BOSHLANG‘ICH SINFLARDA INGLIZ TILINI O’QITISH METODIKASI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

– mavzuga oid muhit;

Boshlang’ich sinflarda ingliz tili o’qitishning innovatsion usullari

Кудратов, О., Мухиддинов, Н., & Мамаегубова, Ш. (2022). Boshlang’ich sinflarda ingliz tili o’qitishning innovatsion usullari. Анализ актуальных проблем, инноваций, традиций, решений и художественной литературы в преподавании иностранных языков, 1(01), 271–272. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/analysis-problem/article/view/12969

• APA
• MLA

11
• Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
• BibTeX

Шахло Мамаегубова, Самаркандский государственный институт иностранных языков

Ключевые слова:

Аннотация

Ushbu maqolada boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning til o’rganishga bo’lgan qiziqishini oshirish uchun ingliz tili o’qitishning samarali, zamonaviy va innovatsionmetodlari haqida to’xtalib o’tiladi

Похожие статьи

BOSHLANG’ICH SINFLARDA INGLIZ TILI O’QITISHNING INNOVATSION USULLARI

Qudratov Orzimurod Alijon o’g’li.

Muhiddinov Nuriddin Muhiddinovich
Ilmiy raxbar:Mamayoqubova Shahlo
Samarqand Davlat сhet tillar instituti

Annotatsiya:

Ushbu maqolada boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning til o’rganishga bo’lgan

qiziqishini oshirish uchun ingliz tili o’qitishning samarali, zamonaviy va innovatsionmetodlari haqida
to’xtalib o’tiladi.

Kalit so’zlar:

aralash texnika, qiziqarli o’yinlar, boshlang’ich sinflar, zamonaviyinnovatsion

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng, yoshlarning chet tillarini o’rganishga bo’lgan qiziqishi

oshdi va davlatimiz tomonidan til o’rganishga ko’plab imkoniyatlar yaratilmoqda. Birinchi prezidentimiz
Islom Karimov aytganidek: “Hozirgi paytda xorijiy tillarni o’rgatishga yurtimizda katta ahamiyat berilmoqda.
Bu ham, albatta, bejiz emas.

Bugun jahon hamjamiyati o’ziga munosib o’rin egallashga intilayotgan mamlakatimiz uchun, chet ellik

sheriklarimiz bilan hamjihatlikda, hamkorlikda o’z buyuk kelajagini qurayotgan xalqimiz uchun xorijiy
tillarni mukammal bilishning ahamiyatini baholashning hojati yo’qdir”. Ayniqsa, boshlang’ich ta’limda ijobiy
o’zgarishlarga sabab bo’lgan qarorlardan biri bu O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2012-yil
10-dekabrdagi “Chet tillarini o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari tog’risida” PQ-1875-
soni Qaroridir. Ushbu qarorga muvofiq chet tillarini , asosan , ingliz tilini boshlang’ich sinfdan boshlab
o’rgatish, ularni chet tillarini o’rgatishga bo’lgan qiziqishini yanada oshirish uchun barcha umumta’lim
maktablarda 1-sinfdan boshlab ingliz tili darslarini turli xil qiziqarli o’yinlar tarzida o’qitish va shu bilan
birga o’quvchilarning og’zaki nutqini ham rivojlantirish, 2-sinfdan boshlab esa, alifbo, o’qish va
grammatikani o’qitishni zamonaviy, innovatsion usullar orqali o’tish bosqichma-bosqich boshlandi.

So’nggi paytlarda ingliz tilini o’rganadigan har qanday yoshdagi odamlar soni juda ko’paymoqda.

Buning sababi, hayot jarayonida ingliz tilini bilmasdan yashash qiyinlashib bormoqda. Ammo til o’rganish
ham yosh davrlariga bog’liq. Hatto, olimlar bolalar kattalarga nisbatan tilni tez va oson o’zlashtirishni
isbotlashgan. Bolalarda til o’rganishga bo’lgan tabiiy moyillik, ularda taqlid qilish xususiyati kuchli ekanligi,
kattalarga qaraganda bolalar vaqtining ko’pligi va o’rgangan ma’lumotlarni tez xotirada saqlashi buning
asosiy sabablaridandir.

Xitoy ixtirochilaridan biri Masaru Ibuka mashhur “Uchdan keyin juda kech” kitobida yozganidek:

“. bolaning miyasi cheksiz miqdordagi ma’lumotlarga ega bo’lishi mumkin. “. Yana shunga e’tibor qaratish
kerakki, 6-7 yoshdagi bolalar ma’lumotlarma’nosini tushinib emas, uni mexanik tarzda yodlaydi. Shuning
unchun ham ingliz tilinio’rganayotgan boshlang’ich sinf o’quvchilariga tilni o’rgatishni grammatik
tushunchaberishdan boshlamaslik zarur. Aks holda chet tilini o’rgatishning dastlabki qadamidanoqbolani
charchatishi va til o’rganishga bo’lgan qiziqishini susaytirib qo’yishi mumkin.Chunki boshlang’ich sinfdagi
o’quvchilarga chet tilini o’rgatish qiyin shu bilan birgamas’uliyatli vazifalardan biri hisoblanadi . Shuning
uchun ham boshlang’ich sinflargaingliz tilini mazmunli va qiziqarli o’rgatish uchun quyidagi innovatsion
metodlardanfoydalanish mumkin:

Ko’rish orqali eslab qolish. Ma’lumki, yosh bolalar eshitgan ma’lumotlaridan ko’ra, ko’proq

ko’rgan predmetlarini eslab qoladi. Shunday ekan, darsni turli xil ko’rgazmali qurollar, plakatlar orqali,
ko’zga ko’rinadigan va kundalikhayotda ko’p ishlatiladigan narsa, buyumlarga yozish orqali yangi so’zlarni
o’rgatish vao’rgangan yangi so’zlari ishtirokida gaplar tuzish . Masalan, kitob (book), stol (table),doska
(blackboard) , ruchka ( pen), oyna ( window) va shu kabilarga yozish. Kundalik hayotda ko’p ishlatiladigan
bunday narsa-buyumlar ko’zga doimo tushib turishi va doimo qo’llanishi bois, bola bu so’zlarni ixtiyorsiz
tarzda o’rganadi.

Qo’shiq va she’rlar orqali tushinish yoki eslab qolish qiyin bo’lgan so’zlarni musiqaga solib

kuylash. Bunda yangi so’zlarni eslab qolish bilan birga, bolaning og’zaki nutqi ham rivojlanadi. Bunga misol
qilib, bolalarning ingliz tili alifbosini qo’shiq qilib o’rganishlari shunchaki yodlashdan ko’ra samarali
ekanligini ko’rsatish mumkin.

To raqobatdosh grammatika va so’z boyligini o’zlashtirishga yordam beradigan o’yinlarning

aksariyatini o’z ichiga oladi. Bunda bolalar o’qituvchi bergan turli xil topshiriqlarni bajaradi. Natijada
o’quvchilar orasida raqobat vujudga kelib, tilo’rganishga bo’lgan qiziqishi yanada oshadi. Zero, Xitoy

mutafakkirlari aytganidek: “Insonning barcha qiziqishlari raqobat orqali vujudga keladi”.

Aralash texnika bu yerda biz ixtiyoriy ravishda turli xil texnikalarni birlashtira olamiz.

Masalan, bunda bolalar o’yin o’ynashi, qo’shiqlar aytishi, rasm chizishi, turli xil harakatlar orqali yangi
so’zlarni ko’rsatib berishi mumkin. Texnikaning afzalligi xilma-xillikda. Bunda o’quvchi faqat bitta narsa
orqali cheklanibqolmaydi.

Multfilmlar orqali o’rgatish. Ma’lumki, bolalar turli xil multfilmlarni ko’rishga qiziqadi.

Ingliz tilidagi multfilmlarni ko’rish jarayonida esa, multfilmdagi gaplarni tushunmasa-da, multfilim
qahramonlarining harakatlari orqali ular ishlatayotgan so’zlarni tushunishga intiladi. Bu esa bolalar uchun
qiziq va til o’rganishlari uchun samarali yo’l.

Qiziqarli o’yinlar orqali o’rganish; Ingliz tili fanini o’qitishda turli xil o’yinlar orqali

o’rgatishning o’rni beqiyosdir. Dars davomida har xil o’yinlar o’ynatib turish sinfda fanni o’rganishga bo’lgan
ishtiyoqni yanada oshiradi, faol bo’lmagan o’quvchilarni ham darslarda yaxshiroq qatnashishga undaydi.
Quyidagi o’yinlar so’zimizga misol bo’la oladi.

“Quvnoq topishmoqlar” (MerryRiddles) o’quvchilarga topishmoqlar o’rgatish ingliz tilini

o’rgatishda muhim ahamiyatga ega, ular o’zlariga notanish bo’lgan so’zlarni o’rganadilar va o’ylab topishmoq
javobini topadilar.

“Pantomima” (pantomime). Bunda o’qituvchi o’quvchilarga biron bir so’zniaytadi va

o’quvchi uni ko’rsatadi. Qolgan o’quvchilar esa so’zni topib, inglizcha nomini aytishi kerak bo’ladi.

Sezgi a’zolar orqali o’rganish (sabzavot, mevalar, oziq-ovqatlarni tatib ko’rish, turli xil

buyumlarni ushlab ko’rish, gullarni hidlab ko’rish). Ushbu yangi metodni o’rganishdan oldin bir amaliyotchi
psixologning fikrlarini keltirish kerak: “Bolalarning esida biror narsaning mahkam o’rnashib qolishini
xohlovchi pedagok bola sezgi organlarining mumkin qadar ko’prog’ini ko’zi, qulog’i, tovush organi, muskul
sezgisi va hatto, hidlash va ta’m bilish organlarini esda tutib qolish jarayonida qatnashtirishga harakat qilishi
kerak”.

Darhaqiqat, sezgi a’zolar orqali til o’rganish boshqa usullarga qaraganda foydali va samarali

hisoblanadi . Masalan, o’quvchi birgina olmani tatib ko’rish jarayonida uningrangi, ta’mi, hajmi, hidi qanday
ekanligini biladi va uning inglizcha nomini ham aytadi. Natijada esa, o’qituvchi bolalardan ranglarning
inglizcha nomini so’rab qolsa, bolalar darrov meva yegan paytini eslaydi. Demak, bunday usullardan
foydalanish o’quvchining ma’lumotlarni uzoq muddatda xotirasida saqlab qolishga yordam beradi.

Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinf o’quvchilariga til o’rgatishni majburiyat sifatida emas,

aksincha, qiziqarli o’yinlar va innovatsion metodlardan foydalangan holda olib borishi, ularning kelajakda
oladigan bilimlari uchun poydevor bo’lib xizmat qilishi mumkin. Shunday ekan, ta’lim tizimi ham o’z oldiga
erkin fikrlovchi, barkamol, yetuk shahsni tarbiyalashni vazifa qilib qo’yar ekan, kelgusida biz bo’lajak
o’qituvchila rinnovatsion texnologiyalardan samarali foydalanish yo’llarini yanada mukammal roqishlab
chiqish bilan o’z hissamizni qo’shishimiz mumkin.

Adabiyotlar

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil10-dekabrdagi “Chettillarinio’rganish tizimini

yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida”gi PQ-1875-sonliqarori.

Turdaliyeva G.N “Boshlang’ich sinflarda ingliz tilini o’qitishda zamonaviy yondashuvlar va

Bekmuratova U.B. “Ingliz tilini o’qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish”//Toshkent

Toliboboeva S.J. (2020). TEACHING INTERCULTURAL COMMUNICATION IN ENGLISH.

Science and Education

Толибобоева Ш. (2020). Ingliz tilini o’qitishdagi zamonaviy ta’lim texnologiyalari.

Young Scientist

Juldasheva N.N. (2020). Хорижий тилларни ўқитишда ахборот технологиялар ва инновацион

Молодой ученый

Ashirbaeva A. (2020). POSITIVE TRAITS OF TEACHING LANGUAGE THROUGH

Science and Education

Umirova Z. (2020). IMPORTANCE OF LEARNING FOREIGN LANGUAGES.

International

Scientific Conference of Students and Young Scientists “FARABIALEMI

Mukhitdinova, K. A. (2022, August). TECHNICAL AND ECONOMIC CONDITION OF OIL

DRILLING FROM THE FIELD OF” MUBARAK OGP” ENTERPRISE. In Multidiscipline Proceedings of
Digital Fashion Conference (Vol. 2, No. 4).

Библиографические ссылки

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yillO-dekabrdagi “Chettillarinio’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida”gi PQ-1875-sonliqarori.

Turdaliyeva G.N “Boshlang’ich sinflarda ingliz tilini o’qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar’7/2020.

Bekmuratova U.B. ’’Ingliz tilini o’qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish’7/Toshkent 2012.

Toliboboeva S.J. (2020). TEACHING INTERCULTURAL COMMUNICATION IN ENGLISH. Science and Education,! (Speciallssue2).

Толибобоева Ш. (2020). Ingliz tilini o’qitishdagi zamonaviy ta’lim texnologiyalari.

Young Scientist,! 9(309),58 -582.

Juldasheva N.N. (2020). Хорижий тилларни укитишда ахборот технологиялар ва инновацион методларнинг урни. Молодой ученый, (12),332-333.

Ashirbaeva А. (2020). POSITIVE TRAITS OF TEACHING LANGUAGE THROUGH LITERATURE. Science and Education,/(Speciallssue2).

Umirova Z. (2020). IMPORTANCE OF LEARNING FOREIGN LANGUAGES. International Scientific Conference of Students and Young Scientists “FARABIALEMI”.

Mukhitdinova, K. A. (2022, August). TECHNICAL AND ECONOMIC CONDITION OF OIL DRILLING FROM THE FIELD OF” MUBARAK OGP” ENTERPRISE. In Multidiscipline Proceedings of Digital Fashion Conference (Vol. 2, No. 4).

BOSHLANG‘ICH SINFLARDA INGLIZ TILINI O’QITISH METODIKASI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

boshlang‘ich sinf / ingliz tili / bolalar / o‘rgatish / qiziqarli / qo‘shiq / harakatlar / tushuntirish / tez va oson / yosh bolalar / aqliy / jismoniy / o‘qituvchi / ovozlar. / elementary / English / children / teaching / fun / song / action / explanation / quick and easy / young children / mental / physical / teacher / voices.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Sinflarda Ingliz Tilini O’Qitish Metodikasi Boboqulova Madina Mirzohid Qizi

Mazkur maqola boshlang‘ich sinflarda bolalarga ingliz tili tez oson o‘qitishning samarali metodlari haqida atroflicha yoritilgan. Ushbu maqolada bolalarga ingliz tilini mazmunli va qiziqarli o‘rgatish usullari bilan tanishishingiz mumkin.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Sinflarda Ingliz Tilini O’Qitish Metodikasi Boboqulova Madina Mirzohid Qizi

Kichik yoshdagi bolalarga til o’rgatish metodikalari yohud har xil qo’shiq bilan qiziqtirib o’rgatish

BOSHLANG’ICH SINFLARDA INGLIZ TILI O’QITISHNING INNOVATSION USULLARI
O’RTA MAKTABLARDA INGLIZ TILINI O’QITISHDA INNOVATSION YONDOSHUV
Chet tillarini online o’qitish va o’rganishning muammolari va yechimlari
CHET TILLARINI O’QITISHDA O’QITUVCHINING ROLI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF TEACHING ENGLISH IN PRIMARY SCHOOL

This article gives you a brief overview on how to teach English quickly and easily in elementary school. In this article, you can learn about meaningful and fun ways to teach English to children .

Текст научной работы на тему «BOSHLANG‘ICH SINFLARDA INGLIZ TILINI O’QITISH METODIKASI»

BOSHLANG’ICH SINFLARDA INGLIZ TILINI O’QITISH METODIKASI

Boboqulova Madina Mirzohid qizi

Qo’qon universiteti Iqtisodiyot fakulteti 3-bosqich talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.6607290

Annotatsiya. Mazkur maqola boshlang’ich sinflarda bolalarga ingliz tili tez oson o’qitishning samarali metodlari haqida atroflicha yoritilgan. Ushbu maqolada bolalarga ingliz tilini mazmunli va qiziqarli o’rgatish usullari bilan tanishishingiz mumkin.

Kalit so’zlar: boshlang’ich sinf, ingliz tili, bolalar, o’rgatish, qiziqarli, qo’shiq, harakatlar, tushuntirish, tez va oson, yosh bolalar, aqliy, jismoniy, o’qituvchi, ovozlar.

МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА В НАЧАЛЬНОЙ

Аннотация. Эта статья дает вам краткий обзор того, как быстро и легко преподавать английский язык в начальной школе. В этой статье вы узнаете, как научить детей осмысленному и увлекательному английскому языку.

Ключевые слова: элементарно, английский язык, дети, обучение, веселье, песня, действие, объяснение, быстро и легко, маленькие дети, умственное, физическое, учитель, голоса.

METHODS OF TEACHING ENGLISH IN PRIMARY SCHOOL

Abstract. This article gives you a brief overview on how to teach English quickly and easily in elementary school. In this article, you can learn about meaningful and fun ways to teach English to children.

Keywords: elementary, English, children, teaching, fun, song, action, explanation, quick and easy, young children, mental, physical, teacher, voices.

Bugungi kunda xorijiy tillarni bilish ko’nikmasi hayotimizning ajralmas qismlaridan biri bo’lib bormoqda. Turli sohalardagi mutaxassislarda chet ellik hamkorlar bilan hamkorlik qilish ko’rsatkichi yuqori bo’lganligi sababli, ularda til o’rganishga bo’lgan talab yuqoridir. Zamonaviy jamiyatda chet tillari kasbiy ta’limning muhim tarkibiy qismiga aylanmoqda. Bunday bilimlarni insonlar dastlab maktabgacha ta’lim muassasalari va maktab keyinchalik institutlarda, o’quv kurslarida yoki mustaqil ravishda xorijiy tilni o’rganadilar. Ushbu maqsadga yetishishda muvaffaqiyatga erishish, o’qituvchilarning amaliy uslublari va malakasiga bog’liq. Axborot texnologiyalari va zamonaviy o’qitish usullaridan foydalanish qobiliyati yangi materiallarni tezkor tushunishga yordam beradi. Turli usullarni birlashtirib o’qituvchi muayyan ta’lim dasturlarini yechishga qodir bo’ladi. Ingliz tilini o’rgatishda o’rganuvchining salohiyat va darajasi, yoshidan kelib chiqqan holda bosqichma-bosqich o’rgatish yaxshi natija beradi. Psixologlarning fikricha, bolalar kattalarga nisbatan tilni tez va oson o’zlashtiradilar.

TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI

Bolalarda til o’rganishga bo’lgan tabiiy moyillik, ularda taqlid qilish xususiyati kuchli ekanligi, kattalarga qaraganda bolalar vaqtining ko’pligi buning asosiy sabablaridandir. Shuni e’tiborga olish kerakki, 6-7 yoshli bolalar ma’lumotlar ma’nosini tushunib emas, uni mexanik tarzda yodlaydi. Shuning uchun boshlang’ich sinf o’quvchilariga ingliz tilini o’rgatishni grammatik tushuncha berishdan boshlamaslik zarur. Aks holda chet tilini o’rgatishning dastlabki qadamidanoq bolani zo’riqtirib qo’yish va qiziqishini so’ndirib qo’yish mumkin. Shunday ekan, kichik yoshdagi bolalarga xorijiy tilni o’rgatish ancha mushkul va mas’uliyatli. Bolalarga ingliz tilini mazmunli va qiziqarli o’rgatish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin:

– qo’shiq va she’rlar orqali tushuntirish yoki esda qolishi qiyin bo’lgan, ma’noga ega bo’lmagan harf yoki birikmalarni kuyga solib o’rgatish.

Bunga misol qilib, bolalarning ingliz tili alifbosini qo’shiq qilib o’rganishlari shunchaki yodlashdan ko’ra samarali ekanligini ko’rsatish mumkin.

– aqliy va jismoniy harakatlar bilan bo’g’liq bo’lgan o’yinlar;

Bolalar til o’rganish mobaynida multfilmdagi gaplarni tushunmasada, multfilm qahramonlarining harakatlari orqali ular ishlatayotgan so’zlarni tushunishga intiladi. Bu esa bolalar uchun qiziq va til o’rganishlari uchun samarali yo’l.

– rol ijro etish(role play) o’qituvchi biror ma’lumotni, masalan, hayvon yoki qushlarning nomlarini o’rgatayotgan paytda rol orqali ijro etishi yoki bolalarga ijro ettirishi lozim. Misol uchun: bir o’quvchi itning vovillashi, mushukning miyovlashini ko’rsatib bersa, boshqa bir o’quvchi bu tovushlar qaysi hayvon ekanligini ko’rsatish mumkin.

– mavzuga oid muhit;

O’qituvchi mavzusiga qarab o’sha muhitni yaratib bera olsa, bolalar tilni yaxshi o’rganishadi. Masalan: traveling, birthday, in the kitchen va boshqalar. Traveling(sayohat) mavzusida o’qituvchi sayohat uyushtirishi, sayohatga qanday vositalar orqali (foot, bicycle, automobile, train, boat, airplane) borish mumkinligi, qayerlarga sayohat qilish(Tashkent, Samarkand, Bukhara, England, USA) muhimligi haqida ma’lumot beradi. Bu hol o’quvchilarning so’z boyligini, til imkoniyatlarini kuchaytiradi, dunyoqarashini o’stiradi.

TADQIQOT NATIJALARI VA MUHOKAMA

Bolalarda topishmoqlarning javobini topishga qiziqish kuchli. Shuning uchun o’qituvchi topishmoqni ingliz yoki o’zbek tilida aytsada, uning javobini bolalardan ingliz tilida aytishini talab qilishi lozim. Shunda bolalar so’zlarni tez o’rganishadi.

— amaliy mashg’ulotlar(mevalar va boshqa oziq-ovqatlarni tatib ko’rish, gullarni hidlab ko’rish); Bu jumlani bir amaliyotchi psixologning fikrlari bilan izohlash mumkin: ” Bolalarning esida biror narsaning mahkam o’rnashib qolishini xohlovchi pedagog bola sezgi organlarining mumkin qadar ko’prog’ini ko’zi, qulog’i, tovush organi, muskul sezgisi va, hatto, agar iloji bo’lsa, hidlash va ta’m bilish organlarini esda tutib qolish jarayonida qatnashtirishga harakat qilishi kerak». Masalan: o’qituvchi bir o’quvchining olmani tatib ko’rishi paytida uning rangi qizil(red) yoki yashil(green), ta’mi shirin(tasty) yoki katta(big), kichik(small )shakli haqida ma’lumot berishi va boshqa o’quvchilarga ham mevalarni yedirib, u bolalardan o’sha meva haqida inglizcha ma’lumotlar berishini talab qilishi lozim. Bu hol bolaning keyingi o’rganishlarida ham yordam beradi. O’qituvchi o’quvchilardan ranglarning inglizcha nomini so’rab qolsa, bola darrov meva yegan paytini eslaydi, qizil-red, yashil-green ekanligini tez xotirlaydi. Demak, bunday usuldan foydalanish o’quvchining ma’lumotni uzoq muddatda xotirasida saqlab qolishini ta’minlaydi.

– imo-ishoralar, yuz ifodalari orqali; O’qituvchi bolaga biror gapni gapirganda yoki buyruq berganda, masalan, bu yoqqa kel(come here), kitobni och(open the book), turing(stand up), doskaga qarang(look at the blackboard) kabi gaplarda imoishoralardan foydalansa bolaga tushunarli bo’ladi.

– ko’rgazmali qurollar, plakatlar, kitoblar orqali;

– ko’zga ko’rinadigan va kundalik hayotda ko’p ishlatiladigan narsa, buyumlarga yozish. Masalan:eshik(door), kitob(book), stol(table), doska(blackboard), oyna(window) va shu kabilarga yozish. Bunday narsa-buyumlar doimo ko’zga tushib turishi va amliyotda ko’p qo’llanishi bois, bola bu so’zlarni ixtiyorsiz tarzda o’rganadi.

Bilamizki, bolalar qiziquvchan. Ular bir xillikdan tez zerikadi. Shuning uchun ularga har doim bir turdagi usullardan foydalanib dars o’tish emas, balki bunday usullarni o’zgartirib, yangilab dars o’tish lozim. Aks holda bolalar o’qituvchining qanday dars o’tishini fahmlab olishadi va bunga tayyorgarlik ko’rishadi. Usullarni yangilab dars o’tish bolalarning intilishlarini oshiradi.

Xulosa qilib aytganda, kichik yoshdagi bolalarga til o’rgatish majburiyat sifatida emas, qiziqarli mashg’ulot tarzida olib borilishi, bir necha samarali usullardan foydalanib dars o’tish ularning kelajakda oladigan bilimlari uchun poydevor bo’lib xizmat qilishi mumkin. Bolalarga chet tillarini o’rganish qanchalar muhimligini tabiiy sharoitlar orqali to’g’ri tushuntirib borilishi darkor. Chunonchi, buyuk mutafakkir Abu Nasr Forobiy ham ko’plab xorijiy tillarni mukammal bilgan, bu tillarda bemalol gaplasha olgan hamda shu tillarda ijod qilgan. Bunday imkoniyat

allomaning dunyo ilm- fanini o’rganishga, buyuk ishlarni amalga oshirishiga turtki bo’lgan. Zero, Navoiy bobomiz aytganlaridek, «Til bilgan — el biladi».

Foydalanilgan manba va adabiyotlar

1. John Adams II Analysis of retirement age in different countries of the world.London 2017.

2. —Chet tillarni o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora -tadbirlari to’g’risida (PQ-1875-son)IXalq so’zi gazetasi. 2012yil. 12-dekabr.

3. J. Jalolov . —ingliz tilini o’qitish metodlaril —O’qituvchil nashiryoti Toshkent To’Xtasinova, N. R. Q., & Soibjonova, M. T. O. Q. (2022). TAGMA’NO VA PRESUPPOZITSIYA HODISASINING PRAGMATIK TADQIQI (Abdulla Qahhor asarlari misolida). Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 141-146.

4. Тухтасинова, Н. Р. (2021). ИССЛЕДОВАНИЕ ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫХ И ТАГМАНСКИХ СОБЫТИЙ НА РАБОТАХ АБДУЛЛЫ КАХХАР. Экономика и социум, (2-2), 240-244.

5. Pratova, G. O., & To’Xtasinova, N. R. Q. (2022). O’ZBEK TILIDA FREZEOLOGIZMLARNING PRAGMATIK SINONIMYASI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(5), 35-38.

Ingliz tili o’qitishning boshlang’ich bosqichida grammatika o’rgatishning samarali yo’llari

Курбонова, М. А. Ingliz tili o’qitishning boshlang’ich bosqichida grammatika o’rgatishning samarali yo’llari / М. А. Курбонова, Д. Р. Юсупова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2016. — № 3.1 (107.1). — С. 44-45. — URL: https://moluch.ru/archive/107/25684/ (дата обращения: 03.03.2023).

Yurtboshimizning chet tillarni o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari yuzasidan chiqargan qarorlari ijrosini ta’minlash maqsadida yurtimizda ko’plab salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Yurtboshimizning fikrlariga ko’ra, har bir soha egasi o’z sohasini mukammal egallashi va jahon miqyosida raqobatlasha olishi uchun xorijiy tilni bemalol tushuna olishi va unda puxta so’zlasha olishi zarur.

Ma’lumki, xorijiy tilni o’qitishda o’rganuvchilarning yosh va psixologik holatini hisobga olish juda muhimdir. Ayniqsa, yosh bolalarga chet til o’rgatishda bunga alohida e’tibor qaratish talab etiladi. Yurtboshimizning qarorlarida ham bu masalaga etibor qaratib o’tilgan, ya’ni birinchi sinf o’quvchilariga xorijiy til o’rgatishda grammatik material taqdim etilmaydi.

Shu o’rinda grammatikaga qisqacha ta’rif berib o’tsak. Lug’atlarda berilgan ta’riflarga ko’ra, grammatika og’zaki va yozma nutqni qurishda rioya qilinadigan qoidalar va prinsiplar tizimidir; so’z va gaplarning tuzilishini o’rganadigan fandir. Teaching English Grammar in Malaysian Primary Schools qo’llanmasida keltirilishicha, grammatika bu til sistemasidir. Ba’zida odamlar grammatikani tilning “qoida’lari” deb tasvirlaydilar; ammo aslida xech qaysi tilning qoidalari yoq.[1] Qo’llanmada ta’kidlanishicha, tilda qoidalar asosida gapirilsa, qoidalar tildan avval paydo bo’lgan degan ma’noni chiqmasligi uchun qoidalar yoq degan fikrga ham kelingan. Zero, dastavval odamlar tovushlar hosil qilib, ketidan so’z, ibora hamda gaplar yasab tilni vujudga keltirilganlar.

Biroq ko’plab manbalarda grammatika til strukturasini tashkil etuvchi qoidalar sifatida ta’riflangan. Qoidalarni o’zlashtirishda bolalar qiynaladi va shundan kelib chiqib zerikadi. Qiziqarli holat shuki, til grammatikasi xatto kattalar uchun ham huddi o’zlashtirish qiyin sohadek tuyuladi. Bizning fikrimizcha, aslida unday emas. Shunchaki grammatikani taqdim etish yo’llarini soddalashtirish va, albatta, qiziqarli qilish lozimligi hammaga ma’lum. Yuqoridagi fikrga yana qaytadigan bo’lsak, yosh bolalarga xorijiy til grammatikasini o’rgatish uchun til o’qituvchilari materialni birmuncha osonlashtirib, oddiylashtirib, bolalar qiziqishlarini oshirishi kerak. Chunki yosh bolalarda kognitiv tahlil qilish ko’nikmasi hali shakllanmagan bo’ladi. Bu yoshdagi o’rganuvchilarga biror fan, ayniqsa xorijiy til o’rgatishda ko’rgazmalilik prinsipidan foydalanish yaxshi samara beradi. Bolalar ingliz tilida sodda muloqotga kirisha olishlari uchun grammatikadan mukammal bilimga ega bo’lishlari shart emas. Grammatik qoidalar bolalar uchun zerikarli tuyulishi tabiiy. Kichik yoshdagi bolalar shijoatga to’la bo’lishi psixologiyada isbotlangan. Demak, bolalarga taqdim etiladigan grammatik material eng avvalo qiziqarli va bolalar uchun tushunarli hamda zavq bag’ishlaydigan bo’lishi maqsadga muvofiq.

Material zavqli bo’lishi uchun asosan qo’shiqlardan foydalanish samarali hisoblanadi. Zero, musiqa har bir yosh egasiga zavq bag’ishlaydi. Bolalarga ashulalar orqali nafaqat leksikani o’rgatish, balki grammatikani ham samarali o’rgatish mumkin. Masalan, What colour is it? ashulasi orqali bolalarga ingliz tilida rang surash savolini va unga javob berishni o’rgatish mumkin.

What colour, what colour, what colour is it?

It’s red, it’s red, red, red, red.

What colour, what colour, what colour is it?

It’s blue, it’s blue, blue, blue, blue.

What colour, what colour, what colour is it?

It’s yellow, it’s yellow, yellow, yellow, yellow.

What colour, what colour, what colour is it?

It’s green, it’s green, green, green, green.[2]

Bu qushiqni bolalar qayta-qayta jo’r bo’lib aytish orqali rang so’rash konstruksiyasini va javob berish yo’lini o’z-o’zlaridan o’rganib oladilar. Keyin uni mustahkamlash uchun sinf xonasida istagan predmetlarini olib savolni qo’shiq tarzida surashlari, qolganlari esa huddi qo’shiqdagi kabi javob berishlari mumkin. Buni guruhlarga bo’lib musobaqa tarzida o’tkazilsa, bolalarning qiziqishlari yanada ortib materialni tezroq o’zlashtiradilar.

Bu ashula minglab qo’shiqlardan biri xolos. Bolalar uchun ingliz tilini o’rgatuvchi qo’shiqlarda grammatik konstruksiyalar ko’p uchraydi. Bunday ashulalarni hozirgi kunda ko’plab internet saytlarida bemalol topish mumkin. Jumladan, www.englishforyoungkids.com, www.smallkidshomework.com kabi saytlarda bolalar uchun ingliz tili o’rgatuvchi qiziqarli kungilochar mashg’ulotlar bor.

Bolalar shijoatga to’la bo’lganligi sababli ham ularga mavzuni jismoniy o’yinlar orqali o’rgatilsa, ayniqsa, u faoliyat musobaqa tarzida bo’lsa, yosh o’rganuvchilarga yanada ma’qulroq bo’ladi. www.teachingenglishgames.com saytida ingliz tili darslarini qiziqarli va samarali olib borish uchun turli-tuman o’yinlar taqdim etilgan.

Bolalarda xotira, eslab qolish qobiliyati kuchli bo’lganligi sababli ularga she’rlar yodlatish orqali ham grammatik materialni o’rgatish mumkin. Masalan, quyidagi she’r orqali bolalarga kishilik olmoshlarini o’rgatish mumkin.

She’rlarda va ashulalarda yod olingan grammatik materialni bolalarga kichik dialoglarni tuzish va gapirtirish orqali mustahkamlash mumkin.

Ingliz tilidagi so’z turkumlarini, xususan, fe’llarni o’rgatishda hatti-harakatlar orqali amalga oshirilsa, bolalar uchun qiziqarli va muhimi esda qolarli bo’ladi. Kichik yoshdagi bolalar mavhum so’z yoki tushunchalarni tushunmaydilar. Shuning uchun aniq otlar kabi mavhum ma’noda bo’lmagan fe’llar harakatlar orqali o’rgatilishi mumkin. Masalan, give, show, take, see, hear, speak, dance, sing, jump, run, kick, play, eat, clap, drink, open, close, sleep, sweep, swim va hokazolarni amalda ko’rsatib esda qolarli qilib o’rgatish mumkin. Bolalarga o’rgatiladigan fe’llar nafaqat mavhum ma’nodan holi, balki aytishga oson, talaffuzi yengil bo’lishi lozim. Ko’rinib turganidek, yuqoridagi so’zlar bir bo’g’inli so’zlar boshlang’ich bosqichdagi o’rganuvchilar tomonidan oson o’zlashtiriladi. Maktablarda keng qo’llaniladigan ashulada fe’llar hatti-harakatlar orqali o’rgatiladi.

If you’re happy and you know it, clap your hands! (clap, clap)

If you’re happy and you know it, clap your hands! (clap, clap)

If you’re happy and you know it, and you really want to show it,

If you’re happy and you know it, clap your hands! (clap, clap)

If you’re happy and you know it, slap your knees! (slap, slap)

If you’re happy and you know it, slap your knees! (slap, slap)

If you’re happy and you know it, and you really want to show it,

If you’re happy and you know it, slap your knees! (slap, slap)

If you’re happy and you know it, stamp your feet! (stamp, stamp)

If you’re happy and you know it, stamp your feet! (stamp, stamp).

If you’re happy and you know it, and you really want to show it,

If you’re happy and you know it, stamp your feet! (stamp, stamp)

If you’re happy and you know it, say ok! (ok, ok)

If you’re happy and you know it, say ok! (ok, ok)

If you’re happy and you know it, and you really want to show it,

If you’re happy and you know it, say ok! (ok, ok)

Bundan tashqari bolalarga mavzuga oid qisqa multfilmlarni taqdim etish orqali belgilangan grammatik materialni osonroq yo’lda o’rgatish mumkin. www.youtube.com da ingliz tili o’qitishning har xil darajasi uchun grammatika o’rgatishga yo’naltirilgan turli mavzularda minglab video roliklarlar topish mumkin. Bu saytda berilgan video materiallar rang-barangligi, qiziq animasiyalari va ovozli multimedia xususiyatlari bilan bolalarning diqqatini tortadi.

Xulosa qilib aytganda, har bir ingliz tili o’qituvchisi kuchli malakali pedagog va psixolog bo’lishi lozim. O’qituvchi grammatikadan chuqur bilimga ega bo’lishi kerak, albatta. Shu bilan birga grammatikani puxta o’rgata olish alohida ilm hisoblanadi. Bu ilmni har bir ingliz tili o’qituvchisi chuqur egallashi zarur. Keltirilgan fikrlarni umumlashtirib aytganda, boshlang’ich ta’limdagi bolalarga ingliz tili grammatikasini ularga zavq bag’ishlab o’rgatilishi maqsadga muvofiq. Ammo eslatib o’tish joizki, grammatikani bolalarga o’rgatish uchun qiziqarli va samarali yo’llar sifatida yuqorida aytib o’tilgan faoliyat turlarining barchasini o’qituvchi dastavval mavzudagi grammatik materialni tushuntirib berishi va undan so’nggina materialni oydinlashtirish hamda mustahkamlash uchun ulardan foydalanish lozim.

1. Institut Pendidikan Guru Kampus Dato’ Razali Ismail Teaching English Grammar in Malaysian Primary Schools Manual for short course
2. www.englishforyoungkids.com