Kiyim kechak gigiyenasi
– velosipedni asta-sekin to’xtatish, tez ketayotganda birdan to’xtamaslik.
Kiyim kechak gigiyenasi
Dopo
1. Kiyim-kechak nomlari
2. Oziq-ovqat nomlari
3. Hayvonlar nomlari
4. Idish-tovoqlar nomlari
5. Ish qurollari nomlari
6.
O\’simlik nomlari
Do‘ppi, palov, arra, shoʻrva, piyola, lola, sher, goʻsht,
chizgʻich, quyon, qozon, boychechak, koʻylak, cho\’mich,
palto, supurgi, shim, tesha, tulki, bolta, rayhon, piyola,
chuchvara.
5 (3 оценки)
noaprel 1 год назад
Светило науки – 1 ответ – 0 раз оказано помощи
Ответ:
1. Kiyim – kechak nomlari: Do’ppi, ko’ylak, palto, Shim.
2. Oziq-ovqat nomlari: palov, sho’rva, go’sht, chuchvara
3. Hayvonlar nomlari: sher, quyon, tulki
4. Idish-tovoqlar nomi: piyola, qozon, cho’mich,
5. Ish qurollar nomlari: arra, chizg’ich, supurgi, tesha, bolta
6 O’simliklar nomi: lola, rayhon, boychechak
Объяснение:
Kiyim-kechak
Bir qarashda “kiyim” va “kiyinish” degan so’zlar mutlaqo mos kelmaydigan ko’rinishi mumkin: qanday qilib odatiy ma’noda ichki ishlar bilan shug’ullanadigan libosga o’xshash nozik, nozik va shirin narsalar bo’lishi mumkin?
Ehtimol, bu, moda san’atidir, aksincha, kombinatsiyani shu qadar muvaffaqiyatli tarzda uyg’unlashtiradi, bu ham qulay, ham chiroyli.
Xushbo’y hidli liboslar tarixi
Kiyim-kechak g’oyasi birinchi marta Diana von Furstenberg tomonidan amalga oshirildi. Frantsiyada va Amerikada moda uslubchisi sifatida ishlagan va 1970-yillarda dunyodagi birinchi kiyim-kechak liniyasini ko’rgan. Amerika va Frantsiya nafaqat turli davlatlar, balki, birinchi navbatda, turli madaniyat va mentalitetdir. Va, albatta, bu erda parallel emas: Diana tomonidan ishlab chiqarilgan model frantsuz ayollariga xos noziklikni, romantizmni, shuningdek, amerika liboslarida ustun bo’lgan qulaylikni birlashtiradi. Demak, afsonaviy libosda ikki xil madaniyat, ikki xil ko’rinish va turmush tarzi uchrashi mumkin.
Birinchidan, kiyim-kechak geyimi g’oyasi juda yaxshi qabul qilinmadi – 5 yil davomida sotilgan ayollar uchun faqat 5 million libos sotib olindi. Ammo 1997 yilda hamma narsa o’zgartirildi va bu universal model jamiyat tomonidan e’tirof etildi: ayollar o’zlarini qulay va zamonaviy his qildilar.
Kiyim-kechak modellari
Agar dastlab kiyinish faqat hidi bo’lgan bo’lsa va uzunligi tizzaga tushgan bo’lsa, endi u turli xil shakl va uslublarni topdi: u tugmachani, tugmachani, zerikib, va, albatta, hid bilan bo’lishi mumkin. Kiyimning uzunligi ham o’zgarib turadi – mini va oxirigacha maxi, bugungi etekning mashhurligi erga. Ranglar va materiallar uslub va modelga bog’liq.
- Klaviatura ustidagi kiyim-kechak. Klaviaturali kiyim-kechak uslubi oddiy uslubning amaliy jihati. Bunday kiyim safari elementlariga ega bo’lishi mumkin – fermuar va tugmachalari bo’lgan ko’plab cho’ntaklariga ega va bu holda u ayol va romantik tasvirdan bir oz uzoqroq. Odatda, u qalin matodan qilingan va erta, quyoshli kuz uchun juda mos keladi. To’plardagi jinsi kiyim-kechak, shuningdek, ro’mol va shlyapa bilan birlashtirilsa, qalin va chiroyli ko’rinadi. Bundan tashqari, tugmachalarda qattiq naqshli modellar ham qiziq. Ular jozibali va jozibali jozibali yostiqlar, uzun ko’ylak, yumshoq tugmachalar, bu kiyimning tabiatini eslatuvchi uzoqdan yasalgan tugmachalar – kiyim libosini namoyish etadi, biroq ayni paytda buning natijasida oddiy ko’rinadi va uslub konfor beradi.
- Hidi bilan kiyinish. Bu to’liq ayollar uchun ham, nozik uchun ham mos kiyim-klassning klassik versiyasidir. Uning uzunligi har xil bo’lishi mumkin, mini-dan va maxi bilan tugaydi. Ajablanarli tomoni shundaki, bu klassik model barcha shunga o’xshash uslublar orasida eng universaldir. Uslubning jiddiyligini ta’kidlash uchun uni yoqa bo’lishi mumkin. Sovuq mavsum uchun modellar trikotajdan tikilgan bo’lib, bu shaklni mukammal darajada ushlab turadi va ayni paytda issiqlikni saqlab qoladi.
- Uzoq kiyim-kechak. Bu kiyinish kiyimi maxsus e’tiborga loyiq, chunki u mexnat kiyimi bo’lishi mumkin. Misol uchun, keng kamar va chuqur V-bo’yin bilan birlashtiriladigan uzun yaltiroq etek, ayniqsa, ulkan sirg’alar va debriyaj bilaguzuk qo’shsangiz, chiroyli ko’rinishga ega oqlangan tasvirni yaratadi.
Qanday kiyim libos kiyish kerak?
Libos liboslari kiyimdan iborat matolardan tayyorlangan ko’ylagi bilan birlashtirilishi mumkin. Tasvirdagi xilma-xillik, frantsuz uslubidagi bo’yniga bog’langan kichik sharflar bilan amalga oshiriladi. Bunday holda, model nosimon libosga o’xshab ko’rinadi va kiyimning kamroq xususiyatiga ega bo’ladi.
Poyafzal – bu kiyim-kechak bilan birlashtirilgan asosiy poyafzal. Agar kiyinish safari yoki denim mato tarzida bo’lsa , unda siz sandallarni yasashingiz mumkin.
Kiyim-kechak kostyum libosli uslubda yaratilgan nozik oqlangan sumka bilan yaxshi ko’rinadi.
Kokteyl kostyumiga siz yorqin sandallarni porlaysiz, shuningdek, oddiy kesilgan fonda yana original va yorqinroq ko’rinadigan odatiy naqshlar kiyishingiz mumkin.
Gigiyenaning predmeti va metodlari
anatomiyasi, fiziologiyasi va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi muhim.
O’quvchiga bilim berishda shaxsiy gigiyena vositalari; yuqumli kasalliklar haqida
tushuncha; yuqumli kasallik bosqichlari: inkubatsiya va о’tkir davri; sog’ayish;
yuqumli kasalliklar profilaktikasi; ovqatlanish gigiyenasi; ovqatlanish ratsioni va
rejimi; ichimlik suviga gigiyenik baho berish; gipo va avitaminozlar, ularning oldini
olish; ovqat hazm qilish organlarining yuqumli, yuqumsiz, o‘tkir va surunkali
kasalliklari haqida ma’lumot beriladi.
Shuningdek, teri funksiyalari va ularning buzilish sabablari; terini parvarish
qilish; allergiya, yiringli va zamburug’ kasalliklari, qichima profilaktikasi, kiyim-
kechak gigiyenasi – ob-havo sharoitiga qarab, kiyim va poyafzal tanlash; terini
parvarish qilish vositalari, teri kasalliklarining oldini olish borasida ham bilim
Atrof-muhitning inson salomatligiga ta’siri. Inson hayoti tabiat bilan
uyg‘unlikda kechadi, degan qarash yetakchi sanaladi, binobarin ro’y beradigan
tabiiy ofatlar inson tomonidan sodir etilgan salbiy xatti-harakatlar uchun tabiiy
kuchlar yuborgan jazo sifatida talqin etilgan. Ana shunday halokatlarning oldini
olishda eng maqbul yo‘l – tabiatga ziyon yetkazmaslik, uni asrab-avaylash va
boyitishdan iborat. Mazkur g’oya mohiyatida sog’lom turmush tarzining asosiy
kategoriyalaridan biri o’z ifodasini topadi. Darhaqiqat, tabiat, shuningdek, atrof-
muhit musaffoligiga erishish kishilar o’rtasida keng tarqaladigan va inson
salomatligiga jiddiy xavf soladigan yuqumli xastaliklar kelib chiqishining oldini
oladi. Turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishida muhim manba bo’luvchi
omillar sifatida issiq va sovuq havo, ochlik, ruhiy iztirob, buzilgan taomni iste’mol
qilish. tozalik va atrof-muhit ozodaligiga amal qilmaslik, turli zararli
hasharotlar (pashsha, chivin, kana, sichqon, kalamush va boshqalar)ning
ko‘payishi va havo (atmosfera)ning ifloslanishi kabilar misol bo‘ladi.
Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da bu borada ilgari surilgan
fikrlar, ayniqsa, diqqatga sazovordir. Asarda sanitariya masalalari xususida so‘z
yuritilar ekan, atrof-muhit ozodaligiga erishish yo‘llari ko‘rsatib beriladi. Xususan:
axlatlarni berkitish, ifloslangan joylarni tuproq, tosh yoki kul bilan ko’mib tashlash.
Shu yo’l bilan mikroblar o‘ldirilgan va kamaygan. Shuningdek, mikroblami olov,
issiqlik va sovuqlik vositasida yo‘qotish «Avesto»da eng samarador poklovchi va
xavfni bartaraf etuvchi vosita sifatida e’tirof etiladi. Olov bilan hatto kiyim-
kechaklar zararsizlantirilgan. Kimyoviy yo‘l, kul, sirka, sharob, turli giyohlar, isiriq
piyoz, aloe va boshqalarni tutatish yoki ularning suvini tomizish bilan ham turli
Atrof-muhit ozodaligini saqlash kishilar salomatligini ta’minlovchi muhim
omildir. Darhaqiqat, atrof-muhitning ifloslanishi turli mikroblarning ko’payishi
hamda ularning yashovchanligini ta’minlovchi muhitni yuzaga keltiradi. Shu bois
ushbu metodik tavsiyalar orqali o‘quvchi uy-joylarni toza tutish, shaxsiy gigiyenaga
amal qilish, aholi yashaydigan joyni zararli narsalardan tozalash, shuningdek,
kishilarga soya beruvchi daraxtlarni kesmaslik, aksincha, daraxtlar ekish kabi xayrli
ishlarni qilishga undovchi da’vatlarga amal qilishga o‘rgana boradi.
Sog‘lom turmush tarzi asoslariga bag‘ishlangan o‘quv fanlari o‘quvchi-
yoshlarning odam sog‘lig‘i, unga ta’sir etadigan omillar va uni yaxshilash usullari
xaqidagi bilimlarini kengaytiradi. Sog‘liqni, tabiiy muhitni tadqiq qilishning eng
oddiy usullarini o‘zlashtirish» o‘z-o’zini kuzatish, atrof-muhitni yaxshilash,
ekologiya va gigiyenaga doir bilimlarni targ’ib qilish bilan bog‘liq bo’lgan o‘quv va
O’quv-tarbiya jarayonida sog‘lom turmush tarzi to‘g‘risida olingan bilimlar, hayot
davomida keng qo‘llanilib, oila va mahallada «Sog’lom avlod», «Sihat-salomatlik»
yili Davlat dasturlarini amalga oshirishga yordam berishi lozim. Atrof-muhitni
muhofaza qilish va unga salbiy ta’sir qiluvchi omillarga qarshi kurashish maqsadida
quyidagilarga e’tibor qaratish zarur:
– yoshlarga ekologik bilimlar berish, kerakli kо’nikma va malakalarni hosil
qilish va ekologik madaniyatni shakllantirish;
odam sog‘lig‘iga ta’sir etadigan omillarni bilish. Odamning salomatligini
o‘rganishda ekologiya bilan meditsinaning o‘zaro bog‘liqligi; odamning o‘z
salomatligi va atrof-muhitni muhofaza qilishga javobgarligi; salomatlikning atrof-
muhitga bog‘liqligi xaqidagi bilimlar;
– tabiiy omillarning salomatlikka ta’siri; ekologik omillar va kasalliklarning
– odamning xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq holda tabiiy muhitning o‘zgarishi: atrof-
muhitning qishloq xo‘jaligi va sanoat chiqindilari bilan ifloslanishi; transport atrof-
muhitni ifloslantiruvchi omil ekanligi;
– tabiatni muhofaza qiluvchi jamoat tashkilotlari, ularning vazifalari;
– tabiat va odob-axloq. Tabiiy zahiralardan ayamay foydalanishning oldini olish;
– ob-havo, iqlim va yashil o‘simliklarning gigiyenik ahamiyati;
– atrof-muhitning inson salomatligiga ta’siri.
Ekologiya va salomatlik mavzusida turli xil tadbirlar o‘tkazish, yuqorida
keltirilgan vazifalarni amalga oshirish, atrof-muhitga salbiy ta’sir qiluvchi omillarga
qarshi kurashish, kelajak avlodning sog‘lom, barkamol o‘sishiga ijobiy ta’sir
Baxtsiz hodisalarning oldini olish. Hozirgi vaqtda avtomobil transportining
jadal rivojlanishi va harakat intensivligining oshishi piyodalar harakati xavfsizligini
ta’minlash muammosini ilgari surmoqda. Shu munosabat bilan yo‘l transporti
hodisalarining oldini olish, yoshlarga yo‘l harakati qoidalarini tushuntirish hamda
ko‘cha va yo‘llarda intizomga rioya qilish malakalarini singdirish muhim
ahamiyatga ega. Yoshlarni ko‘cha va yo‘llarda, jamoat transpertida intizomli
bo‘lishga o‘rgatish butun o‘quv-tarbiya jarayonining ajralmas qismi, o‘zlashtirilgan
qoidalar, belgilangan tartibga rioya qilish esa bolalarning doimiy ehtiyoji bo‘lib
qolishi kerak. Buning uchun yoshlarni muntazam ravishda yo‘l harakati qoidalariga
o‘rgatish zarur. Shu maqsadda darsda yo‘Ida shikastlanishning oldini olishga oid
ma’lumotlar berish tavsiya etiladi.
STTning bu yo‘nalishini amalga oshirish jarayonida o‘quvchiyoshlarda harakat
qoidalarini ongli idrok etib, ularni vaqtida to’g’ri qo‘llashga imkon beradigan
muayyan bilimlarni berish sayr vaqtlarida, o‘qishga borish va qaytishda harakat
xavfsizligini ta’minlaydigan zarur malakalarni hosil qiladi.
Turli xildagi shikastlanishning oldini olish ham o’qituvchi- pedagogning ishida
alohida o‘rin egallaydi. Bolalar uchi o‘tkir predmetlardan foydalanishda, tepalikda
chana uchishda, narvonda yurganda, ko’ngilochar o‘yin va tomoshalar vaqtida
ehtiyot bo’lishi, kuyish, it qopishi, ilon-chayon kabilarning chaqishidan saqlanish
yo’llarini bilishlari lozim. Ularga noma’lum narsalar (o‘simlik, qo‘ziqorin,
kimyoviy kukun va suyuqliklar) ta’mini nima uchun tatib ko‘rish mumkin
emasligini tushuntirish zarur.
O’tkir buyumlar (qaychi, vilka, pichoq, igna va hokazolar)dan noto‘g‘ri
foydalanish, turli xavfli o’yinlar (pichoq sanchish, rogatka otish) bilan mashg‘ul bo’1
ish vaqtida shikastlanish mumkin. Bu o’rinda bolalar bilan sodir bo‘lgan ba’zi
baxtsiz hodisalardan misollar keltirish zarur.
Bolalar koptok o‘ynash, chana, konki va velosipedda uchishni juda yaxshi
ko‘radilar. Lekin ular sho‘xlik qilsalar, o‘yin vaqtida intizomga rioya qilmasalar,
o‘zlari va boshqalarga shikast etkazishlari mumkin. Shu munosabat bilan bolalarni
turli o’yinlar o’ynash va vaqtni ko‘ngilli o’tkazish paytida amal qilish lozim bo’lgan
qoidalari bilan tanishtirish kerak.
Barcha harakatli o’yinlarning muayyan shikastlanmaslik qoidalari bor. Ularga
qat’iy rioya qilish bolalarni jarohatlanishdan saqlaydi. Bular quyidagilar:
Y u g u r i b о’ у n a sh d a:
– yugurib borayotgan bolani itarmaslik;
– tutilayotgan bolaga qo‘lni salgina tekizish;
– yugurib kelayotgan o’rtog’ining yo’lini kesib o‘tmaslik;
– koptok, toshchalar, qopcha, granata va hokazolarni maydonda bolalar
yo‘qligida uloqtirish va boshqalar.
О i l a va u y-r o’ z g‘ о r i s h
– issiq suvi bo’lgan choynak, kastrulkani stolning chetiga qo’ymaslik;
– issiq choynak, kastrulkani latta bilan ushlash;
– issiq suvni olib borishda qoqilib ketmaslik uchun hushyor bo’lish;
– noma’lum kukun va suyuqliklar ta’mini tatib ko’rmaslik.
С h o‘ m i 1 i s h d a:
– faqat maxsus jihozlangan joylarda cho’milish;
– chuqur soy, hovuz va ariqlarda havo to’ldirilgan yelim o’yinchoq va
– sho’ng’ishda suv havzasining tubini yaxshi bilish;
– suzib borayotgan o‘rtog‘ining tagidan suzmaslik.
A r g‘ i m с h о q u с h i sh d a:
– arg’imchoqda to’g’ri o’tirish;
– arg’imchoq to’xtagandan keyingina undan tushish;
– arg’imchoqdan sakrab tushmaslik;
– yotib arg’imchoq uchmaslik;
– arg’imchoqni juda balandlatib uchirmaslik.
V e l o s i p e d d a u c h i s h d a :
– transport va piyodalar harakati serqatnov joylarda velosiped uchmaslik;
– velosipedni o‘rtog‘i bilan kim o’zarga haydamaslik;
– ikki kishi bo’lib velosipedda uchmaslik;
– velosipedni asta-sekin to’xtatish, tez ketayotganda birdan to’xtamaslik.
Nafas olish organlari va tovush apparati kasallanishining oldini olishda burundan
to’g’ri nafas olish, maqsadga muvofiq kiyinish; organizmni chiniqtirishda esa
jismoniy tarbiya katta rol o’ynaydi. Bulardan tashqari bolalarni shamollash
kasalliklarining oldini olish qoidalari bilan tanishtirish kerak:
– terlab turgan vaqtda sovuq ichimliklar ichmaslik va muzqaymoq yemaslik;
– muz ustida o’tirmaslik;
– o’ta issiq suvga tushmaslik;
– sovqotish belgilari (yuzning rangsizlanishi, lablar qurishi, etning jimirlashishi)
paydo bo’lishidan oldin cho’milishni to’xtatish;
– sovuq, nam bosgan xonalarda yoki nam sovuq havoda sayr qilganda qattiq
– juda ham isib ketgan xona yoki issiq vannadan sovuqqa chiqmaslik.
O’quvchi-talabalarni jarohatlanishdan ogoh bo’lishga undash va har qanday
sharoitda o’zaro yordam bera oladigan shaxsni yetishtirish.
Gigiyenik va jinsiy tarbiya. Sog’lom turmush tarzining yana bir omili-jinsiy
tarbiyaning muhim sharti bola vaqtini taqsimlash va haddan tashqari ko’p bo’sh
vaqtning mavjud bo’lmasligiga jiddiy e’tibor berish
Jinsiy tarbiya deganda erkak va ayollar o‘rtasida o’zaro munosabatlarni tarbiyalash
tushuniladi. Ba’zi odamlar jinsiy tarbiyani oilaviy hayotga tayyorlanish deb biladilar,
boshqalar esa jinsiy tarbiya о’sib kelayotgan yosh avlodga inson zotini davom
ettirishning mohiyati haqida ma’lumot berishdir, degan fikrni olg’a suradilar. Bu fikrlar
to’g’ri, lekin aslini olganda jinsiy tarbiya tushunchasi ancha keng ma’noga ega.
Jinsiy tarbiya, xususan, yoshlarni bo’lg’usi oilaviy hayotga tayyorlash masalasi juda
murakkab masaladir. Bu masala keng ko‘lamdagi hodisalarni o‘z ichiga oladi, unda his-
tuyg’ular, ongga, jamiyat belgilagan odob-axloq me’yorlariga bevosita bog’liq bo’ladi.
Jinsiy tarbiya masalasi tarbiyaning ajralmas qismidir. Yoshlarni jinsiy tarbiyalashda,
ularga oilaviy hayotga to‘g ri yo Uanma berishda awalo ota-onalar, muallimiar, keng
jamoatchilik katta jonbozlik ko‘rsatishlari zarur. Mashhur pedagog A.S.Makarenko Jinsiy
tarbiya avvalo shaxsning j ijtimoiy madaniyatini tarbiyalashdir degan edi.
O’sib kelayotgan yosh avlodda, o‘smirlarda sharm-hayo, iffat, odamlar o‘rtasida o‘zini
tuta bilish, xushmuomalalik, poklik va shu kabi ajoyib fazilatlarni takomillashtirish
yoshlar orasida jinsiy tarbiyam to‘g‘ri olib borishda juda muhim rol o’ynaydi. Yosh
avlodni o‘z jinsiy his-tuyg‘ularini boshqara bilishga o‘rgatish esa jinsiy tarbiyaning
muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Ana shu mas’uliyatli ishni, avvalo, oila,
maktabgacha tarbiya muassasalari va maktab amalga oshiradi. Jinsiy tarbiya umumiy
tarbiyaning tarkibiy qismi bo‘lgani uchun bu masalada ota-onalar asosiy rol о’ynaydilar.
Pedagog va vrachlar bu borada ularga yordam berishlari kerak. Jinsiy tarbiyada bir qator
masalalar borki, ularni tibbiyotchilar ishtirokisiz hal qilib bo‘lmaydi. Bular yoshga xos
gigiyena xususiyatlarini belgilash, tegishli gigienik sharoitlar yaratish, ba’zi kasalliklar
va salomatlik uchun zararli odatlarning oldini olish va hokazolardir.
Oilada to‘g‘ri kun tartibining o‘rnatilishi ham jinsiy tarbiyada katta ahamiyatga ega.
Takasaltanglik, ishyoqmaslik, bekorchilik, oliftagarchilik yigit-qizlarning har xil
bo‘lmag‘ur uchrashuvlariga sabab bo‘lishi mumkin.
Gigiyena va sanitariya masalalari, shuningdek, o‘g‘il va qiz bolalarning o‘zaro
munosabatlari asoslari bilan bog’liq bo‘lgan axloqiy masalalar, bo‘lajak oilaparvar kishi
hususiyatlarini tarkib toptirish, «erkin muhabbat» nazariyasi va axloq qoidalariga xilof
bo’lgan boshqa nazariyalarga murosasizlikni tarbiyalash haqidagi bilimlar – «Gigiyena
va jinsiy tarbiya», «Oilaviy hayotga tayyorlash» dasturlarida o‘z ifodasini topadi. Bu
fanlarning vazifasi talabalarga faqatgina zarur ma lumotlar berish, ularda gigiyenik
malakalar hosil qilish emas, balki yosh avlodning ongiga sog‘lom turmush tarzi
tushunchalarini singdirishdan iborat. Gigiyenik tarbiya biror maqsadga qaratilgan,
bolalarning yoshini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Gigiyenik tarbiyaga talablar
– sog’liqni saqlashga doir darslarda olingan bilimlarni mustahkamlash, kengaytirish
– yoshlarni salomatlikni saqlash sohasidagi eng muhim voqea va erishilgan yutuqlar
bilan tanishtirish, ularda biologiya sohasidagi bilimlarga qiziqish uyg‘otish;
yoshlarning sanitariya mustaqilligini rivojlantirishga, turmush va mehnatda sanitariya
madaniyati, sog‘lom turmush tarzini shakllantirishni amalga oshirishga yordam berish.
Gigiyenik va jinsiy ta’lim-tarbiya. O’sib kelayotgan yoshlarga jamiyatda o‘z o‘rnini
topib, uni boshqarish, o‘z taqdirini hal qilish va fikrini amalga oshirishda gigiyenik ta’lim
berishning ahamiyati katta. Ularni hartomonlama sog’lom qilib, о’z salomatligining
qadriga yetishga nisbatan mas’uliyatlarini kuchaytirish, gigiyenik tayyorgarlikni oshirish
zarurligini aniqlash va unga sharoit yaratish usullarini o‘rgatish ayniqsa zarurdir. Jinsiy
tarbiyani amalga oshirish maqsadida qizlarga «Qizlar gigiyenasi», o‘g‘il bolalarga
«Yigitlar gigiyenasi» asosida bilim berish maqsadga muvofiqdir.
Teri tanosil kasalliklari haqida tushuncha berish ham gigiyenik va jinsiy tarbiyaning
mazmuniga bevosita taalluqlidir. OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi)
kasalligi haqida umumiy ma’lumot va uning inson salomatligiga ta’siri haqida keng
tushunchalar berish bilan birgalikda yoshlarni ogoh bo’lishga chorlash zamirida ularning
ongida sog’lom turmush tarzini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Zararli odatlarning inson salomatligiga ta’siri. Zararli odatlar va ularning inson
organizmiga ta’siri haqida mukammal tushunchalar berish jarayonida quyidagi asosiy
masalalarga e’tibor qaratiladi: zararli odatlarga berilishning oldini olish bo’yicha ogoh
bo‘lish; ularning salomatlik uchun xavfli tomonlari; zararli odatlar (chekish, spirtli
ichimlik iste’mol qilish, giyohvandlik)ning rо’у berishi va avj olishi; sog’lom organizmni
narkotiklarga javob reaksiyasi, giyohvandlikning rivojlanish bosqichlari; giyohvand
shaxsning jismoniy va psixik jihatdan tubanlikka yuz tutishi;
profilaktika ishlari, sanitariya xizmati, salbiy xususiyatlarni bartaraf qilish uchun tadbir
va muhokamalar o’tkazish kabilar.
O’sib kelayotgan yosh avlod salomatligi va turmush tarziga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi
omillarning oldini olish maqsadida ta lim muassasalari ma’muriyati va tibbiy
xodimlarning hamkorlikda bajaradigan vazifalaridan yana biri o‘quv-tarbiya jarayonida
talabalarga sog‘lom turmush tarzi to’g’risida bilim berish, ularning asosiy
komponentlarini amalga oshirish uchun tegishli ко nikma va malakalarni hosil qilish va
ularni ijobiy va foydali odatlarga aylantirishdan iborat. Buning uchun dars jarayonida va
darsdan tashqari vaqtlarda, tarbiyaviy soatlarda «Sog’lom turmush tarzi» to’g’risida
ma’lumotlar berilishi lozim. Jumladan, sog’lom turmush tarzining nazariy asoslari va
tamoyillari tarkibiga Abu Ali ibn Sinoning sog’lom turmush tarziga oid qarashlari va
fikrlari, sog’lom turmush tarziga ijobiy va salbiy ta’sir ko‘rsatadigan omillar, sog’lom
turmush tarzining asosiy ko‘rsatkichlari, shuningdek, sog’lom turmush tarziga mehnat ;
va turmush sharoitlari ta’siri, ma’naviyat va madaniyatdagi ahamiyati, bo‘sh vaqtni
to‘g‘ri tashkil qilish, shaxslararo munosabatlar va psixogigiyenani amalga oshirish,
ishchanlik dinamikasi, charchash va charchashning oldini olish kabi masalalar kiradi.
Sog’lom turmush tarzini shakllantirish maqsadida chiniqish, jismoniy tarbiya va
sportning o‘rni, zararli odatlarning oldini olishda sog’lom turmush tarzining ahamiyati,
atrof-muhitni muhofaza qilishning inson salomatligiga ta’siri yoshlar ongiga singdiriladi.
O’quv-tarbiya jarayonida sog’lom turmush tarzi to’g’risida olingan bilimlar hayotda
keng qo’llanib, oila va mahallada amalga oshirilishi zarurligi, bunda ota-ona hamda
mahalla ahli qo’lidan keladigan yordamni berishlari, «Sihat — salomatlik» yili Davlat
dasturini amalga oshirishda sog’lom turmush tarzini e’tiborga olishning zarurligi ham
e’tiborga molik masalalar hisoblanadi.
Shu bilan birga quyidagilarga ahamiyat berish lozim:
– maxsus mutaxassislar ishtirokida, ya’ni, huquqshunoslar, psixologlar, narko-
dispanser xodimlari hamkorligida ta’lim muassasalarida giyohvandlik, SPID (OITS) va
narkotik moddalar, chekishning
zarari to’g’risida tushuncha berish, videofilmlar
ko’rsatish, ma’ruza, davra suhbatlari tashkil etish, kutubxona va sinf xonalarida
mavzuga oid ko’rgazmalar tashkil etish ijobiy natijalar garovidir;
– ta’lim muassasalari va oilalarda giyohvandlik va narkotik moddalarni iste’mol
qilishga moyil o’quvchi-yoshlarni aniqlash, o’rganish va hisobga olish (so’rov varaqalari,
testlar vositasida), o’quvchilarning bo’sh vaqtlarini hisobga olish, turli to’garaklar, sport
seksiyalarida qatnashish uchun uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish zarur;
– zararli odatlar va ularning inson organizmiga ta’siri haqida mukammal tushunchalar
berish, shuningdek, ularga berilishning oldini olishda yoshlarni ogoh bo’lishga chorlash
ta’lim-tarbiyaning negizini tashkil etmog’i kerak.
Psixogigiyena. Psixologik zo’riqish, sabablari va ularning oldini olish. Sog’lom
turmush tarzining muhim omillaridan biri psixogigiyena bo’lib, insonning psixik jihatdan
salomatligini asrash va saqlashga qaratilgan maxsus tadbirlar tizimidir. Bu borada V.F.
Matveev tomonidan olib borilgan tadqiqotda qimmatli fikrlar o’z ifodasini topgan bo’lib,
u psixogigiyena asoslarini: 1) yosh psixogigiyenasi, 2) mehnat va o’qish psixogigiyenasi,
3) turmush psixogigiyenasi, 4) oila va jinsiy hayot psixogigiyenasi, 5) jamoa
psixogigiyenasi kabi turlarga ajratadi.
Yoshga aloqador psixogigiyena – tarbiya bilan o’qishning dinamik, uzluksiz, izchil
o’zaro bog’liq jarayonidir. Kishining xarakteri bolalikdan shakllanib boradi, unga ota-
onasi, yaqin qarindoshlari, o’rtoqlari, begonalar qanday ta’sir etishlariga qarab bola
indamas, qo’rqoq, psixoastenik belgilari bor yoki erka-tantiq, arzanda, injiq, jizzaki,
dag’al qo’rs, darg’azab, shafqatsiz, berahm yoki og’ir-vazmin bo’ladi.
O’smirlik va o’spirinlik yoshida, ayniqsa, oson ta’sirlanish, ruhan shikastlanish kuchli
bo’ladi. Organizm jismoniy voyaga yetishi bilan barobar yigit va qizlarning
dunyoqarashi, atrof-muhitni idrok etishi о’zgaradi. Ularda o’z mustaqilligini tasdiqlash
jarayoni ro’y beradi, bu albatta, taqlid qilishlar bilan hayotda o’z yo’lini topishiga
urinishlarda kuzatiladi. Hissiyotlarning shakllanib borishi kitob, san’at, musiqa, turli
mashg’ulotlar hamda sportga nisbatan mehrni yuzaga keltiradi. Sog’lom avlodni voyaga
yetkazish jarayonida muhim ahamiyatga ega bo’lgan obyektiv omillar bilan bir qatorda
subyektiv omillar, ularning mohiyati, yosh avlod ta’lim-tarbiyasiga ko’rsatadigan ta’sir
kuchi, ulardan pedagogik faoliyat jarayonida samarali foydalanish shartlari, shuningdek,
shaxsning har jihatdan kamol topishida oilaning o’ziga xos katta o’rni bordir.
Har bir odam muayyan vaqt mobaynida maqsadga muvofiq biror faoliyat turini
ma’lum samaradorlik bilan bajarish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Odamning ish sharoiti va
psixofiziologik imkoniyatlariga ko‘ra maksimal, optimal va pasaygan ish qobiliyatini
Aqliy va jismoniy ish qobiliyati nerv-psixik sohaning talay darajada faollashishini
talab etadigan ishni bajarishda odamning potensial aqliy ish qobiliyatini, nerv-muskul
tizimi esa jismoniy ish qobiliyatini tashkil qiladi.
Sog‘lom turmush tarzi bir necha asoslardan tarkib topgan hayotiy faoliyat shakli bo’lib,
ushbu asoslarning har biri o‘zining nazariy va amaliy xususiyatlariga ega. Sog‘lom
turmush tarzi ko‘nikmalari bilan qurollantirishda yoshlarning psixo-fiziologik
xususiyatlarini hisobga olgan holda faoliyat olib borish shaxs sog lom turmush tarzini
shakllantirish jarayonida qulay sharoitlar yaratadi. Shu bilan birga o‘qituvchi va o’quvchi
quyidagilarga e’tibor berishi lozim:
– ta’lim muassasalarida optimal psixologik mikroiqlimni yaratish, uning rivojlanishi
uchun imkoniyatlar yaratish;
– ta’lim muassasalarida optimal psixologik mikroiqlimni yaratishda, milliy va
umuminsoniy qadriyatlardan har tomonlama foydalanish.
Psixogigiyena haqida ma’lumot berilganda psixologik zo riqishning sabablari va
ularning oldini olish, yoshlarga jamiyatda o‘z o‘mini topib, uni boshqarish, o‘z taqdirini
hal qilish va maqsadlarini amalga oshirishda gigiyenik ta’lim-tarbiya berishning
ahamiyati, ularni har tomonlama sog‘lom qilib o‘stirish va ularda bolalikdan o‘z
salomatligini qadrlash mas’uliyatini kuchaytirish, gigiyenik tayyorgarlikni oshirish
zarurligini uqtirish va unga sharoit yaratish usullarini o’rgatish masalalariga e’tibor