Ona tili va o‘qish savodxonligi, 1-sinf, 1-qism, Azimova I, 2021

3. Ona tili o’qitish orqali o’quvchilarga so’zlarga ehtiyotkorona munosabatda bo’lish

Yotoq xonasini jihozlash – qiziqarli g’oyalar va dam olish xonasi dizayn variantlari

Agar yotoqxonani qanday qilib jihozlashni bilmasangiz, unda qanday ma’lumotlarni e’tiborga olish kerakligini bilish muhimdir. Mebel mebellarini joylashtirishda katta ahamiyatga ega bo’lgan xonaning shakli va hajmi. Asosiy mebellarni joylashtirish xususiyatlari haqida foydali ma’lumotlar.

Yotoq xonasini tashkil qilish

Mos keluvchi va qulay joyni olish uchun mebelni xonaga to’g’ri taqsimlash muhimdir. Yotoq xonasini chiroyli tarzda jihozlashni ta’riflab beradigan asosiy tartibni hisobga olishni tavsiya etamiz:

1. Nosimmetrik. Ushbu parametr faqat to’rtburchaklar yoki kvadrat shakllar uchun javob beradi. Nosimmetrik joylashtirish usuli tanlangan o’qning har ikki tomoniga bog’langan narsalarni taqsimlashga asoslangan. Masalan, to’shakning har ikki tomoniga ikkita yotoqlik stol qo’yiladi. Mebelning nosimmetrik joylashuvi bilan siz yanada qulay va qulay muhit yaratishingiz mumkin.
2. Assimetrik. Agar “noto’g’ri” yotoq xonasini qanday qilib to’g’ri jihozlashni bilmoqchi bo’lsangiz, ushbu parametrga e’tibor bering. Bir qarashda, mebelni tartibga solinmagan ko’rinadi, lekin u emas. Muhim nuqtani tanlash va uning atrofidagi narsalarni yanada ehtiyotkorlik bilan joylashtirish kerak. Bu, masalan, yotoq bo’lishi mumkin. Biror burilish tamoyilidan foydalaning, ya’ni siz katta va kichik narsalarni almashtirishingiz kerak.
3. Dumaloq. Har qanday bino uchun ushbu tartib-qoidalar ma’qul. Har bir narsa juda oddiy: yotoqxona markazida markazlashtirilgan nuqtani tanlang va uning atrofidagi barcha mebellarni sozlang.

Bundan tashqari, mebelni joylashtirish uchun bir qator muhim qoidalarni hisobga olish tavsiya etiladi:

1. To’siqning minimal eni 0,5 m dan kam bo’lmasligi kerak, aks holda uning bo’ylab erkin harakatlanishi mumkin bo’lmaydi.
2. Agar siz tortmachalar bilan tortib oladigan mebeldan foydalansangiz, unda oldida bitta bo’shliq o’lchagichdan ortiq bo’lishi kerak.
3. Agar xonada kiyim-kechak stolini qo’yishni istasangiz, u erda va keyingi doimiy mebeldan 70-80 sm dan kam bo’lmasligi kerakligini bilish muhim va agar bo’sh joy o’tayotgan bo’lmasa. Agar stol va boshqa mebellar o’rtasida harakat qilishni rejalashtirmoqchi bo’lsangiz, u holda paragrafni kengroq qiling.

Kichkina yotoqxona tashkil qilish

Haqiqiy maydonni qanday qilib to’g’ri qo’llashni tushunish juda muhim, garchi u juda ko’p bo’lsa-da. Agar siz minimalizmni yoqtirmoqchi bo’lsangiz, xonada boshqa mebelsiz faqat bitta to’shak bo’lishi mumkin. Kichkina yotgan xonani jihozlash uchun bir necha variantlar mavjud:

1. Xona kvadrat bo’lsa, unda kar karavotining yaqinidagi to’shakni va har ikki tomonning ustiga tortma yoki qalam qutilari yuqori ko’krak qafasini joylashtiring va aksincha, siz shkafni qo’yishingiz mumkin. Yana bir variant – to’shakni plashda joylashtirish , uning ichida shkaflar bo’lishi mumkin.
2. Agar yotoq xonasi tor bo’lsa, u holda yotoq uzoq devor bo’ylab yoki bo’ylab joylashtiriladi. Hammasi qanchalik tor bo’lganiga bog’liq. Shkaf uchun joy qisqa devordir. Mebel mebelning eshik va teskari devor orasidagi masofa bo’sh bo’lishi uchun muhimdir.
3. Siz yotoqxonani yashash xonasi bilan birlashtirasiz va ajratish uchun ekran, soyabon yoki yuqori idishni o’rnatishingiz mumkin.

Katta yotoq xonasini qanday jihozlash kerak?

Maydon ta’sirli bo’lsa, u qulay dam olish uchun asosiy hududlarga bo’linishi mumkin.

1. Yotoq xonasida kompyuter uchun stol yoki oddiy konsol o’rnatishingiz mumkin. Agar etarli joy bo’lsa, siz yotoqxona va kitob javonlariga qo’yishingiz mumkin.
2. Yotoq xonasini keng maydon bilan jihozlashni tavsiflab, dam olish uchun joy taklif qilishingiz kerak. Buning uchun siz kichik divan yoki stulni va qahva stolini qo’yishingiz mumkin.
3. Amerikada va Evropada, vannaxona uchun uyqu segmentida ajratish juda keng tarqalgan.

To’rtburchakli yotoq xonasini qanday jihozlash mumkin?

Bunday xonada mebelni tashkil qilishda Dizaynerlar uni uzoq devorga joylashtirishni tavsiya etmasligini inobatga olish kerak. Eng yaxshi yechim – P yoki G harflari shaklidagi tartib.

1. To’shak yotoqxonaning narigi tomoniga yoki bo’ylab joylashtirilishi kerak, chunki bu xonaning kengligiga bog’liq.
2. Agar siz yotoqxonani qanday qilib qulay tarzda jihozlashni xohlasangiz, unda ushbu shakl sizga bir nechta hududlarni tanlashga imkon beradi, masalan, dam olish va ish. Ajratish uchun parda, mebel, ekran va boshqalarni ishlatishingiz mumkin.
3. Uzoq devorlar ideal tarzda ozod bo’lishi yoki u erda ixcham narsalarni, masalan, tortmasining sandig’ini, shkafni va shunga o’xshash narsalarni joylashtirish kerak.

Tarmoqli xonani qanday qilib jihozlash kerak?

Bunday xonani to’g’ri jihozlash oson emas, chunki u qattiq, yoriq va noqulay bo’lishi mumkin. Dizaynerlar uzoq tor yotoqxonani qanday qilib jihozlashni maslahat berishadi:

1. To’shak va xonaning o’lchamlarini solishtirish uchun u uzoq devorlardan birida yoki bo’ylab joylashtirilishi mumkin. Ideal sifatida, har ikki tomonning uyqu joylariga kamida 70 sm yondashuvlarga ega bo’lishi kerak, chunki juda tor bir maydonda yotoq devorga qaytarilishi mumkin, bu faqat bitta yondoshuvdir.
2. Har qanday bir P harfining shakli bo’lgan idishni yoki rafdan foydalaning. Bu yotoq yoki stol atrofida turishi mumkin.
3. Hech qanday sharoitda siz barcha mebellarni bitta devor yaqinida joylashtirishingiz kerak emas. Tarmoqli xona uchun mos yechim assimmetriya.
4. Faqat tor emas, balki uzoq bo’lgan yotoq xonasini qanday qilib jihozlashni tavsiflashni ikki zonaga ajratish yaxshiroq ekanligi haqida maslahat berishga arziydi. Xonadagi xonani ajratish uchun tor idishni, panjara yoki ekranni qo’yishingiz mumkin. Uzoq zonada yotoq bo’lishi kerak, yaqin atrofda ish joyi yoki boshqa amaliy variant bo’lishi mumkin.

Chamadondagi yotoq xonasini qanday jihozlash kerak?

Ushbu xonani loyihalash jarayoni bir yoki hatto ikkita devorning moyilligi bilan murakkablashadi. Bunday holda, tez-tez uyda yotoq xonasini jihozlash bo’yicha ma’lumot juda foydali bo’ladi:

1. Juda katta mebeldan foydalanmang, shuning uchun ixcham modellarni tanlang.
2. To’shak kamon devorlaridan biriga yaqin joyda joylashganki, boshqa variant ham mumkin. Ko’zgu yoki garderobli shkaflarning ko’kragi old devorga yaqin joyda eng yaxshi joylashtiriladi.
3. Keng cho’tkada faqatgina yotoqxona, balki kiyinish xonasi va ish joyini ham jihozlashingiz mumkin. Dizaynerdan maxfiy – ko’p joyni tejash, poldan eshigacha shiftga gardrob qurish.

Mehmonxona yotoqxonasini qanday jihozlash kerak?

Bunday xonaning dizayni ustida o’ylash, zalni va yotoq xonasini devor bilan ajratish tavsiya etilmaydi, chunki u faqat bo’sh joyni “yutadi”. Bunday xonani tashkil qilish uchun bir nechta qoidalar mavjud, ular uchun yotoq xonasini jihozlash kabi g’oyalar qo’llaniladi:

1. Masofani tejaydigan ko’p funksiyali mebelni tanlang, masalan, to’shak podiumdan chiqarilib, shkafdan tushib yoki divandan yasalgan.
2. Yashash xonasini jihozlashni bilib olsangiz , xonani rayonlashtirishga ketib bo’lmaysiz. Turli metodlardan foydalangan holda, siz xonada bitta kompozitsiyaga ega bo’lish uchun dizayn orqali o’ylab ko’rishingiz mumkin. Yotoqda eng uzoq burchagiga joylashtirilishi kerak va uni ekran, kitob raflari va boshqalar bilan to’sib qo’yishi mumkin.
3. Yuqori shipli xona bo’lsa, unda barcha qatlamni ta’kidlash imkoniyatini ko’rib chiqing. Eng yuqori darajada uxlash mumkin.

Yotoq xonasini karyola bilan qanday jihozlash kerak?

Ko’pchilik ota-onalar chaqaloqni tomosha qilish uchun yotoqxonada chaqaloqni chaqirishga qaror qilishadi. Osonroq kechki ovqatlanishni ta’minlash uchun ota-ona qutisining yoniga joylashtirish tavsiya etiladi.

1. Beshik uchun joy tanlashda shovqin manbalarini, sovuq va issiqlikni, shuningdek yorug’likni, xavfsizlikni va boshqa tahdidlarni ko’rib chiqing. Xonadonda yotoq xonasini qanday qilib jihozlashni tushunish uchun kichkina deraza va eshiklardan bir oz uzoqlikda bo’lishi kerakligini ta’kidlash kerak.
2. Bola karyolasini ekranga, parda va hatto to’liq qism bilan ajratib, xonani ajratish mumkin. Ikkinchi variant esa, kelgusida alohida xonada bolalar xonasini tashkil qilish uchun bitta xonadonli xonadon uchun ma’qul.

Yotoq xonasini kiyinish xonasi bilan qanday jihozlash kerak?

Yotoqxonada alohida kiyinish xonasini tashkil qilish uchun quyidagi variantlardan foydalanish mumkin:

1. Yotoq xonasining kichik qismi, sürgülü eshiklari bo’lgan, alçıpan qismi bilan ajratilgan. Bu shkaf shkafi kabi bir narsa, faqat yanada ta’sirchan kattaligi paydo bo’ladi.
2. Uydagi yotoq xonasini qanday qilib jihozlashni o’ylab, idishni devorga o’rnatishingiz mumkin. Ushbu parametr, ayniqsa, joyning mavjudligi bilan bog’liq. Kabinetni ochish mumkin, keyin uni haqiqiy parda bilan qoplash mumkin.
3. Kiyim xonasining tagidagi tor yotoqxonalarda yotoqxonaning bir qismini ajratib olish kerak, shu bilan u maydonni tekislashi kerak. Agar xona kvadrat bo’lsa, u holda shkaf yotoqning boshiga yaqinlashishi kerak. Burchak shkafi bu maydoni maksimal darajada oshiradi.

Ona tili va o‘qish savodxonligi, 1-sinf, 1-qism, Azimova I., 2021

Ona tili va o‘qish savodxonligi, 1-sinf, 1-qism, Azimova I., 2021.

Учебник по родному языку и грамотность чтения для 1 класса на узбекском языке.

Фрагмент из книги:
Sabzi va boshqa sabzavotlarning odamlarga qanday foydasi bor?
Kimyogarning mushugi odamlarga qanday foyda keltirdi?
Lanka va boshqa yinlarning qanday foydasini bilasiz?

LANKA.
Lanka – o‘zbek milliy bolalar o‘yini. U mavsumiy bo‘lib, asosan kuz faslida o‘ynaladi. Lanka shunchaki oddiy o‘yin emas, u bolani ham jismonan, ham ruhan tarbiyalaydi. Chinakam ma’nodagi xalq o‘yini.

Lanka o‘ynagan bola to‘g‘ri nafas olishni o‘rganadi. Natijada tanasi kislorodga to‘yinadi. Yurak faoliyati yaxshilanadi. Yegan ovqati oson hazm bo‘ladi. Shu tariqa organizm chiniqadi. Eng asosiysi, lanka tepayotganda ovoz chiqarib sanash diqqatni jamlashga o‘rgatadi.

YUNESKO lankani eng foydali o‘yinlardan biri deya baho-lagan. U jahon bolalari o‘yinlari ro‘yxatiga kiritilgan.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Ona tili va o‘qish savodxonligi, 1-sinf, 1-qism, Azimova I., 2021 – fileskachat, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

Tavsiya qilinadigan adabiyotlar ro’yxati

(konsepsiyasi). “Til va adabiyot ta’limi” jurnali, 1992 yil, 3-4- sonlar, 7-8-betlar.

A’zamov S. “Maktab grammatikasi va ilmiy grammatika xususida”. “Til va adabiyot ta’limi”

jurnali. 1992 yil, 2-son. 32-33-betlar.

G’ulomov A., Ne’matov X. Ona tili ta’limi mazmuni. Toshkent, “O’qituvchi”, 1995 yil.

Asadov Y. Yangi pedagogik texnologiyaning tarkibiy mohiyati haqida . “Til va adabiyot

ta’limi” 1998 y., 4-s.

Roziqov O., Og’ayev S., Mahmudov M., Adizov B. Ta’lim texnologiyasi. Toshkent,

“O’qituvchi”, 1999 yil.

6.B.To’xliyev, M.Shamsiyeva, T.Ziyodova. O’zbek tili o’qitish metodikasi. Toshkent, 2006 yil

7.K.Usmonova. Uy vazifasi-dolzarb muammo. «Til va adabiyot ta’limi» jurnali, 2007 yil, 2-son, 77-

8.N.Maxmudov, A.Nurmonov, A.Sobirov. V.Qodirov, Z.Jo’raboyeva, G.Ziyodullayeva. Ona tili. 5-

sinf. O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma. “Tafakkur” nashriyoti, Toshkent, 2011 yil.

Mavzuga doir tayanch iboralar:

– amaliyot bilan bog’liqlik

ONA TILI O’QITISHNING AHAMIYATI

1. Ona tili va uni o’qitish haqida.

2. Ona tili boshqa fanlarni o’rganish vositasi sifatida.

3. Bolaning shakllanishida ona tilining ahamiyati.

Har bir fan o’z o’rganish ob’yektiga, maqsad va vazifalariga ega bo’lib, o’ziga xos alohida

ahamiyat kasb etadi. O’zbek tili o’qitish metodikasi ham o’quvchilarga ona tilidan bilim va malaka

berish yo’llarini o’rgatadi. O’quvchilarga o’zbek tili grammatikasi, leksika va fonetikasi haqida

ma’lumot berish va bu jarayonda olingan bilimlarni amalda tadbiq etishni o’rgatish o’zbek tili

o’qitishning muhim vazifalaridandir. O’quvchilar amalda xatosiz yoza olsalar, ifodali o’qiy olsalar,

adabiy tilda so’zlay olsalargina ularning ona tilida olgan bilimlari haqiqiy va mustahkam

hisoblanadi. O’quvchilarga shuningdek, tinish belgilarini to’g’ri qo’yish, o’z fikrlarini aniq va

tushunarli bayon etishni o’rgatish ahamiyatlidir, aks holda o’quvchilar savodsiz bo’lib koladi.

Eng avvalo, O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bo’lgan har bir inson o’zbek tilini bilishi

kerak, chunki u o’zbek bo’lishi yoki bo’lmasligidan qat’iy nazar kishilar bilan ijtimoiy

munosabatlarga kirishadi va muloqotda bo’ladi. O’z ona tilini bilmagan kishi, “ona”, “vatan” kabi

tushunchalarning mohiyatiga tushunmaydi, bu kishi hech qachon “men o’zbekman” deb faxrlana

olmaydi. O’z ona tilini bilmagan xalq nafaqat kelajagini barpo etadi, balki o’z tarixini ham bila

olmaydi. O’tmishsiz esa kelajak bo’lmaydi. Bir olim shunday degan ekan: “Agar xalqni yo’q

qilmoqchi bo’lsang, uning tilini yo’qotgin”. Demak, o’z tiliga ega bo’lmagan, ona tilini bilmagan

xalq hech qachon xalq bo’la olmaydi.

O’quvchilar ona tilini qunt bilan o’rganish orqali fan asoslarini ongli o’zlashtirib, fikr

doirasini kengaytirib umumtaraqqiyot darajasini uzluksiz oshira boradilar.

Ular qayerda ishlamasin, qayerda o’qimasin, baribir o’zbek tiliga murojaat qiladilar. Ona tili

barcha bilimlarni o’rganishda eng muhim vositadir, u insonning ijtimoiy hayotida uchraydigan

barcha ishlar uchun zarurdir. Ona tili boshqa fanlarni o’qitish vositasi hamdir. Jamiyat tarixi,

tarbiyaviy va boshqa gumanitar fanlar ham ona tili yordamida o’rganiladi. Ona tili bolaning umumiy

taraqqiyotida ham, bilim va mehnatga havasini uyg’otishda ham ahamiyatlidir.

Ona tili, ayniqsa, uning yozma shakli butun madaniyatimiz boyliklarini, fan-texnika

yutuqlarini avaylab saqlovchi va avloddan avlodga yetkazuvchi yagona xazinadir, ya’ni u orqali biz

milliy qadriyatlarimiz haqida ma’lumot olishimiz, bugungi fan taraqqiyoti natijasida vujudga

kelayotgan yangiliklar bilan tanishishimiz mumkin.

Demak, adabiyot ham, tarix ham, madaniyat ham-hamma meros ona tilida o’rganiladi.

Bundan tashqari, ona tilini chuqur va to’la o’rganmay turib boshqa bir chet tilini puxta o’rganish

mumkin emas, chunki o’z ona tilini bilmagan inson o’zgalar tiliga tushuna olmaydi.

Chet tilini o’rganishda esa ona tiliga qiyoslab o’rganish katta samara beradi.

Demak, biz o’zbek tili vositasida boshqa chet tillarini o’rganish imkoniyatiga ham ega

Yoshlikda olingan ilm toshga o’yilgan naqsh kabidir, deydi dono xalqimiz. Bola yoshligida

2-3 yil ichida shuncha narsani urganib, kup narsa bilib oladiki, 20 yil qunt bilan va metodik jihatdan

juda to’g’ri o’qitganda ham uning yarmicha o’rgana olmaydi. Demak, ona tilini bolaga yoshligidan

o’rgatish ham muhim ahamiyat kasb etadi.

Shuning uchun quyi sinflarda ona tili o’qitish uchun ajratilgan soatlar ko’proqdir. Ona tili

o’quvchilarni aqliy, axlokiy va estetik tarbiyada juda katta o’rin tutishi bilan maktab ta’limida

yetakchi hisoblanadi va bundan buyon ham ona tili o’qitish muhim ahamiyatga ega bo’lib qoladi.

Ayniqsa, har bir bolaning shakllanishida ona tili ulkan ahamiyatga ega. Yuksak ma’naviyatli va

madaniyatli kishini, avvalo, uning og’zaki va yozma nutqi boshqalardan ajratib turadi.

O’quvchilarning ijodiy kuchi va bilish qobiliyatini, mustaqil ishlash malakasini oshirishda ham ona

tili alohida ahamiyatga egadir.

Bundan tashqari, ona tili o’qitish o’quvchilarni g’oyaviy-siyosiy jihatdan tarbiyalashda ham

alohida o’rin tutadi.

O’quvchilar maktabga kelgunlariga qadar ham ona tilidan foydalana olish ko’nikmasiga

ma’lum darajada ega bo’ladilar. Maktab ona tili kursi esa bolalardagi ana shu ko’nikmalarni

rivojlantiradi, takomillashtiradi va adabiy til normalari tomon yo’naltiradi. Ona tili orqali har bir

o’quvchining nutq qobiliyati o’sib, so’z boyligi oshib boradi. O’quvchilar ilmiy, siyosiy, badiiy

kitoblarni o’qish bilan o’z bilim saviyalarini oshirib boradilar. Bu, albatta, til orqali amalga oshadi.

Grammatika o’qitish va nutq o’stirish bo’yicha olib borilgan ishlar o’quvchilarning fikrini tartibga

soladi, ya’ni mantiqiy fikrlashga, bilimlarini yozma va og’zaki tarzda maqsadga muvofiq ravishda

bayon etishga o’rgatadi. O’quvchi ona tilini o’rganib borib, dunyoni bilish va fikrni

shakllantirishning eng qulay vositasi bilan qurollanadi. Shubhasiz, ona tili bilan jiddiy

shug’ullangan kishi yuksak saviyali, madaniyatli bo’ladi, chunki ona tili, ayniqsa, o’quvchining aqliy

mehnat malakalarini o’stiradi.

Xulosa aytish mumkinki, ona tilini o’quvchilarga o’qitish juda katta ahamiyatga ega:

1. Ona tilini o’qitish jarayonida o’quvchilarga fonetika, leksika, morfologiya, sintaksis,

punktuasiya, uslubiyat kabi bir qator til bo’limlarining jihatlari haqida ma’lumot beriladi, ularning

o’xshash va farqli tomonlarini faxmlashga o’rgatiladi, tilning jamiyat hayotidagi ahamiyati,

taraqqiyoti haqida ma’lumot beriladi.

2. Ona tili o’qitish o’quvchilarning mantiqiy fikrlashini o’stirishga yordam beradi.

3. Ona tili o’qitish orqali o’quvchilarga so’zlarga ehtiyotkorona munosabatda bo’lish

4. Ifodali o’qishga o’rgatiladi.

5. Ona tilini o’qitish o’quvchilarning savodxonligini o’stirishga yordam beradi.

Ona tilini o’qitish kabi masuliyatli kabi vazifa pedagoglarning zimmasiga yuklatilgan ekan,

bu mas’uliyatni his qilgan holda sidqidildan, jonkuyarlik bilan xizmat qilish zarur.

Tavsiya qilinadigan adabiyotlar ro’yxati:

Barkamol avlod-O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent, “Shark” nashriyot-

matbaa konserni, 1997 yil.

Ibrohimov A., Sultonov X., Jo’rayev N. “Vatan tuyg’usi”, Toshkent, “O’zbekiston”, 1996

Musurmonova O. “Ma’naviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasi”, Toshkent, “O’qituvchi”,

G’ulomov A., Ne’matov X. Ona tili ta’limi mazmuni. Toshkent, “O’qituvchi”, 1995 yil.

5.B.To’xliyev, M.Shamsiyeva, T.Ziyodova. O’zbek tili o’qitish metodikasi. Toshkent, 2006 yil

6.I.Holmurodov. Ona tili fani bo’yicha o’quvchilarda mustaqil ishlash ko’nikmalarini

shakllantirish. «Til va adabiyot ta’limi» jurnali, 2006 yil, 2-son, 6-9-betlar.

M. Sobirova. Til ta’limida mehr-muruvvat tarbiyasi. «Pedagogik ta’lim» jurnali, 5-son,

2004 yil, 63-65-betlar

M. Sobirova. Yangi pedagogik texnologiyaning ijodiy tafakkur rivojidagi o’rni.

Talabalarni ta’lim jara-yonida mustaqil va ijodiy fikrlashga o’rgatishning pedagogik-

psixologik asoslari. Namangan, 2005 yil, 158-161-betlar

M. Sobirova. O’qitishga yangicha yondoshish hozirgi kun talabi. Olima ayollarning fan-

texnika taraqqiyotida tutgan o’rni. Respublika ilmiy-amaliy anjumani ma’ruzalari

to’plami. Toshkent, 2006 yil, 55-56-betlar.

Mavzuga doir tayanch iboralar:

yangi tahrirdagi Qonun

boshqa fanlarni o’rganish vositasi

ona tili ta’limi mazmuni

ONA TILI O’KITISH METODLARI, SHAKLLARI

TASVIRIY SAN`AT XONASINI TASHQIL ETISH VA JIHOZLASH

Hozirda tasviriy san`at darslarini davlat ta`lim standartlari talablari darajasida o`tkazish uchun uning moddiy texnikaviy asoslarini yaratish zarur. CHunki, tasviriy san`at darslarida texnika vositalari, ko`rgazmali va metodik materiallar shunchalik ko`p ishlatiladiki, ularni maxsus xonalarsiz to`plab bo`lmaydi.

Tasviriy san`atdan olib boriladigan ishlarning Hajmi va turlari Ham xilma-xildir. Maxsus xonaning zaruriyati quyidagilar bilan izoHlanadi:

– tasviriy san`at va chizmachilik darslarini yuksak metodik saviyada olib borish:

– tasviriy va amaliy san`atdan to`garak ishlarini o`tkazish;

– tasviriy va amaliy san`atdan sinfdan tashqari ishlarni (uchrashuv, tanlov, ko`rgazma, suHbat, munozara, kecha v.b.) tashkil etish;

– o`quvchilarning darsdan tashqari mustaqil ishlarini o`tkazish;

– jamoa bo`lib televidenie orqali beriladigan maxsus ko`rsatuvlarni tomosha va munozara qilish v.b.

Ayniqsa, san`at asarlarini perspektiva, rangshunoslik, yorug`soya qonunlarini, rassomlarning Hayoti va ijodini o`rganishda tasviriy san`at xonasining aHamiyati beqiyosdir. Tasviriy san`atdan ko`rgazmali qurollar Hisoblangan gipsli geometrik shakllar, gipsli rozetkalar, uy-ro`zg`or buyumlari (lagan, choynak, piyola, guldon, kapkir, bidon, qumg`on, patnis, sabzi taxta v.b.) musiqa asboblari (rubob, dutor, nay, childirma, surnay, skripka, v.b.) meva va sabzavotlar (olma, nok, beHi, qovun, tarvuz, qovoq, sabzi, piyoz, baqlajon, uzum, anor, v.b.)ning modellari, qush va Hayvonlarning (quyon, chumchuq, qaldirg`och, kabutar, qarg`a, bulbul, sa`va, to`ti, tipratikon, laylak, turna v.b.) tulumlarini saqlash va ulardan foydalanish uchun maxsus xona talab etiladi. 55-rasm.

Tasviriy san`atdan o`zbek va chet el rassomlari, xalq amaliy san`ati va me`morchilik asarlarining reproduksiyalari, rangshunoslik, yorug`-soya va perspektiva qonunlariga oid chizish va bo`yash usullarini ko`rsatuvchi jadvallar borki, ulardan unumli foydalanish ko`p jiHatdan maxsus xonaga bog`liqdir.

Ma`lumki, tasviriy san`at mashg`ulotlarini dastur talablari darajasida o`tkazish, rasm chizish uchun molbert yoki moslamali parta, natura qo`yish uchun taglik, naturani sun`iy ravishda yorug`lantiruvchi asboblar kerak bo`ladi. Tasviriy san`at xonasi bo`lmagan taqdirda bu ko`rsatilgan ko`rgazma va texnika vositalarini (mavzuga taaluqli bo`lganlarini albatta) o`quvchi sinfdan-sinfga ko`tarib yurishiga to`g`ri keladi. Bu ishlar esa ma`lum qiyinchiliklar bilan bog`liq bo`lganligi sababli ularni amalga oshirib bo`lmaydi. Natijada, mashg`ulotlarning ko`pchiligi ko`rgazmaliliksiz o`tiladi va u dastur talablariga javob bermaydi. Hozirda, boshqa fanlar qatori tasviriy san`at darslarini texnika vositalarisiz tasavvur etib bo`lmaydi. CHunki, san`atshunoslik asoslari kursini o`tishda ko`plab slayda, diopozitiv, diafilm, kinofilmlar namoyish etish kerak. Maktablarni yoppasiga kompyuterlashtirish amalga oshirilayotgan bir davrda maxsus xonaning bo`lishi yanada oydinlashadi. Mana shuning uchun Ham Hozirda tasviriy san`at predmetining o`qitilishini talablar darajasiga ko`tarish uchun Har bir maktabda bu fandan maxsus xona bo`lish shart.

Hali ko`pchilik maktablarimizda maxsus xonalar tashkil etilmagan, tashkil etilganlari esa zamon talablari asosida jiHozlanmagan.

O`qituvchilar maxsus xonani tashkil etishda ota-onalar, faollar, jamoatchilik, Hayriya tashkilotlar yordamiga tayanmaydilar, meHnat o`qituvchisi bilan Hamkorlikni ravo ko`rmaydilar.

Ma`lumki, maxsus xonalarda tasviriy san`at darslari, to`garak mashg`ulotlari asosiy o`rinni egallaydi. SHunga qaramasdan, ba`zi bir o`qituvchilar mashg`ulot jarayonini takomillashtirishda, uning samaradorligini oshirishda xonaning katta imkoniyatlaridan yaxshi foydalana olmaydilar. Masalan, o`quvchilar darsga kirganlarida qo`yiladigan natura, texnika vositalari orqali ko`rsatiladigan ko`rgazmalar, reproduksiyalar tayyor Holda keltirib qo`yilmaydi, sinfni qorong`ilashtiruvchi shtorlar, texnika vositalari avtomatik ravishda emas, qo`l bilan boshqariladi.

Ba`zi bir o`qituvchilar, ta`lim va tarbiyadagi imkoniyatlaridan samarali foydalanishda san`atga oid kitoblar, broshyura, albom, diafilm, diapozitiv, san`at asarlari reproduksiyalarining roli kattaligini tushunib etmaydilar yoki tushunib etsalar qam unga etarlicha e`tibor bermaydilar. Tajribali o`qituvchilar esa ko`rgazmali qurollar uchun shkaf va stol ostlarida aloHida-aloHida o`rinlar ajratadilar va ulardan maqsadga muvofiq foydalanadilar. Ko`rgazmalar xonada shunday joylashtiriladiki, o`qituvchi ishlatish vaqti kelganda Har qanday sharoitda xoHlagan ko`rgazmasini Hech qiynalmasdan bir zumdayoq topa oladi. YAna shuni Ham qayd qilish lozimki, bu ko`rgazmali qurollarning doimo toza va bejirim bo`lishiga Harakat qiladilar. Ishdan chiqqan yoki shikastlangan ko`rgazmalar bolalar yordamida yaroqli Holga keltirib qo`yiladi.

SHuningdek, o`quvchilar tasviriy san`at mashg`ulotlarining qiziqarli va sermazmun bo`lishi uchun xonaning maxsus shkaflarida guash, akvarel bo`yoqlar, flomaster, pastel, ugol, sangina sous, rangli tushlar, plastilin, rangli qog`ozlar, gazlama parchalari, sabzavot va meva urug`lari, Haykaltaroshlik uchun maxsus loy, tabiiy materiallarni saqlaydilar. Ko`rgazmali qurollarni yig`ishda (reproduksiyalar, otkritkalar, turmushda qo`llaniladigan buyumlar, uy-ro`zg`or buyumlari, musiqa asboblari, v.b. ) bolalar kuchidan unumli foydalanadilar.

Xona jiHozlari, ko`rgazmali qurollarni yig`ishda turli-tuman, tadbirlarni o`tkazishda bolalarning kuchidan etarlicha foydalana olmaslik olib borilayotgan ishlarning to`laqonli va sermazmun bo`lishiga imkon bermaydi. SHu narsa aniqki, bola qilgan meHnatining samarasidan zavqlansagina uning qadriga etadi. SHuning uchun Ham xonadagi Hamma ishlarga bolalarni jalb qilish va ularning sevimli joyiga aylanishiga erishish lozim.

Bizda texnika vositalarining etarli miqdorda ishlab chiqarilmaganligi, qolaversa, ulardan foydalanishga oid o`zbek tilida aniq bir metodik qo`llanma va tavsiyalarning yo`qligi, ta`lim jarayoniga salbiy ta`sir ko`rsatmoqda.

Tasviriy san`at xonasida to`garak ishlari mashg`ulotlarini oddiy stol yoki partada olib borish mumkin emas. SHunga qaramasdan, ko`pchilik tasviriy san`at xonalarida bunday jiHozlar yo`q.

Tasviriy san`at darslari molbert, planshet va tagliklar, yorug`lantiruvchi asboblar, safit, shkaf va boshqa shu kabi o`quv jiHozlari bo`lishini talab etadi. 56-rasm.

Xonada ish joyini shunday tashkil etish kerakki, darsdan tashqari vaqtlarda mustaqil ravishda rasm ishlash maqsadida xonaga kirgan Har bir o`quvchi, u erda o`zi uchun tegishli sharoitni His etsin.

Yuqorida ta`kidlab aytganimizdek, tasviriy san`at xonasida darsdan tashqari ishlar katta o`rinni egallaydi. Bular tanlov va ko`rgazmalar, ma`ruza va suHbatlar, san`at Haftaliklari va kechalar, uchrashuv va olimpiadalar o`tkazish, devoriy gazetalar chiqarish, albomlar tayyorlash, markalar yig`ish va boshqalardir. Bu ishlar xonada muntazam ravishda o`tkazilib turgan taqdirdagina samarali natijalarni kutish mumkin, xonani maktabda estetik tarbiya markaziga aylantirsa bo`ladi.

SHunday ekan, tasviriy san`at xonalariga qanday talablar qo`yiladi, uning faoliyati qanday tashkil etiladi, degan savol tug`iladi. Xonani tashkil etish uchun avvalo, kengroq va oftob nuri tushmaydigan xona tanlanadi. YUqorida qayd qilganimizdek, tasviriy san`at xonasini talablar darajasida jiHozlash uchun kerak bo`ladigan o`quv qurollari va jiHozlar etarli bo`lishiga erishish zarur. Masalan, texnika vositalari, natura uchun taglik, rasm chizish uchun maxsus molbert, loy va bo`yoqlar bilan ishlangan ishlarni quritish uchun etajerkalar, naturani yorug`lantiruvchi asboblar, suvni tez-tez tozalab turish uchun chelaklar shular jumlasidandir. Maxsus xona uchun joy tanlash yoki ajratish Haqida gap borganda, natura va metodik fond uchun uning yonida kichik bir xona bo`lishiga e`tibor bermoq lozim. SHuningdek, xonada suv krani bo`lishi Ham shart, chunki bolalar bo`yoq bilan ishlash darslarida ifloslangan suvni tez-tez tozalab turishlari kerak bo`ladi.

Xonaning jiHozlari Haqida gap borganda shuni Ham qayd qilish lozimki, derazalarga albatta oq pardalar tutilishi va ular derazaning butun yuzasini egallashi lozim. Pardalar sinf derazalaridan to`g`ri tushadigan quyosh yorug`ligini to`sadi. Bu esa chizish uchun qo`yilgan naturada yorug`soyani ish davomida kechgacha bir xil saqlanishiga imkon beradi.

Xonada texnika vositalarining bor-yo`qligidan qat`iy nazar, katta to`q rangdagi pardalarning (shtor) bo`lishi Ham shart. U naturaga qarab rasm chizish mashg`ulotlarida juda zarur bo`ladi. CHunki, darsda naturaga yorug`lik faqat birgina manbadan tushishi talab etiladi. Yorug`lik ikki va undan ortiq manbadan tushgan taqdirda soyalar soni Ham shuncha bo`ladi. Natijada birinchi manba yorug`ligiga qarashli soyani ikkinchi manba yorug`ligi yo`qotib, yorug`lantirib yuboradi va soyalar butunlay ko`rinmay qoladi.

Naturaning o`ziga qarab rasm ishlashda iloji boricha uni tabiiy kunduzgi yorug`likda ishlash lozim. Kechki payt chizish lozim bo`lib qolgan taqdirda natura lyuminetsentli lampalar orqali yorug`lantiriladi. Oddiy lampochkalar orqali yorug`lantirilganda u natura ranglariga ta`sir ko`rsatib, ularni o`zgartirib yuboradi, ya`ni naturaning Haqiqiy rangi buziladi.

Naturaning o`ziga qarab rasm chizish mashg`ulotlarida sinfni normal yorug`lantirish imkoni bo`lmagan taqdirda (ayniqsa Havo bulutli paytlar yoki kechqurun) naturani yorug`lantirish maqsadida maxsus yorug`lantiruvchi asboblardan foydalaniladi. U safit deb yuritiladi. Naturani to`g`ri yorug`lantirish orqali undagi yorug`, soya, yarimsoya, refleks, blik kabilar bolalarda aniq va ravshan ko`rinadi. Bunday yorug`lantiruvchi asboblar lampochka, yorug`lik qaytaruvchi va oyoqlardan tashkil topgan bo`lib, ularning oyog`ini yog`ochdan, shuningdek, metalldan oson tayyorlash mumkin. Bunday asboblarni usta yoki o`qituvchilarning o`zlari tayyorlaganlarida, uning lampochka o`rnatiladigan qismining rasmda ko`rsatilganidek vertikal va gorizontal bo`yicha bemalol Harakat qiladigan bo`lishiga e`tibor berish lozim.

Narsaning o`ziga qarab rasm chizish darslari uchun tagliklar kerak bo`ladi. Odatda ularning bir necha xillari ishlatiladi. Ko`p tarqalgan turlari bu oyoqli va devorga osiladiganlari Hisoblanadi. U ikki gorizontal va vertikal Holatdagi planshetlardan iborat bo`lib, ular o`zaro oshiq-moshiq bilan maHkamlanadilar.

Bunday tagliklar, asosan doska oldiga natura qo`yish uchun mo`ljallanadi. Bunday tagliklarning gorizontal qismi naturani qo`yish, vertikal qismi esa fonga mo`ljallangan drapirovkalarga xizmat qiladi.

Ma`lumki, naturani bir erga qo`yish etarli emas. Natura o`quvchining ufq chizig`idan pastga o`rnatilishi sababli Hammaga bir xil ko`rinmaydi. SHuning uchun natura partalar orasiga Ham qo`yiladi. Bunday sharoitda oyoqli tagliklarni ishlatish lozim bo`ladi. Oyoqli tagliklar polga qo`yish uchun mo`ljallab yasaladi. YAsalish jiHatdan juda sodda bo`lgan oyoqli taglik oddiy taburetkaning oyog`ini 20-25 sm.ga uzaytirish va fon uchun vertikal planshetni uning ustki tomoniga maHkamlash orqali Hosil qilinadi. Bunday tagliklardan faqat partalararo natura qo`yishda foydalaniladi. Darslar maxsus xonada o`tkazilmaydigan maktablarda bunday tagliklardan foydalanib bo`lmaydi. Ikkala turdagi tagliklarni Ham yog`ochdan, shuningdek, metalldan maktab ustaxonalarida osonlik bilan yasash mumkin.

Quyidagi jiHozlarni tasviriy san`at xonasida bo`lishi maqsadga muvofiq deb Hisoblanadi.

1.Maxsus sinf doskasi (oddiy, magnitli v.b.) 2. Ko`rgazmali qurollar uchun shkaflar. 3.O`qituvchi va o`quvchilar uchun maxsus mebellar.

4.Bolalar ishlangan rasm va Haykallarni quritish uchun stelajlar.
5.Loydan ishlangan Haykallarni pishirish uchun mufel pechi.
6.Dioproektor, filmoskop, epidiaskop, televizor, video, magnitafon, kompyuter, fotoapparat v.b. 7.Diapozitiv, epipproeksiya, diafilmlarni namoyish etish uchun ekran. 8. Texnika vositalarini o`rnatish uchun taglik. 9.Sinf xonasini qorong`ilatish uchun kerak bo`ladigan pardalar. 10.Naturani yorug`lantiruvchi safitlar. 11. Haykal ishlash uchun tagiga linoleum qoplangan planshetlar. 12. Toza suv uchun chelak. 13. Mo`yqalamni bo`yoqdan tozalash uchun ishlatiladigan chelak. 14. Har bir o`quvchi uchun suv idish. 15. Oq va rangli bo`rlar. 16. Haykaltaroshlik ishlari uchun katta Hajmli idishda loy.

Xona uchun natura fondi va san`at asarlari reproduksiyalarini to`plashga o`quvchilarni, molbert natura uchun tagliklar, yorug`lantiruvchi asboblar, shkaf va stend tayyorlashga, texnika vositalarini sotib olishga esa Hayriya tashkilotlar va ota-onalarni jalb qilish yaxshi natijalar beradi. Natura fondida turmushda qo`llaniladigan asbob va uskunalar katta o`rinni egallaydi. Ular lagan, tovoq, qoshiq, choynak, piyola, kosa, kapkir, sabzi taxta, cho`mich, kastryul, guldon, tarelka, patnis, musiqa asboblaridan-doira, childirma, rubob, dutor, g`ijjak, tor, skripka, nay, sport buyumlaridan – futbol to`pi, tennis raketkasi, ko`tariladigan toshlar-gantel, shaxmat doskasi v.b. shular jumlasidandir.

Turmushga yaroqsiz (singan yoki chekkasi uchgan) buyumlardan natura sifatida foydalanish mumkin. Bu buyumlar bolalar yordamida natura fondi uchun yig`iladi. Ular ishlatilmay yotganligi sababli iflos va ko`rimsiz bo`ladi. Natura uchun ularni bunday Holda qo`yish yaramaydi. Iflos buyumlarni tozalattirish va ishga yaroqli ko`rinishga keltirib qo`yish lozim.

Tasviriy san`at asarlarining reproduksiyalari va otkritkalari Haqida Ham ana shunday fikrlarni bildirish mumkin.

Ma`lumki, ko`plab jurnallarda tasviriy san`atga oid rangli reproduksiyalar beriladi. Ularni yig`ishga o`quvchilar kuchidan dars va darsdan tashqari vaqtlarda foydalanish mumkin. San`at asarlari reproduksiyalari va otkritkalarini yig`ishga o`qituvchi jiddiy va maqsadga muvofiq Holda yondoshgandagina yaxshi natijalar olishi mumkin. Bunday namunalarni ma`lum mavzu asosida yig`dirish va ularni albomga yopishtirish, unga baHo qo`yish, olib borilayotgan (surat tagiga uning muallifi nomini yozib qo`yiladi) tadbirning samarali bo`lishiga olib keladi.

Tasviriy san`at xonasini maqsadga muvofiq tashkil etishda uning badiiy bezagi aloHida aHamiyat kasb etadi. Xonaning badiiy bezagi deganda avvalo, xona jiHozlarini joy-joyiga qo`yish, buyumlarni, xona devorlarini tegishli ranglarga bo`yash Ham nazarda tutiladi. SHuningdek, xonaning badiiy bezagi uning to`g`ri yorug`lantirilishi bilan Ham bog`liqdir. Badiiy jiHatdan to`g`ri bezalgan xona o`quvchilarning ruHiyatiga ta`sir etib, ularda iliq kayfiyat Hosil qiladi, tez toliqtirmaydi, tasviriy faoliyatlarga samarali ta`sir ko`rsatadi. Ba`zi o`qituvchilar tasviriy san`at xonasini jiHozlashda unga ortiqcha e`tibor berib yuboradilar. Hattoki, o`quvchilarning chizmachilikdan chizmalarini, bolalar rasmlarining ko`rgazmalarini, turli ko`rgazmali qurollarni, san`at asarlari reproduksiyalarini devorlarga osib qo`yishadi. Geometrik va gipsli shakllar, qush tulumlari va meva sabzavotlarning mulyajlarini ochiq saqlashadi, turli lozung va chaqiriqlar Ham bo`ladi. Xonaning yuqori qismini buyuk rassomlarning portretlari bilan to`lg`azib tashlash Hollari Ham tez-tez uchrab turadi. Hattoki shunday Hollar Ham bo`ladiki, xona devorlarida bo`sh joy qolmaydi. Bu yo`sinda bezatishning zarari shundaki, xonada turli-tuman qurollar, ko`rgazmali materiallarning ko`pligi, ularning ranglari xonaga kirgan o`quvchi ruHiyatiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Natijada, o`quvchi o`zini sinfda siqilib qolayotgandek His qiladi va xonadan tezroq chiqib ketishga Harakat qiladi.

Ba`zan, xonalar uning jiHozi va badiiy bezagi yillab o`zgarmay turaveradi. Natijada, ular o`quvchilarni me`dasiga tegadi va ularni mutlaqo qiziqtirmay qo`yadi. Natijada bu erdan bolalar yangi ma`lumot va yangi taassurotlar ololmaydilar.

Xonaning devorlarini tinch, sokin ranglar bilan bo`yash maqsadga muvofiqdir. CHunki, keskin va yorqin ranglar bolalarni tez toliqtiradi. SHuningdek, xonadagi eshik, deraza, pol, shift, doska kabilarning ranglarini Ham xonaning umumiy rang gammasiga bo`ysundirish lozim. Ular bir-birlaridan och-to`qligi bilan, rang tusi, to`yimliligi bilan keskin farq qilmagani ma`qul. Xona devorlarida turli-tuman, umuman, rang-barang ko`rgazmalarning bo`lishi dars jarayonida ba`zi bolalarning e`tiborini o`ziga tortadi. Natijada, bola chalg`iydi, unga o`qituvchining nutqi e`tibordan qoladi. Bular Hammasi xonada olib boriladigan ta`lim-tarbiyaviy ishlarga salbiy ta`sir ko`rsatadi.

SHuning uchun Ham tasviriy san`at xonasida ortiqcha narsalarning bo`lmasligi, sinfda mashHur rassomlardan birontasining portreti, texnika vositalari (u Ham usti yopiq Holda), tuvakli gullarni sinf burchagining bo`lishligi etarlidir. Ko`rgazmali qurollar esa maxsus shkaflarda (o`quvchilarni ko`zi tushmaydigan joyda) saqlanishi lozim. Turli xil ko`rgazma, fotostend va e`lonlar, diplom va yorliqlarni maktab yo`lagiga (tasviriy san`at xonasiga yaqin joyga) o`rnatish maqsadga muvofiqdir.

Maktabda tasviriy san`at xonasi ko`rgazmali qurollar, texnika vositalari va boshqa jiHozlar saqlanadigan, ta`lim-tarbiya ishlari olib boriladigan madaniyat o`chog`idir.

YUqorida qayd qilib o`tganimizdek, xonaning tashkiliy, o`quv-metodik, tarbiyaviy ishlari shunchalik ko`p va turli-tumanki, ularni faqat reja asosida olib borgandagina yaxshi natijalarga erishish mumkin. Rejada tadbirning mazmuni, o`tkaziladigan vaqti, unga javobgar shaxslar, tadbirning o`tkazilishi, ish tartibi uchun joylar ajratilgan bo`ladi. O`qituvchida bunday rejaning tayyorlanmaganligi tasviriy san`atdan xonada olib boriladigan ishlarining chala-chulpa, pala-partish, tartibsiz bo`lishiga olib keladi. Hattoki, ba`zi muHim ishlar o`qituvchining e`tiboridan butunlay tushib qolishi Ham mumkin. SHuningdek, rejaning bo`lmasligi tadbirlarning epizodik xarakterda bo`lishiga olib keladi. CHunki, uni o`tkazishga ajratilgan vaqt niHoyatda chegaralangan bo`ladi va natijada ish sifati pasayadi, ular bolalarda yaxshi taassurot qoldirmaydi. Quyida tasviriy san`at xonasida olib boriladigan ish rejaning namunasi berilgan.

o`tmaganligi Haqida belgi