Qoraqalpog‘iston o‘zbek shevalarida bosh kiyim nomlari

sochiq

Bosh kiyimlari ayollar uchun

Ayollar bosh kiyimi – bu go‘zallik, estetika, nafosat va madaniyat. Hayotning har qanday holatlari uchun mo‘ljallangan ayollar bosh kiyimi assortimentini e’tiboringizga havola etamiz!

Kuz va qish kabi yilning sovuq fasllari uchun biz turli rang va modeldagi qulay va shinam issiq shapkalarni tanlab oldik.

Sport va faol hayot tarzi ixlosmandlari uchun mahsulotlarimiz assortimentiga ayollar uchun mo‘ljallangan beysbolka va kepkalar kiradi.

Biz yengil plyaj shlyapalarini ham e’tibordan chetda qoldirmadik va eng mukammal hamda qiziqarli rangdagilarini tanladik. Bunday yengil aksessuar bo‘limiga biz haqiqiy xitga aylangan plyaj panamalarini ham qo‘shdik!

Badiiy jihatdan yuksak va chiroyli beretlar ham saytimizda mavjud, ular sizning bahorgi yoki kuzgi obrazingizni nafaqat bezashga, balki tugallashga imkon beradi. Biroq biz bu bilan to‘xtab qolmadik. Xit, qulaylik, urf va shunchaki unutilmas shinamlik – bu ayollar sallasi.

Shapka, shlyapa, panama, kepka – bularning barchasi sizning qiyofangizni yangi obrazga o‘zgartiruvchi o‘z stilistikasini hadya etadi. Siz nafaqat maqtovlarga, balki zavqli nigohlarga ham sazovor bo‘lasiz.

Allso.uz bilan trendda bo‘ling, chunki endilikda bu hammaboplik va tezkorlik belgisidir. Saytimiz tufayli siz endi shahardagi barcha do‘konlarni aylanishingiz va bunga vaqtingizni sarflashingiz shart emas. Endilikda sizga kerak bo‘lgan narsa – saytga kirish va o‘zingizga mos narsani tanlash!

Arzon narxlar sizga ortiqcha moliyaviy zararsiz garderobingizni yangilashga imkon beradi! Tugmani bor-yo‘g‘i bir necha marta bosing va buyurtmani rasmiylashtiring!

Sizga qulaylik yaratish maqsadida biz yetkazib berish xizmatini ham yo‘lga qo‘ydik. Biz nafaqat Toshkent, balki butun O‘zbekiston bo‘ylab faoliyat yuritamiz.

Biz bilan xarid qilish yoqimli!

Allso.uz – bu to‘g‘ri shoping!

Qoraqalpog‘iston o‘zbek shevalarida bosh kiyim nomlari

Худярова, М., Сапарова, А., & Данабаева, Г. (2022). Qoraqalpog‘iston o‘zbek shevalarida bosh kiyim nomlari. Развитие лингвистики и литературоведения и образовательных технологий в эпоху глобализации, 1(1), 273–275. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/dllseteg/article/view/5588

• APA
• MLA

А Сапарова, Ajiniyoz nomidagi Nukus Dаvlаt Pеdаgоgikа Instituti
Г Данабаева, Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti

Аннотация

Til jamiyat taraqqiyotini harakatga keltiruvchi asosiy kuchdir. Insonning o‘zligini anglashi, unda milliy g‘urur, iftixor kabi oliy tuyg‘ularning qaror topishida tilning o‘rni nihoyatda beqiyos. O‘zbek xalqining moddiy madaniyati uzoq o‘tmishga borib taqaladi. U otabobolarimizning o‘sha vaqtdagi ijtimoiy-siyosiy, madaniy-iqtisodiy, maishiy xususiyatlarini aks ettiradi. Kiyimlar moddiy madaniyatning asosiy qismlaridan bo‘lib, ularda shu xalqning milliy xususiyatlari va madaniy qadriyatlari namoyon bo‘ladi. Har bir xalqning an’anaviy mashg‘ulot turi (dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik va h.k.), fasl va yoshdagi o‘zgarishlar, hatto o‘sha xalqning fe’l-atvoridagi nozik tomonlari ham kiyimlarda mujassamlashgan. Kiyimlar tarixning turli davrlarida bo‘lgan o‘zgarishlar barobarida o‘zgarib borgan va o‘sha zamonning in’ikosini o‘zida aks ettirib turgan

Globallashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta’lim texnologiyalari

QORAQALPOG‘ISTON O‘ZBEK SHEVALARIDA BOSH KIYIM NOMLARI

Xudayarova M.

Ajiniyoz nomidagi Nukus DPI dotsenti

Saparova A.

Ajiniyoz nomidagi Nukus DPI o‘qituvchisi

Danabayeva G.

Ajiniyoz nomidagi Nukus DPI magistranti

Til jamiyat taraqqiyotini harakatga keltiruvchi asosiy kuchdir. Insonning

o‘zligini anglashi, unda milliy g‘urur, iftixor kabi oliy tuyg‘ularning qaror
topishida tilning o‘rni nihoyatda beqiyos.

O‘zbek xalqining moddiy madaniyati uzoq o‘tmishga borib taqaladi. U ota-

bobolarimizning o‘sha vaqtdagi ijtimoiy-siyosiy, madaniy-iqtisodiy, maishiy
xususiyatlarini aks ettiradi.

Kiyimlar moddiy madaniyatning asosiy qismlaridan bo‘lib, ularda shu

xalqning milliy xususiyatlari va madaniy qadriyatlari namoyon bo‘ladi. Har bir
xalqning an’anaviy mashg‘ulot turi (dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik va
h.k.), fasl va yoshdagi o‘zgarishlar, hatto o‘sha xalqning fe’l-atvoridagi nozik
tomonlari ham kiyimlarda mujassamlashgan. Kiyimlar tarixning turli
davrlarida bo‘lgan o‘zgarishlar barobarida o‘zgarib borgan va o‘sha zamonning
in’ikosini o‘zida aks ettirib turgan [12].

Kiyim-kechak nomlari buyumlari leksikasi nafaqat o‘zbek tilshunosligida balki

va oltoy tillarida

o‘rganilgan soha hisoblanadi. Shuningdek, M.Asomiddinova ishida ham tikish-
bichish bilan bog‘liq bo‘lgan nomlar qayd qilingan

. Lekin bu tadqiqotlarda

Qoraqalpog‘iston o‘zbek shevalaridagi ayrim kiyim-kechak nomlarining ma’nosi,
qo‘llanish doirasi va leksik tarkiblari yoritilmaganligi uchun, mazkur nomlar
atroflicha o‘rganildi.

Bundan tashqari, Qoraqalpog‘istondagi o‘zbek shevalarini o‘rgangan A.Ishayev

ishlarida ham ayrim kiyim-kechak

nomlari haqida ma’lumotlar berilgan. Biroq bu ishlarda kiyim-kechak nomlari
maxsus o‘rganilmagan. Insonning kiyinish ehtiyojini o‘tovchi buyumlar majmuining
umumiy nomi o‘zbek adabiy tilida

kiyim, kiyim-kechak, kiyim-bosh, ust-bosh

atamalar bilan ifodalanadi.

O‘rganilayotgan hudud shevalarida ham bu atamalar

kiyim//giyim, kiyim-

kenchak, ustbash

shakllarida qo‘llanadi.

Qoraqalpog‘iston o‘zbek shevalaridagi kiyim-kechak nomlarini o‘zining

qo‘llanilish vazifasiga ko‘ra quyidagi leksik-semantik guruhlarga bo‘lib
o‘rganish mumkin:

1. Bosh kiyim nomlari.
2. Ustki kiyimlar nomlari.

Oyoq kiyim nomlari.

4. Kiyimlarga yordamchi buyumlar nomlari.

Respublika ilmiy-amaliy konferensiya

Bosh kiyim nomlariga umuman boshga kiyiladigan, o‘raladigan kiyim

turlarini kiritish mumkin. Bosh kiyim termin o‘zbek adabiy tilida rus tilidagi
«golovnoy ubor»ning kalkasi sifatida paydo bo‘lgan.

Qoraqalpog‘iston hududi o‘zbek shevalarida qo‘llaniladigan bosh kiyim

nomlariga quyidagilarni kiritish mumkin:

Taqya//taxya, toppï, nurka//, andatra

malaqay, tumaq, shapka, shlyapa, romal, pux romal, angorka ro‘mol, kepka, matir,
sachaqli romal, taksimatr romal, öripak, sharf, kasinka, qalpaq

O‘rganilayotgan hudud o‘zbek shevalarida bosh kiyim guruhiga kiruvchi

kiyimlarni ikki guruhga ajratib o‘rganish mumkin: 1. Boshga kiyiladigan kiyimlar:

taqya, toppï, malaqay, tumaq, shapka, shlyapa, qalpaq, telpäk; chögirma, papax

kabi. 2. Boshga o‘raladigan kiyimlar:

oramal, oripak, kasinka, lachak, sharf,

yag‘liq//javliq

1. Boshga kiyiladigan kiyim turlari birini o‘rganilayotgan hudud o‘zbek

taqya//taxya

O‘zbek tilining izohli lug‘atida

bosh kiyimi quyidagicha ta’riflangan:

taqya

– [arabcha so‘z ehtiyotkorlik, yashirish, bekitish] sidirg‘a matodan

tayyorlangan gulsiz do‘ppi [11: 40].

Shuningdek, o‘rganilayotgan hudud o‘zbek shevalarida

chögirma

nomi ham keng qo‘llaniladi. O‘zbek tilining izohli lug‘atida

chögirma

Qoraqalpog‘istonda rasm bo‘lgan katta mo‘yna qalpoq [11: 519] tarzida izohlangan.

Shapka

– rus tilidan olingan so‘z bo‘lib, erkaklar bosh kiyimini anglatadi. O‘zbek

tilining izohli lug‘atida shapka bosh kiyimiga shunday izoh berilgan: “Peshona tomonida
soyabonchasi – koziryogi bo‘lgan bosh kiyim; furajka, kepka” [11: 545].

Shlyapa

– (nemischa schlappe – qalpoq, shapka) Atrofi soyabonli bosh kiyim

Furajka

– (frantsuzcha fourrage – em-xashak tayyorlovchining bosh kiyimi

2. Boshga o‘raladigan kiyim nomlari:

Oramal

– fors-tojikcha ro‘//ro‘y – yuz, bet; mol, -molidan – surtmoq, artmoq,

ya’ni yuzni surtadigan, artadigan buyum ma’nosini anglatadi.

Ro‘mol aslida yuz qo‘lni artish uchun mo‘ljallangan bo‘lsa ham bu buyum nomi

boshga o‘raladigan kiyim nomiga ko‘chgan. O‘rganilayotgan hudud o‘zbek
shevalarida

oramal

– boshga bir tortib o‘rab qo‘yadigan kichkina ro‘molni bildiradi.

Shunga asos sifatida

bir tartar oramal, bir tartarliq oramal

kabi atamalari uchraydi.

Mazkur hududda boshga o‘raydigan ro‘molning kattasini

oripak

deb nomlashadi va

puxovoy oripak, jun oripak, taksimatr oripak

kabi turlari mavjud.

M.Asomiddinova ro‘mol haqida shunday deydi: «Ro‘molning turkiysi

yovliq//jovliq

o‘ramol, vo‘ramol

shakllari qipchoq tip tillarning

ichki fonetik xususiyatlariga moslanganidir, ya’ni

ro‘mol

tovushlari orttirilgan (proteza hodisasi).

Ro‘mol

so‘zining eski o‘zbek tilida turkiycha

yog‘liq

dir. A.Navoiy asarlarida bu so‘z uchraydi:

Jola binafshaga urub

toshini, bog‘lab ko‘k yog‘liq ila boshini

Yog‘liq

ro‘mol

va bet-qo‘l artiladigan

sochiq

Keyinchalik so‘zlarning ma’no taraqqiyoti natijasida ularning vazifasi o‘zgarib,

ro‘mol

faqat boshga o‘raladigan buyum turining nomi sifatida qolgan» [3: 29].

Globallashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta’lim texnologiyalari

Qоrаqаlpоg‘istоn o‘zbek shevalarida bosh kiyim nomlarining ba’zilari eskirgan

so‘z hisoblanadi. Masalan, o‘rganilayotgan hudud o‘zbek shevalarida xotin-
qizlarning boshiga o‘raydigan guldor ro‘molni

gulbarra

deb nomlashadi, lekin bu

nom hozirgi kunda eskirgan so‘z hisoblanadi [6: 91]. Zar qo‘yib tikilgan ayollar
ro‘molini

zarlidam

deb atashgan (Beruniy tumani) [6: 108].

Qоrаqаlpоg‘istоn o‘zbеklаri tilidаgi kiyim-kechak nоmlаri tilshunоslik nuqtаyi

nаzаridаn tаhlil qilish kаttа ilmiy аhаmiyatgа egа bo‘lib, u tilning lеksik tizimini
zаrur mаtеriаllаr vа аdаbiy til mе’yorlаrining yangi lеksik birliklаr evаzigа bоyishini
tа’minlаydi.

Adabiyotlar:

1. Абдина Р.П. Лексика традиционный одежды в диалектах хакасского

языка (в сравнении алтайским языком). Автореф. дисс. канд. филол. наук. –
Новосибириск, 2009. – 21 с.

2. Алишина Х.Ч., Трофимова С.М., Усманова М.Г.

Названия одежды и

обуви в тюрко-монгольских языках (на материале тоболо-иртышского диалекта
сибирских татар, башкирского и монгольских языков)//Вестник Башкирского
университета. 2019. №3. Т.24. – С681-688.3. Asomiddinova M. Kiyim-kechak
nomlari. – Тoшкент: Фан, 1981. – 115 b.

4. Тухбиева Л.Ф. Лексика одежды и головных уборов татарском

литературном языке. Автореф. дисс. канд. филол. наук. – Казань, 2006. – 38 с.

5. Ibragimov Y. Leksika uzbekskix govorov Priaralya. – Nukus: Bilim, 1996. – 156 s.
6. Ishaev A. Qoraqalpog‘istondagi o‘zbek shevalari. – Toshkent: Fan, 1977. – B. 108.
7. Ишаев А. Фонетические особенности мангитского говора узбекского

языка: Автореф. дисс. канд. филол. наук. – Ташкент, 1962. – 26 с.

8. Копущу В. Названия традиционных головных уборов в турецком и

гагаузском языках. Комрат, 2014.

9. Кузина Г.В. Лексика одежды: названия головных уборов в орловскиз

говоров (структурно-семантический аспект). Дисс. канд. филол. наук. – Тува,
2001. – С. 174.

10. Уразов Э. Узбекские говори Южной Каракалпакии: Автореф. дисс.

канд. филол. наук. – Ташкент, 1966. – 21 с.

11. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Besh jildlik. – Toshkent: O‘zbekiston milliy

entsiklopediyasi, 2006. To‘rtinchi jild. – B.587.

12. Ruzmetov, B., Jumaeva, Z. K., & Xudayarova, M. (2021). International

Experience in Attracting Foreign Direct Investment. International Journal on
Economics, Finance and Sustainable Development, 3(4), 38-43.

Библиографические ссылки

Абдина Р.П. Лексика традиционный одежды в диалектах хакасского языка (в сравнении алтайским языком). Автореф. дисс. канд. филол. наук. – Новосибириск, 2009. – 21 с.

Алишина Х.Ч., Трофимова С.М., Усманова М.Г. Названия одежды и обуви в тюрко-монгольских языках (на материале тоболо-иртышского диалекта сибирских татар, башкирского и монгольских языков)//Вестник Башкирского

университета. 2019. №3. Т.24. – С681-688.3. Asomiddinova M. Kiyim-kechak nomlari. – Тoшкент: Фан, 1981. – 115 b.

Тухбиева Л.Ф. Лексика одежды и головных уборов татарском литературном языке. Автореф. дисс. канд. филол. наук. – Казань, 2006. – 38 с.

Ibragimov Y. Leksika uzbekskix govorov Priaralya. – Nukus: Bilim, 1996. – 156 s.

Ishaev A. Qoraqalpog‘istondagi o‘zbek shevalari. – Toshkent: Fan, 1977. – B. 108.

Ишаев А. Фонетические особенности мангитского говора узбекского языка: Автореф. дисс. канд. филол. наук. – Ташкент, 1962. – 26 с.

Копущу В. Названия традиционных головных уборов в турецком и гагаузском языках. Комрат, 2014.

Кузина Г.В. Лексика одежды: названия головных уборов в орловскиз говоров (структурно-семантический аспект). Дисс. канд. филол. наук. – Тува, 2001. – С. 174.

Уразов Э. Узбекские говори Южной Каракалпакии: Автореф. дисс. канд. филол. наук. – Ташкент, 1966. – 21 с.

O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Besh jildlik. – Toshkent: O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi, 2006. To‘rtinchi jild. – B.587.

Ruzmetov, B., Jumaeva, Z. K., & Xudayarova, M. (2021). International Experience in Attracting Foreign Direct Investment. International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 3(4), 38-43.