фазилат — яхши ҳислатлар эгаси, гўзал хулқи билан бошқалардан афзал, устун турувчи. Арабча.
Фарангиз — нур сочувчи, зиёкор ёки гўзал, суюкли, шуъла сочувчи гўзал қиз. Форс-тожикча.
Фарида — бебаҳо, нодир, ноёб, марварид ёки пардали бўлиб туғилган қиз. Арабча.
Феруза — бахтли, иқболи баланд, толеи порлоқ, саодатли қиз ёки фируза (кўк тусли товланувчи қимматбаҳо тош)дек азиз, қимматли, қадрли, бебаҳо, чиройли, зебо, нафис; нурли нур сочувчи. Форс-тожикча.
Фотима — фатиат — кўкракдан ажратилган. Бу ном Муҳамммад (с.а.в.)нинг кенжа қизларининг исми бўлган. Эгизак қизлар туғилганда каттасини Фотима деб номлаш миллатимизда урфга айланган. Арабча.

Barkamol avlod

Biriktiruvchi choklarga – bostirma, quyma, ichki, qo‘sh, “qulf” choklar kiradi.

Ziy choklar detallar chetiga yoki qirqimiga ishlov berishda ishlatiladi. Detallar

chokning bir tomonida bo‘ladi.masalan: buyum etagini, eng uchini ishlashda, bort,

yoqalarga ishlov berishda.

Ziy choklarga – bukma chok va mag‘iz choklar kiradi.

Bezak choklar detal va buyumlarni bezashda ishlatiladi. Bu choklar qomatga

shakl berishda (orqa, yubka etak buklamalarida) foydalaniladi.

Bezak choklar bo‘rttirma choklardan, shnur qo‘yib bo‘rttirilgan choklardan va

Tikuv mashinasida tikiladigan choklar – ko‘rinmas chok, ag‘darma chok,

– chok eni, baxya qatorlar soni, ular oralig‘i, baxyaning tortishmasligi, ip

– detallarni igna ostiga qo‘yish tartibiga va chok tikish ketma-ketligiga rioya

7. Ko‘rinmas chok, ag‘darma chokva bostirma choklarni tikish.

Ko‘rinmas chokdan – ko‘ylak, yubka, kofta, jaketning etak va eng qismlarini

buklab tikishda foydalaniladi.

Ag‘darma chok kantli, raqamli, qistirma kantli bo‘ladi. Biriktirma chokning

bir turi bo‘lib, cho‘ntak qopqoqlarini, yoqalarini, bortni, izma kabi detallar chetini

Ag‘darma chokdan – yoqa, manjet, bortlar, qopqoqlar, belbog‘lar, eng uchini

bukib tikishda foydalaniladi. Detallar ulangandan, ya’ni biriktirilgandan so‘ng detalni

o‘ngiga ag‘darish operatsiyasi bajariladi. Bu hollarda ikki detalni choklarini chetda

joylashtirib ulash “detal chetlarini ag‘darma choklash” deb ataladi.

Tikuv mashinasi va qo‘lda ag‘darma choklar orqali turli xil buyumlar tikish.

Kantli ag‘darma chokda detallardan biri ikkinchisidan 0,1 -0,3 smqochiriqroq

bukilgan bo‘ladi. Buning uchun chok solingandan keyin uni yorib dazmollanadi,

detallar o‘rniga aylantiriladi, kant hosil qilib zeyi ko‘klanadi. Hosil bo‘lgan kantni

saqlab qolish uchun detallar cheti baxyaqator, yolg‘on qaviq bilan tikiladi yoki chok

qirqimlari ichki tomondan detallarning biriga tikiladi.

Ramkali ag‘darma chok pidjak cho‘ntaklari, ko‘ylakning tugmalanadigan

joylari kabilarni tikishda qo‘llaniladi. Bu chokni tikish kantli ag‘darma chokni

tikishga o‘xshaydi. Hosil bo‘lgan ramkani saqlab qolish uchun ag‘darma chok ustidan

baxyakator yuritilib qo‘yiladi.

Qistirma kantli ag‘darma chok yoqalarni, ko‘ylak bortlarini bezashda muayyan

xizmatdagi kishilarning kiyimlarini tikishda ishlatiladi. Chok tikilayotganda qistirma

gazlamani, ya’ni eni 2,5-3,0 sm gazlama parchasini ikki bukib detallardan birining

o‘ngiga ulanadi. Keyin ikkinchi detalning o‘ngi birinchi detalning o‘ngiga qaratilib,

chetlari tekislab qo‘yiladi va qistirma kant ulangan baxyaqator ustidan yangi

Ag‘darma chok solish uchun ikki detal o‘ngini ichkariga qaratib qo‘yiladi,

qirqimlari tekislanadi va chetidan 0,5-0,7sm masofada baxyaqator yuritiladi. So‘ngra

chok haqqining ortiqchasi qirqilib, detallar o‘ngiga ag‘dariladi.

Bostirma choklar yon, elka qirqimlarini, kiyim old bo‘lagi va ort bo‘lagini,

yubka bo‘laklarini, englarni va hakozo detallarni ulash uchun ishlatiladi. Bostirma

choklar – berk yoki qayirma chetli, ikkita ochiq yoki berk qirqimli bo‘ladi.

Tikuv mashinasi va qo‘lda bostirma chok orqali turli xil buyumlarda qo‘llash.

Berk bostirma chok qilish uchun pastki detal ustki detalga nisbatan bezak chok

eniga 0,4-0.7sm hamda 0,7-1,0sm qo‘shilgan masofaga chiqariladi va ustki detal

qirqimidan 0,5sm ichkaridan tikiladi. So‘ngra detallar ikki tomonga yotqiziladi, chok

qirqimlari esa kalta detal tomonga qayriladi va modelda ko‘zda tutilgan masofada

bezak baxyaqator bilan puxtalanadi.

Qayirma chetli bostirma chok hosil qilish uchun detallar o‘ngiga ichkariga qilib

qo‘yiladi, chetlari tekislanadi va modalga ko‘zda tutilgan masofada maxsus

mashinada ko‘klanadi yoki qo‘lda mayda qaviqlar bilan puxtalanadi.

Ikkita ochiq qirqimli bostirma chok qilish uchun ikki detal o‘ngiga ichkariga

qilib qo‘yiladi, qirqimlari tekislanadi va bezak baxyaqator kengligiga 0,5-1,5sm

qo‘shilgan masofada mashinada biriktirib tikiladi. Shundan keyin detallar ikki

tomonga yoriladi. Chok qirqimlari oldin ikki tomonga yotqiziladi va dazmollanadi.

8. O‘lchov olish va hisoblash qoidalari.

Kiyim tikishdan oldin gavdaning o‘lchovlari olinadi. O‘lchov olish uchun

santimetrli lentadan foydalaniladi. O‘lchovlar quyidagi tartib asosida yozib boriladi.

Odam gavdasining tuzilishi gavdadan o‘lchov olishda asosiy omil hisoblanadi.

Kiyimni loyihalashda mutanosiblikka e’tibor berish kerakligi tushuntiriladi.

Mutanosiblik – tananing turli o‘lchamining bo‘yga nisbatidir. Tananing

mutanosibligi uch turga bo‘linishi (dolixomorf, braximorf, mezomorf) haqida,

gavdaning o‘lchov olish uchun zarur bo‘lgan antropometrik nuqtalari va chiziqlari

haqida nazariy bilimlar beriladi. Ularga gavdaning modul bo‘yicha chizmasini

chizish, gavdadan to‘g‘ri o‘lchov olish o‘rgatiladi. To‘garak a’zolari odam

gavdasining tuzilishini ham bilishlari kerak.

Gavdadan o‘lchov olish vaqtida gavdaning individual xususiyatlari e’tiborga

olinadi, chunki tik gavdada orqaning belgacha bo‘lgan uzunligi bukchaygan gavdaga

qaraganda kaltarok bo‘ladi va hokazo. Misol tariqasida to‘garak a’zolaridan birining

gavdasi o‘lchab ko‘rsatib beriladi. O‘lchovi olinayotgan odam erkin turishi, beli

bog‘langan, engil kiyimda bo‘lishi aytib o‘tiladi. Gavdaning asosiy nuqtasi

hisoblangan bel chizig‘i bog‘lab qo‘yiladi. O‘lchov o‘lchov lentasi yordamida

olinadi. Bunda o‘lchov lentani juda tarang yoki bo‘sh qo‘yish yaramaydi.

O‘lchov olish tartibi quyidagilardan iborat;

1. BAyar – bo‘yin aylanasining yarmi.

2. KAyar – ko‘krak aylanasining yarmi.

3. BkBU – bo‘ksa aylanasining yarmi.

4. OrBU – ort bo‘lagining belgacha uzunligi.

5. KU – kiyimning uzunligi.

6. EU – elka uzunligi.

7. KO – ko‘krak oralig‘i.

8. BelAyar – bel aylanasining yarmi.

O‘lchov olish qoidasi:

1. BAyar – bo‘yin aylanasi. Ettinchi umurtqa pog‘onasidan bo‘yin

chuqurchasigacha o‘lchanadi va uning yarmi yoziladi.

2. KAyar – ko‘krak aylanasining yarmi orqa kurak, qo‘ltiq tagi, ko‘kraklar usti

bilan o‘lchanadi va uning yarmi yoziladi.

3. BkBU – bo‘ksa aylanasining yarmi bo‘ksaning eng katta qismi ustidan

aylantirib o‘lchanadi va yarmi yoziladi.

4. OrBU – ort bo‘lagining belgacha uzunligi. Ettinchi umurtqa pog‘onasidan

to‘g‘ri chiziq bo‘yicha belgacha uzunlik o‘lchanadi va to‘liq yoziladi.

5. KU – kiyimning uzunligi. Ettinchi umurtqa pog‘onasidan bo‘ksagacha

o‘lchanadi va to‘liqyoziladi.

6. EU – elka uzunligi. Bo‘yin bilan elkaning kesishgan nuqtasi va elkaning qo‘l

bilan ulangan oralig‘i o‘lchanadi.

7. KO – ko‘kraklar oralig‘i o‘lchanadi va yarmi yoziladi.

8. BelAyar – bel aylanasining yarmi. Gavdaning eng xipcha joyidan aylantirib

o‘lchanadi va uning yarmi yoziladi.

Har qanday gavdaning tuzilishida orqaning kengligi va ko‘kraklarning

balandligi har xil bo‘ladi. Shu o‘lchovlarni proporsional hisoblashda chiqqan son

to‘g‘ri kelavermaydi. Shuning uchun o‘lchovlarlarni hamma o‘zidan olishi kerak.

Gavdadan o‘lchov olishda barcha o‘lchamlar uchun umumiy shartlar:

– barcha o‘lchovlar santimetrli tasma yordamida o‘lchanadi;

– o‘lchanayotgan odamning bir qavat engil kiyimida yoki ichki kiyimda

– o‘lchamlari olinayotgan odam gavdasini zo‘riqtirmay, qomatini odatiy,

bo‘sh holda tutib turishi lozim.

9. Kiyim turlariga va fasoniga qarab olinadigan o‘lchovlar.

O‘lchovlar olishdan oldin fason tanlab, tanlangan fasonga moslab mato tanlab

Kiyim asosining (yoki o‘zagining) chizmasini qurish quyidagi ketma-ketlikda

1) Dastlabki ma’lumotlar aniqlashtiriladi. Ya’ni odam gavdasi o‘lchanadi va

kiyim turiga qarab qo‘shimcha qiymatlari belgilanadi.

2) Tanlangan konstruksiyalash usulida ko‘rsatilgan ketma-ketlikda formulalar

bo‘yicha hisoblar bajariladi.

3) Chizmaning bazis to‘ri quriladi. Bazis to‘r bir-biri bilan perpendikulyar

kesishuvchi vertikal va gorizontal chiziqlardir. Bu to‘ kiyimning bo‘yi va eni

bo‘yicha o‘lchamlarini va kiyim detallarining o‘lchamlarini belgilaydi.

4) Bazis to‘r chazmasining ustiga konstruksiya asosining chiziqlari chiziladi.

Bu old va ort bo‘lak o‘rta chiziqlari; yoki o‘miz chizig‘i; elka chiziqlari; eng o‘mizi

chiziqlari; yon, bel, etak va vitachkalar chiziqlaridir.

Vitayakalar – yassi materialdan hajmdor shakl

hosil qilish uchun xizmat qiladigan konstruktiv

element. Matoning ortiqchasi vitachkaga olinib,

hajm hosil qilinadi.

5) Chizma bajarilishining sifati tekshiriladi.

10. Fason tanlashda matolarning ahamiyati

Kiyimga biror-bir fason tanlanayotganda qaysi mavsumda kiyilishi yoki

qanday sharoitda kiyilishi inobatga olinadi. Tanlangan fason uchun kiyimlar tikish

uchun har xil turdagi matolarga ahamiyat berish kerak.

Matolar tanlangan fasonga mos kelishi, va tikish usuliga bog‘liq bo‘ladi.

Masalan: uyda kiyiladigan kiyimlarga qulay, g‘ijim bo‘lmaydigan, engil yuviladigan

mato tanlanadi va shunga qarab fason tanlanadi. Xizmatga kiyish uchun kiyimlarning

matosi ko‘zga tashlanmaydigan bo‘lishi kerak. Oqshom kiyimlarining matolari

yorqin rangli matolardan tikilgani ma’qul.

11. Kiyim turlariga qarab matoni tanlash.

Matoni kiyim turlariga qarab tanlanadi. Masalan: qishki, kuzgi- bahorgi, yozgi

mavsumda kiyiladigan kiyimlar. Qishki, kuzgi mavsumlarda kiyiladigan kiyimlar

qalinroq va qalin xildagi matolardan tanlanadi.

Bahorgi-yozgi mavsumlarda kiyiladigan kiyimlar yupqa va yupqaroq

matolardan tanlanadi. Oqshom liboslarini tikish uchun asosan ipak, kapron, tafta,

muara, duxoba matolaridan tikish mumkin.

12. Liboslarni tikishda fasonlarni tanlash.

Fason qandayligiga qarab kiyimlarning slayti xilma-xil, shakli turli bo‘lishi, bezak

elementlari bir-biridan farq qilishi mumkin. Slaytga qarab kiyimlar to‘g‘ri, gavdaga

sal yopishgan, gavdaga yopishgan va etak tomon kengaya borgan bo‘ladi. Fason

tanlab qishki, yozgi kiyimlar va mavsumiy kiyimlar tikiladi. Uyga kiyish uchun

kiyiladigan kiyimlarning fasonlari qulay bo‘lishi kerak. Xizmat uchun kiyiladigan

kiyimlarning fasonlari tor, keng bo‘lmagan, ko‘zga tashlanmaydigan, fasonning

detallari ko‘p bo‘lmagani ma’qul.

13. Chizma yordamida bolalar ichki kiyimini bichish va tikish.

Bolalar kiyimlarini tikish uchun bolaning o‘lchovlari olinib, asosiy o‘lchovlari

asosida andoza chiziladi. Andoza bo‘laklarini joylashtirishda chiqindisiz bichish

qoidalariga amal qilish kerak.

to‘g‘nog‘ichlar bilan qadab

chiqiladi va bichiladi. Ich

kiyim tikish texnologiyasi

Bolalar kiyimlari, ular

chizmasi. Andoza. Andozani

matoga to‘g‘ri joylashtirish.

kattalashtirib, chok haqlarini

belgilab bichish va tikish.

14. Bolalar so‘lakchasi va qo‘lqopchasini bichish va tikish.

Bolalar so‘lakchasi uchun chit, satin, xom surp matolaridan foydalansa bo‘ladi.

Bolalar so‘lakchasi chizmasini chizish, Andozani matoga to‘g‘ri joylashtiriladi va

bichiladi. Bichilgan detallarni ulab, ko‘klanadi va chok tanlab tikiladi. Tayyor

bo‘lgan so‘lakchaga bezak berish ham mumkin.

15. Qizlar ko‘ylagini tikish .

Qizlar ko‘ylagi uchun asos chizmasini chizish tartibi. Asos chizmalardan

andoza tayyorlash usuli. Mato turlariga qarab belgilabqirqish usuli.

chizmasi chiziladi. Asos chizma asosida

fasonga chizma chiziladi va andoza

bo‘laklarini to‘g‘ri joylashtiriladi va

bichiladi. Bichilgan buyumni tikish

texnologiyasiga amal qilgan holda

16. O‘g‘il bolalar shimini tikish.

O‘g‘il bolalar shimi uchun asos chizmasini chiziladi. Asos chizmadan andoza

tayyorlanadi. Andoza bo‘laklarini joylashtirishda chiqindisiz bichish qoidalariga amal

qilish kerak. Surilib ketmasligi uchun to‘g‘nog‘ichlar bilan qadab chiqiladi va

bichiladi. Matoga andoza bo‘laklarini to‘g‘ri joylashtiriladi va bichiladi. Bichilgan

buyumni vitachkalari biriktirib ko‘klanadi, yon choklari va odim choklari biriktirib

ko‘klanadi, shim pochasi bukib ko‘klanib, kiydirib ko‘riladi. SHimni mashinada

tikishdan oldin ipning raqami, ignaning raqamini matoga moslab olinadi. So‘ng tikish

texnologiyasiga amal qilgan holda

tikuv mashinasida tikiladi. Yon

bo‘laklar va vitachkalar ulanadi.

Qo‘l choklari so‘kib tashlanadi.

yotqizilib, etagi ustki detaldan zix

chiqarib bostirib, dazmollanadi.

17. Yubka tikish.

Yubkalar fasoni bo‘yicha har

qiyiqli, vitachkasiz ikki chokli,

hakozolar. Yubkaning fasoni va bichilishi jussaning xususiyatlariga, shuningdek,

gazlamaga va uning guliga qarab tanlanadi.

Klinli yubkalar 4, 6, 8, 10, 12 qiyiqlardan tashkil topadi. Etak tomoniga qarab

kengayib boradi. Bunda bo‘ylama ip har bir klinning markazidan o‘tadi. Bo‘ylama ip

ko‘rinib turishi uchun klinning andazadagi markaziy chizig‘i ustiga yuqori va pastdan

teshikcha qilib qirqib qo‘yiladi.

Yubkaning chizmasini chizish uchun o‘lchovlar olinadi.

O‘lchovning nomlari

Harfli belgisi

Uzunligi, sm

2. Bo‘ksa aylanasi

3. Ort belgacha uzunligi

4. Kiyimning uzunligi

Klinli yubka chizmasi

Klinli

yubka

andozasi

bo‘laklarini joylashuvi.

so‘ng klinli yubka chizmasi

Klinli yubka chizmasi

chiqindisiz bichish qoidalariga

amal qilish kerak. Surilib ketmasligi uchun to‘g‘nog‘ichlar bilan qadab chiqiladi va

Klinli yubkani mashinada tikishdan oldin ipning raqami, ignaning raqamini matoga

moslab olinadi, tikilib, yon choklari yorib dazmollanadi.

To‘g‘ri yubka ikki qismdan iborat – old va orqa yarim bo‘lagi. Yubkaning

kengligi bo‘ksaning aylanasi bo‘yicha olinadi. Beldagi keng qismni burmaga yoki

vitachkaga olinadi. Vitachkaning orqa bo‘lagiga ikkitasi qo‘yiladi. Qolgan ikkitasi

old qismiga qo‘yiladi. Vitachkaning uzunligi va kengligi bir xil emas, uni gavdaning

tuzilishiga qarab olinadi. Asosdan keng va uzun yon vitachkasi, orqa bo‘laginiki tor

va katta old bo‘lagining vitachkasidir.

To‘g‘ri yubka kengroq turadi, bir chokli, ikki chokli. Uch chokli, skladkali,

burmali bo‘ladi. Yubkaning beli belbog‘li. Rezinkali yoki tasmali bo‘lishi mumkin.

To‘g‘ri yubka gazlamaning bo‘ylama ipi yo‘nalishi bo‘yicha bichiladi.

To‘g‘ri yubkaning chizmasini chizish uchun o‘lchovlar olinadi.

Harfli belgisi

Uzunligi sm

1. Bel yarim aylanasi

2. Bo‘ksa yarim aylanasi

3. Orqa belgacha uzunligi

TO`garak mashg’ulotlarida ayollar milliy kiyimlarini tikish asoslari

tikish asoslari. Umumta’lim maktablarining mehnat ta’limi fani o`qituvchilari va to`garak rahbarlari uchun uslubiy ko`rsatma. – Samarqand, 2016. 24 bet.

Taqrizchilar: A.Abdumannotov – Pedagogika-psixologiya va ta’lim menejmenti kafedrasi dotsenti

Z.Pardayev – Amaliy fanlar va maktabdan tashqari

ta’lim kafedrasi assistenti

Ushbu uslubiy ko`rsatmada yuqori sinflarda mehnat ta’limi fanidan mashg`ulotlarni tashkil etishda e’tibor qaratilishi lozim bo`lgan ma’lumotlar keltirilgan. Undan umumiy o`rta ta’lim maktablarining mehnat ta’limi fani o`qituvchilari va “Barkamol avlod” bolalar markazlari to`garak rahbarlari foydalanishlari mumkin.

Samarqand VXTXQTUMOI Ilmiy kengashining 2016-yil ____ dekabrda bo`lib o`tgan yig`ilishida muhokama etilgan va ____ qarori bilan nashr etishga tavsiya etilgan.

Ta’lim sifatini oshirishga kuchli ta’sir qila oladigan didaktik vositalar, masofadan o`qitish dasturlari, qurilmalar, elektron pochta, elektron kutubxonalar, masofadan o`qitish dasturlari, animatsion, ya’ni tasvir va tovushni o`zida mujassamlashtirgan ko`rgazmali qurollar barchasi aynan kompyuter texnikasiga va amaliy mashg’ulotlarni to`gri tashkil etishga asoslanadi.

Ta’lim-tarbiya tizimidagi islohotlar ta’lim muassasalarida mutaxassislarni tayyorlash jarayonini ham bevosita qamrab olgan. Zero, birinchi prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaganidek, “kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo`lishi farzandimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog’liq”.

Yuqorida keltirilgan fikrlardan kelib chiqqan holda shuni aytish joizki o`rta maxsus ta’lim jarayonida shunday o`qitish metodlarini tadbiq etish joizki, ular oxir – oqibatda o`quvchilarni mustaqil o`qish, fikrlashga, ilmiy-texnikaviy axborotlar bilan ijodiy ishlashga o`rgatsin, o`quvchilarni o`ziga xos fikrlashga yo`llasin, ishchanlik qobiliyatini rivojlantirsin, o`qishga, mustaqil bilim olishga qiziqishini oshirsin, o`z faoliyatiga tanqidiy yondashishni tarbiyalasin, o`zgaruvchan ishlab chiqarish sharoitiga tez moslashish ko`nikmalarini shakllantirsin.

Jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida aynan shuni e’tiborga olishimiz kerakki, bolalarni kasbga qiziqtirish o`rta maxsus ta’lim jarayonidan boshlanishi lozim. Shuni hisobga olib умумta’lim maktablarida mehnat ta’limi darsalarida o`quvchilarni kasbga bo`lgan qiziqishlarini shakllantirib borish lozim.

To`garak mashg’ulotlarida zamonaviy milliy ko`ylak modellari

Zamonaviy moda yo`nalishi milliy ko`ylaklarimizda ham o`z aksini topgan desak adashmaymiz. Kundan kunga milliy ko`ylaklarimizning yangi bichimlari, yangi siluetlari va yangi shakllari yaratilmoqda. Bilamizki, milliy ko`ylak asosan koketka, qop va yeng qismlaridan iborat. An’anaviy milliy ko`ylak to`g’ri siluetli, koketka chizig’i bo`ylab burmali bo`ladi. Old bo`lagida koketka bo`laklari bir – birining ustiga chiqib turishi yoki yaxlit bichilgan bo`lishi mumkin. An’anaviy milliy ko`ylak yoqali va yoqasiz bo`ladi. Yoqali bo`lsa yoqa o`mizi bo`ylab o`tkazmali, qaytarma yoqali, tik yoqali, yoqa uchlari bog`lanadigan (galstuksimon) bo`lishi mumkin. Yenglari o`tqazma, yarim reglan bichimli, old ba ort bo`lak bilan yaxlit bichilgan bo`lishi mumkin. Yeng bichimlari keng, tor, kapalaksimon, fonarik, burmali ba hakozo bo`lishi mumkin.

Hozirgi kunda milliy ko`ylak bichimlarida juda katta o`zgarishlar ro`y bergan. Masalan: etak qismi kengaytirilib, konussimon shaklda bichilgan ko`ylaklar. Bunday qopli ko`ylak yengi ham konussimon shaklda bichiladi. Agar konussimon bichimli ko`ylakni elastik gazlamadan tikilsa uni etagi ba yeng uchlarini tortib zig-zag usulda qaytarib tikilsa juda chiroyli to`lqinsimon shaklga ega bo`ladi.

Milliy ko`ylak bichimlari bir xil bo`lsa-da, uning yoqa o`mizlari turlicha o`yilishi mumkin. 2,3- rasmlarda to`g’ri bichimli milliy ko`ylakni turlicha yoqa o`mizli koketka turlari tasvirlangan. 4,5,6,7 – rasmlarda esa yoqa o`mizi va koketka tashqi shakli turlicha bo`lgan milliy ko`ylak modellari namunalari ko`rsatilgan.

1 – rasm. Ayollar milliy ko`ylagining model turlari

Milliy ko`ylaklarimizni burmalar, kesmalar, tesmalar, kashta choklar va munchoq (biser) lar bilan bezab tikish mumkin.

Burmalar modelga binoan asosiy gazlamadan, bezak gazlamadan, kontrast rangli gazlamadan yoki gazlama gullari ranglaridan biri aks etgan sidirg’a gazlamadan bichilgan bo`lishi mumkin. Quyida turli bichimdagi va shakldagi zamonaviy milliy ko`ylak namunalarini tavsifini keltiramiz.

2- rasm. Munchoqlar bilan bezatilgan milliy ko`ylak modellari

.
3 rasm. Bufflar va burmalar bilan bezatilgan milliy ko`ylak modellari.

4-rasm. Kashta choklar bilan bezatilganmilliy ko`ylak modellari

5-rasm. Kashta va burmalar bilan bezatilgan milliy ko`ylak modellari
2, 3- rasmlarda milliy ko`ylak koketkalarining turli tuman ko`rinishdagi yoqa o`mizlari va bichimlari tavsiya etilgan. Bu turli ko`rinishdagi koketkalarni kishi gavdasi, yoshi, gazlama turiga binoan hamda, kiyilish joyiga qarab tanlanishi shart. Ko`pincha yosh xotin qizlarimiz murakkab, bejirim bichimdagi koketka turlarini tanlashadi. Chunki yoshlar har doim go`zallikka, qiziqarli yechimlarga ega bo`lgan kiyimlarni tanlashadi. Bu ularni qiziqqonligidan, yoshligidan dalolat beradi.

Agar gazlama elastik, cho`ziluvchan bo`lsa koketka o`tkir burchakli bo`lmasligi kerak. Chunki unga qanchalik qotirmalik gazlama yopishtirilmasin, burchaklari egilib chiroyli ko`rinish bermaydi. Qattiq, mustahkam o`rilishdagi gazlamalarga esa qanchalik koketka murakkab bichimda bo`lmasin chiroyli turadi. Bunga misol qilib atlas, adras, beqasam, krep kabi gazlamalarni misol qilish mumkin.

2- rasmlarda biserlar (munchoqlar) bilan bezatilgan milliy ko`ylak modellari ko`rsatilgan bo`lib, bu modellar bichimi yuzasidan bir biriga o`xshasada, bezak ko`rinishlari, yoqa o`mizlari o`yiqlarining turli tumanligi bilan farq qiladi. Ushbu modellarimizni yosh kelinlarimizga, o`rta yoshli ayollarimizga tavsiya qilamiz.

4, 5- rasmda esa koketkalari turli bichimda bo`lgan, buf va vafli choklar bilan bezatilgan milliy ko`ylak modellari berilgan. Bu modellar asosan yosh qizlarimiz, yosh kelinlarimizga mos keladi. Ularni shifon, krepdishin, shoyi kabi gazlamalardan tikish mumkin. Bezak buflarni munchoqlar bilan xam bezash mumkin. Agar ko`ylak kundalikda kiyiladigan bo`lsa, bezak toshlarni kamroq ishlatgan ma’qul.

Hozirgi kunda kashta choklar bilan bezatilgan milliy ko`ylaklarimiz yana urf bo`lmoqda. Ayniqsa kelinlarimiz seplarida kashta chok bilan bezatilgan ko`ylaklarni juda ko`p uchratish mumkin. Kashta chok oralarini biserlar bilan to`ldirib tikilsa kashta choklar yanada chiroyli, ko`rkam va jozibador ko`rinishga ega bo`ladi. 5-rasmlarda kashta choklar bilan bezatilgan milliy ko`ylak namunalari berilgan.

Milliy ko`ylaklarimizni burmalar, tesmalar, ryushlar bilan ham bezab tikish mumkin. 5-rasmda quyma burmali ko`ylak namunalari keltirilgan.

Quyma burmali ko`ylaklarni ko`pincha yosh qizlarimiz va kelinchaklarimizga tavsiya qilinadi. Yoshi katta, to`la gavdali ayollarimiz esa burmali ko`ylaklarni kiymaganlari ma’qul. Chunki burmalar kishi gavdasini bo`rttirib ko`rsatadi.

Burma turlari ham gazlama turiga qarab turlicha bo`lishi mumkin. Undan tashqari hozirgi kunda ko`ylaklar uchun turli tuman tayyor bezak elementlarini do`konlarimizda ko`plab uchratishimiz mumkin. Faqatgina ularni gazlamaga, kishi gavdasi va yoshiga, kiyim turiga qarab tanlashimiz lozim deb o`ylaymiz.

Chiroyli kiyinishni har kim ham xohlaydi. Lekin chiroyli kiyinaman degan xotin qizlarimiz me’yorni unutmasliklari, ko`ylak uchun bichim va bezak tanlashda modeler va dizaynerlar maslahatiga rioya qilishlari lozim deb o`ylaymiz. Ana shundagina tanlagan kiyimi o`ziga yarashib turishi aniq. Ayniqsa, zamonaviy kiyim elementlarini joyida qo`yib ishlatishlari kerak.
To`garak mashg’ulotlarida ayollar milliy ko`ylaklariga kashta choklari bilan bezak berish

Kiyimlar qadim qadimdan kashta choklari bilan bezab kelinadi, Lekin kashta chok bilan bezak berishda har doim ham kiyim tashqi ko`rinishiga zeb bermaydi. Chunki kiyimga kashta chok solishda uni texnologiyalariga, rang tasvir qoidalariga, kishi salohiyatiga e’tibor berish lozim bo`ladi. Ayrim tikuvchilar bu kashta hozir modaga kirgan deb barcha kiyimlarga ham uni tikaveradi. Kiyimni tashqi ko`rinishini ochgan bilan kiyimni kim kiyganiga qarab kashta chok bezagini tanlash zarur hisoblanadi. Kiyimga kashta chok solishda quyidagilarga e’tiborni qaratish lozim:

– kiyimga kashta chok bilan bezak berishda kashta gullarini kiyim gazlamasi gullariga moslash, gazlama gullarini bug’masdan uni yanada yorqinroq, chiroyliroq qilib ko`rsatadigan gul elementlarini tanlash;

– kashta gullarini rangini tanlashda gazlama gullarini ranglaridan birini tanlash yoki gazlama gullarini ochadigan ranglarni tanlash lozim;

– agar gazlama gulsiz sidirg’a rang bo`lsa kashta gullarini rangini gazlama rangini ochadigan, yoshi katta kishilar uchun bo`lsa sal siporoq rangni tanlash lozim;

– kashta ornamentini kiyimni qayerda kiyilishiga qarab tanlash lozim, masalan, kiyim to`ylarga mo`ljallangan bo`lsa kashta ornamentlari to`laroq bo`lishi kerak, agar kiyim odatiy kiyiladigan bo`lsa gullari siyrakroq bo`lishi lozim. Quyida kashtalar bilan bezatilgan ko`ylak namunalarini keltiramiz;

– kiyimga kashta chok bezagini tanlashda kishining yoshi, tashqi ko`rinishi, kiyimni qayerda kiyishi, kim kiyishiga e’tiborni qaratish lozim. Yoshi katta kishilarga mo`ljallansa sal rangsizroq, oddiroq kashtalarni tanlash kerak. Yoshlarga, kelinlarga kiyim tikishda kashta gullari yorqinroq, rang-barang bo`lishini ko`zda tutuish lozim.

– milliy iftixorimiz bo`lmish atlash gazlamadan tikiladigan kiyimlarga kashta chok bilan bezak berish yanada e’tiborliroq bo`lishlikni talab etadi. Chunki bilasizki atlasda kamalak ranglarini barchasi mujassam bo`lim. Noto`g’ri rang va kashta ornamenti tanlansa atlasni tashqi ko`rinishiga salbiy ta’sir ko`rsatishi mumkin.

– atlasdan tikilgan kiyimlarga kashta chok bilan bezak berishda yaltiroqligi kam bo`lgan iplarni tanlash maqsadga muvofiqdir.

7-rasm. Kashta chok bilan bezatilgan milliy ko`ylak namunalari
Ayollar milliy ko`ylaklarda bezakli to`rlarni tikish texnologiyasi

Milliy ko`ylaklarimizga moda yo`nalishiga qarab turli to`rlar va tayyor kiyim elementlari bilan bezash hozirda urf bo`lgan. Lekin barcha kiyimlar kabi milliy ko`ylaklarga ham to`rlar va kiyim bezaklarini tikishda ularda foydalanish qoidalariga rioya qilish bilan birga ularni kiyim uchun tanlay olish ham kerak bo`ladi. Kiyimga kiyim bezaklarini chiroyli tikkan bilan uni kiyimga estetik did bilan tanlanmasa u kiyimni chiroyini ochish o`rniga uni sifatini tushirishi mumkin. Shuni nazarda tutgan holda quyida kiyim bezakalaridan foydalanishni ayrim usullarini tahlil qilamiz.

– Kiyim bezaklari (to`rlar, tasmalar, burmalar, mag’izlar) ni tanlashda avvalo kiyim tikiladigan gazlama xususiyatini e’tiborga olish lozim. Chunki gazlama tabiiy tolali bo`lsa kiyim bezagi ham shunga xos bo`lishi lozim. Kiyim gazlamasi sun’iy tolali bo`lsa kiyim bezagi ham sun’iy tolali bo`lishi kerak. Kiyim gazlamasi kirishuvchan bo`lganda kiyimga bezakni o`rnatib tikishda bu xususiyatni esda saqlagan holda tikishi lozim, aks holda kiyim yuvilgandan so`ng kiyim bezagini qayta so`kib tikishga to`g’ri keladi.

– Kiyimga to`r yoki tasmali bezaklarni tikishda kiyim bezagi tikuv mashinasi tishqi reykasi tomonda ya’ni kiyimni ostki tomonida bo`lishligini ta’minlash lozim. Chunki tishli reyka albatta kiyimga ma’lum chim tashlab tikadi. Kiyim detaliga to`r ulashda kiyim detaliga chim aslo tushmasligi kerak, aks holda kiyim detalini o`sha joyi burishib chiroyli chiqmasligi mumkin.

– Kiyimga tayyor tasmalar – kantlar bilan ishlov berishda ham tasmani kiyimga o`rnatish qoidalariga rioya qilish lozim. Tasmani kiyimga tikishdan oldin unga namlab-issiqlik bilan ishlov berish lozim. Agar tasma yoqa o`miziga tikilsa, ya’ni botiq yuzaga tikilsa tasma ikkiga bo`ilinib ochiq qirqim tomoni cho`zilib, yopiq qirqim tomoni kirishtirib dazmollanadi. Agar tasma qabariq yuzaga, koketka ostki qirqimiga, yeng uchiga, cho`ntaklarga va h.k. tasma ikkiga bukilib yopiq qirqim tomoni cho`zilib, ochiq qirqim tomoni kirishtirib namlab dazmollangandan so`ng o`rnatilsa kiyim chiroyli chiqadi.

Kiyimga burmalar bilan ishlov berishda nimalarga e’tibor berish lozim

Birinchi navbatda kiyim egasini yoshiga, chunki katta yoshli kishilarga aksariyat hollarda burmali kiyimlarni havola etmaymiz. Chunki katta yoshli kishilarga burmali kiyimlar ularni bachkana qilib ko`rsatadi. Ularni yoshida burmasiz, burmali bo`lgan holda ham sezilarsiz bo`lishi lozim.

8-rasm. Burma va tasma bilan bezatilgan milliy ko`ylak namunalari.
Ayollar milliy ko`ylaklariga turli applikatsiyalar bilan ishlov berish yo`llari
Hozirda bozorlarimizda kashta choklarga moslab ishlab chiqarilgan yopishtiriladigan, tikiladigan, yelim bilan yopishtiriladigan applikatsiyalarni ko`plab uchratish mumkin. Bu applikatsiyalardan ham to`gri foydalanilmasa kiyim sifatiga salbiy ta’sir ko`rsatishi mumkin. Bilamizki, kashta tikish murakkab jarayon bo`lib, hamma tikuvchilar ham uni uddalay olmaydir. Shuning uchun, ko`pincha tayyor kashtali applikatsiyalardan foydalanadilar. Applikatsiyalar kiyimga chiroyli ko`rinish berish bilan birga ayrim kamchiliklarni yopishi, ayrim choklarni ko`rsatmasligi, kiyimga bezak berishi maqsadida ishlatiladi. Applikatsiyalarni tanlashda nimalarga e’tibor berish lozim?

– Birinchidan , gazlama rangi va gullarini e’tiborga olish lozim;

Ikkinchidan, gazlama xususiyatiga mos tushishi kerak;

Uchinchidan, gazlama narxiga, tashqi bezaklariga mos bo`lishi kerak;

To`rtinchidan, kiyim egasini tashqi ko`rinishi, yoshi va kiyimni kiyish joyiga qarab tanlash kerak.

Ayrim hollarda oq rangli gazlamalarga yosh xotin-qizlar uchun qora, qizil, ko`k, yashil rangli applikatsiyalarni tanlash mumkin ayrim hollarda esa gazlamadagi ranglardan eng ko`p uchraydigan rangiga qarab tanlanadi.

O`zbek milliy ko`ylaklarni tikishda zamonaviy tikish texnologiyalaridan optimal foydalanish

Yuqorida aytganimizdek, hozirda bozorlarimizda xotin-qizlar kiyimlarini tikish uchun tirli-tuman gazlamalar bilan bir qatorda kiyim tikishda ishlatiladigan, kiyim tikish samaradorligini, sifatini oshirishda qo`llaniladigan kiyim elementlarini uchratish mumkin. Lekin bu elementlardan to`gri foydalanishni barcha tikuvchilar ham uddalay olishayapdi deb ayta olmaymiz. Demak, shundan foydalansam kiyim sifatli chiqadi, kiyim egasi sifatli elementlardan foydalanib tikibdi degan ko`r-ko`rona qarashlar uchrab turadi. Shuning uchun, quyida zamonaviy kiyim elementlaridan foydalanish texnologiyalari, ulardan foydalanishni optimal yo`llari haqida to`xtalib o`tmoqchimiz.

To`garak mashg’ulotlarida yelimsimon noto`qima tasmalardan foydalanish

Hozirda do`konlarda yelimsimon, o`rgimchak uyasiga o`xshash rulonli tasmalar ko`p uchraydi. Ularni qayerlarda qo`llash mumkin? Ushbu yelimsimon tasmalarni ayniqsa elastikli gazlamalardan kiyim tikishda kiyim etagini qayirib tikishda, yeng uchini qayirib tikishda mashina chok o`rnida ishlatish mumkin. Agar mashinada qayirib tikilganda kiyim o`ngida chok o`rni qo`pol ko`rinishi mumkin. Yelimli tasma bilan yopishtirib bukilganda chok borligi bilinmaydi. Yeng yoki etak uchlari tekis bukilib, kiyim cho`zilganda ham chok sitilib yoki so`kilib ketmaydi.

Undan tashqari yelimli tasmalardan milliy ko`ylak old va ort bo`lak koketkalariga avra va astar detallarini qo`lda ko`klash jarayonini yengillatish maqsadida ham qo`llash mumkin.

Yelimsimon noto`qima tasmalardan foydalanishda quyidagi qoidalarga rioya qilish zarur:

Tasma ikki detalni o`rtasiga qo`yilib sal namlanadi va dazmol mato ustidan dazmollanadi. Dazmollash jarayonida dazmol harakatda bo`lmasdan toki namlik ketgunga qadar ushlab turiladi, undan so`ng boshqa qismlar dazmollab yopishtiriladi. Agar dazmolni harakatlantirib dazmollansa tasma surilib ayrim joylaridan qochishi mumkin, yoki yelimsimon tasma uzilib o`sha joy yopishtirilmay qolishi mumkin.

9-rasm. Yelimli noto`qima tasma bilan kiyim etagi va yeng uchiga ishlov berish.

Lekin yelimsimon tasmadan xohlagan joylarda foydalanib bo`lmaydi. Masalan, paxta tolali gazlamadan tikilgan milliy ko`ylak etak va yeng uchlari faqat qaytarma chokli baxya bilan qayirib tikilishi lozim.

Mehnat ta’limi darslarida yelimli flezilindan foydalanish

Ayrim milliy ko`ylaklar juda yumshoq, elastik xususiyatli gazlamalardan tikiladi. Milliy ko`ylaklarni koketkalari tik tursa gavdada chiroyli turadi. Shuning uchun, yumshoq gazlamadan kiyim tikishda koketka astariga qo`shimcha material yopishtiriladi yoki qattiq astar tanlanadi. Yumshoq gazlamalardan tikilganda yelimli flezilindan koketka astariga bir qavat yopishtisish lozim. Flezilin gazlama xususiyati bilan uyg’unlashib ketadi.

Yelimli flezilindan foydalanishda ham ayrim texnologiyalarga e’tibor berish lozim. Flezilinni gazlamaga yopishtirish jarayonida dazmol yuzasini dazmolmato ustida harakatlantirmasdan kerakli joylarda ko`tarib o`tqazish lozim. Chunki flezilish issiqlik ta’sirida yumshaydi, yelimi eriydi, agar dazmol gazlama ustidan surib yangi joyga o`tkazilsa yopishtirilgan yuza dazmol bilan birga suriladi. Shuning uchun yelimlangandan so`ng dazmolni surib o`tqazish mumkin emas.

Yelimli flezilin yoki yelimli tasma ishlatilganda dazmol albatta dazmolmato yoki maxsus qog’oz yordamida dazmollanishi shart. Aks holda dazmolni yuzasiga yelim yopishib qolib dazmollash jarayoni qiyinlashadi.

Amaliy darslarda tukli matolardan kiyim tikishni o`ziga xos xususiyatlari

Tukli gazlamalardan kiyim tikishda ham ayrim qonuniyatlarga e’tiborni qaratish lozim. Tukli matolardan kiyim tikish oddiy matolardan kiyim tikishdan tubdan farq qiladi. Tukli matolar bilan ishlashda e’tiborliroq bo`lish lozim. Ayrim tukli matolar dazmollash jaroyonida tuki bosilib o`sha joy yaltirab qoladi va kiyim sifati buziladi. Bunday matolardan kiyim tikishda, ayniqsa, dazmollash jarayonida mayda-mayda temir tishli tasmalardan foydalanish lozim. Kiyim pastki tomoniga tishli tasma qo`yiladi va dazmollanadiigan qirqim ehtiyotlik bilan amalga oshiriladi. Tukli matoni tuklari tishli tasma orasiga kirib, qayrilmaydi, dazmollash jarayoni tugaganda gazlamani tuklari avvalgi holatini saqlaydi. Shunday hollarda ham matoni tuki yaltirab qolsa, qirqim cho`zib tikiladi va qattiq qoqib qirqim dazmollanmasligi kerak bo`ladi.

Tukli gazlamalardan kiyim tikishda tikiladigan qirqim chamalab ilgaklar yordamida har joydan ildirib qo`yiladi, undan so`ng mashina chok yuritiladi. Tukli gazlamani ilgak ildirmasdan tikilsa gazlama tuklari surilib qirqim tomonlari uzun-kalta bo`lib qolishi mumkin. Oldinlari bunday gazlamalarni avval qo`lda ko`klab keyin tikib chiqilardi. Hozir esa tayyor bir tomoni to`mtoqlangan ilgaklarni bozorlarda ko`plab uchratish mumkin.

Tukli gazlamalar ko`pincha sitiluvchan bo`ladi bunday gazlamalardan kiyim tikishda qirqimlari yo`rmalanishi lozim.

Tukli gazlamalarni bichish jarayoni ham ancha murakkab jarayon hisoblanadi. Tukli gazlamalardan kiyim bichishda, tuksiz gazlamaga nisbatan ancha ko`proq gazlama sarflanadi. Chunki andozlar gazlamaga faqat bir tomonlama joylashtiriladi.

Ayollar milliy ko`ylaklari uchun bezak elementlarini tanlash

Bezak elementlari juda xilma xil bo`lib ularni tanlashda quyidagilarga e’tibor qaratish lozim:

gazlama xususiyatlariga;
gazlama rangi va gullariga;
gazlama narxiga va gazlama bezaklariga;
kiyim turiga;
kiyim kiyilish joyi va kiyim egasini yoshi, tashqi ko`rinishiga;
kiyim fasoniga.

Agar kiyim kechalik kiyim bo`lsa va gazlama qimmat narxli bo`lsa unda gazlamaga xos bezaklar tanlanadi. Gazlama rangi, gazlama gullarini rangi va shakli, gazlama bezaklari (toshlari, ko`zchalari, tesmalari) turiga qarab bezak gazlama tanlash lozim. Ayrim hollarda gazlamani o`zi bezaklarga boy bo`lsa gazlama bezaklarini qirqim joylardagi bezaklari ehtiyotlik bilan so`kilib uni kerakli joylarga o`rnatish mumkin. Ayrim boy bezakli gazlamlarga ortiqcha bezak berilsa kiyim bachkanalashib ketadi. Bunday hollarda bu kiyim kechaklarda kiyim bezak elementlari qo`llanilmaydi.

Milliy kiyimlarga toshli bezaklar tanlashda toshni rangi ham gazlama rangi yoki gazlama gullari ko`p takrorlanadigan rangiga mos ravishda tanlanadi. Aks holda kiyimga bezak ko`rk berish o`rniga uni sifatini buzadi.

Demak, kiyimni qanchalik sifatli tikkan bilan uni bezaklarini, kiyim elementlarini to`g’ri tanlanmasa, tanlangan elementlardan to`g’ri foydalanilmasa kiyim sifatli chiqmaydi. Shuning uchun, biz yuqorida bergan tavsiyalarga amal qilinsa kiyim sifatiga kafolat berish mumkin bo`ladi.

O`zbek kiyimlari tarixini o`rgatish jarayonida o`quvchilarni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash

Kiyim-kechaklar har bir xalq tarixi bilan uzviy bog`liq bo`lib, moddiy-madaniy yodgorliklar ichida xalqlarning milliy o`ziga xosligini aks ettirib, etnik belgilari bilan ajralib turadi.

Kiyimlarda el-elat tarixiga borib taqaladigan an’analar, urf-odatlar, ijtimoiy munosabatlar, ma’rifiy, din va estetik shakllarning ayrim unsurlari ifodalanadi. Jamiyat turmushi, iqtisodiyoti va siyosatida bo`layotgan o`zgarishlar bilan barobar kiyim shakllari ham o`zgarib boradi, unda xalqning moddiy ahvoli, kishilarning didi, go`zallik to`g`risidagi ideallari, xo`jalik yuritishning o`ziga xos jihatlari hamda oilaviy turmushning ba’zi tomonlari ham ko`zga yaqqol tashlanadi.

O`zbek milliy kiyimining ko`p asrli boy tarixi bo r? Unda xalqimizning o`tmishi, iqlim sharoitimiz, turmush tarzimiz ko`zguda aks etgandek ifoda topgan. Mahalliy urf-odatlar, ayniqsa, ayollar kiyimida yaqqol seziladi. Kiyimning shakli, bichimi, ranglari va bezaklariga ko`ra ayolning qaysi viloyatdan ekanligi, ijtimoiy mavqei, yoshi, oilaviy ahvoli to`g`risida bilib olish mumkin bo`lgan.

O`zbek ayollari kiyimi ko`ylak, lozim, mursak, to`n, peshmat, kamzul va nimchalardan va ko`chalik kiyim – paranji-chachvondan iborat bo`lgan. Bosh kiyimlari – turli usulda o`raladigan ro`mollar, oyoq kiyimlari esa maxsi-kavush bo`lgan.

Ko`ylaklar – to`g`ri bichimli, keng va uzun, deyarli yerga tegib turadigan, etagi biroz kengaygan, yenglari to`g`ri va uzun bo`lgan. Ayollar ko`ylaklarining turlaridan biri «oldi ochiq ko`ylak» bo`lib, oldi qismida belgacha to`g`ri qirqimi bo`lgan. Ko`ylaklarning oldidagi tik kesimlar maxsus to`qilgan yoki gazlamadan ishlangan bog`ichlar bilan bog`langan. Aytishlaricha bu odat Fotima onamizdan meros bo`lib, ular o`g`illari Hasan va Husaynlar halok bo`lishganida, ularning kiyimlaridan tasma shaklida bo`laklar yirtib olib, ko`ylaklariga bog`ich qilib olgan ekanlar.

Qizlar va yosh bolalar yoqa o`mizi ko`ndalang – yelkadan yelkagacha qirqimli ko`ylak kiyishgan. Bu ko`ylaklar «kipti», «kiptakli ko`ylak» deb atalgan (fors. Kift – yelka). Bunday ko`ylak «mullacha ko`ylak» deb ham atalgan, chunki uni ko`pincha mullalar, eshonlar, madrasa talabalari ham kiyishgan.

Qadimgi to`g`ri bichimli ko`ylaklar yengining tagiga boshqa rangdagi gazlamadan to`rtburchak shaklida «hishtak»lar tikilgan. Ba’zan boshqa rangdagi hishtaklar bolalar ko`ylaklariga ham tikilgan, bu uzoq kutilgan, «tilab olingan» farzand ma’nosini bildirgan. Qadimda yosh ayollar va kichkina bolalar ko`ylaklarining etaklari bostirilmaganligi kabi yuqoridagi irimga ham ilohiy ma’no berilgan.

O`zbeklarda qizlarning ko`ylagi nikoh o`qilgandan so`ng, ota-onasi uyida ayollar ko`ylagiga almashtirilgan. Kuyovning uyiga kelinni yoqa o`mizi tik kesimli ko`ylakda olib borishgan. XIX – asrning 80-chi yillarida tik yoqali (no`g`ay yoqa) ko`ylaklar paydo bo`la boshlagan. Ba’zan bu yoqalarni «it yoqa» deb ham atashgan (itlarning bo`yinbog`iga o`xshatilgan).

1900-chi yillarga kelib Toshkent ayollari orasida oldi koketkali, ko`krak qismi burmalangan, «shapang yoqa» deb atalgan qaytarma yoqali «ko`krakburma ko`ylak»lar keng tarqalgan. Keksa avlod bu urfga yanada ko`proq norozi bo`lgan. Shunga qaramay, «ko`krakburma ko`ylak»lar asta-sekin ommaviy ravishda qabul qilina boshlagan va an’anaviy to`g`ri bichimli, tik yoqali ko`ylaklar qatorida o`zbek milliy ko`ylagi sifatida hozirgacha saqlanib qolgan.

Ustki kiyimning qadimiy turlaridan peshvon, mursak, to`n, keyinchalik peshmat, kamzul va nimchalar ma’lum. Ustki kiyimlarning XIX asrga kelib yo`q bo`lib ketgan qadimiy turlaridan biri peshvondir. Aytishlaricha peshvon ham mursakka o`xshab ketadigan ustki kiyim turi bo`lgan, faqat uning yoqasi ham bo`lib, yenglari nisbatan uzunroq bo`lgan va mursakdan farqli o`laroq, uning ziylariga jiyak tikilmagan. Tadqiqotlarga ko`ra, peshvon kelinlar yopinchig`ich sifatida ishlatilgan (tojikcha peshband – yuzini to`suvchi yoki peshvon – yuzini asrovchi ma’nolarini anglatgan so`zlardan kelib chiqqan bo`lsa kerak). XIX asrning boshlarida oddiy chopon yoki mursak ko`rinishida bo`lgan peshvon, asr o`rtalariga kelib ro`mol shaklini olgan.

XIX asrning 70-90 chi yillarida mursak ayollar ustki kiyimining asosiy turi hisoblangan. Har bir kelinning sepida 2-10 tadan, ba’zan 18 tagacha mursaklar bo`lgan: kundalik, kishilik, uyichilik va h.k. Mursak XIX asrda va XX asrning boshlarida unashtirish marosimida kelinga yuborilishi lozim bo`lgan kiyimlardan biri edi. Ota-onalar qizlarini birinchi bor uylariga chaqirganlarida («challar» marosimida) mursak kiygizishgan. Nikoh marosimida kelinga kiygizilgan mursak to`ydan keyin kelinning onasiga sovg`a qilingan. XX asrning ikkinchi o`n yilligiga kelib, mursaklar ramziy bir ma’noda qolgan, amalda uning o`rniga kamzul ishlatilgan. Faqat kelinni kuyovning uyiga olib kelingandagina, unga mursak kiydirilgan va keyinchalik uni yangalarga berilgan. XX asrda mursak kiyim sifatida o`z ma’nosini butunlay yo`qotgan va faqatgina dafn marosimlaridagina qo`llanilgan. Ayollarning asosiy ustki kiyimi «paranji» hisoblangan va XX asrning boshlarida ham kiyilgan. Paranjini ayollar ko`chaga chiqqanlarida boshlariga yopib chiqishgan. Paranji bilan birgalikda ayollar yuzlariga «chachvon» tutishgan (fors. chashmband– ko`z uchun bog`ich, ko`zni to`suvchi (balki ko`zdan to`suvchi), ba’zi viloyatlarda «chimbat» deb ham atalgan. Paranji so`zi «faroji» so`zidan kelib chiqqan bo`lib, kiyim ma’nosini bildiradi. Paranji to`n ko`rinishida bo`lib, boshga yopilib, gavdani yashirib turish uchun xizmat qilgan, yenglari o`z amaliy vazifasini yo`qotgani sababli ort tomonda bir-biriga chatib qo`yilgan. Bora-bora yenglar ingichka va uzun shaklga kirib, soxta yeng – «bandak» deb atalgan. Paranji yopinish barcha yoshdagi ayollar uchun majburiy bo`lib, qiz bolalar 9 yoshdan boshlab paranji yopinishni boshlaganlar. Chachvonlar qora otning yolidan to`qilgan va chetlariga qora rangli matodan mag`iz tikib chiqilgan. Yaxshi tutilsa, bitta chachvon umr oxirigacha yetgan.

Ayollar bosh kiyimi – ro`mol hisoblangan. XX asrga kelib qiz bolalar va kelinchaklar do`ppi kiya boshlaganlar. Ungacha do`ppini faqat erkaklar va yosh bolalar kiyishgan. XX asr boshlarida do`ppi kiygan ayollarga salbiy munosabat bildirilib, aybga buyurishgan va ularni «satang» deb atashgan. Urf-odat bo`yicha ayollar do`ppini umrlarida bir marotaba – go`shangaga kirganda kiyishgan, bunda kuyov o`z do`ppisini yechib kelinning boshiga kiygazgan, kelin esa uning o`rniga yangi do`ppi sovg`a qilgan. 20-chi yillarga kelib do`ppilar keng urf bo`lgan, ularga munosabat ham o`zgargan.

Bugungi kunga kelib, albatta, ayollar ko`ylagi juda o`zgarib ketgan bo`lsa ham, shakli va bichimi saqlanib qolgan bo`lib turmushda ishlatilib kelmoqda. Ayollarning an’anaviy milliy ko`ylagi milliy mansublik simvoli bo`lgani uchungina emas, balki, asosan xalq kostyumida iqlim xususiyatlariga, tevarak atrofdagi tabiatga va turmush tarziga to`g`ri keladigan ratsional shakllar bir necha asrlardan beri saralanib kelgani uchun saqlanib qoldi. Ayollar ko`ylagidagi yorqin ranglar mutanosibligi o`lkamiz tabiatiga monand tushgan bo`lib, shaklining kengligi jazirama quruq iqlim sharoitiga mos keladi.

Milliy liboslar tarixini o`rganish jarayonida, ularni kiyish bilan bog`liq bo`lgan an’analar, urf-odatlar va rasm-rusumlarni o`rganish talabalarning qiziqishlarini oshiradi va ularni xalqning madaniy merosini chuqurroq o`rganishga undaydi. O`zbek liboslarining turmushda qanchalik muhim ahamiyat kasb etganligini talabalarga singdirishdan maqsad – yoshlarga milliy o`zligini anglatish, xalqimizning boy madaniy merosini aks ettirish ba davomiyligini anglatishdan iboratdir, bu esa ularni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda muhim rol o`ynaydi.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishda maktab o`qituvchilari va o`quvchilari uchun, zamonaviy o`quv uslubiy ko`rsatmalarni ishlab chiqish, o`quv jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo`llash muhim vazifalardan hisoblanadi.

– maktab o`quvchilariga amaliy darslarda mavzuni modulli o`qitishda o`quv materialini mustaqil o`zlashtirish uchun yetarli sharoitlar yaratilishi, o`qitishni jadallashtirishga erishilishi, kasbga qiziqtirish asosida faollashtirish, mustaqil o`qish imkoniyatlarini to`la-to`kis yartib berilishi;

– maktab yuqori sinf o`quvchilarini o`qitishda “To`garak mashg’ulotlarida ayollar milliy kiyimlarini tikish asoslari” mavzusidagi amaliy mashg’ulotlarni modulli o`qitishdan va faol usullardan foydalanib o`qitilsa maqsadga muvofiq bo`ladi. “Mehnat ta’limi” fani bo`yicha guruhlarda “a‘lo”, “yaxshi” va “qoniqarli” bahoga o`zlashtirilishi kuzatiladi, hamma o`quvchlar mavzyni “a‘lo” va “yaxshi” baholarga o`zlashtirishlari uchun o`qituvchi amaliy mashg’ulotlarda ham mashg’ulotlarni modulli o`qitishda va faol usullarni qo`llasa ta’lim samaradorligi yanada oshadi. Bundan tashqari, o`quvchilarni qiziqtirish uchun interfaol o`yinlardan foydalanib o`qitilsa maqsadga muvofiq bo`ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
1.Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. – Т.: Ma’naviyat, 2008.

2. Komilova X.X., Hamroyeva N.K. tikuv buyumlarini konstruksiyalash. Toshkent.

3. Xasanboyeva G.K., Karimova O.I. Kiyim modelini ishlash va konstruksiyasini

tayyorlash., Toshkent. “O`qituvchi. 1990.

4. Toshpo`latov S.Sh., Komilova X.X., va boshq. Tikuv buyumlarini loyihalash.,

Toshkent. “Voris – nashriyot”. 2007.

5. Jabborova M. “Tikuvchilik texnologiyasi” T.: “O`qituvchi”, 1994

JURAYEVA ZULAYXO ISLOMOVNA

TO`GARAK MASHG’ULOTLARIDA AYOLLAR MILLIY KIYIMLARINI TIKISH ASOSLARI
(Umumta’lim maktablarining mehnatta’limi fani o`qituvchilari va to`garak rahbarlari uchun uslubiy ko`rsatma)

Terishga berildi: .12.2016 y.

Bosishga ruxsat berildi: 12.2016 y

Ofset bosma qog‘ozi. Qog‘oz bichimi 60×84 _1/16.

«Times» garniturasi. Ofset bosma usuli.

bosma taboq Adadi 25

Samarqand viloyat xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash

va ularning malakasini oshirish instituti bosmaxonasida chop etildi.

Samarqand shahar, Boysunqur ko`chasi 3-uy

Do’stlaringiz bilan baham: