Chaqaloqlardagi notinch uyquning 6 sababi

Bolakay ko’zlarini tozalash ham juda muhim. Ko’z gigiyenasiga rioya qilmaslik natijasida ko’z shilliq qavatining yallig’lanishi – konyuktivit rivojlanishi mumkin, bunda ko’z qizaradi, uyqudan so’ng bolakay kipriklari yopishib qoladi va ochilishi qiyin bo’ladi va ko’z ichki burchagida ajralmalar to’planadi. Bundan tashqari ko’z gigiyenasiga to’g’ri rioya etilmaganda dakriosistit rivojlanishi ham mumkin – bu ko’z yosh qopchasining yallig’lanishidir. Bunga sabab ko’z yosh burun yo’lining yopilib qolishi va u yerda infeksiyaning rivojlanishidir.

Chaqaloq parvarishi

Ko’pgina yosh onalar yangi tug’ilgan bolakaylari bilan yolg’iz qolgan vaqtlarida hayajonga tushib qoladilar. Chaqaloq parvarishi haqida tushunchaga ega bo’lamganligi sababli bunday vaziyatda nima qilishni bilmay qiynaladilar. Shu sababli ayollar homiladorlik vaqtidanoq bola dunyoga kelishi bilan uning parvarishi haqida qisqacha ma’lumotga ega bo’lishlari zarur.

Bu borada “Lalu — Onalar maktabi” mobil ilovasi chaqaloqlarini parvarishlashlari uning salomatligiga gʻamxoʻrlik qilishlari uchun yosh onalarga bilim va koʻnikmalar ulashib kelmoqda. Siz ham telefoningizga ushbu mobil ilovani Play Marketʼdan oʻrnatib olishingiz mumkin.

• Chaqaloq parvarishi uchun muhim bo’lgan chora tadbirlar
• Bolakay ko’zlarini tozalash
• Chaqaloq parvarishi: chov sohasini yuvish
• Tagliklarni almashtirish
• Kindik yarasini qayta ishlash
• Chaqaloqni cho’miltirish
• Chaqaloq parvarishi: yo’rgaklash
• Chaqaloqni to’g’ri emizish
• Bolakayni to’g’ri parvarish qilish

Chaqaloq parvarishi uchun muhim bo’lgan chora tadbirlar

Yangi tug’ilgan bolakaylar terisi juda nozik, jarohatlanishga moyil va sezuvchan bo’ladi, shu sababli teri parvarishidagi kichik xatolik ham terida infeksion yallig’lanish kasalliklari kelib chiqishiga sabab bo’lishi mumkin. Chaqaloqlarda eng ko’p uchraydigan teri yallig’lanish kasalligi – bu pelenkali dermatitdir.

Agar bunday holatga infeksion omil ham qo’shiladigan bo’lsa, vezikulopustulyez (yiringli toshmalar, ko’pincha teri burmalarida ya’ni qo’ltiq osti, bo’yin sohasida, dumbada pufakli ichi yiring bilan to’lgan toshmalar) kabi kasalliklar rivojlanadi. Bu kabi jiddiy teri kasalliklari rivojlanmasligi uchun bolakay parvarishiga e’tibor qaratish lozim.

Bolakayning tongi hojat qilishi (yuzlarni yuvish, ko’z, burun va quloqchalarni tozalash). Yangi tug’ilgan chaqaloq burun yo’llari juda tor bo’lganligi sababli burun yo’llarida shilliq to’planishi va nafas o’tishi buzilishi juda oson. Shuning uchun onalarning vazifasi burun yo’llarini har kuni tozalab turishdir.

Bolakay ko’zlarini tozalash

Bolakay ko’zlarini tozalash ham juda muhim. Ko’z gigiyenasiga rioya qilmaslik natijasida ko’z shilliq qavatining yallig’lanishi – konyuktivit rivojlanishi mumkin, bunda ko’z qizaradi, uyqudan so’ng bolakay kipriklari yopishib qoladi va ochilishi qiyin bo’ladi va ko’z ichki burchagida ajralmalar to’planadi. Bundan tashqari ko’z gigiyenasiga to’g’ri rioya etilmaganda dakriosistit rivojlanishi ham mumkin – bu ko’z yosh qopchasining yallig’lanishidir. Bunga sabab ko’z yosh burun yo’lining yopilib qolishi va u yerda infeksiyaning rivojlanishidir.

Chaqaloq parvarishi: chov sohasini yuvish

O’g’il bolalar jinsiy olatlari boshchasida teri qoplamasi bilan qoplangan holda dunyoga keladilar. Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda ushbu teri qoplamasi tor bo’ladi va bu fiziologik fimoz deb ataladi. Bunday holat bola hayotining 3-5 yillarida yo’qolib ketadi yoki sunnat qilish yo’li bilan bartaraf etiladi. Jinsiy olat boshchasini qoplab turgan teridagi bezlar o’zidan maxsus shilliq ajratib turadi. Agar onalar bolakaylarni cho’miltirmasalar yoki gigiyena qoidalariga to’liq rioya etmasalar ushbu joyda bakteriyalar to’planadi va jinsiy olat boshchasi yallig’lanishi – balanopostit kelib chiqadi.

Shu sababli bolakaylarni oraliq sohasini bola ichiga kelganidan so’ng yuvish, ichi kelmasa ham har 2-3 sotda yuvib turish tavsiya etiladi. Bunday gigiyena chora tadbiri qiz bola farzandlarda ham amalga oshirilishi kerak. Yangi tug’ilgan qiz bola chaqaloqlar jinsiy a’zosining o’ziga tuzilishi shundaki jinsiy lablar qin dahlizini to’liq qoplamaydi va chaqaloqlarda qin ishqoriy muhitga ega bo’lishi infeksiyaning qinga kirishini osonlashtiradi. Bundan tashqari qiz bolalarda tashqi siydik chiqaruv kanali ham kalta bo’ladi, bu esa bakteriyalarning siydik chiqaruv yo’lidan osongina kirishi hamda uretrit, sistit keltirib chiqarish ehtimolini oshiradi.

Tagliklarni almashtirish

Bunday olib qaralganda tagliklarni almashtirish tajribaga ega onalar yoki hamshira uchun oson ishdek tuyuladi. Ammo, ilk bor farzand dunyoga keltirayotgan ona uchun esa bu jarayon biroz mushkul, shunchaki urinib ko’ring, ha ilk bor siz va bolakay kiyimlari biroz ifloslanib qolishi aniq.

Kindik yarasini qayta ishlash

Yangi tug’ilgan chaqaloq parvarishi amaliyotida kindik yarasini qayta ishlash muhim ahamiyatga ega. Kindik yarasining to’liq bitmasligi bolakay organizmiga kiradigan infeksiyalar uchun darvoza vazifasini bajaradi, bunda nafaqat kindik yallig’lanishi (omfalit), hatto infeksiyaning qonga o’tishi – sepsis kelib chiqishi ham mumkin. Kindik yarasini shifokoringiz tushuntirgani kabi har kuni qayta ishlash kerak, odatda kindik yarasi 10-19 kun ichida bitib ketadi.

Chaqaloqni cho’miltirish

Bolakayni cho’miltirish eng kerakli bo’lgan gigiyenik chora tadbirlardan biri hisoblanadi, bola cho’milish natijasida tinchlanadi. Bolakayni har kuni cho’miltirish tavsiya etiladi. Cho’milish natijasida bolada teri infeksion kasalliklari rivojlanish ehtimoli kamayadi. Bolalar terisi ustki qavati – epidermis juda yuqa bo’lganligi sababli tez ifloslanadi. Bundan tashqari bolakaylar terisi epidermis qavati derma qavati bilan kuchsiz birikkan bo’ladi.

Terining bu kabi o’ziga xosligi infeksion omilning tez tarqalishiga sharoit yaratib beradi. Teridagi bezlar yordamida organizmda to’plangan zaharli moddalar ham ajralib chiqadi. Bolakayni cho’miltirishdan avval barcha zarur bo’ladigan buyumlarni oldindan tayyorlab olish lozim, bolakayni ilk marotaba cho’militirish uchun tajribaga ega bo’lgan ona yordami (masalan qo’shni ayol) bo’lgani maqsadga muvofiqdir.

Chaqaloq parvarishi: yo’rgaklash

Ko’pgina tug’ruqxonalarda yangi tug’ilgan chaqaloqlar hayotining ilk kunidayoq chaqaloqlar uchun kiyim kiyishga ruxsat beradilar. Umuman olganda bolakaylarni yo’rgaklash bolakay uchun ona qornidagi kabi holatni yaratib beradi. Ya’ni uning qo’l va oyoqlari harakati cheklanadi, bu esa bolakayning tinch uxlashi uchun juda qulay. Ammo, bolalarni yo’rgaklashda juda tor holatga keltirish kerak emas, bola qo’l va oyoqlarini o’zi uchun qulay holatga keltirish uchun biroz bo’shliq bo’lishi lozim.

Chaqaloqni to’g’ri emizish

Yosh onalarning tug’ruqxonada o’rganib olishlari kerak bo’ladigan yana bir muhim holat – bolakayni to’g’ri emizish. Agar onada tajriba yetarlicha bo’lamasa hamshira yoki shifokordan yordam so’ragan holda bolakayni ko’krakka qanday tutish kerak ekanligni, qaysi holat bolakay va ona uchun qulay bo’lishini bilib olishi lozim. Bolakay ko’krak sutini qancha ko’p emadigan bo’lsa laktatsiya jarayoni ham shuncha jadallashadi. Shu sababli bolakay oziqlanishi uchun barcha qulayliklarni yaratish bola uchun ham ona uchun ham juda muhim.

Bolakayni to’g’ri parvarish qilish

Chaqaloq parvarishi haqida ma’lumotlar va ko’nikmalarni qayerdan olsa bo’ladi?

Ko’pgina homilador ayollar bo’lajak onalar uchun maktablarga yoziladilar. Bunday maktablarda farzand dunyoga kelganidan so’ng uni qanday parvarish qilish kerak ekanligi, qanday holatlar xavfli hisoblanishi va qanday vaziyatda shifokorga murojaat etish kerakligi haqida nazariy va amaliy ko’nikmalar beradi.

Bundan tashqari bolakaylar parvarishi haqidagi ma’lumotlarni onalar uchun maxsus jurnal, gazeta va kitoblardan hamda saytlardan olsa bo’ladi.

Onalarning asosiy yordamchilari – bu shifokor pediatrlar hamda tug’ruqxonalardagi hamshiralardir. Tug’ruqxonalarda ishlaydigan hamshiralar yosh onalarga bola parvarishi haqida ma’lumot berishi va bolalarni tozalash, uni yo’rgaklash kabi amaliyotlarni ko’rsatib berish imkoniyatiga ega.

Onalar ham hamshiralar nazorati ostida chaqaloqlari parvarishidagi ayrim jarayonlarni bajarishni o’rganib olishlari kerak. Shunday yo’l bilan onalar o’z uylariga kelgan vaqtlarida hayajonlanib qolmaydilar.

Onalar tug’ruqxonadan uyga chiqqanlaridan keyin doimo pediatr nazoratida bo’lib turadilar. Oilaviy poliklinikaga tomonidan patronaj xizmati olib boriladi.

Chaqaloqlardagi notinch uyquning 6 sababi

Shifokor Xurshid A’zamxo‘jayev chaqaloqlar notinch uxlashining sabablari haqida so‘zlab berdi.

Chaqaloqlarning uch oylik bo‘lgunigacha kuzatiladigan notinch uyqusi ota-onani ko‘p tashvishga soladi. Endigina uxlab qolgan chaqaloq uyg‘onib ketib, birdan qattiq yig‘laydi, qo‘l-oyoqlarini tipirchilatadi. Bunga nima sabab bo‘lishi mumkin?

Foto: Google Images

Chaqaloqlar qancha uxlashi kerak?

Uyqu me’yori jajji odamlar hayotining dastlabki uch oyida Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tavsiyalariga ko‘ra, 14—17 soatni tashkil qilishi kerak. Biroq bu raqamlar taxminiy, agar chaqaloq bundan ko‘p yoki kamroq uxlasa, lekin o‘zini yaxshi his qilsa, xavotir olishning keragi yo‘q.

• skelet shakllanishida muhim rol o‘ynaydigan somatotropin gormoni ishlab chiqariladi;
• immunitetni tiklaydigan T-limfotsitlar faollashadi va virus hamda bakteriyalarni yo‘q qiladi;
• to‘qimalarda metabolizm jarayoni kuchayadi;
• hujayralar yangilanadi;
• asab tizimi bo‘shashadi.

• Sekin uyqu davri: miya nofaol, tana bo‘shashgan, nafas olishi bir tekis va hotirjam, go‘dak to‘liq dam oladi, jismoniy kuchni tiklaydi.
• Tez uyqu davri: yurak urishi, nafas olishi tezlashadi, qo‘l-oyoq, ko‘zlari harakatlanadi, tush ko‘radi.

• bolaning qorni to‘ymasligi — ochlik;
• qorin dam bo‘lishi;
• ortiqcha his-tuyg‘ular;
• noqulay uyqu sharoiti;
• organizmdagi kasalliklar;
• intrakranial bosimning oshishi.

Ona suti bilan oziqlanadigan bolalar ovqatlanish uchun har 1—3 soatda uyg‘onadi, sun’iy aralashmalarda har 2—5 soatda ovqatlanadi, chunki oshqozon-ichak trakti uchun bo‘tqaning hazm jarayoni uzoqroq davom etadi. Ko‘krak suti bilan oziqlanadigan kichkintoylarni ularning talabi bo‘yicha parvarishlash tavsiya etiladi. Bu bolaning oziqaviy ehtiyojini qondiribgina qolmay, balki tinchlanishini ham ta’minlaydi. Ona bolasini ortiqcha ovqatlanishidan qo‘rqmasligi kerak, ular hech qachon kerakli miqdoridan ko‘p ovqat yemaydi.

Bolaning qorni tez ochganligi uchun ham tez-tez uyg‘onadi. Bunga onadagi sutning kamligi sabab bo‘lishi ham mumkin. Ushbu vaziyatda bola uyqusida bezovta bo‘ladi, bundan tashqari, oziqa yetishmasa, vazni yetarlicha ko‘paymaydi, peshob chiqarishi kamayadi va terining qurishi kuzatiladi.

Qorin dam bo‘lishi

Olimlar fikriga ko‘ra, oshqozon-ichak yo‘llari hali butkul yetilmagan va nomukammal motor funksiyasi ichaklarda gaz hosil bo‘lishiga olib keladi va og‘riq beradi. Bunda bola bezovtalanadi, yaxshi ovqatlanmaydi, kekiradi, ko‘ngli ayniydi, ko‘pincha oyoqlari tepinadi. Ba’zida boshini orqaga tashlashi mumkin. Qorin dam bo‘lishi fiziologik me’yor bo‘lib, uch oydan oshgandan so‘ng o‘z-o‘zidan kamayadi.

Bunday vaziyatda qanday yo‘l turish kerak?

Ona parhezga ahamiyat berishi zarur: shirinlik, dukkakli mahsulotlar, sabzovotlardan karam, turp va gazli ichimliklarni iste’mol qilmasligi kerak. Sun’iy oziqlantirilsa, bo‘tqalarni to‘g‘ri tanlay bilish kerak.

Ovqatlanayotganda burundan nafas olish, og‘izdan havo yutmaslik, ovqatlangandan so‘ng bolani tik holatda biroz ko‘tarish tavsiya etiladi.

Ortiqcha his-tuyg‘u

Dastlabki uch oyda eshitish va ko‘rish tez rivojlanadi. Chaqaloq eshitganlarini ko‘rganlari bilan taqqoslashni o‘rganadi va bir-biriga bog‘lashga harakat qiladi. Uyqu paytida bolaning miyasi uyg‘oqlik paytida olgan barcha taassurotlarni qayta ishlaydi va tahlil qiladi. Shuningdek, baland musiqa, ko‘plab odamlar, kuchli emotsiyalar — uyqu buzilishiga olib keladi.

Noqulay uyqu sharoiti

Xonadagi havo harorati 20—22 daraja, havo namligi 40—60 foiz, tabiiy matolardan tikilgan kiyimlar, namlangan taglikni vaqtida almashtirish zarur.

Somatik kasalliklar

Chaqaloqlarda eng ko‘p uchraydigan somatik kasalliklar — burun bitishi va teri yallig‘lanishidir. Burun bitishi tufayli nafas olishi qiyinlashadi va uyqusi buziladi. Qizarish va qichishish terini yallig‘lantiradi va bolani bezovta qiladi. Bu holda shifokor bilan maslahatlashib, davolash choralarini ko‘rish kerak.

Intrakranial bosim oshishi

Miyaning biologik suyuqligi suv, aminokislotalar, fermentlar, mikroelementlardan iborat. U miya va orqa miya hujayralarini oziqlantiradi va metabolik chiqindilarni chiqarib tashlaydi. Suyuqlikning ko‘payishi intrakranial bosimning oshishiga olib keladi.

Belgilari: sababsiz ko‘p yig‘laydi, uyqisi notinch bo‘ladi, ko‘p qayt qiladi, ishtaha kamayadi, boshi kattalashishi mumkin. Ushbu vaziyatda bolalar nevropatologi bilan maslahatlashib, davolash ishlarini olib borish zarur.

• Homilador ayollar qachon skrining tekshiruvidan o‘tkaziladi hamda u orqali qanday kasalliklarni aniqlash mumkin?
• Homiladorlarda qorin pastki qismida sanchiq paydo bo‘lishining sababi nima?
• Yosh bolalarda kuzatiladigan tumovni uy sharoitida davolash choralari
• Yosh bolalar ayrim harflarni ayta olmasligiga sabab nima? Davo choralari va foydali mashqlar
• Bolani uzoq vaqt davomida uxlata olmaslikning 3 sababi

Hiqichoq tutishning insonga nima uchun kerakligi aniqlandi

Ta’kidlanishicha, hiqichoq tutish bolaga o‘z nafas olishini boshqarishni o‘rganishida yordam beradigan miya signallari to‘lqinini vujudga keltiradi. Bunday xulosaga London universitet kolleji olimlari kelishdi.

“Hiqichoq bilan chaqirilgan faoliyat bolaga diafragmani [ko‘krak bo‘shlig‘ini qorin bo‘shlig‘idan ajratib turuvchi pardadevor] tepaga-pastga harakatlantirib, nafas olish mushaklarini nazorat qilishni o‘rganishida yordam berishi mumkin”, deb ta’kidlab o‘tgan tadqiqot rahbari Lorenso Fabritsi.

Tadqiqot o‘z vaqtida va vaqtidan oldin tug‘ilgan chaqaloqlar miyasini skanerlashga asoslangan. Sinaluvchi chaqaloqlarning miya faoliyati elektroensefalografiya yordamida kuzatilgan. Aniqlanishicha, bolani har gal hiqichoq tutganda uning miyasida diafragmaning qisqarishi bilan bog‘langan neyron to‘lqinlar vujudga kelgan.

Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda hiqichoq tutish 8 daqiqa, chala tug‘ilgan bolalarda esa 15 daqiqagacha davom etishi mumkin, biroq bu ota-oalarni cho‘chitmasligi kerak.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, insonda hiqichoq ona qornida bo‘lganda (homiladorlikning 9-haftasida) paydo bo‘la boshlaydi. Shu tariqa, hiqichoq tug‘ilgandan keyin saqlanib qoluvchi eng erta fiziologik faollik turlaridan biri hisoblanadi.

Hiqichoq chaqaloqqa nafas olishni o‘rganishida yordam bersa, uning katta yoshda uzoq davom etishi xavfli kasallik alomati bo‘lishi mumkin. Shifokorlarning ma’lum qilishicha, agar katta yoshli odamni 48 soat va undan ko‘proq vaqt davomida hiqichoq tutsa, bu unda miya shishi borligini anglatishi mumkin.