MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA INGLIZ TILINI O‘RGATISH USULLARI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatishning o’ziga xos xususiyati shundaki, u shunchaki stolda o’tirib, kitob va daftarlarni varaqlamaydi. Jarayon zerikarli bo’lmasligi kerak va bolalar o’zlari bilimga intilishlari kerak. Bolalar aniq o’ylashadi, hamma narsani so’zma-so’z qabul qiladilar, gapirishadi oddiy jumlalar. Agar o’qituvchi nimanidir tushuntirsa, u aniqlik, misol keltirishi kerak. Shuning uchun ingliz tili maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o’yin. Faqatgina ushbu shakl orqali siz ijobiy natijalarga erishishingiz va bolada chet tiliga nisbatan ijobiy
Bolalar uchun ingliz tili kitob
«Odobingiz obro‘yingiz» (2-kitob) Qadrli bolalar! Ushbu kitobdagi qimmat..
Саватчага қўшиш
«Odobingiz obro‘yingiz» (1-kitob)
«Odobingiz obro‘yingiz» (1-kitob) Qadrli bolalar! Ushbu kitobdagi qimmat..
Саватчага қўшиш
«Arab alifbosi»
«Arab alifbosi»«Til bilgan – el bilar», – deydi dono xalqimiz. Har bir tilni oʻrganish esa shu tilni..
Саватчага қўшиш
«Саждада ором бор» (кирилл-лотин)
«Саждада ором бор» (кирилл-лотин) Азиз китобхон, сиз муаллифнинг “Оила кит..
Саватчага қўшиш
«Ovsar Vilson»
«Ovsar Vilson» «Ovsar Vilson» asari onaning oʻz farzandiga cheksiz mehri tufayli qilga..
Саватчага қўшиш
«Yanki va Qirol Artur»
«Yanki va Qirol Artur» Taqdim etilayotgan asarning bosh qahramoni o’n to’qqizinchi asr..
Саватчага қўшиш
«Donishmand bobo o’gitlari» (kiril va lotin alifbosida)
«Donishmand bobo o’gitlari»(lotin va kirill alifbosida) Muallif Ilhom Orif – o’qituvchi. U kishinin..
Саватчага қўшиш
«Hazrati Nuhning kemasi va to‘fon hodisasi» (kiril va lotin alifbosida)
«Hazrati Nuhning kemasi va to‘fon hodisasi» (kiril va lotin alifbosida)(Bolalar uchun ibratli hikoya..
Саватчага қўшиш
«Ahmad amakining saboqlari» (kiril va lotin alifbosida)
«Ahmad amakining saboqlari»(kiril va lotin alifbosida)Ushbu kitobcha bolalarni axloq-odobli, ilm oʻr..
Саватчага қўшиш
«Ibrohim Allohni izlamoqda. Hazrati Ismoilning najot topishi» (kiril va lotin alifbosida)
«Ibrohim Allohni izlamoqda. Hazrati Ismoilning najot topishi» (kiril va lotin alifbosida)(Bolalar uc..
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA INGLIZ TILINI O‘RGATISH USULLARI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»
Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Mustafoyeva Sitorabonu
ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o‘rgatish usullari yozilgan bo‘lib, hozirda ingliz tili dunyo tili bo‘lib bormoqda shu bois uni maktabgacha ya’ni boqcha yoshidan boshlash kerak maqola shu haqida ma’lumot beradi.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Mustafoyeva Sitorabonu
Maktabgacha yoshdagi bolalarga chet -tili o’qitishning samarali samarali usullaridan foydalanish imkoniyatlari
MAKTABGACHA TA’LIMDA BOLALAR UCHUN CHET TILLARINI O’QITISH METODLARI HAMDA ULARDAN FOYDALANISH USULLARI
Kichik yoshdagi bolalarga til o’rgatish metodikalari yohud har xil qo’shiq bilan qiziqtirib o’rgatish
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA INGLIZ TILINI O’QITISH METODIKASI
CHET TILI FANLARINI O’QITISHDA INTERAKTIV HAMDA INTEGRATSIYALASHGAN METODLARNING AMALIY AHAMIYATI VA SAMARADORLIGI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Текст научной работы на тему «MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA INGLIZ TILINI O‘RGATISH USULLARI»
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5 MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA INGLIZ TILINI O’RGATISH
Jizzax pedagogika instituti maktabgacha va boshlang’ich talimda xorijiy til (ingliz tili) yo’nalishi 2 -kurs talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.6696329
Annotatsiya: ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini
o’rgatish usullari yozilgan bo’lib, hozirda ingliz tili dunyo tili bo’lib bormoqda shu
bois uni maktabgacha ya’ni boqcha yoshidan boshlash kerak maqola shu haqida
Kalit so’zlar: chet tili, so’zlar, fanetika, qoida, dog, rebbit, Ritmik musiqa, metodika.
So’nggi bir necha yil ichida chet tilini o’rganish o’z-o’zini rivojlantirishning bir usuli emas, balki zarurat bo’lib qoldi. Chet tili nafaqat maktablar va universitetlarda, balki ko’plab qo’shimcha maktabgacha ta’lim muassasalarida ham ta’limning majburiy
tarkibiy qismiga aylandi.
Jamiyatda chet tiliga bo’lgan talab, bir tomondan, shuningdek, ota-onalar tomonidan til nafaqat zamonaviy insonni tarbiyalashning omili, balki uning jamiyatdagi ijtimoiy va moddiy farovonligining asosi ekanligini tushunishi boshqa
tomondan bu lahza chet tilini erta o’rganishni ayniqsa mashhur va dolzarb qilish.
Agar 20 yil oldin tilni bilish faqat ba’zi sohalar ishlarida talab qilinadigan bo’lsa, endi kamida bittasini o’zlashtirish kerak edi.
Chet tilini o’qitishning asosiy muammosi talabaning yoshi. Ma’lumki, bolalar o’rganish uchun qulayroqdir. Yaqin vaqtgacha o’qitish metodikasi bolalarga qaratilgan edi maktab yoshi, endi ota-onalar chet tilini o’rganishni iloji boricha erta boshlashga intilmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalarni chet tiliga o’rgatishning asosiy maqsadlari:
• bolalarda chet tilida boshlang’ich muloqot qobiliyatlarini shakllantirish; J-jt
• o’z maqsadlariga erishish, hayotiy aloqa sharoitida fikr va hissiyotlarini ifoda etish uchun chet tilidan foydalanish qobiliyati;
• chet tillarini yanada o’rganishga ijobiy munosabat yaratish;
• boshqa mamlakatlar hayoti va madaniyatiga qiziqishni uyg’otish.
Maktabgacha yoshi, ayniqsa, chet tilini o’rganishni boshlash uchun juda
qulaydir. Bu yoshdagi bolalar til hodisalariga nisbatan sezgirligi bilan ajralib turadi, ular o’zlarining nutq tajribalarini, tilning “sirlarini” tushunishga qiziqishadi. Ular
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
kichik hajmni osongina va qat’iy eslashadi til materiali va uni yaxshilab ko’paytiring.
Yoshi bilan bu qulay omillar kuchini yo’qotadi.
Chet tilni o’rganish uchun erta yosh afzalroq bo’lishining yana bir sababi bor. Bola qancha yosh bo’lsa, shuncha kamroq bo’ladi. So’z boyligi yilda mahalliy til, ammo shu bilan birga uning nutqiga bo’lgan ehtiyojlari ham kam: kichik bolada aloqa sohalari katta yoshdagilarga qaraganda kamroq, u hali murakkab aloqa muammolarini hal qilishi shart emas. Bu shuni anglatadiki, u chet tilini
o’zlashtirganda, ona va chet tillaridagi imkoniyatlar orasidagi bunday katta farqni sezmaydi va uning muvaffaqiyat hissi kattaroq bolalarnikiga qaraganda yorqinroq bo’ladi. Bolalarni o’qitish – bu maktab o’quvchilari va kattalarga qaraganda mutlaqo boshqacha uslubiy yondashuvni talab qiladigan juda qiyin masala. Agar kattalar chet tilida gaplashsa, bu uning boshqalarga o’rgatishi mumkin degani emas. Uslubiy jihatdan nochor darslarga duch kelganda, bolalar uzoq vaqt davomida chet tilidan nafratlanishlari va o’z qobiliyatlariga bo’lgan ishonchlarini yo’qotishlari mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan faqat tajribali mutaxassislar ishlashi kerak.
Maktabgacha yoshda, ingliz tilini o’qitishda, bolalar asta-sekin kommunikativ kompetentsiya asoslarini rivojlantiradilar, bu ingliz tilini o’rganishning dastlabki bosqichida quyidagi jihatlarni o’z ichiga oladi:
• fonetik nuqtai nazardan to’g’ri takrorlash qobiliyati inglizcha so’zlar o’qituvchi, ona tili yoki ma’ruzachining orqasida, ya’ni eshitish diqqatini, fonetik eshitish va to’g’ri talaffuzni bosqichma-bosqich shakllantirish;
• inglizcha so’z boyligini o’zlashtirish, birlashtirish va faollashtirish;
• ma’lum miqdordagi sodda grammatik tuzilmalarni o’zlashtirish, izchil bayon
Metodika to’g’ridan-to’g’ri ta’lim tadbirlarini o’tkazish bolalarning til qobiliyatlari tuzilishining yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilishi va ularning rivojlanishiga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Chet tilida muloqot motivatsiya va yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Bolada chet tiliga nisbatan ijobiy
psixologik munosabatni yaratish kerak va bunday ijobiy motivatsiyani yaratish usuli o’ynashdir. O’yin – bu ham tashkil etish shakli, ham bolalar ma’lum miqdorda to’planadigan darslarni o’tkazish usuli inglizcha so’z boyligi, ko’plab she’rlar, J-jt
qo’shiqlar, qofiyalarni sanash va boshqalarni o’rganing.
Darslarni o’tkazishning ushbu shakli til ko’nikmalarini va nutq qobiliyatlarini
o’zlashtirish uchun qulay sharoit yaratadi. O’yin faoliyatiga ishonish qobiliyati chet
tilida nutq uchun tabiiy turtki berishga, hatto eng oddiy iboralarni ham qiziqarli va
mazmunli qilishga imkon beradi. Chet tilini o’qitishda o’ynash ta’lim faoliyatiga zid emas, balki u bilan organik ravishda bog’liqdir.
To’g’ridan-to’g’ri ta’lim faoliyatidagi o’yinlar epizodik va yakka bo’lmasligi
™ • ._____• U :______1 .„JU- ,___: U’ „j.-____
kerak. Tilni o’rganish jarayonida boshqa tadbirlarni birlashtiradigan va
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
birlashtiradigan uchidan uchigacha o’yin texnikasi zarur. O’yin metodikasi xayoliy
vaziyatni yaratishga va bola yoki o’qituvchi tomonidan ma’lum bir rolni qabul qilishga asoslangan.
Ritmik musiqa o’yinlari- bu har qanday an’anaviy o’yinlar, masalan sheriklar tanlovi bilan raqs tushadigan raqslar, bu muloqot qobiliyatlarini o’zlashtirishga emas, balki nutqning fonetik va ritmomelodik jihatlarini yaxshilashga va til ruhiga botish uchun yordam beradi, masalan: ” Yong’oqlar va may “, “Siz nima? ism “,” Menga do’stlarim yoqadi “,” Eshitgan, elkama, tizza va oyoq barmoqlari “va boshqalar.
Badiiy yoki ijodiy o’yinlar. Bu o’yin va badiiy ijod chegarasida turgan faoliyat turi bo’lib, unga yo’l o’yin orqali bolaga to’g’ri keladi. Ular, o’z navbatida, bo’linishi mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatishning o’ziga xos xususiyati shundaki, u shunchaki stolda o’tirib, kitob va daftarlarni varaqlamaydi. Jarayon zerikarli bo’lmasligi kerak va bolalar o’zlari bilimga intilishlari kerak. Bolalar aniq o’ylashadi, hamma narsani so’zma-so’z qabul qiladilar, gapirishadi oddiy jumlalar. Agar o’qituvchi nimanidir tushuntirsa, u aniqlik, misol keltirishi kerak. Shuning uchun ingliz tili maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o’yin. Faqatgina ushbu shakl orqali siz ijobiy natijalarga erishishingiz va bolada chet tiliga nisbatan ijobiy
munosabatni shakllantirishingiz mumkin.
Ta’lim shakllari iloji boricha ko’proq leksik birliklarni o’zlashtirishga emas, balki mavzuga qiziqishni tarbiyalashga, bolaning muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishga va o’z fikrlarini ifoda etishga qodir bo’lishi kerak. Bolaning kompetentsiyasida til
birliklarining keyingi o’sishini o’z zimmasiga oladigan bolani minimal mablag’ bilan
ta’minlashga imkon beradigan, materialni o’zlashtirishning ma’lum fazilatlariga
tr» 11 V> 1 tr» r\ 1 V nlnr/lntl ТГП>71\Го1 X tV»nTtV»ll-n1l írwrrlnlntiiriíi
erishish muhimdir, ulardan vaziyat va mazmunli foydalanish.
Treningning boshidanoq bolalar bilan ingliz tilida ishlashning ma’lum bir uslubini rivojlantirish, muloqotning eng odatiy holatlariga mos keladigan marosimlarni joriy etish kerak. Bunday marosimlar (salomlashish, xayrlashish, qisqa mashqlar, ingliz tilida qabul qilingan xushmuomalalik formulalaridan foydalanish) bolalarga chet tili aloqasini o’rnatishga imkon beradi, ingliz tiliga o’tishni osonlashtiradi, bolalarga dars boshlanganligini, endi darsning ma’lum bir bosqichi
Trening muvaffaqiyatli bo’lishining eng muhim sharti bolalarning nutq-fikrlash faoliyatini faollashtirish va ularni chet tili muloqotiga jalb qilishdir. Bolalar so’zning
ma’nosiga munosabatda bo’lishlari va ovozli ketma-ketlikni mexanik ravishda eslab qolmasliklari uchun nutq harakatlarining tartibini (savollar tartibi, manzillar, ob’ektlarning nomlari va boshqalar) doimiy ravishda o’zgartirish kerak. O’yinlarni takrorlashda har xil bolalar etakchi, faol ishtirokchi bo’lishlari shart, shunda hech
— har . e— faol . — — ——- hech
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
bo’lmaganda bir marta barcha bolalar o’quv vazifasida ko’zda tutilgan nutq
Qishloq joylardagi boshlang’ich maktab o’quvchilari odatda ingliz tili muhitidan ancha uzoq bo’lgan sharoitda o’sishadi va bolalarning fikrlashi mavhum shaklda qolaveradi, bolalarning yangi bilimlarni o’zlashtirish jarayoni doimo hissiyotlarga tayangan holda kechadi. Shuning uchun, bog’cha yoshidagi bolalarga ingliz tili o’qituvchilari o’qitishda oson metodikalar orqali, o’quvchilar atrofidagi buyumlardan,
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
kartochkalardan va boshqa o’quv qo’llanmalaridan to’liq foydalanishadi. “Banana” va “apple” kabi so’zlarni o’qitishda o’qituvchilar banan va olma kabi mevalarni ko’rsatib birdaniga rangni bildiruvchi yangi so’zlarni ham o’rgatib ketishlari mumkin. Bolalar o’quv mashg’ulotlarini tashkil qilish uchun sinfdagi narsalar orqali ularni chet tilida qo’llanilishini o’rgatib borishadi.
Albatta, o’qitish mobaynida buyumlardan foydalanishda o’qituvchilarning metodikasi katta ro’l o’ynaydi. Misol uchun, tegishli so’zlarni o’rgatayotganda, siz
отттгп! a miTmmtii Кг\ I n itn 1лгч’ггп+1К um rrniAirtfinrrn n-n/imrnn л’лт 7r»nilnt* п/л’ о rn 1
avvalo buyumni bolaga ko’rsatib uni gapirishga undaysiz, o’quvchilar so’zlarni
talaffuz qiladi va ular talaffuz qilgan so’zni mustahkamlash uchun kartochkalardagi rasmlardan foydalanib yana bir bor yangi so’zni takror talaffuz qildiriladi. So’zlarni o’qitishda o’qituvchilar matn mazmunini belgilab olishlari va o’quvchilar e’tiborini
jalb qilish uchun tarbiyachi ular bilan birgalikda so’zlarni talaffuz qilib doskaga suratini chizish orqali ularning e’tiborini tortishlari mumkin bo’ladi.
Shuning uchun hozirda Xitoyda tarbiyachidan rasm chizish mahoratiga ega bo’lish talab qilinadi. Bu nafaqat o’qitishning qiyinchiliklarini qisqartiribgina qolmay, balki o’quvchilarni o’rgangan bilimlarni asta-sekin mustahkamlashga yordam beradi. O’quvchilar ingliz tilini o’rganish jarayonida o’zlaridagi yutuqlarni his etishlari uchun har bir o’quv mashg’ulotiga mukammal yondashish kerak. Ana shundagina bolalarda o’rganishga motivatsiya uyg’onadi. Hozirgi kunda Xitoylik bog’cha yoshidagi bolalar yangi bilimni qabul qilish imkoniyatlari juda ilgarilab ketganligi sababli bog’chalardagi o’qitish dasturlari shunga mos ravishda intensivlashtirilgan.
Sinf muhitini yaxshilash uchun qo’shiq va harakatli o’yinlardan foydalanish.
Moslashuvchan sinf atmosferasini yaratish, ba’zida har qanday ta’lim usulidan ko’ra muhimroqdir. Sinfda dars boshida inglizcha yoqimli qo’shiq bilan o’qituvchi J-jt
J knvnkn Krv I r> I r>»* 1л 1 vrrn I 1 I 7~ n n rv’n И1 /4 I Г1 IT tI r
boshchiligidagi barcha bolalar birgalikda qo’shiq kuyladilar va uning ohangiga mos
ravishda biroz raqsga tushadilar. Bu o’z-ozidan ularning tanalarini chiniqtirib, yanada
tetik bo’lishga va qo’shiqni so’zlarini tezroq yod olishga yordam beradi. Inglizcha
muhit, muhimi, yaxshi o’quv atmosferasiga tabiiy ravishda kirishga imkon beradi.
Bolalarning o’zini-o’zi boshqarish qobilyati sust bo’lib, butun mashg’ulot davomida e’tiborini jamlashi va egallab olishi qiyin. Shuning uchun, o’qituvchi bolalar tinglashni yaxshi ko’radigan qo’shiqlarni, she’rlarni yoki tilni chiniqtirish uchun tez
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
aytishlarni, yoki bo’lmasam bolalar yaxshi ko’radigan animatsion multfilmni taqdim etishi kerak.
Multfilmlar. Bolalar chet tilini o’rganish mobaynida multfilmdagi gaplarni
tushunmasa-da, multfilmdagi qahramonlarning harakatlari orqali ular ishlatayotgan
so’zlarni tushunishga harakat qiladi. Bu esa bolalar uchun til o’rganishda qiziq va samarali yo’l hisoblanadi.
Hozirgi kunda Xitoydagi barcha bog’chalar multimedia qurilmalari bilan ta’minlangan. Bolalar uchun ingliz tili qo’shiqlaridan tortib she’r va hikoyalar, videoroliklar orqali o’rgatib kelinmoqda. Bu zerkilarli til darslarini qiziqlarli kunlik o’yinga aylantiradi. Xitoy bog’chalarida bir gruhda 10 ga yaqin tarbiyalanuvchi bo’lib, tarbiyachi muntazam har bir bolani pisixologiyasidan kelib chiqqan holda ularga tarbiya usuli qo’llaniladi. Bu tarbiyachidan faqatgina tarbiyachi bo’lib qolishni emas bir vaqtning o’zida rassom, musiqachi, chet tili o’qtuvchisi, va yaxshigina psixolog ona bo’lishni ham talab qiladi. Albatta hozirgi rivojlanib borayotgan
г7птлг>Яп Y 1+m гЫлтг irrvrn птгТ/ллтгп-о r\i 1 1л г» rn rl о mnn 1л olio л nl от il 1 l/l n rn 1 \roro+iK
zamonda Xitoyliklar yosh avlodlarga bu borada juda katta qulayliklarni yaratib
Multimedia orqali o’qitish tarbiyachiga katta imkoniyatlarni beradi. Bunda bollalarning qiziqishini yuqori darajagacha ko’tarish va ularning e’tiborini uzoq vaqt
jalb qilib turish mumkin. Bu orqali bollarning tilga bo’lgan ko’nikmalarini yanayam ortganini korishimiz mumkin.
Agarda mavzuyimiz “Animals” bo’lsa biz har xil hayvonlarni nomlarini o’qitishda avval ularning tovushlaridan foydalanamiz bolalar bunga qattiq e’tibor qaratishadi, va shu zahotiyot cat4 tiger4 bear. deb hayvonlar nomlarini ayta boshlashadi.
1. David A. J Eggen, P Kauchak. Methods for Teaching: Promoting student
learning [M] 2002.
2. Liu wang. ertong xinglixue kaocha[J]. 2017-18.
3. Feng Wang, Applying Technology to Inquiry-Based Learning in Early Childhood Education [J]. Early Childhood Educ
«Bolalarsiz» bolalar kutubxonasi
O‘zbekistonda 20ta turli vazirlik va idoralarga qarashli 12 mingdan ziyod kutubxona mavjud. Ularda jami 23 milliondan ortiq kitob saqlanadi. Istagan odam yoshi, qiziqishlaridan kelib chiqqan holda, kitob mutolaa qilishi mumkin. Shular orasida aholining eng yosh qatlami uchun xizmat qiladigan respublika bolalar kutubxonasi ham bor.
Qizig‘i shundaki, kutubxonaning potensial auditoriyasi bo‘lgan bog‘cha va maktab yoshidagi bolalarning ota-onalari bunday kutubxona borligi haqida to‘liq ma’lumotga ega emas.
Shunaqa kutubxona borligini bilasizmi?
Ijtimoiy tarmoqda o‘tkazilgan so‘rovnomaga ko‘ra, ota-onalarning 32 foizi kutubxona haqida eshitgan, lekin farzandini unga yo‘naltirmagan, 11 foiz ota-ona esa kutubxona faoliyati haqida axborotga umuman ega emas. Qolganlar farzandlari kutubxona va uning joylardagi filiallari xizmatlaridan foydalanishini ma’lum qilishdi.
Kutubxonaning faoliyati, unda yo‘lga qo‘yilgan xizmatlar bilan aholini yaqindan tanishtirish maqsadida muassasa ma’muriyati bilan suhbatlashdik.
Respublika bolalar kutubxonasi 1965 yilda Alisher Navoiy nomidagi davlat kutubxonasining «O‘smirlarga xizmat ko‘rsatish bo‘limi fondi» negizida Vazirlar Mahkamasining qaroriga asosan, viloyatlardagi bolalar kutubxonalari uchun ilmiy-uslubiy markaz sifatida tashkil etilgan.
220 mingdan ortiq kitob zaxirasiga ega bo‘lgan kutubxona bog‘cha yoshidagi bolalardan tortib umumta’lim maktablarining yuqori sinf o‘quvchilarigacha faoliyat ko‘rsatadi. Bolalar bilan birga kelgan ota-onalar mutolaasi uchun mo‘ljallangan kitoblar ham mavjud. Shuningdek, yaqin atrofda istiqomat qiladigan keksa nafaqaxo‘rlar ham kutubxonaning faol foydalanuvchilari.
Audiokitobdan tortib elektron kataloggacha.
Kutubxona direktori Doniyor O‘rolov kitobxonlar uchun yaratilgan turli sharoitlar bilan tanishtirdi.
– O‘quvchilar bepul obuna bo‘lgan holda, o‘zlariga yoqqan kitobni uyga olib ketib mutolaa qilishlari mumkin. Bolalar uchun bepul ingliz tili va rasm chizish to‘garaklarini tashkil qilganmiz. O‘zimiz yo‘lga qo‘ygan kichkina studiyada audiokitoblarni yozib, disk ko‘rinishida ham taqdim etamiz. Audio ko‘rinishidagi va elektron formatga o‘tkazilgan kitoblar kitob.uz, odob.uz, taqvim.uz saytlariga joylashtirib boriladi.
Bundan tashqari, yosh kitobxonlarga qulaylik yaratish maqsadida QR kod yordamida internetda osongina topiladigan elektron kitoblar katalogi ham yo‘lga qo‘yilgan. Buyuk shaxslarning hayot va ijodi haqida ma’lumot beruvchi hujjatli filmlar to‘plami ham bolaning dunyoqarashini o‘stirish, tarix bilan yaqindan tanishtirishga xizmat qiladi.
Respublika bolalar kutubxonasi qoshida Bolalar adabiyoti jurnali ham tashkil etilgan. Unda asosan 19-asr oxiri, 20-asrning birinchi yarmida chiqarilgan, lekin qayta nashr etilmayotganligi tufayli unutilayozgan jahon bolalar adabiyoti namunalari tarjima etilib, chop etiladi. Jurnalning boshqa bolalar nashrlaridan o‘ziga xosligi shundaki, undagi materiallarning audiosi, qo‘shiqlarning musiqasi diskka yozilib, ilova qilinadi.
«Bizning davrda ham shular edi, hozir ham shu. »
Kutubxona bo‘ylab ekskursiya chog‘ida suhbat o‘z-o‘zidan bolalar adabiyoti namoyandalariga borib taqaldi. Doniyor aka bizda bolalar adabiyoti sust rivojlanayotganligi haqida ta’kidladi:
– Bolalar shoiri deganda ko‘pchilik Zafar Diyor, Po‘lat Mo‘min, Quddus Muhammadiy, bolalar yozuvchisi deganda esa Xudoyberdi To‘xtaboyev, Tursunboy Adashboyevni eslaydi. Men ham bolaligimda shularning kitobini o‘qiganman, orada nechta avlod almashyaptiki, hozirgi bolalarning qo‘lida ham shu adiblarning kitobi. Qayta-qayta bitta kitob nashr etilaveradi. Bolalar mavzusida qalam tebratadigan adib yo‘q, hisobi. Balki bu ularning moddiy rag‘batlantirilmasligi bilan bog‘liqdir. Ko‘pchilik ijodkorlar yozsa ham, amal-taqal qilib kitobini nashriyotdan chiqaradi, keyin esa uni sotolmay sarson. Bunaqada rag‘bat so‘nishi tabiiy.
Ma’lumot o‘rnida aytish mumkinki, Norvegiyada yangi kitob chop etilsa, hukumat 1000 nusxasini (agar bolalar adabiyoti bo‘lsa 1500 dona) sotib oladi va kitoblar mamlakatning barcha hududidagi kutubxonalarga taqsimlab, tarqatiladi.
Avval hibsxona, keyin kutubxona
Kutubxona binosini aylanish chog‘ida arxitekturaviy qurilishi jihatdan xonadonni eslatishi, mo‘’jaz, ichma-ich joylashgan xonachalar, zina bilan tushiladigan yerto‘la qismi diqqatni tortadi. Direktor buning o‘ziga xos tarixini gapirib berdi:
«Binoni 1907 yilda boy savdogar aka-uka Vod’yayevlar o‘zlari uchun qurishgan. Tez orada u general-gubernator ixtiyoriga o‘tkazilib, shahar ulamolarining yig‘ilishlari, ballar uchun xizmat qilgan. Sobiq sovet davrida esa bu inshootdan siyosiy mahbuslarni saqlash maqsadida foydalanilgan. Jadidlar — Cho‘lpon, Qodiriy ham tuhmat bilan hibsga olinganda xuddi shu binoda saqlangan. Inshoot tarixiy ahamiyatga ega, lekin ming qilganda ham moslashtirilgan bino. O‘quv zallari, xonalarning joylashuvida ko‘plab omillarni inobatga olishga to‘g‘ri keladi».
«Bola rang-barang, jozibador narsaga intiladi. Balki o‘quvchilarni jalb qilishda binoning ko‘rinishi, qulayligi, dizaynining rang-barang bo‘lishi ham ahamiyatga egadir», — deya qo‘shimcha qildi u.
«Tashrif buyuruvchilar soni kam. »
Har bir bo‘limda 19-asrga tegishli eski kitoblardan tortib, yangi nashrlar terilgan qator-qator javonlar, elektron va audio kitoblar mutolaasi uchun mo‘ljallangan kompyuterlar bor. Xodimlar ham o‘z ishlari bilan band. Faqat negadir o‘quvchilar qatnovi juda siyrak. Bo‘lmasa, ayni darslar tugab, hamma bo‘shaydigan payt edi.
«Kutubxonaga bir kunda 50-100 nafar atrofida o‘quvchi keladi. Lekin bu ko‘rsatkich kam. Sharoit qanchalik yaxshi bo‘lmasin, bizda negadir mutolaaga talabgorlik darajasi past. Tashrif buyuruvchilarning aksariyati shu yaqin atrofdagi maktablardan va qo‘shni tumanlardan. »
Mutaxassisligi bo‘yicha filolog Doniyor O‘rolovning mutolaa uchun kitob tanlay olishning ahamiyati haqidagi fikrlari e’tiborni tortadi:
— Har bir bolaning uyida o‘z kitobi bo‘lishi mumkin, lekin uni qachon, qanday kitobni o‘qishga to‘g‘ri yo‘naltira olish ham muhim. Bu borada ota-ona to‘g‘ri tanlov qila olmasligi mumkin, kitobning mazmuni bilan tanish kutubxona mutaxassislari esa bolaning yoshi, qiziqishlarini inobatga olgan holda unga mos keladigan adabiyotlarni tanlashga yordam berishadi. Bola avval ertak, keyin qisqa hikoyalardan mutolaani boshlashi kerak. Ana undan keyin mazmuniga ko‘ra qissa va romanlarga bosqichma-bosqich yo‘naltirish mumkin. Agar bola o‘qiyotgan kitobining mazmuniga tushunmasa, kitobxonlikdan mutlaqo hafsalasi pir bo‘lishi mumkin.
Kutubxonalar shunchaki kitoblar saqlanadigan, javonlar terib qo‘yilgan bino emas. Mutolaa uchun kutubxonaga kelgan bolaning muhit ta’sirida kitobxonlikka bo‘lgan rag‘bati oshadi, tengdoshlari bilan fikr almashinish, muhokama qilish uchun ijodiy muhit yuzaga keladi. Shuning uchun bolani faqat do‘kondan sotib olingan 10-15 dona kitob bilan cheklab qo‘ymasdan, unga kengroq tanlov imkoniyatini yaratish kerak. Sharoit esa bor, faqat istak kerak.
Kutubxona haqida eshitmaganlar uchun ma’lumot o‘rnida: Respublika bolalar kutubxonasi Mirzo Ulug‘bek tumani, Yahyo G‘ulomov ko‘chasi, 47-uyda, Bibigon kafesi qarshisida joylashgan.
Saodat Abdurahmonova