Ona tili bayrami
Xalqaro ona tili kunining mazmun-mohiyatida har bir xalqning o‘z milliy tafakkuri, ma’naviyati, ruhiyatining o‘zagini tashkil etadigan tilga alohida muhabbatning belgisi o‘z aksini topadi. Mazkur kun ona tili bayrami sifatida nishonlanar ekan, bu bayram munosabati bilan har bir insonning o‘z Vatani va o‘z tiliga bo‘lgan muhabbati, unga bo‘lgan ehtiromi, qadrlash tuyg‘ulari yangilanadi.
Ona tili bayrami
Bugungi sanada: 3 ta
Bugungi sanada: 3 ta
Bugungi sanada: 6 ta
BUGUN: 27-Yanvar, 2023-yil. Juma
21fevral – xalqaro ona tili kuni
21 FEVRAL – XALQARO ONA TILI KUNI
YUNESKO tashkiloti tomonidan 21 fevral – “Xalqaro ona tili kuni” deb e’lon qilingan. Mazkur sana 2001 yildan buyon xalqaro miqyosda keng nishonlanib kelinmoqda.
Xalqaro ona tili kunining mazmun-mohiyatida har bir xalqning o‘z milliy tafakkuri, ma’naviyati, ruhiyatining o‘zagini tashkil etadigan tilga alohida muhabbatning belgisi o‘z aksini topadi. Mazkur kun ona tili bayrami sifatida nishonlanar ekan, bu bayram munosabati bilan har bir insonning o‘z Vatani va o‘z tiliga bo‘lgan muhabbati, unga bo‘lgan ehtiromi, qadrlash tuyg‘ulari yangilanadi.
XALQARO TILLAR — turli davlatlar xalqlarining aloqa vositasi bo‘lib xizmat qiladigan tillar. Tabiiy tillarga va suniy tillarga bo’linadi. Tabiiy Xalqaro tilning xalqarolik vazifasi aniq bo‘lsa-da, milliy yoki qabilaviy tillardan foydalanishga nisbatan ikkinchi darajali hisoblanadi. Sun’iy Xalqaro tilning xalqarolik vazifasi birlamchi hisoblansa-da, ular har doim ham ro‘yobga chiqmagan, chunki bunday tillarning hammasi ham millatlararo aloqa-aralashuv amaliyotida qo‘llanavermagan. Tabiiy Xalqoro til qadimda va o‘rta asrlarda mintaqaviy xarakterga ega bo‘lgan (ularning qo‘llanishi muayyan mintaqa, hudud bilan chegaralangan). Chunonchi, Qadimiy Sharq xalqlarida aloqa vositasi sifatida xitoy tili (ieroglifik shaklda), G‘arbiy Osiyoning qadimiy davlatlarida turli davrlarda shumer,akkad va oromiy tillari qo’llangan.Yunon tili ellinistik dunyoning, lotin tili esa turli tillarda so‘zlashuvchi Rim imperiyasining umumiy tili bo‘lgan. O‘rta asrlarga kelib Yaqin Sharq hududida arab va fors tillari, slavyan mamlakatlarida esa qadimiy slavyan tili Xalqoro til vazifasida qo’llana boshlagan. Yangi davrda, ma’lum ob’ektiv sabablar tufayli avvaldan saqlanib qolgan mintaqaviy Xalqoro til guruhi bilan bir qatorda dunyo miqyosida qo‘llanuvchi Xalqaro til (jahon tillari) ham paydo bo‘ldi. U yoki bu tilning Xalqaro til darajasiga ko‘tarilishi estralingvistik (siyosiy, iqtisodiy va madaniy) va lingvistik (til funksional tizimlarining rivojlanganligi, sohaviy terminologiyalarning mavjudligi va boshqa) omillar yig’indisi bilan belgilanadi. Jahon tillari soni tobora ortib bormoqda. 18-asrdan so‘ng («fransuz tili umumiy til bo‘lgan asr» deb ham nomlanadi) asta-sekin ingliz va nemis tillari, 20-asrdan esa rus va boshqa bir qancha tillar jahon miqyosida qo‘llana boshladi. Xalqaro tilning xalqaroligi ularning xalqaro tashkilotlar yoki konferensiyalarning (BMT, YuNESKO) «rasmiy» yoki «ishchi» tili sifatida tan olinishi tufayli ushbu maqomda yuridik jihatdan mustahkamlanishi bilan belgilanadi (masalan, ingliz, arab, ispan, xitoy, rus, fransuz tillari BMTning rasmiy va ishchi tiilari hisoblanadi).
Xalqaro tilni ko‘p millatli davlat ichida qo‘llanuvchi, millatlararo aloqa vositasi hisoblanuvchi tillardan farqlash kerak. Ba’zi tillar ham xalqaro, ham millatlararo til sifatida qo‘llanishi mumkin (masalan, rus va xitoy tillari). Sun’iy Xalqaro til deganda aloqa-aralashuv uchun maxsus shakllantirilgan yasama kommunikativ tizimlar tushuniladi.Lotin tilining xalqarolik vazifasi susayishi munosabati bilan 17-asrdan boshlab sun’iy tillarning ko‘plab loyihalari paydo bo‘la boshladi. 1629 yilda fransuz faylasufi R.Dekart lingvoloyihalash nazariyasiga asos soldi. 17—19-asrlarda sun’iy tillarni yaratuvchilar ko‘pincha tabiiy tillarni nomukammal tillar sifatila tanqid qilib, sun’iy tillarni tabiiy tillarga almashtirilishi zarur bo’lgan universal tillar deb baholaganlar. 18-asr o‘rtalarida xalqaro aloqaniing maxsuslashgan vositasi hisoblangan va tabiiy tillar bilan yonma-yon mavjud bo‘lgan sun’iy tilning yordamchilik, vositachilik xususiyati haqida tasavvur shakllandi. 1879 yilda yaratilgan volapyuk ham og‘zaki, ham badiiy ijod sohasidagi aloqa doirasida qo‘llangan dastlabki sun’iy tildir. 1884—89 yillarda volapyuk tarafdorlarining 3 ta xalqaro konferensiyasi o‘tkazilgan,unda dunyoning turli mamlakatlarida bir necha o‘nlab gazeta va jurnallar nashr etilgan bo‘lsa-da, bu harakatlar uzoq davom etmadi. Faqat esperantogina(1887 yilda yaratilgan) keng ommalashib, unda ko‘p kishilar so‘zlashadigan bo‘ldi. Shunday bo‘lsa-da, esperanto har doim tor doiralagi yordamchi, ikkilamchi til syfatida qo‘llangan. Sun’iy tillardan ido (1907), oksidental (1921 — 22) va interlingva (1951) ham u qadar muvaffaqiyat qozonmay, tor kommunikativ doirada qo‘llanib kelmoqda. Lekin mazkur suniy Xalqaro tilning barchasi g‘arbiy tillar materiallari negizida shakllangan bo‘lib, sharq tillari uchun begona hisoblanadi.
Ona tili bayrami
21-oktabr–Oʻzbek tili bayrami kuni!
Til – davlat timsoli, mulki, ruhi, millatning madaniy va maʼnaviy boyligi, xalqning madaniyati, urf-odati, uning turmush tarzi, tarixidir.
1989-yilning 21-oktabr kuni Vatanimizda davlat tilining huquqiy asoslarini belgilash boʻyicha “Davlat tili toʻgʻrisida”gi Qonun qabul qilinib, unga koʻra Oʻzbek tiliga — Davlat tili maqomi berildi.
“Oʻzbek tili bayrami kunini belgilash toʻgʻrisida” 2020-yil 10-aprelda qabul qilingan Oʻzbekiston Respublikasi Qonunining (OʻRQ-615-son) 1-moddasi bilan 21-oktabr sanasi Oʻzbek tili bayrami kuni etib belgilandi.
Shu munosabat bilan Toshkent moliya instituti qoʻshma fakultetining professor-oʻqituvchilari, 4–bosqich talabalari ishtirokida poytaxtimizning soʻlim maskani – Adiblar xiyobonida bayramona tadbir tashkil etildi.
Mazkur adabiy kecha avvalida turkiy adabiyot dunyosida oʻzining bitmas-tugamas badiiy merosi bilan katta iz qoldirgan, tom maʼnoda oʻzbek tili shakllanishida ulkan hissasini qoʻshgan buyuk mutafakkir, davlat arbobi, shoir, turkiy tildagi ilk “Xamsa” muallifi Mir Alisher Navoiyning xotirasi yod etildi.
Tadbir davomida oʻzbek tilining tarixi, uning oʻziga xos xususiyatlari muhokama qilindi, qiziqarli faktlar berildi.
Ona tili bayrami
“O‘zbek tilini rivojlantirish bo‘yicha belgilab olgan vazifalarimizni izchil davom ettirishimiz lozim” – Shavkat Mirziyoyev
Prezident 21 oktyabr – O‘zbek tili bayrami munosabati bilan O‘zbekiston xalqiga tabrik yo‘lladi.
Muhtaram vatandoshlar!
Avvalo, Siz, azizlarni bugungi qutlug‘ ayyom – O‘zbek tili bayrami bilan chin qalbimdan samimiy muborakbod etaman.
Inson uchun kindik qoni tomgan Vatani, dunyoga keltirib voyaga yetkazgan ota-onasi qanchalik aziz va mukarram bo‘lsa, uning o‘zligi va ma’naviy olamini belgilaydigan ona tili ham shunchalik qadrli va mo‘tabardir.
Qadim turkiy tilimizni ilk bor ilmiy asosda tadqiq etgan buyuk alloma Mahmud Koshg‘ariyning: “Erdam boshi tildur”, ya’ni “Barcha ezguliklar tildan boshlanur”, degan so‘zlarida teran haqiqat mujassam. Darhaqiqat, odamzot qalbidagi jamiki olijanob fazilatlar ona tilining betakror mo‘jizasi, sehri va jozibasi bilan kamolga yetadi.
Xalqimiz tafakkurining tiniq ko‘zgusi bo‘lgan bu bebaho xazinani asrab-avaylash va rivojlantirish bugungi kundagi eng sharafli vazifalarimizdan biridir.
Ulug‘ mutafakkir Mir Alisher Navoiy bobomizning: “Tilga e’tibor – elga e’tibor”, degan dono o‘gitlariga amal qilgan holda, yurtimizda til masalasida olib borilayotgan davlat siyosati inson qadrini ulug‘lashga qaratilgan tub islohotlarimizga har tomonlama uyg‘un va hamohangdir.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda o‘zbek tilini rivojlantirish, uning hayotimizdagi o‘rni va ta’sirini oshirish borasida yangi bosqich boshlandi, desak, ayni haqiqat bo‘ladi.
Xususan, 21 oktabr – O‘zbek tili bayrami kuni deb belgilangani unutilmas, tarixiy voqeaga aylandi. Davlat tilining nufuzi va maqomini yuksaltirishga qaratilgan farmon va qarorlar, me’yoriy hujjatlar qabul qilindi. Ushbu yo‘nalishda 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan konsepsiya va alohida dastur hayotga joriy etilmoqda.
Bu haqda gapirganda, yaqinda qabul qilingan tegishli qonunlarga asosan reklama va targ‘ibot materiallarini davlat tilida e’lon qilish tartiblari hamda davlat fuqarolik xizmatiga qabul qilishda o‘zbek tilini bilish darajasi bo‘yicha aniq talablar belgilanganini ta’kidlash lozim.
Vazirlar Mahkamasi tarkibida Ma’naviyat va davlat tilini rivojlantirish masalalari departamentining faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Markazda va joylarda davlat tilini o‘rgatish kurslari ish olib bormoqda.
Qisqa vaqt ichida besh jildlik “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”, o‘ndan ortiq sohaga oid atamalar lug‘atlari, o‘ttiz jildlik “Istiqlol davri o‘zbek navoiyshunosligi” tadqiqotlar majmuasi yaratildi.
Shu kunlarda ona tilimizda “Turkiy adabiyot durdonalari” nomli yuz jildlik muhtasham to‘plam nashrdan chiqayotgani, faol va iste’dodli yoshlarimizning sa’y-harakatlari bilan internet tarmog‘idagi o‘zbekcha ma’lumotlar elektron bazasi boyitib borilayotgani quvonarli hol, albatta.
O‘zbek mumtoz va zamonaviy adabiyotining sara namunalari xorijiy tillarga tarjima qilinib, chet ellik kitobxonlarning ham e’tiborini qozonmoqda. Iste’dodli olim va ijodkorlarimiz qalamiga mansub ilmiy va badiiy asarlar nufuzli xalqaro mukofotlarga sazovor bo‘lmoqda.
Xorijiy davlatlar o‘quvchilari o‘rtasida O‘zbek tili va adabiyoti xalqaro olimpiadasini o‘tkazish yo‘lga qo‘yilgani ham ona tilimizni keng targ‘ib qilishga xizmat qilmoqda.
Bugungi kunda jahon miqyosida 50 millionga yaqin kishi o‘zbek tilida so‘zlashmoqda. Ko‘plab mamlakatlarda bu go‘zal va jozibali til katta ishtiyoq bilan o‘rganilmoqda.
Ayni paytda, mamlakatimizda istiqomat qilayotgan turli millat va elatlarning tili, madaniyati va qadriyatlarini asrab-avaylash hamda rivojlantirishga muhim ahamiyat qaratilmoqda. Biz bu yo‘nalishda olib borayotgan ishlarimizni kelgusida ham izchil davom ettiramiz.
Hurmatli do‘stlar!
Hammamizga ayonki, ko‘p millatli xalqimizni yuksak ma’rifatli jamiyat barpo etishdek ezgu maqsad yo‘lida jipslashtirish, yurtdoshlarimiz qalbiga yagona Vatan, umumiy farovon kelajak tuyg‘usini singdirishda o‘zbek tili birlashtiruvchi ahamiyatga egadir.
Shu bois, Yangi O‘zbekistonni har tomonlama taraqqiy ettirish, Uchinchi yuksalish davri poydevorini yaratishga qaratilgan tarixiy islohotlar jarayonida o‘zbek tilini rivojlantirish bo‘yicha belgilab olgan vazifalarimizni izchil davom ettirishimiz lozim.
Bugungi kunda yoshlarimizning dunyoqarashi, odob-axloqi va nutq madaniyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan illatlar, ayniqsa, turli elektron vositalar orqali tobora kuchayib borayotgan ma’naviy tahdidlarga qarshi ma’rifat va ilm bilan samarali kurash olib borish hayotiy zaruratga aylangan.
Bu borada axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining tilini o‘zbekchalashtirish, butunjahon Internet tarmog‘idagi milliy segmentni yanada boyitish, o‘zbek va xorijiy tillar bo‘yicha lug‘at va so‘zlashgichlarning yangi avlodini yaratish kechiktirib bo‘lmas vazifalarimiz sirasiga kiradi.
Jahon taraqqiyoti yutuqlari va qimmatli manbalarni o‘zbek tiliga tarjima qilish orqali ona tilimizni ilm-fan va innovatsiyalar tili sifatida rivojlantirish uchun mustahkam zamin yaratishimiz zarur.
Shu ma’noda, XX asr boshida yashab ijod qilgan, o‘zbek, arab, fors, hind, turk va rus tillaridagi so‘zlarni o‘z ichiga olgan bebaho lug‘at kitobini yaratgan ma’rifatparvar bobomiz Ishoqxon Ibratning: “Bizning yoshlar albatta boshqa tilni bilish uchun sa’y-harakat qilsinlar, lekin avval o‘z ona tilini ko‘zlariga to‘tiyo qilib, ehtirom ko‘rsatsinlar. Zero, o‘z tiliga sadoqat – bu Vataniy ishdir”, degan hikmatli so‘zlari biz uchun muhim dasturilamal, hayot yo‘limizni yoritadigan mayoq bo‘lib xizmat qilishi kerak.
Fursatdan foydalanib, milliy o‘zligimiz va g‘ururimiz timsoli bo‘lgan ona tilimizni asrab-avaylash va rivojlantirishdek sharafli ishga munosib hissa qo‘shib kelayotgan barcha fidoyi vatandoshlarimizga chin qalbdan minnatdorlik bildiraman.
Aziz yurtdoshlar!
Sizlarni yana bir bor O‘zbek tili bayrami bilan samimiy qutlab, barchangizga mustahkam salomatlik, oilangizga qut-baraka, tinchlik va omonlik tilayman.
Ona tilimizning so‘nmas ziyosi ongu tafakkurimiz, qalblarimizni hamisha yoritib tursin!
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
ICHKI ISHLAR VAZIRLIGI
21 oktyabr — O‘zbek tili bayrami munosib nishonlandi
21-oktyabr – O‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilganligining 33 yilligi munosabati bilan poytaxtimizdagi O‘zbekiston Milliy bog‘ida buyuk shoir va mutafakkir, ona tilimizning jonkuyari, hazrat Alisher Navoiy haykali poyiga gulchambar qo‘yish marosimi bo‘lib o‘tdi.
Tadbirda barcha vazirlik va tashkilotlar qatorida Ichki ishlar vazirligining masʼul xodimlari ishtirok etdi.
IIV Alohida namunali-ko‘rgazmali orkestri ijrosida kuy-qo‘shiqlar tinglandi.
Shuningdek, tadbir ishtirokchilari Adiblar xiyobonida barpo etilgan buyuk maʼrifatparvar bobokalonlarimiz xotirasiga bag‘ishlangan yodgorlik majmualarini ziyorat qilib, ularning ona-tilimizga qo‘shgan hissalari haqida suhbatlashildi.
Shundan so‘ng, Turkiston sanʼat saroyida tashkil etilgan tantanali tadbirda ona-tilimiz davlat tili sifatida tasdiqlanganligining 33 yilligi munosabati bilan Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning tabrigi o‘qib eshittirildi.
Shu bilan birgalikda, “Qadring baland bo‘lsin, Ona tilim!” tanlovining respublika bosqichi sovrindorlarini taqdirlash marosimi bo‘lib o‘tdi.
Shu kabi tadbirlar ichki ishlar vazirligining o‘quv muassasalari, sohaviy xizmatlari va hududiy boshqarmalarida tashkil etildi.
IIV Axborot xizmati