Oyoqdagi quruq qadoqlar qanday paydo bo‘ladi va ularni qanday yo‘qotish mumkin

Макруҳи таҳримий (المكروه تحريمًا) – (ҳаромга яқин макруҳ). Шариат гумонли, эҳтимолли, қатъий бўлмаган далил (яъни, бир неча эҳтимолли, бир неча таъвилли оятлар ёки аҳод деб аталадиган саҳиҳ ҳадислар) билан қатъий тарзда қайтарган амал. Ҳайит куни рўза тутиш, кўзмунчоқни тумор сифатида тақиш кабилар. Уни қилмаслик билан савобга, қилиш билан эса гуноҳга эга бўлинади. Ҳалол санаган одам кофир бўлмайди, лекин шафоатдан маҳрум бўлиб қолиши таъкидланган. Шу жиҳатдан у “вожиб”нинг қарама-қаршисида турадиган амал. Фиқҳий манбаларда “макруҳ” атамаси мутлақ келганда, “макруҳи таҳримий” назарда тутилган бўлади. “Макруҳ” атамасини Муҳаммад аш-Шайбоний раҳимаҳуллоҳ гоҳида “ҳаром”нинг ўрнида ҳам ишлатганлар.

Усул ал-фиқҳ ва фуруъ ал-фиқҳда ишлатиладиган истилоҳлар

al-Farz (الفرض) – (farz). Qat`iy va shubhasiz dalil bilan buyurilgan, dalilida hech qanday shubha tug`dirmaydigan amal. Ya`ni, “shu ishni qiling!”, “bu farz qilindi!” deganga o`xshash aniq iboralar bilan buyruq kelgani bilan uning farzligi aniqlanadi. Uni qilish bilan katta savob olinadi, uzrsiz tark etish bilan esa qattiq azobga duchor bo`ladi. Uni inkor etgan va yengil (istixfof) sanagan kimsa kofir hisoblanadi. Farz bevosita Qur`oni karim, keyin mutavotir yoki mashhur deb ataladigan hadisi sharif hamda ijmo` ila isbotlangan bo`lishi lozim. Farz ikki xil bo`ladi: “farzi ayn” va “farzi kifoya”. Farzi aynni har bir balog`atga yetgan, aqli-hushi joyida bo`lgan musulmon qilishi shart hisoblanadi. Besh vaqt namoz, ramazon oyining ro`zasi kabilar farzi ayn deyiladi. Farzi kifoya esa barchaga lozim, biroq ba`zi musulmonlar bajarishi bilan boshqalardan soqit bo`ladi. Janoza namozini o`qish, jamiyatda ma`lum soha bo`yicha mutaxassislar yetishtirish kabilar farzi kifoya bo`ladi. Farz yana mohiyatiga ko`ra ikki turga bo`linadi: “farzi ilmiy” va “farzi amaliy”. Farzi ilmiy ilm ahli ittifoqi bilan qat`iy belgilab qo`yilgan haqiqiy farz bo`lib, ilmga ko`ra ham, amaliyotda ham farz hisoblanadi. Farzi amaliy esa ilmga ko`ra vojib o`rnida bo`lib, amaliyotga kelganda farz darajasidadir. Bu ikki turni aksar holatda “farzi qat`iy” va “farzi zonniy” ham deb ataladi.

al-Vojib (الواجب) – (vojib). Gumonli dalil, qat`iy bo`lmagan dalil bilan talab qilingan amal. Uning dalili bor, lekin farzligiga shubha (ehtimol) bo`ladi. Bu dalil oyat, hadis va ijmo`dan olingan bo`lishi mumkin. Uni qilish bilan savob olinadi, uzrsiz tark qilish bilan gunohga qoladi. Inkor qilgan kimsa kofir bo`lmaydi, balki fosiq hisoblanadi. Fiqhiy manbalarda “vojib” atamasi mutlaq keltirilganda, farzlar ham tushunilishi mumkin. Vojib ham gohida “vojibi ayn” va “vojibi kifoya”ga bo`linadi. Oqilu bolig` har bir musulmon bajarishi vojib bo`lgani – vitr namozini o`qish kabi vojibi ayn bo`lsa, ba`zilar qilishi sababli boshqalardan mas`uliyat ko`tarilsa, masalan, tilovatga ixlos bilan quloq solish kabilar vojibi kifoya bo`ladi. Farz bilan sunnat o`rtasida vojib amali va alohida tushunchasi borligi hanafiylik mazhabiga xos bo`lib, boshqa mazhab qarashlariga ko`ra bunday alohida amal turi yo`q.

as-Sunnat (السنة) – (sunnat, muqaddas odat). Payg`ambarimiz sollallohu alayhi va sallam yoki xulafoi roshidinning davomatli qilgan amallari yoki ta`kidlab buyurganlari sunnat hisoblanadi. Uni tark qilish bilan malomatga qolish mumkin. Sunnat ikki turga bo`linadi: “sunnati hudo” va “sunnati zavoid”. Sunnati hudo (hidoyatga sabab bo`lmish muqaddas odat) Payg`ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning ibodat tarzida bajargan amallaridir. Sunnat namozlari, sunnat ro`zalar kabilar bunga kiradi. Musulmonlarga aynan shu turdagi sunnatlarni qilish ta`kidlangani uchun uni “sunnati muakkada” (ta`kidlangan sunnat) ham deyiladi. Sunnati zavoid (ziyoda sunnatlar) esa Payg`ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning odatlari, insoniy fe`l-atvorlari asosida shakllantirilgan. Masalan, oq ko`ylak kiyish, irguruch iste`mol qilish kabilar. Sunnati hudo yoxud muakkada o`z navbatida “sunnati ayn” va “sunnati kifoya”ga bo`linadi. Besh vaqt namozlardagi sunnatlar sunnati ayn bo`lsa, taroveh namozini jamoat bilan masjidda o`qish sunnati kifoya bo`ladi. Sunnat atamasi gohida vojibga va gohida mustahabga nisbatan ham qo`llaniladi. Sunnati hudoni uzrsiz tark qilish bilan gunoh orttiriladi; makruh bo`ladi; malomatga qolinadi; yengil sanash (istixfof) va haqoratlash bilan kufrga ketiladi. Sunnati zavoidni tark qilish bilan markuhlik sodir bo`lmaydi; malomatga mustahiq hisoblanmaydi.

al-Mustahab (المستحبّ) – (mustahab, maqbul sanalgan). Payg`ambarimiz sollallohu alayhi va sallam bir marta qilib, boshqa payt bajarmay qo`ygan amallari “mustahab” deb nomlangan. Shuningdek, sahoba va tobi`inlarning yaxshi ko`rib bajargan ishlari ham “mustahab” jumlasiga kirishi mumkin. U sunnati zavoiddan pastroq darajada bo`lib, ado qilganga qandaydir savob beriladi, tark qilgan esa malomat qilinmaydi. Uni tark qilish doimo ham makruh hisoblanavermaydi, chunki biror amalning makruh bo`lishi uchun maxsus (alohida) dalil bo`lishi kerak. Lekin, mustahabni ado qilishga kirishilgandan so`ng tark qilish yaramaydi, uni oxiriga yetkazish kerak bo`ladi. Mustahabning nomlari ko`p, uning “mandub”, “nafl”, “tatavvu`”, “adab”, “fazilat” kabi nomlari bor. Mustahab – shariat sohibi yaxshi ko`rgani va dalilini aytgani; mandub – uning fazilat va savobini bayon qilib maqtagani; nafl – u orqali farz va vojiblarga qo`shimcha savob ato etilgani; tatavvu` – uni bajargan kimsa xos buyruq bo`lmasa ham o`z ixtiyori bilan ado etgani; fazilat – uni qilgan odam fazilatli hisoblangani; adab – uni bajaruvchi odobli bo`lgani uchun ham amal shu nomlar bilan atalgan. Mustahab atamasi gohida sunnatga nisbatan ham ishlatiladi.

al-Harom, al-muharram (الحرام، المحرّم) – (harom). Oyat, mutavotir va mashhur hadis yoki ijmo`dagi aniq dalil bilan qat`iy ta`qiqlangan amal. Uni tark qilib savobga ega bo`linadi, uni bajargan odam katta gunohga qoladi. Uni halol sanagan kimsa kofir bo`ladi. Harom ham o`z navbatida “harom li-aynihi” (aynan o`zi harom) va “harom li-g`ayrihi” (boshqa sabab bilan harom) kabi turlarga bo`linadi. Masalan, zino qilish harom li-aynihidir, o`z ayoliga hayz paytida jinsiy yaqinlik qilish harom li-g`ayrihidir. Ba`zilar “harom li-g`ayrihi”ni inkor qilish bilan kofir bo`linmaydi, desalar, ayrimlar hatto sag`ira gunohni halol sanash bilan ham kufrga ketiladi, deb hisoblaydilar.

Makruhi tahrimiy (المكروه تحريمًا) – (haromga yaqin makruh). Shariat gumonli, ehtimolli, qat`iy bo`lmagan dalil (ya`ni, bir necha ehtimolli, bir necha ta`villi oyatlar yoki ahod deb ataladigan sahih hadislar) bilan qat`iy tarzda qaytargan amal. Hayit kuni ro`za tutish, ko`zmunchoqni tumor sifatida taqish kabilar. Uni qilmaslik bilan savobga, qilish bilan esa gunohga ega bo`linadi. Halol sanagan odam kofir bo`lmaydi, lekin shafoatdan mahrum bo`lib qolishi ta`kidlangan. Shu jihatdan u “vojib”ning qarama-qarshisida turadigan amal. Fiqhiy manbalarda “makruh” atamasi mutlaq kelganda, “makruhi tahrimiy” nazarda tutilgan bo`ladi. “Makruh” atamasini Muhammad ash-Shayboniy rahimahulloh gohida “harom”ning o`rnida ham ishlatganlar.

Makruhi tanzihiy (المكروه تنزيهًا) – (halolga yaqin makruh). Shariat qat`iy tarzda qaytarmagan amal, lekin muloyimlik bilan uni tark qilish avloligi ta`kidlangan. Mushuk tekkan suvni ishlatish kabilar. Vojibning tarki makruhi tahrimiy, sunnatning tarki makruhi tanzihiy, deydigan ulamolar bor.

al-Mustakrah (المستكره) – (makruh sanalgan). Ulamolar makruh sanagan amal. U makruhi tanzihiy darajasidagi va undan gunohi kamroq bo`ladi. Odobsizlik, muruvvatsizlik, insonga zarari bor narsalarga nisbatan ulamolarimiz qo`llaydi. Masalan, qaynoq choy iste`mol qilish, qo`l yuvganda qo`lni silkitish kabilar.

al-Muboh (المُباح) – (muboh, ijozat berilgan). Qilish yoki qilmaslik ixtiyori teng berilgan amal. Shuning uchun uni qilgan kimsaga savob, qilmagan odamga gunoh bo`lmaydi. Umumiy fiqhiy qoidaga ko`ra, harom bo`lmagan yoki ta`qiqlanmagan barcha narsalar muboh hisoblanadi. Masalan, osh yeyish. Biroq, mubohni qilmaslik bilan inson halokatga uchraydigan bo`lsa, uni bajarish vojibga aylanib qoladi.

al-Mufsid (المفسد) – (buzuvchi). Shar`iy amallarni buzuvchi narsa. Masalan, namozda qahqaha otib kulish, gapirish kabilar. Shar`iy amalni bajarishni boshlagandan so`ng uni uzrsiz, qasddan buzish gunoh hisoblanadi. Unga tavba qilmoq va shu buzilgan amalni qayta ado qilmoq lozim.

al-Botil (الباطل) – (botil, puch, behuda). Biron amalning asliga zarar yetkazish. Bunday botil ish bilan amal rukni umuman yo`q bo`lib ketadi. Masalan, hur ozod insonni sotib yuborish. Bu holatda amal rukni tamoman yo`q bo`lib ketgani bois uning puli tuzatib bo`lmaydigan mutlaqo haromga aylanadi.

al-Fosid (الفاسد) – (buzuq). Biron amalning ma`lum qismiga zarar yetishi. Bu bilan o`sha amalning asli yo`q bo`lib ketmaydi, balki agar fasod yo`qolsa, yana amal to`la davom etishi mumkin. Qo`lga kiritilmagan molni sotish, yoki biror shart bilan narsani sotish kabilar. Bunda molni qo`lga kiritib, sotib oluvchiga topshirgandan so`ng, shartni bekor qilishga kelishuvga kelgandan so`ng savdo haqiqiy bo`laveradi.

Lo ba`sa (لا بأس) – (zarari yo`q, hechqisi yo`q). Muboh amalga nisbatan ishlatiladi. Uni bajarish joiz, biroq tark qilish afzal amalga qo`llanilgan. Shuning uchun Shams al-aimma as-Saraxsiyrahimahulloh uni qilish bilan savobga ega bo`linmaydi, deganlar. Ramazonda ro`zador holda cho`milish kabilar. Gohida “lo ba`sa” mandubga nisbatan ham iste`mol qilinadi. Ayrim hollarda sunnati zavoidning tarkida “lo ba`sa” atamasi qo`llaniladi.

Yajuzu (يجوز) – (joiz bo`ladi). Bu bilan amalni bajarish mumkin, uni qilishda amal buzilib ketmaydi, sahih bo`laveradi, degani tushuniladi. Masalan, yomon odamni imomlikka o`tkazish kabilar joiz. Demak, “joiz bo`ladi” yoki “sahih bo`ladi” degan amalda makruhlik ham qamrab olingan bo`ladi. Zotan, makruhlik bilan amal buzilib ketmaydi, durust bo`laveradi, biroq nuqsonli bo`ladi. Gohida bu bilan muboh, ya`ni shariat ruxsat bergan amal ham iroda qilinadi. Ayrim holatlarda esa vojib amalga ham ishora qilinishi mumkin.

Yanbag`iy (ينبغى) – (shuni qilish kerak, qilishga majbur, qilmoq zarur). Mutaaxxirin faqihlar uni mandub amallarga nisbatan ishlatishadi. Mutaqaddiminlar esa mandubga ham, vojib amallarga nisbatan ham ishlatganlar. Shuning uchun ba`zi manbalarda “yanbag`iy” mustahab va sunnatdan yuqori, vojibdan pastroq amalga nisbatan qo`llanilishi ta`kidlangan. Demak, Lo yanbag`iy (qilmaslik zarur) atamasi shariat man` qilgan amalga nisbatan qo`llaniladi.

Istishob (إستصحاب) – (o`zi bilan olib ketmoq). Biror hukmni avvaldagi holidek keyingi davrda ham qoldirmoq. Sababi, uni o`zgartiradigan mug`ayyir – o`zgartiruvchi dalil topilmagan bo`ladi. Shunga ko`ra, masalan, tahorati bor odam tahorati singaniga shubha qilsa, tahorati sinmagan, deb hukm qilinadi.

Tamlikot al-arba`a (تمليكات أربعة) – (to`rt xil ega qilish). Bir muayyan narsani biror narsa evazi-badaliga bersa “bay`” (savdo), evazsiz bersa “hiyba” (sovg`a), muayyan narsaning o`zini emas, mulk egaligini emas, balki undan foydalanishni, manfaatni biron narsa evaziga bersa “ijara”, foydalanishga evazsiz bersa “oriyat” (qarz)dir.

Xilof al-avlo (خلاف الأولى) – (avloning xilofi, maqbulga qarshi). Biror amaldan qaytarish uchun qo`llaniladigan atama bo`lib, asosan, makruhi tanzihiy va undan ham pastroq qaytariqlarga nisbatan ishlatiladi.

al-Mujtahadu fihi (المجتهد فيه) – (unda ijtihod qilingan). Durust ijtihod qilish mumkin bo`lgan o`rin: oyat, hadis va ijmo`ga muxolif bo`lmagan, mazhab sohiblaridan fatvo berilmagan masala. Agar mujtahidning ra`yi bo`lsa, u borada yangi ijtihod yaramaydi, albatta.

Mafhum al-muxolafa (مفهوم المخالفة) – (teskari tushuncha). Biror dalili bor hukmning teskarisidan dalili yo`q hukmni chiqarish. Masalan, mast qiluvchi narsalar iste`moli nojoiz, degan hukmdan mast qilmaydigan narsalar iste`moli joiz ekanini anglash. Hanafiylar mafhum al-muxolafani dalil sifatida qo`llamaydilar. Chunki, hukmning teskarisidan hukm chiqarish uchun unga alohida dalil shart, deyiladi. Faqat ba`zi hanafiylar uni qiyos bilan chiqariladigan rivoyatlarda qo`llash mumkin, deydilar. Mafhum al-muxolafa bilan birga mafhum al-muvofaqa (muvofiq tushuncha) atamasi ham ishlatiladi. Mafhum al-muvofaqa, masalan, mast qiluvchi narsaning nojoizligi haqidagi hukmdan nasha chekishning ham nojoizligini fahmlashdir.

Laa xayra (لا خير) – (yaxshilik yo`q). Ko`pincha harom amalga nisbatan ishlatiladi. Chunonchi, “al-Hidoya”da shu xilda qo`llanilgan. “Saloti Mas`udiy”da “Lo xayra” atamasini bajarish durust bo`lmaydigan ishga nisbatan iste`mol qilinadi, deyilgan.

al-Hasan (الحسن) – (chiroyli, go`zal). Sunnatdan pastroq amalga nisbatan qo`llaniladi va bundan mustahab tushuniladi. Muhammad ash-Shayboniy rahimahulloh sunnatga nisbatan ham ishlatganlar.

Laysa lahu (ليس له) – (uning uchun emas, unga emas). Maqbul bo`lmagan, mustahabb emas amalga nisbatan qo`llaniladi. Chunonchi, “al-Hidoya”da ham shu xilda ishlatilgan.

ash-Shubha (الشبهة) – (shubhali). Asosan haromga yaqin amalga nisbatan ishlatiladi. Bundan ko`pincha makruhi tahrimiy nazarda tutilgan bo`ladi.

Laa uhibbu lahu (لا أحبّ له) – (uni yaxshi ko`rmayman). Karohiyatga yaqin va undan past darajada turadigan amalga nisbatan qo`llaniladi. Jumladan, “al-Muhit”da shu xilda ishlatilgan.

Umum al—balvo (عموم البلوى) – (kulfat, musibatning ommaviyligi). Biror ish, aniqrog`i, shariatda man qilingan ishning ommaviy tus olib, ilm va amalda nihoyat darajada tarqalib ketishi bo`lib, shuning natijasida undan saqlanish mumkin bo`lmay qolishidir. Bu holatda hanafiylikda o`sha narsaning ruxsat berilishiga majbur bo`linadi. Oyoq kiyimiga najosat tegsa, uni yerga ishqash bilan pok bo`lishi; kiyimdagi qurigan maniyni ishqash bilan tozalanishi; qushlarning tezagi kiyimga tushsa yoxud yo`llardagi suvlar va loylar kiyimga tegsa, najas qilmasligi; kiyimga igna boshlaridek siydik sachrashi yoki hojatxonadagi pashsha, chivinlar kiyimga qo`nishi natijasida kiyim najas hisoblanmasligi kabilarga umum al-balvo qoidasiga ko`ra fatvo berilgan.

Hamidulloh Beruniy.

ал-Фарз (الفرض) – (фарз). Қатъий ва шубҳасиз далил билан буюрилган, далилида ҳеч қандай шубҳа туғдирмайдиган амал. Яъни, “шу ишни қилинг!”, “бу фарз қилинди!” деганга ўхшаш аниқ иборалар билан буйруқ келгани билан унинг фарзлиги аниқланади. Уни қилиш билан катта савоб олинади, узрсиз тарк этиш билан эса қаттиқ азобга дучор бўлади. Уни инкор этган ва енгил (истихфоф) санаган кимса кофир ҳисобланади. Фарз бевосита Қуръони карим, кейин мутавотир ёки машҳур деб аталадиган ҳадиси шариф ҳамда ижмоъ ила исботланган бўлиши лозим. Фарз икки хил бўлади: “фарзи айн” ва “фарзи кифоя”. Фарзи айнни ҳар бир балоғатга етган, ақли-ҳуши жойида бўлган мусулмон қилиши шарт ҳисобланади. Беш вақт намоз, рамазон ойининг рўзаси кабилар фарзи айн дейилади. Фарзи кифоя эса барчага лозим, бироқ баъзи мусулмонлар бажариши билан бошқалардан соқит бўлади. Жаноза намозини ўқиш, жамиятда маълум соҳа бўйича мутахассислар етиштириш кабилар фарзи кифоя бўлади. Фарз яна моҳиятига кўра икки турга бўлинади: “фарзи илмий” ва “фарзи амалий”. Фарзи илмий илм аҳли иттифоқи билан қатъий белгилаб қўйилган ҳақиқий фарз бўлиб, илмга кўра ҳам, амалиётда ҳам фарз ҳисобланади. Фарзи амалий эса илмга кўра вожиб ўрнида бўлиб, амалиётга келганда фарз даражасидадир. Бу икки турни аксар ҳолатда “фарзи қатъий” ва “фарзи зонний” ҳам деб аталади.

ал-Вожиб (الواجب) – (вожиб). Гумонли далил, қатъий бўлмаган далил билан талаб қилинган амал. Унинг далили бор, лекин фарзлигига шубҳа (эҳтимол) бўлади. Бу далил оят, ҳадис ва ижмоъдан олинган бўлиши мумкин. Уни қилиш билан савоб олинади, узрсиз тарк қилиш билан гуноҳга қолади. Инкор қилган кимса кофир бўлмайди, балки фосиқ ҳисобланади. Фиқҳий манбаларда “вожиб” атамаси мутлақ келтирилганда, фарзлар ҳам тушунилиши мумкин. Вожиб ҳам гоҳида “вожиби айн” ва “вожиби кифоя”га бўлинади. Оқилу болиғ ҳар бир мусулмон бажариши вожиб бўлгани – витр намозини ўқиш каби вожиби айн бўлса, баъзилар қилиши сабабли бошқалардан масъулият кўтарилса, масалан, тиловатга ихлос билан қулоқ солиш кабилар вожиби кифоя бўлади. Фарз билан суннат ўртасида вожиб амали ва алоҳида тушунчаси борлиги ҳанафийлик мазҳабига хос бўлиб, бошқа мазҳаб қарашларига кўра бундай алоҳида амал тури йўқ.

ас-Суннат (السنة) – (суннат, муқаддас одат). Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ёки хулафои рошидиннинг давоматли қилган амаллари ёки таъкидлаб буюрганлари суннат ҳисобланади. Уни тарк қилиш билан маломатга қолиш мумкин. Суннат икки турга бўлинади: “суннати ҳудо” ва “суннати завоид”. Суннати ҳудо (ҳидоятга сабаб бўлмиш муқаддас одат) Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ибодат тарзида бажарган амалларидир. Суннат намозлари, суннат рўзалар кабилар бунга киради. Мусулмонларга айнан шу турдаги суннатларни қилиш таъкидлангани учун уни “суннати муаккада” (таъкидланган суннат) ҳам дейилади. Суннати завоид (зиёда суннатлар) эса Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг одатлари, инсоний феъл-атворлари асосида шакллантирилган. Масалан, оқ кўйлак кийиш, иргуруч истеъмол қилиш кабилар. Суннати ҳудо ёхуд муаккада ўз навбатида “суннати айн” ва “суннати кифоя”га бўлинади. Беш вақт намозлардаги суннатлар суннати айн бўлса, таровеҳ намозини жамоат билан масжидда ўқиш суннати кифоя бўлади. Суннат атамаси гоҳида вожибга ва гоҳида мустаҳабга нисбатан ҳам қўлланилади. Суннати ҳудони узрсиз тарк қилиш билан гуноҳ орттирилади; макруҳ бўлади; маломатга қолинади; енгил санаш (истихфоф) ва ҳақоратлаш билан куфрга кетилади. Суннати завоидни тарк қилиш билан маркуҳлик содир бўлмайди; маломатга мустаҳиқ ҳисобланмайди.

ал-Мустаҳаб (المستحبّ) – (мустаҳаб, мақбул саналган). Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир марта қилиб, бошқа пайт бажармай қўйган амаллари “мустаҳаб” деб номланган. Шунингдек, саҳоба ва тобиъинларнинг яхши кўриб бажарган ишлари ҳам “мустаҳаб” жумласига кириши мумкин. У суннати завоиддан пастроқ даражада бўлиб, адо қилганга қандайдир савоб берилади, тарк қилган эса маломат қилинмайди. Уни тарк қилиш доимо ҳам макруҳ ҳисобланавермайди, чунки бирор амалнинг макруҳ бўлиши учун махсус (алоҳида) далил бўлиши керак. Лекин, мустаҳабни адо қилишга киришилгандан сўнг тарк қилиш ярамайди, уни охирига етказиш керак бўлади. Мустаҳабнинг номлари кўп, унинг “мандуб”, “нафл”, “татаввуъ”, “адаб”, “фазилат” каби номлари бор. Мустаҳаб – шариат соҳиби яхши кўргани ва далилини айтгани; мандуб – унинг фазилат ва савобини баён қилиб мақтагани; нафл – у орқали фарз ва вожибларга қўшимча савоб ато этилгани; татаввуъ – уни бажарган кимса хос буйруқ бўлмаса ҳам ўз ихтиёри билан адо этгани; фазилат – уни қилган одам фазилатли ҳисоблангани; адаб – уни бажарувчи одобли бўлгани учун ҳам амал шу номлар билан аталган. Мустаҳаб атамаси гоҳида суннатга нисбатан ҳам ишлатилади.

ал-Ҳаром, ал-муҳаррам (الحرام، المحرّم) – (ҳаром). Оят, мутавотир ва машҳур ҳадис ёки ижмоъдаги аниқ далил билан қатъий таъқиқланган амал. Уни тарк қилиб савобга эга бўлинади, уни бажарган одам катта гуноҳга қолади. Уни ҳалол санаган кимса кофир бўлади. Ҳаром ҳам ўз навбатида “ҳаром ли-айниҳи” (айнан ўзи ҳаром) ва “ҳаром ли-ғайриҳи” (бошқа сабаб билан ҳаром) каби турларга бўлинади. Масалан, зино қилиш ҳаром ли-айниҳидир, ўз аёлига ҳайз пайтида жинсий яқинлик қилиш ҳаром ли-ғайриҳидир. Баъзилар “ҳаром ли-ғайриҳи”ни инкор қилиш билан кофир бўлинмайди, десалар, айримлар ҳатто сағира гуноҳни ҳалол санаш билан ҳам куфрга кетилади, деб ҳисоблайдилар.

Макруҳи таҳримий (المكروه تحريمًا) – (ҳаромга яқин макруҳ). Шариат гумонли, эҳтимолли, қатъий бўлмаган далил (яъни, бир неча эҳтимолли, бир неча таъвилли оятлар ёки аҳод деб аталадиган саҳиҳ ҳадислар) билан қатъий тарзда қайтарган амал. Ҳайит куни рўза тутиш, кўзмунчоқни тумор сифатида тақиш кабилар. Уни қилмаслик билан савобга, қилиш билан эса гуноҳга эга бўлинади. Ҳалол санаган одам кофир бўлмайди, лекин шафоатдан маҳрум бўлиб қолиши таъкидланган. Шу жиҳатдан у “вожиб”нинг қарама-қаршисида турадиган амал. Фиқҳий манбаларда “макруҳ” атамаси мутлақ келганда, “макруҳи таҳримий” назарда тутилган бўлади. “Макруҳ” атамасини Муҳаммад аш-Шайбоний раҳимаҳуллоҳ гоҳида “ҳаром”нинг ўрнида ҳам ишлатганлар.

Макруҳи танзиҳий (المكروه تنزيهًا) – (ҳалолга яқин макруҳ). Шариат қатъий тарзда қайтармаган амал, лекин мулойимлик билан уни тарк қилиш авлолиги таъкидланган. Мушук теккан сувни ишлатиш кабилар. Вожибнинг тарки макруҳи таҳримий, суннатнинг тарки макруҳи танзиҳий, дейдиган уламолар бор.

ал-Мустакраҳ (المستكره) – (макруҳ саналган). Уламолар макруҳ санаган амал. У макруҳи танзиҳий даражасидаги ва ундан гуноҳи камроқ бўлади. Одобсизлик, мурувватсизлик, инсонга зарари бор нарсаларга нисбатан уламоларимиз қўллайди. Масалан, қайноқ чой истеъмол қилиш, қўл ювганда қўлни силкитиш кабилар.

ал-Мубоҳ (المُباح) – (мубоҳ, ижозат берилган). Қилиш ёки қилмаслик ихтиёри тенг берилган амал. Шунинг учун уни қилган кимсага савоб, қилмаган одамга гуноҳ бўлмайди. Умумий фиқҳий қоидага кўра, ҳаром бўлмаган ёки таъқиқланмаган барча нарсалар мубоҳ ҳисобланади. Масалан, ош ейиш. Бироқ, мубоҳни қилмаслик билан инсон ҳалокатга учрайдиган бўлса, уни бажариш вожибга айланиб қолади.

ал-Муфсид (المفسد) – (бузувчи). Шаръий амалларни бузувчи нарса. Масалан, намозда қаҳқаҳа отиб кулиш, гапириш кабилар. Шаръий амални бажаришни бошлагандан сўнг уни узрсиз, қасддан бузиш гуноҳ ҳисобланади. Унга тавба қилмоқ ва шу бузилган амални қайта адо қилмоқ лозим.

ал-Ботил (الباطل) – (ботил, пуч, беҳуда). Бирон амалнинг аслига зарар етказиш. Бундай ботил иш билан амал рукни умуман йўқ бўлиб кетади. Масалан, ҳур озод инсонни сотиб юбориш. Бу ҳолатда амал рукни тамоман йўқ бўлиб кетгани боис унинг пули тузатиб бўлмайдиган мутлақо ҳаромга айланади.

ал-Фосид (الفاسد) – (бузуқ). Бирон амалнинг маълум қисмига зарар етиши. Бу билан ўша амалнинг асли йўқ бўлиб кетмайди, балки агар фасод йўқолса, яна амал тўла давом этиши мумкин. Қўлга киритилмаган молни сотиш, ёки бирор шарт билан нарсани сотиш кабилар. Бунда молни қўлга киритиб, сотиб олувчига топширгандан сўнг, шартни бекор қилишга келишувга келгандан сўнг савдо ҳақиқий бўлаверади.

Ло баъса (لا بأس) – (зарари йўқ, ҳечқиси йўқ). Мубоҳ амалга нисбатан ишлатилади. Уни бажариш жоиз, бироқ тарк қилиш афзал амалга қўлланилган. Шунинг учун Шамс ал-аимма ас-Сарахсийраҳимаҳуллоҳ уни қилиш билан савобга эга бўлинмайди, деганлар. Рамазонда рўзадор ҳолда чўмилиш кабилар. Гоҳида “ло баъса” мандубга нисбатан ҳам истеъмол қилинади. Айрим ҳолларда суннати завоиднинг таркида “ло баъса” атамаси қўлланилади.

Йажузу (يجوز) – (жоиз бўлади). Бу билан амални бажариш мумкин, уни қилишда амал бузилиб кетмайди, саҳиҳ бўлаверади, дегани тушунилади. Масалан, ёмон одамни имомликка ўтказиш кабилар жоиз. Демак, “жоиз бўлади” ёки “саҳиҳ бўлади” деган амалда макруҳлик ҳам қамраб олинган бўлади. Зотан, макруҳлик билан амал бузилиб кетмайди, дуруст бўлаверади, бироқ нуқсонли бўлади. Гоҳида бу билан мубоҳ, яъни шариат рухсат берган амал ҳам ирода қилинади. Айрим ҳолатларда эса вожиб амалга ҳам ишора қилиниши мумкин.

Йанбағий (ينبغى) – (шуни қилиш керак, қилишга мажбур, қилмоқ зарур). Мутааххирин фақиҳлар уни мандуб амалларга нисбатан ишлатишади. Мутақаддиминлар эса мандубга ҳам, вожиб амалларга нисбатан ҳам ишлатганлар. Шунинг учун баъзи манбаларда “йанбағий” мустаҳаб ва суннатдан юқори, вожибдан пастроқ амалга нисбатан қўлланилиши таъкидланган. Демак, Ло йанбағий (қилмаслик зарур) атамаси шариат манъ қилган амалга нисбатан қўлланилади.

Истисҳоб (إستصحاب) – (ўзи билан олиб кетмоқ). Бирор ҳукмни аввалдаги ҳолидек кейинги даврда ҳам қолдирмоқ. Сабаби, уни ўзгартирадиган муғаййир – ўзгартирувчи далил топилмаган бўлади. Шунга кўра, масалан, таҳорати бор одам таҳорати синганига шубҳа қилса, таҳорати синмаган, деб ҳукм қилинади.

Тамликот ал-арбаъа (تمليكات أربعة) – (тўрт хил эга қилиш). Бир муайян нарсани бирор нарса эвази-бадалига берса “байъ” (савдо), эвазсиз берса “ҳийба” (совға), муайян нарсанинг ўзини эмас, мулк эгалигини эмас, балки ундан фойдаланишни, манфаатни бирон нарса эвазига берса “ижара”, фойдаланишга эвазсиз берса “орият” (қарз)дир.

Хилоф ал-авло (خلاف الأولى) – (авлонинг хилофи, мақбулга қарши). Бирор амалдан қайтариш учун қўлланиладиган атама бўлиб, асосан, макруҳи танзиҳий ва ундан ҳам пастроқ қайтариқларга нисбатан ишлатилади.

ал-Мужтаҳаду фиҳи (المجتهد فيه) – (унда ижтиҳод қилинган). Дуруст ижтиҳод қилиш мумкин бўлган ўрин: оят, ҳадис ва ижмоъга мухолиф бўлмаган, мазҳаб соҳибларидан фатво берилмаган масала. Агар мужтаҳиднинг раъйи бўлса, у борада янги ижтиҳод ярамайди, албатта.

Мафҳум ал-мухолафа (مفهوم المخالفة) – (тескари тушунча). Бирор далили бор ҳукмнинг тескарисидан далили йўқ ҳукмни чиқариш. Масалан, маст қилувчи нарсалар истеъмоли ножоиз, деган ҳукмдан маст қилмайдиган нарсалар истеъмоли жоиз эканини англаш. Ҳанафийлар мафҳум ал-мухолафани далил сифатида қўлламайдилар. Чунки, ҳукмнинг тескарисидан ҳукм чиқариш учун унга алоҳида далил шарт, дейилади. Фақат баъзи ҳанафийлар уни қиёс билан чиқариладиган ривоятларда қўллаш мумкин, дейдилар. Мафҳум ал-мухолафа билан бирга мафҳум ал-мувофақа (мувофиқ тушунча) атамаси ҳам ишлатилади. Мафҳум ал-мувофақа, масалан, маст қилувчи нарсанинг ножоизлиги ҳақидаги ҳукмдан наша чекишнинг ҳам ножоизлигини фаҳмлашдир.

Лаа хайра (لا خير) – (яхшилик йўқ). Кўпинча ҳаром амалга нисбатан ишлатилади. Чунончи, “ал-Ҳидоя”да шу хилда қўлланилган. “Салоти Масъудий”да “Ло хайра” атамасини бажариш дуруст бўлмайдиган ишга нисбатан истеъмол қилинади, дейилган.

ал-Ҳасан (الحسن) – (чиройли, гўзал). Суннатдан пастроқ амалга нисбатан қўлланилади ва бундан мустаҳаб тушунилади. Муҳаммад аш-Шайбоний раҳимаҳуллоҳ суннатга нисбатан ҳам ишлатганлар.

Лайса лаҳу (ليس له) – (унинг учун эмас, унга эмас). Мақбул бўлмаган, мустаҳабб эмас амалга нисбатан қўлланилади. Чунончи, “ал-Ҳидоя”да ҳам шу хилда ишлатилган.

аш-Шубҳа (الشبهة) – (шубҳали). Асосан ҳаромга яқин амалга нисбатан ишлатилади. Бундан кўпинча макруҳи таҳримий назарда тутилган бўлади.

Лаа уҳиббу лаҳу (لا أحبّ له) – (уни яхши кўрмайман). Кароҳиятга яқин ва ундан паст даражада турадиган амалга нисбатан қўлланилади. Жумладан, “ал-Муҳит”да шу хилда ишлатилган.

Умум ал—балво (عموم البلوى) – (кулфат, мусибатнинг оммавийлиги). Бирор иш, аниқроғи, шариатда ман қилинган ишнинг оммавий тус олиб, илм ва амалда ниҳоят даражада тарқалиб кетиши бўлиб, шунинг натижасида ундан сақланиш мумкин бўлмай қолишидир. Бу ҳолатда ҳанафийликда ўша нарсанинг рухсат берилишига мажбур бўлинади. Оёқ кийимига нажосат тегса, уни ерга ишқаш билан пок бўлиши; кийимдаги қуриган манийни ишқаш билан тозаланиши; қушларнинг тезаги кийимга тушса ёхуд йўллардаги сувлар ва лойлар кийимга тегса, нажас қилмаслиги; кийимга игна бошларидек сийдик сачраши ёки ҳожатхонадаги пашша, чивинлар кийимга қўниши натижасида кийим нажас ҳисобланмаслиги кабиларга умум ал-балво қоидасига кўра фатво берилган.

Ҳамидуллоҳ Беруний.

Oyoqdagi quruq qadoqlar qanday paydo bo‘ladi va ularni qanday yo‘qotish mumkin?

Bunday yoqimsiz muammoga ko‘pchilik duch keladi. Oyoqdagi qadoqlar nafaqat unchalik yaxshi ko‘rinmaydigan, go‘zallik bilan bog‘liq bo‘lgan muammo. Qadoqlar ba’zan ma’lum bir noqulaylik va kuchli og‘riq keltirib chiqaradi. Ular o‘z vaqtida davolanmasa sog‘likka jiddiy zarar yetkazishi mumkin. Qadoqlar qanday paydo bo‘ladi va ularni qanday yo‘qotish mumkin?

Quruq qadoq nima?

Quruq qadoq – bu o‘lik hujayralarning bir joyga to‘planib qolishi. U terining ma’lum bir joyiga uzoq vaqt bosim berilishi yoki ishqalanishi natijasida paydo bo‘ladi. Bosimlar paydo bo‘lishining bir necha sabablari mavjud. Bu sabablarni esa ikki guruhga ajratish mumkin – tashqi va ichki.

• juda tor yoki o‘lchami noto‘g‘ri tanlangan oyoq kiyim;
• noqulay yoki baland poshnali oyoq kiyim;
• barmoqlarni siqib turadigan, uchi haddan tashqari tor bo‘lgan oyoq kiyim;
• tagcharmi juda yupqa oyoq kiyim.

• oyoq kaftining o‘zgarishi (ko‘pincha yassi oyoqlik);
• umurtqa bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar;
• terining yoshga doir o‘zgarishlari;
• o‘ziga xos qadam tashlash;
• ortiqcha vazn;
• endokrin kasalliklar (shu jumladan, qandli diabet);
• organizmda vitaminlar va mikroelementlar yetishmasligi;
• zamburug‘li infeksiya.

• barmoqlar orasida;
• jimjiloqda;
• bosh barmoqning tashqi tomonida;
• barmoqlarning ostki qismida paydo bo‘ladi.

Quruq qadoqlarni maxsus va zamonaviy tibbiyot vositalari yordamida davolashning ko‘plab usullari mavjud.

Zamonaviy farmatsevtika sanoati quruq qadoqlarni davolash va ularning oldini olish uchun juda keng assortimentda dori-darmonlarni taqdim qilmoqda. Ularni dorixonalardan olish mumkin. Bu dori-darmonlarning asosi salitsil va sut kislotasi, natriy gidrookis, shuningdek qoncho‘p (chistotel)dan iborat. Ular maxsus plastirlar, nastoyka, tomchi yoki gel ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Juda og‘ir holatlarda esa lazer va suyuq azot yordamida maxsus shifokorlik davolash tadbirlari qo‘llaniladi.

Qadoqni xalq tabobati usullari bilan davolash tarafdorlari ham bor. Lekin ahvolni yomonlashtirmaslik va salbiy oqibatlarga olib kelmaslik uchun yaxshisi bu sohada to‘g‘ri davolash usulini tanlashga yordam beradigan tajribali mutaxassisdan maslahat olgan ma’qul.

Qadoqlarni davolash uzoq davom etadigan va qiyin jarayon hisoblanadi. Shuning uchun quruq qadoqlarni davolashdan ko‘ra ularning oldini olgan osonroqdir.

• qulay, to‘g‘ri tanlangan yumshoq va egiluvchan tagcharmli oyoq kiyim;
• oyoq kaftlari o‘zgarishida ortopedik pataklar;
• oyoq kiyim belgilangan maqsadiga mos kelishi zarur (masalan: krossovka – sport uchun, kundalik kiyish uchun – tumshug‘i keng oyoq kiyim);
• kundalik poyabzal tanlashda baland poshnalilardan voz keching (4 sm gacha);
• tabiiy matoli, choksiz paypoqchalar yordamida terini himoya qiling;
• quruq teriga yordam beruvchi oziqlantiruvchi va namlantiruvchi vositalardan foydalaning;

Tushida yalangoyoq yurish: tushlarning ta’birini

Agar borish uchun kishi uchun edi bo’lgan bir tush, chuqur yaqin va hal qilish kerak. Bu tush makri kontekstida ko’rib chiqilishi kerak bo’lgan neytral ish, deb – Downers tushida bir joyga borib aytish. qanday, kim bilan borishni edi qaerda, uxlash uchun – Mana, biz hamma daqiqa ma’lumotlarni yodda kerak? tabiat uchun tashnalik ramzi – Misol uchun, tushida yalangoyoq yurish.

tushida yo’lda yurgan ma’noni anglatadi?

tushlarning tarjimonlar bir kishi uchun yurgan deb aytish – tabiiy hodisani o’z hayotida, va siz tushida yurib, deb orzu bo’lsa noto’g’ri narsa, yo’q. Aslida, tushida deyarli hech kim hech qanday dinamikasi holda sodir bo’lmaydi: ishonch kimdir, sizning orzu bo’lib ishlaydi, uchib, dramatik va dinamik bir narsa bor.

tushida yo’lda Walking – bu kichik turli, lekin tush batafsil talqin uchun juda muhim eslash kerak bo’lgan hal qilish uchun neytral hodisaning bir xil bo’ladi.

Nima uchun poyabzal holda yurish orzusi?

Ko’p odamlar hayron: “Nima u yalangoyoq yurishni anglatadi tushida?” Tush kitoblar Bu savolga javob berish. tush yalangoyoq yurish tabiat va uning kuch bilan chuqur aloqasi bor iborat. Agar poyabzal kiyib va unda bir joyga borib tushida ko’rsangiz – bu aloqaning bu juda farq bo’ladi.

Agar bir kishi yalangoyoq borish uchun bir orzu bor tush bo’lsa – masalan, yalang’och oyoqlarini yerga tegib, shuning uchun uning tabiiy ritmi uchun, tabiat qonuniga yaqinlik yo’q. tushida yalangoyoq yurishni orzu Bir kishi tabiat bilan yolg’iz bo’lishi kerak, degan ma’noni anglatadi. Bu holda, faqat hamma narsani unutib, dam olish uchun ularning bo’sh vaqtini bag’ishlashga, ishdan tark qilish kerak.

Nima tushida poyabzal qiladi?

Ba’zi Downers poyabzal sizning ruhiy xotini (xotini, hamkor, va hokazo) ifodalaydi, deb aytishadi. Agar tushida oyoq kiyimlarini olish bo’lsa, – u sizning sherik yaqin ajratish nazarda mumkin. Ikkinchi yarim manzilga o’z bayonotlarida ehtiyot bo’ling.

Agar tushida borib bo’lsa

real dunyoda juda ramziy tushida yuqoriga yurish: u saf orqali sabab portends. Bu erda uyqu tafsilotlarga e’tibor qilish zarur: toqqa paytda o’zingizni qanday his qildingiz? Siz tomonidan qiziqarli va energetika, yoki aksincha to’liq, siz zo’rg’a, oyog’ini ko’chib va nihoyatda qiyin bo’lar edi? Agar tog ‘cho’qqisini deb uni qanchalik oson yoki qiyin, u darajada bog’liqdir siz mansab pillapoyalaridan ko’tarilishni uchun, o’z navbatida, u oson yoki qiyin.

Asosan, bu tush – tog ‘. Agar Toqqa bo’lsa, u sizga oldida haqiqat maqsadga erishish qiyin, juda yuqori o’rnatilgan, degan ma’noni anglatadi. Agar yuqori erishish imkoniga ega bo’ldi tush bo’lsa, u aslida siz shu maqsadlarga erishish mumkin bo’ladi, degan ma’noni anglatadi.

Agar qor yalangoyoq yurish, deb orzu bo’lsa

Tush tarjimonlar, bu bir tush portends deb bayon. tushida qor yalangoyoq yurish e’tibor o’tkir taqchilligi his real hayotda anglatadi va yaqin atrofdagi bir sevib. U natijasida, turli majmualar sifatida, sovuq qor ustida yalangoyoq yuradigan yolg’izlik chalingan va, orzu odam. qor iflos bo’lsa, u ham qor sifatiga e’tibor kerak, siz bir katta hayot xorlik orqali borish kerak. Agar qor tushsa – Agar moliyaviy sektorda qiyinchiliklar kutmoqda.

u loy orqali yalangoyoq yurish nimani anglatadi?

Bir kishi loy orqali yuradi tushida, In, yoqimsiz tuyg’u bor. u kishini ko’rib, bunday bir tush bo’lsa, u xotini bilan hayot dahshatli narsa bo’lishi mumkin, degan ma’noni anglatadi. Emas ixtiloflar va ajralish, shuningdek sog’liqni saqlash muammolarni istisno.

bir odam orzu bo’lsa u yer yo’lda yalangoyoq ishlayotgan – bu azob va qashshoqlikni portends.

shaxs xonaning qavatda yalangoyoq turgan bo’lsa

Bir kishi bir xonada qavatda yalangoyoq tushida yurishni turtki his bo’lsa, u haqiqiy dunyoda omon qolish uchun kerak bo’ladi, bir yolg’on portends.

kinoga borishni u nimani anglatadi?

Agar, tushida kinoga borish uchun boryapmiz bo’lsa haqiqatda romantik sevgi va yoqimli o’yin kutib turing. Agar real hayotda shaxsan sizning kuchli qiziqish bildiradi erkak jinsiy bir shaxs bilan kinoga bordik, agar Bundan tashqari, tushida edi kim e’tibor. Siz yolg’iz kinoga bordik bo’lsa – u aslida siz yetarli muloqot va e’tibor yo’q, degan ma’noni anglatadi.

Agar singan shisha ustida yursak

Agar singan shisha ustida yurgan, deb orzu bo’lsa, tez orada shikast mumkin jiddiy muammolar bor hayotingizda bilaman iltimos. har bir narsani yaxshi tugadi va shisha, keyin muammo oxir-oqibat hal qilinadi jarohatlangan bo’lmaydi, agar, lekin ularni do’stlaringiz va yaqinlaringiz uchun sizga yordam berish uchun ruxsat berish uchun: Bu erda biz sizning orzu yakunlandi nima e’tibor qilish kerak.

Nima uchun ko’prik ustida yurib orzusi?

Agar ko’prik ustidan o’tishi orzu bo’lsa – bu sizning hayotda ulkan o’zgarishlar xabarchisi. Bridge – Sizning hayot tanib bo’lmas o’zgaradi qaysi tufayli burilish nuqtasi bir xil bo’ladi.

Agar suv borish bo’lsa

Bir kishi suv ustida yuradigan bir tush, biznesda tinchlik va muvaffaqiyat uni uyg’oq va’da qiladi.
Bir ovoz bilan tushlarning barcha tarjimonlar suv ustida tushida yurgan deb aytish – bu juda qulay hodisa hisoblanadi. Biroq, ijobiy suv ustida yurgan bir odam, har qanday muammolarni yetkazib bermaydi qaysi bir tush ko’rib chiqilishi mumkin. bir odam noqulayliklarni his bo’lsa, noqulayliklarni taqvo – bir tush, yaqin kelajakda rejalashtirilgan ishni qabul qilish emas, balki ogohlantirmoqda.

Har qanday holatda ham, esimda, shunday muhim emas, siz tushida yoki poyafzal yalangoyoq yurish kerak – real hayot yutuq va muvaffaqiyatsizliklar sizga bog’liq.