Arab liboslari
Davomida Butparastlar sulolasi, paxta eng ko’p ishlatiladigan to’qimachilik materiali bo’lganida, ipak, atlas va baxmal kabi boshqa import qilingan to’qimachilik buyumlari ham Birma kiyimlarida ishlatilgan. [1] Qo’shni jamiyatlar bilan savdo-sotiq Pyu davriga to’g’ri keladi va, albatta, marosimlar va kostyumlar uchun import qilingan to’qimachilik mahsulotlari bilan moddiy madaniyatni boyitdi. [1] Masalan, Mingalazedi Pagoda hukmronligi davrida qurilgan Narathihapate, mahalliy ishlab chiqarilmagan atlas va kadife kiyimlarining mustahkamlangan buyumlarini o’z ichiga oladi. [1]
Birma kiyimlari – Burmese clothing
Myanmadagi kiyim-kechak ga qarab farq qiladi millati, har bir mintaqa aholisining geografiyasi, iqlimi va madaniy an’analari Myanma (Birma). Birma eng keng tan olingan milliy kiyim bo’ladi longyi, uni butun mamlakat bo’ylab erkaklar ham, ayollar ham kiyishadi. Birma kiyim-kechaklari to’qimachilik, to’quv, tolalar, ranglar va materiallar, shu jumladan juda xilma-xillikka ega baxmal, ipak, dantel, muslin va paxta.
Mundarija
- 1 Tarix
- 1.1 Mustamlakachilikgacha bo’lgan davr
- 1.1.1 Butparastlar davri
- 1.1.2 Konbaung davri
- 2.1 Longyi
- 2.2 Acheik to’qimachilik
- 2.3 Taikpon ko’ylagi
- 2.4 Ayol eingyi
- 2.5 Htaingmathein ko’ylagi
- 2.6 Gaungbaung
- 2.7 Rasmiy poyabzal
Tarix
Mustamlakachilikgacha bo’lgan davr
Butparastlar davri
Pagan davridagi kiyimlar tasvirlangan rasm.
Davomida Butparastlar sulolasi, paxta eng ko’p ishlatiladigan to’qimachilik materiali bo’lganida, ipak, atlas va baxmal kabi boshqa import qilingan to’qimachilik buyumlari ham Birma kiyimlarida ishlatilgan. [1] Qo’shni jamiyatlar bilan savdo-sotiq Pyu davriga to’g’ri keladi va, albatta, marosimlar va kostyumlar uchun import qilingan to’qimachilik mahsulotlari bilan moddiy madaniyatni boyitdi. [1] Masalan, Mingalazedi Pagoda hukmronligi davrida qurilgan Narathihapate, mahalliy ishlab chiqarilmagan atlas va kadife kiyimlarining mustahkamlangan buyumlarini o’z ichiga oladi. [1]
Butparastlik davridagi shohlar va knyazlar deb nomlangan kiyim kiyib yurishgan vutlon (ဝတ် လုံ), duyin (ဒု ယင်), va tyin (သို ရင်း) yuqori kiyim sifatida, kiyganda dhoti pastki kiyim kabi kiyim kabi. [1] Ayni paytda zodagon ayollar bezi kiyib yurishgan yinsi (ရင် စေ့) chemise orqali, keyinroq butparastlik davrida valyutaga ega bo’lgan kengroq ko’ylagi va tanadan tikilgan kiyimlarni, shu jumladan uzunroq sariga o’xshash kiyimlar va tor shimlarni qabul qilishdan oldin. [1] Nisbatan ijtimoiy daraja oltin va kumush kashtachilik naqshlaridan foydalanish bilan ajralib turardi; yuqori sifatli liboslar va gul naqshlari yuqori sinf va hukmron sinf tomonidan kiyilgan. [1]
Konbaung davri
Birma saroylari va monarx a paytida qirollik marosim kiyimlarini kiyib olganlar Qirollik shudgorlash marosimi.
Kiyinish mustamlakachilikgacha bo’lgan Birma shohliklarida hayotning asosiy madaniy yo’nalishi edi. Chet ellik sayohatchilar har bir xonadonda to’quv dastgohi mavjudligini, bu har bir ayolga o’z oilasining kundalik kiyimlarini to’qish imkoniyatini berishini aytdi. [2] Vinchenzo Sangermano da joylashtirilgan italiyalik ruhoniy Konbaung qirolligi 19-asrning boshlarida mahalliy aholi “kiyinishida ajoyib va g’ayrioddiy” ekanligini kuzatgan. [3] Qizlar uchun quloqni zeriktiradigan marosimlar a asosiy marosim. Mahalliy aholi o’zlarini oltin va kumush bilan bezatdi, shu jumladan qimmatbaho toshlar, marjonlarni, bilakuzuklar va bilaguzuklar o’rnatilgan uzuklar. [3] Ushbu aksessuarlar sarongga o’xshash o’rashdan iborat an’anaviy liboslarga hamroh bo’ldi – paso erkaklar uchun yoki a htamein ayollar uchun – ikkalasi ham paxtadan yoki ipakdan qilingan. [3] Yog’ochdan yoki charmdan yasalgan sandallar poyabzal sifatida ishlatilgan. [3] Pagodalar va boshqa muhim tadbirlarga tashrif buyurish uchun erkaklar ham, ayollar ham eng zo’r liboslarda, shu jumladan, bezakli kurtkalar kiyishdi. [3]
Qo’rqinchli qonunlar deb nomlangan yozagaing Konbaung qirolligidagi Birma sub’ektlari uchun moddiy iste’molni, uy uslubidan tortib, o’zining ijtimoiy mavqeiga mos kiyimgacha, dafn marosimlari va tobutga oid qoidalardan tortib to martabasi va ijtimoiy mavqeiga qarab turli xil nutq shakllaridan foydalanishga qadar belgilab qo’ygan. [4] [5] [6] Xususan, qirol poytaxtidagi dabdabali qonunlar o’ta qat’iy va xarakter jihatidan eng murakkab bo’lgan. [7] Ijtimoiy ierarxiyani mustahkamlash vositasi sifatida kiyinish va bezaklarni tartibga soluvchi dabdabali qoidalar diqqat bilan kuzatilgan.
Bilan dizaynlashtirilgan tovus timsollar qirol oilasi va uzun dumli uzunlik uchun qat’iyan ajratilgan xtaingmathein kurtkalar va paltolar mansabdor shaxslar uchun ajratilgan edi. [8] Metall iplar, payetlar va kashtalar bilan ishlangan matolar qirollar, yuqori lavozimli amaldorlar va irodali knyazlar bilan cheklangan (arra ). [2] Velvet sandallarni faqat qirol oilasi a’zolari va vazirlarning xotinlari kiyishga ruxsat berishgan. [4] Zargarlik buyumlari va qimmatbaho toshlar bilan bezash ham xuddi shunday tartibga solingan. Foydalanish xintapada ( ဟင်္ သ ပ ဒါး ), a vermilion tayyorlangan bo’yoq kinabar, shuningdek, tartibga solingan. [4]
Mustamlaka davri
20-asrning boshlarida an’anaviy liboslarda kiyingan Birma oilasining portreti.
So’nggi kiyingan Mandalay ayol htamein odatda 20-asrning boshlariga qadar ishlatilgan.Mustamlakachilik hukmronligining paydo bo’lishi dabdabali qonunlarning yo’q qilinishiga olib keldi. Qo’shnidan farqli o’laroq Frantsuz Hind-Xitoy, Birma monarxiyasi butunlay parchalanib, moddiy madaniyat, muassasalar va an’analarga davlat homiyligi uchun zudlik bilan vakuum yaratdi. [9] Mustamlakachilik davri aristokratik bo’lmaganlar to’lqinini boshlab berdi boylik Mustamlakachilikgacha bo’lgan davrdagi aristokratlarning uslubi va liboslarini qabul qilishga intilgan burmalar. [2]
Buyuk Britaniyaning mustamlakachilik davrida kiyimlar Birma hayotida mustamlakachilikka qarshi kayfiyatning ifodasi sifatida yangi mazmun kasb etdi. [10] Birma millatchilari, ayniqsa, an’anaviy kiyimlarni bog’lashdi Yaw Longyi ( ယော လုံချည် ), turi longyi Yaw mintaqasidan va pinni taikpon ( ပင်နီ တိုက် ပုံ အင်္ ကျီ ), a qirg’iy – mustamlakachilikka qarshi va millatchilik kayfiyatiga ega rangsiz yoqa ko’ylagi; Ushbu o’ziga xos kiyimni kiygan burmaliklar Britaniya politsiyasi tomonidan hibsga olingan. [10] [11] Endilikda “an’anaviy” kiyimlarni kiyish Birmalar orasida mustamlakaga qarshi passiv qarshilik ko’rsatish usuli sifatida qaraldi. [11] [10] Gandidan ilhomlangan Swadeshi harakati, Birma millatchilari, shuningdek, mahalliy ishlab chiqarilgan kiyimlarni iste’mol qilishni targ’ib qilish uchun import qilinadigan tovarlarni, shu jumladan kiyim-kechaklarni boykot qilish kampaniyalarini olib borishdi. [10]
Kiyim uslublari mustamlakachilik davrida ham rivojlanib bordi; hajmli taungshay paso va htamein uning poezdi bilan, oddiyroq foydasiga tashlandilar longyi kiyish qulayroq edi. [2] Ayol sarong (htamein) qisqartirildi, endi oyoqqa emas, balki to’piqqa cho’zildi va sarongning yuqori tasmasi uzunligi qisqarib, ko’proq belni aniqladi. [12] Bu davrda shaffoflik joriy qilingan muslin deb nomlangan korsetka o’xshash dantelli ko’krakni ochadigan ayollar uchun bluza za bawli ( ဇာ ဘော် လီ ). Britaniyalik hukmronlik sochlar modasi va kiyimlariga ham ta’sir ko’rsatdi. Kamar va charm poyabzal kabi g’arbiy aksessuarlar odatda “an’anaviy” kiyimlar bilan taqib yurishgan. [13] Qisqartirilgan sochlar, chaqirilgan bo ke ( ဗိုလ် ကေ ) burma erkaklari orasida odatdagidek uzun sochlar o’rnini bosdi. [12] Xuddi shunday, ayollar ham soch turmagi kiyishni boshladilar amauk ( အ မောက် ), an’anaviy tarzda tepada kıvrılmış tepalikli portlashlardan iborat soch tolasi ( ဆံထုံး ). [12] An’anaviy amaliyot Birma tatuirovkasi shu kabi mashhurlikdan bosh tortdi.
Zamonaviy davr
A saung (arfa) musiqachi an’anaviy kofta kiygan va acheik htamein.
Mustaqillikning boshlanishi Birma milliy o’ziga xosligidagi kiyimning markaziy rolini kuchaytirdi. Boshqa Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari o’z fuqarolari uchun afzal kiyim tanlash usullarini “zamonaviylashtirishga” intilayotganlarida (masalan, Siam bilan madaniy mandatlar, yoki Indoneziya, dalda beradigan shim kiyib olgan sarong Birma ketma-ket hukumatlari undan foydalanishni davom ettirishga undashdi longyi erkaklar va ayollar tomonidan kundalik kiyim sifatida. [2] 1951 yildagi Birma hind madaniy konferentsiyasidagi nutqida Birma bosh vaziri U Nu milliy libos “o’zi bilan guruch madaniyatining o’ziga xos belgisini yoki uning asosini tashkil etuvchi milliy belgini olib yurishini” ta’kidlab, kiyimni millatning asosiy o’ziga xos belgilaridan biri deb belgilagan. [10] [2] The Sotsializmga burma yo’li an’anaviy kiyimlarni G’arb kiyimlari foydasiga kiyish amaliyotini kuchaytirishda davom etdi. [9]
Arab liboslari
Arab kiyimlari Yevropa kiyim-kechaklarining yaqinligi bilan ajralib turadi. Shunga qaramay, ijtimoiy tadbirlar uchun ko’proq qizlar arab liboslarini tanlaydi. Axir, ular ayollikni ta’kidlashlari va butun qiyofasiga ishtrok berishlari mumkin.
Arabcha uslubdagi trendli oqshom liboslari
Bunday liboslarning o’ziga xos xususiyati quyidagilardir:
- chuqur kesilgan va dekolte yo’qligi;
- yumshoq oqim materiallari;
- matolarda an’anaviy naqshlardan foydalanish;
- bepul tikish;
- afzal uzunlik zaminda.
Ko’pincha arab uslubidagi kechki liboslar kamtar va yopiq ko’rinishga ega. Tananing ba’zi qismlari yalang’och bo’lsa ham, masalan, qurollar va bo’yin, turli xil zargarlik buyumlari bilan bezatilgan. Yoki, bu joylarda xina bezaklari qo’llaniladi.
Ushbu liboslar an’anaviy ravishda erga uzunligi bor, lekin ularning orasidagi bo’shliqqa va qisqagina versiyaga qadar kam uchraydi. Arabcha uslubda juda qisqa kiyim kiygan qizlar jinsida bilan ishlaydi. Bu tasvir bu yil juda dolzarb va shubhasiz, ko’pgina moda ayollariga murojaat qiladi. Ayniqsa, siz uni bir xil uslubda aksessuarlar bilan to’g’ri to’ldirsangiz.
Ko’p kelinlar arab uslubida to’y liboslarini qadrlashi mumkin. Bunday modellar tez-tez danteldan qilingan va ajoyib, sirli va ayni paytda begunoh ko’rinishga ega.
Sharqiy liboslar uchun rang sxemasi
Kiyimning kamtarligi materialning boyligi va rangi boyligi bilan qoplanadi. Ko’p Sharqiy go’zalliklari uzoq vaqt davomida qora ko’ylak kiymagan, ammo suvi ranglarni afzal ko’radilar. Qizil, sariq, ko’k, to’q sariq, yashil yoki fuchsia libos rangi bo’lishi mumkin. U nafaqat monofonik, balki sharqona odatda gul naqshlari, nashrlar yoki naqshlar bilan bezatilgan bo’lishi mumkin. Libosning o’zi va materiali qimmat bezak bilan bezatilgan, turli naqshlar bilan bezatilgan.
Arab madaniyati: tarixi, xususiyatlari, dini, iqtisodiyoti, an’analari
The Arab madaniyati Bu Shimoliy Afrikadan Yaqin Sharqgacha bo’lgan bir qator mamlakatlar aholisining aksariyati tomonidan ishlatiladigan urf-odatlar, e’tiqodlar, urf-odatlar va boshqa madaniy namoyishlar to’plamidir. Ushbu madaniyatning kelib chiqishi Arabiston yarim orolida joylashgan va Islom bilan chambarchas bog’liqdir.
Madaniy jihatdan arab deb hisoblanganlarni boshqalarga ajratish uchun odatda Arab Ligasi tomonidan berilgan ta’rif ishlatiladi. Unda “arab – bu arabcha gapiradigan, arab tilida so’zlashadigan mamlakatda yashovchi va arab xalqlarining orzu-umidlariga hamdard bo’lgan odam”, deyilgan.
Umumiy tildan tashqari, arablar bir necha mintaqaviy lahjalarga bo’lingan bo’lsada, ko’plab an’analarga ega, ularning aksariyati din bilan bog’liq. Ular orasida Makkaga ziyorat qilish, Islomning muqaddas joyi, Ramazonni nishonlash yoki qo’zichoqni qurbon qilish kiradi.
Boshqa tomondan, arab madaniyatining katta hududiy kengayishi geografik hududga qarab har xil urf-odatlarni topish mumkinligini anglatadi. Shunga o’xshash narsa gastronomiya va musiqa bilan sodir bo’ladi, ular ba’zi bir elementlarni umumiy bo’lishiga qaramay, olingan tashqi ta’sirlar tufayli ma’lum hududiy xususiyatlarni saqlab qolishadi.
Arab madaniyatining kelib chiqishi va tarixi
Arab madaniyati Arabistonda, Fors ko’rfazi va Qizil dengiz o’rtasida joylashgan yarim orolda paydo bo’lgan. Bu sohilga yaqin joylarda yoki vohalarda faqat qishloq xo’jaligi bilan shug’ullanishga imkon beradigan juda quruq hudud.
Ushbu yarim orolning aholisi semit irqidan bo’lgan. Ularning aksariyati tuya va echki boqish bilan yashagan ko’chmanchi badaviylar edi. Shaharlar juda oz edi va bu hududdagi faqat ikkita savdo markazi ajralib turardi: Makka va Yatrib.
Siyosiy jihatdan ular qabilalar tarkibiga kirgan, ko’pincha bir-biri bilan ziddiyatda bo’lgan. Ulardan ba’zilari mushrik, ba’zilari fetishist edi.
Islomdan oldin
Islomgacha bo’lgan davr aholisi yarimorolga ko’chib kelgan semit xalqlaridan iborat edi. Ularning yagona umumiy xususiyati shundaki, ular o’xshash tilda gaplashishgan.
Arab madaniyatining asosini bobilliklar, xaldeylar, aromiyaliklar, naboteylar, ossuriyaliklar, misrliklar, gimaritlar va sabanliklar tashkil etdilar. Yarim orolga ko’chib kelgan semit xalqlaridan iborat edi. Ularning yagona umumiy xususiyati shundaki, ular o’xshash tilda gaplashishgan.
Islomiy
Milodiy 570 yilda Makka shahrida. C. Islomning payg’ambari Muhammad tug’ilgan. Yahudiy va nasroniy urf-odatlarining yaxshi biluvchisi bo’lib, u 610 yilda yangi dinni targ’ib qila boshladi. C. Bu yakka xudo – Allohga sig’inadigan monoteistik din edi.
Dastlab uning so’zlari kelib chiqqan shahrida yaxshi qabul qilinmadi va Muhammad 622 yilda Jatribga (keyinchalik Madina sifatida suvga cho’mdirilgan) qochishga majbur bo’ldi. Ushbu parvoz hijrat deb nomlangan va davrning boshlanishini ko’rsatgan Islomiy. Musulmonlar taqvimi shu kundan boshlab yillarni hisoblashadi.
Muhammad qo’shin yig’ishga muvaffaq bo’ldi va 630 yilda Makkani egallab oldi. Shu vaqtdan boshlab uning tarafdorlari soni tobora ko’payib bordi. Ikki yildan so’ng Muhammad vafot etdi va Arabiston o’zining ta’limoti bilan birlashtirilib, Qur’on deb nomlangan muqaddas kitobda to’plandi.
Muhammad vafotidan keyin diniy va siyosiy hokimiyat uchun ichki to’qnashuvlardan tashqari Islomning kengayishi boshlandi. Uning vorislari xalifalar deb nomlanib, xalifalikni o’rnatdilar.
Pravoslav (milodiy 632 -660)
Bu davrda sunniy va shialar musulmonlari bo’lishgan yagona xalifalik bo’lgan.Hukmronlik qilgan to’rtta xalifalar Falastin, Armaniston, Suriya, Mesopotamiya, Fors, Vizantiya va Misrni bosib olib, o’z hududlarini kengaytirmoqdalar.
Umaviy (milodiy 660 – 750)
Xalifa Alining vafoti, 661 yilda, merosxo’rlik rejimining o’rnatilishi va shu paytgacha mavjud bo’lgan maslahat organi Shurani yo’q qilishni anglatadi. Bundan tashqari, ushbu davrdagi xalifalar Suriyada tashkil etilgan va Damashq xalifalikning poytaxtiga aylangan.
Suriyalik Umaviyalarga Vizantiya katta ta’sir ko’rsatdi, ya’ni arablarning urf-odatlari Vizantiya odatiga va Arabistonga o’xshamay qoldi. Ushbu yarimorol, garchi siyosiy kuchini yo’qotgan bo’lsa ham, diniy yarimorolni saqlab qolishda davom etdi.
Abbosiy (milodiy 750 – 1242)
Umaviylar oilasining Abu Abbos qo’lida o’ldirilishi yangi sulola Abbosiylar sulolasining boshlanishiga asos bo’ldi. Bu poytaxtni avval Bog’dodga, keyinroq Qohiraga ko’chirdi.
Musulmonlar Hindistonga etib borgunlariga qadar o’z hududlarini kengaytirmoqdalar, ammo bir nechta ichki to’qnashuvlar xalifalikni uchga bo’linishiga olib keldi: Kordova xalifaligi, Qohira va Bag’dod.
Boshqa tomondan, Abbosiylar madaniyat va fanni targ’ib qildilar. Bu ushbu sohalarda katta shov-shuvga olib keldi, shu sababli arab dunyosi o’sha davrning intellektual markaziga aylandi. Masalan, Bog’dodda donishmandlar uyi mavjud bo’lib, unda olimlar dunyodagi barcha bilimlarni arab tiliga tarjima qildilar.
Islomning oltin davri
VIII-XIV yoki XIV asrlardan oldingi davrlar Islomning Oltin asri deb nomlangan. O’sha paytda arab akademiklari, savdogarlari va muhandislari o’zlarining turli sohalarida ko’plab hissa qo’shdilar. Xuddi shunday, uning shoirlari va rassomlari ham butun dunyoga ta’sir ko’rsatadigan madaniyatni yaratdilar.
Rad etish
O’sha yorqin davrdan keyin arab dunyosi bir necha asrlar davom etgan tanazzul davri boshlandi. Mo’g’ul bosqini, taxminan 1258 yil, bu tanazzulni boshlagan.
Keyinchalik, 1393-1401 yillarda Tamerlan boshchiligidagi yangi bosqinchilik to’lqini Abbosiylar imperiyasini tugatdi, garchi vaqt o’tishi bilan bosqinchilar islomlashtirildi. Keyinchalik arablar emas, musulmonlar bo’lgan turklar siyosiy hokimiyatni qo’lga oldilar.
Usmonlilar tomonidan ma’qul ko’rilgan Suriyani hisobga olmaganda, qolgan arab dunyosi tanazzulni davom ettirdi. Bundan tashqari, turklar ustalar va arab gildiyalari boshliqlarini Istanbulga joylashishga majbur qildilar.
Arab madaniyatining bu tanazzuli evropaliklarning o’z hududlarining katta qismiga kelishi bilan kuchaygan. Usmonli imperiyasining qulashi arablarga hokimiyatni qayta tiklashga yordam bermadi, ammo bu evropaliklar edi.
Arab millatchiligi
Usmonli hukmronligi unga qarshi qo’zg’olonlar va qo’zg’olonlardan xoli emas edi, ammo barchasi barham topdi. Xuddi shu narsa evropaliklar Tunis (Frantsiya tomonidan), Liviya (Italiya) yoki Marokash (Frantsiya va Ispaniya) kabi bir qancha arab davlatlarini nazorat qilishni boshlaganlarida ham sodir bo’ldi.
Misr kabi boshqa mamlakatlar, Evropa qudratlari o’rtasidagi mustamlakachilik qarama-qarshiliklarida, ular inglizlarning nazorati ostida bo’lgunga qadar qatnashdilar.
Evropaning ta’siri arab elitalarida sezilarli bo’lsa-da, boshlang’ich millatchilik tuyg’usi ham tug’ila boshladi, bu keyingi yillarda kuchayadi.
Arablar qo’zg’oloni
Arab dunyosidagi eng muhim epizodlardan biri 1916 yilda sodir bo’lgan isyon edi. Ushbu qo’zg’olon Makka sherifi tomonidan boshqarilgan va Falastindagi Usmoniylar hukmronligidan xalos bo’lish maqsadida qilingan.
Isyonchilar Suriyadagi Halabdan Yamangacha bo’lgan arab davlatini yaratmoqchi edilar. Qo`zg`olon ikki yil davom etdi va natijada arab podsholigi vujudga keldi. Biroq, bu juda bardoshli emas edi va mustamlakachi davlatlar o’z hududlarini bo’linib, hozirgi Yaqin Sharq xaritasini yaratdilar.
Yigirmanchi asr
Ba’zi hollarda arablarning Evropa hukmronligiga bo’lgan munosabati ko’proq konservativ diniy ildizlarga qaytish edi. Ammo boshqalarda ular dinni xususiy samolyotga o’tkazib, Evropaning siyosiy tizimlariga taqlid qilishni tanladilar.
Ko’rsatilgan lavozimlardan tashqari, uchinchi javob ham bor edi: islom modernizmi deb nomlangan. Uning tarafdorlari, aksariyat ziyolilar orasida zamonaviy Evropa qadriyatlari islomda allaqachon topilganligini, ammo uni jamiyatning aksariyati tushunmasligini ta’kidladilar.
Ikkinchi Jahon Urushidan keyin va Sovuq Urush avjiga chiqqach, ayrim mamlakatlar o’ziga xos dual jamiyatni qabul qildilar. Elita va yuqori o’rta sinflar g’arbiylashdi, qolgan jamiyat esa ko’proq konservativ bo’lib qoldi.
Ilgari bu tizim o’rta sinflarga yoqmagan diktatura davrida mavjud edi. Vaqt o’tishi bilan G’arb urf-odatlari ushbu diktatorlik tizimlari bilan aniqlandi.
Ba’zi arab mamlakatlarida Misr Nosiri boshchiligidagi dunyoviy millatchilik paydo bo’ldi. Xuddi shu tarzda, Iroqda yoki Suriyada xuddi shu uslubdagi rahbarlar paydo bo’ldi, ular fundamentalistik oqimlarga va shu bilan birga G’arb kuchlariga qarshi turdilar.
Dunyoviy millatchilik turli sabablarga ko’ra yo’q bo’lib ketdi. Bir tomondan, etakchilarning aksariyati diktatorlar edi, ikkinchidan, ularning G’arb bilan, xususan AQSh bilan to’qnashuvi ularni diniy konservativ harakatlar ag’darilguncha zaiflashtirdi.
Geografik joylashuvi
Kimning arab, kimning arab emasligini aniqlaydigan uchta jihat mavjud. Birinchisi, Arab Ligasiga a’zo 300 million aholini o’z ichiga olgan siyosiy.
Ushbu omillarning ikkinchisi – til. Bugungi kunda 200 millionga yaqin odam arab tilida gaplashmoqda.
So’nggisi nasabga oid, chunki Arabistondan kelib chiqqan barcha nasablar arab hisoblanadi.
Hozirgi arab dunyosi
Oldingi parametrlardan so’ng, hozirgi arab dunyosi Marokash, Afrika va Yaqin Sharqdan.
Arab deb hisoblangan mamlakatlar: Marokash, Jazoir, Liviya, Tunis, Misr, Yaman, Komor orollari, Jibuti, Mavritaniya, Ummon, Sudan, Somali, Falastin, Iordaniya, Suriya, Iroq, Bahrayn, Qatar, Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari va Livan.
Oltin asr davrida arab madaniyatining kengayishi
Islomning Arabistondan tashqarida tarqalishi Muhammad vafotidan keyin sodir bo’ldi. Birinchi xalifalar Fors imperiyasi, Suriya, Falastin va Shimoliy Afrikani bosib oldilar.
Keyinchalik Umaviylar sulolasi davrida xalifalik Marokash va Ispaniyaga tarqaldi. Sharqda ular Hind daryosi va Turkistonga yetib kelishdi.
Umumiy xususiyatlar
Arab madaniyati Arabiston yarim orolida mavjud bo’lgan va ular bosib olgan boshqa hududlar o’rtasidagi aralashmaning natijasidir. Shunday qilib, boshqa xalqlar qatori forslar, hindular, yunonlar yoki ispanlarga xos madaniy xususiyatlar haqida o’ylash mumkin.
Bugungi kunda ushbu madaniyatni aniqlash qiyin. Uning xilma-xilligi hududga qarab farq qiladigan katta boylik va madaniy namoyishlar hissasini qo’shadi.
Biroq, til yoki aksariyat din – Islom bilan bog’liq bo’lgan umumiy xususiyatlar mavjud. Arab madaniyatini yaratishda arab dunyosida mavjud bo’lgan boshqa dinlar, masalan, nasroniylik yoki yahudiylik ham qatnashgan.
Kiyim
An’anaviy arab kiyimlari hali ham ko’pgina mamlakatlarda qo’llaniladi. Qolgan madaniyatlarida bo’lgani kabi, kiyinish uslubi ham Qur’onning vakolatlari bilan bog’liq bo’lib, tor, shaffof kiyimlar va yorqin ranglarni taqiqlaydi.
Mintaqaviy farqlar mavjud bo’lsa-da, erkaklar o’zlarining avratlarini, ya’ni tananing kindikdan tizzagacha bo’lgan qismini yopishlari shart. Sizning kiyimingiz sodda va tanaga juda qattiq bo’lmasligi kerak. Kundalik hayotda ular tez-tez to’piqlarga etib boradigan keng ko’ylaklar kiyishadi. Bundan tashqari, ular tez-tez boshlarini salla bilan yopadilar.
Qattiq va shaffof kiyimlarni taqiqlash haqida gap ketganda, ayollar bir xil qoidalarga amal qilishlari kerak. Ularning holatlarida, ular har xil turdagi kiyimlardan foydalanadigan sochlarini yopish majburiyatining eng ko’zga ko’ringan tomoni.
Sochni yopish uchun ishlatiladigan kiyimlar hududga va odamga qarab farq qiladi. Burqa kabi tanani to’liq qoplaydigan ko’ylaklar uchun eng konservativ tanlov. Boshqa tomondan, unchalik qattiq bo’lmagan mamlakatlarda hijobdan, soch va bo’yinni yopadigan ro’moldan foydalanish tez-tez uchraydi.
Ayollar
Qur’onda ayollarning fikri ko’plab tortishuvlarga sabab bo’ladi. Muqaddas matnlar, bir tomondan, Xudo oldida ularning tengligini va boshqa tomondan, odamlarga bog’liqligini to’playdi.
Arab dunyosidagi ayollarning ahvoli mamlakatga qarab ozmi-ko’pmi qattiq. Ulardan ba’zilari, Tunis singari, o’z huquqlarini tan olishda oldinga siljishgan, boshqalari, xuddi Fors ko’rfazidagi kabi, erkaklar hukmronligiga bo’ysunishmoqda.
Shariat
Shariat Islomning yuridik organi bo’lib, Muhammad vafotidan keyin ishlab chiqilgan. Uning qonunchiligi xulq-atvor, axloq va ibodatni tartibga soluvchi kundalik hayotning barcha jabhalarini qamrab oladi.
Biroq, ushbu qonun kodeksi boshqalarga qaraganda ancha konservativ bo’lib, turli xil talqinlarga ega.
Ba’zi mamlakatlar shariat qonunlarini ustun qonun sifatida qabul qilishgan va ularning sudlari buni amalga oshirmoqdalar. Boshqalarida, u mavjud bo’lgan yagona kod emasligiga qaramay, uning ba’zi qonunlari, shu jumladan tijorat va bank faoliyatini yoki meros va vasiyatlarni tartibga soluvchi qonunlar qabul qilingan.
Raqamlar
Bugungi kunda lotin imlosida ishlatilayotgan arabcha raqamlar: 0 dan 9 gacha. Aynan 0 raqami raqamli tizimdagi eng muhim yangiliklardan biri edi.
Nomiga qaramay, raqamlarni tasvirlashning bu usuli miloddan avvalgi III asrda Hindistonda ixtiro qilingan. C., va arablar uni Evropaga qaraganda erta ishlatishni boshladilar. Qizig’i shundaki, arab tilida raqamlar boshqacha tarzda yozilgan.
Din
Muhammad Islomni targ’ib qilishdan oldin, arablar asosan mushriklar edi, ba’zilari esa nasroniy yoki yahudiy edi.
Islom dini yoyila boshlaganda ko’pchilik arablar yangi dinni qabul qildilar.
Qur’on
Diniy ta’limot sifatida Islomning asoslari juda oddiy. Uning asosiy dogmasi – bu Muhammad payg’ambar bo’lgan yagona xudoning mavjudligi. Uning muqaddas kitobi Qur’on bo’lib, unda dinning asosiy tamoyillari keltirilgan:
– Muhtojlarga sadaqa bering
– Kuniga besh vaqt namoz o’qing
– Ramazon oyida ro’za tutish
– umrida bir marta Makka ziyoratiga borish
– Muqaddas urush bilan shug’ullaning
Sunniylar va shialar
Islom dinida asosan bir-biri bilan ziddiyatda bo’lgan ikkita asosiy oqim mavjud.
Eng ko’p izdoshi sunniylikdir. O’z navbatida shialar Eron, janubiy Iroq yoki Bahrayn kabi mamlakatlarda ko’pchilikni tashkil qiladi. Ikkinchisi Muhammadning kuyovi Ali uning qonuniy vorisi bo’lgan deb hisoblaydi.
Xristian arablar
Arab mamlakatlarida xristianlikni qabul qiladigan ozchilik aholisi ham bor. Ushbu nasroniy arablar asosan Misr, Livan, Suriya, Iordaniya, Iroq va Falastinda to’plangan.
Arab imperiyasi iqtisodiyoti
Tijorat faoliyati Arab imperiyasini tashkil etgan turli hududlarni birlashtirgan omil edi. 8-asrdan boshlab uning savdogarlari O’rta er dengizi va Hind okeanining, shuningdek Qizil dengiz va Fors ko’rfazining dengiz yo’llarini nazorat qildilar. Xuddi shunday, ular Afrika va Osiyodagi quruqlik yo’llarida hukmronlik qildilar.
O’z valyutasi
Iqtisodiyotning to’g’ri ishlashi uchun eng muhim jihatlardan biri bu o’z valyutasi – dinorni yaratish edi. Bu ularga Vizantiya iqtisodiyotidan mustaqil bo’lishga imkon berdi. Bundan tashqari, ular to’lovning ikkita yangi usulini ixtiro qildilar: chek va veksel.
dehqonchilik
Savdo katta geosiyosiy ahamiyatga ega bo’lsa-da, asosiy iqtisodiy faoliyat qishloq xo’jaligi edi.
Imperiya davrida arablar o’z amaliyotlarini takomillashtirish uchun ko’plab yangiliklarni kiritdilar. Ular orasida sug’orishni yaxshilash uchun xandaklar va noralardan foydalanish.
An’analar
Arab dunyosining bepoyon kengligi ularning an’analarida mintaqaviy farqlarni keltirib chiqaradi. Biroq, ularning ba’zilari barcha hududlarda o’xshashdir.
Arab to’yi
Bugungi kunda ko’plab arab mamlakatlarida qadimgi nikoh tuzish an’analari yo’qolib bormoqda. Boshqa urf-odatlar, aksincha, deyarli o’zgarishsiz qolmoqda.
Islom qonunlariga ko’ra, ayol faqat musulmonga uylanishi mumkin. Erkaklar to’rttagacha ayolga uylanishlari mumkin, ammo agar siz ularni bir xil qo’llab-quvvatlasangiz va ularga teng munosabatda bo’lsangiz. Ushbu ko’pxotinlilik ham kamroq va kam uchraydi. Bundan tashqari, ular yahudiy yoki nasroniy bo’lishi mumkin.
Nazariy jihatdan nikohdan oldin jinsiy aloqa qilish taqiqlangan, shuning uchun birinchi uchrashuvlarda oila a’zosi hushyor turishi kerak. Kuyov oiladan kelinning qo’lini so’rab, mahrga rozi bo’lishi kerak.
An’anaga ko’ra, nikoh faqat uchta bosqich o’tganidan keyin amal qiladi: nikoh (nikoh shartnomasini imzolash), nikohni nishonlash (odatda kunlar davom etadi) va tugatish.
Ramazon
Ramazon oyida ro’za tutish islom dinidagi majburiyatlardan biridir. Shuningdek, u eng ko’p kuzatilganlardan biridir.
Ramazon ismli arab qamariy yilining to’qqizinchi oyida quyosh nurlari paytida ro’za tutish kerak. Kech tushganda, arablar ko’p oilaviy ovqatlanish bilan iftorlik qiladilar, odatda bir oila bo’lib birlashadilar.
Qurbon hayiti
Qurbon hayiti Buni “qurbonlik bayrami” deb tarjima qilish mumkin. Bu Ibrohim Xudoga bo’ysunish uchun o’g’lini qurbon qilishga tayyorligini yodga oladigan bayramdir. Uning itoat etishini ko’rgan Xudo aralashib, unga bola o’rniga qurbonlik qilish uchun qo’zichoq taklif qildi.
Ushbu bayramning sanasi oy taqvimiga bog’liq, shuning uchun u g’arbiy taqvim doirasida o’zgarib turadi. Bayram kuni quyosh chiqqandan keyin maxsus ibodat bilan boshlanadi. Keyinchalik, oila boshlig’i qo’zichoqni uni tartibga soluvchi islomiy usul asosida qurbonlik qiladi.
Makka ziyoratlari
Din bilan bog’liq urf-odatlardan yana biri bu Makkaga haj. Muqaddas Islom shahriga tashrif buyurish ularning e’tiqodlari asoslaridan biridir.
Har yili taxminan uch million kishi Makkaga, ma’lum bir oyda, chaqirilgan haj safariga borishadi Haj. Ko’pchilik boshqalar umra yoki kichik haj, bu yil davomida amalga oshirilishi mumkin
Dafn marosimi
Xristian arablar dafn marosimlarini g’arbga o’xshash tarzda nishonlashlariga qaramay, musulmonlar o’zlarining muqaddas matnlarida ta’riflangan narsalarga amal qilishadi.
O’lim sodir bo’lganda, yaqin qarindoshi marhumning ko’zlarini yumadi. Tana aniq marosimdan keyin yuviladi va keyin mato bilan o’raladi. Keyingi qadam – dafn marosimi va nihoyat, jasad tobutsiz, to’g’ridan-to’g’ri erga ko’milgan.
Bojxona
Salom
Bir-birlariga salom berishda arablar asosan ikkita iborani ishlatadilar. Birinchisi ahlan va sahlan ikkinchisi esa din bilan bog’liqdir assalom aleykum (Assalomu alaykum)
Jinslar bo’yicha farqlarga kelsak, erkaklar bir-birlarini juda effuziv tarzda, ko’p jismoniy aloqa va o’pish bilan kutib olishadi. Ikki do’stning qo’l ko’chada yurishi ham kam emas.
Biroq, ayol bilan salomlashish yoki suhbatlashish paytida erkaklar hech qachon jismoniy yoki ko’z bilan aloqa qilmaydilar.
Stol odob-axloqi
Ovqatlanishni boshlashdan oldin, taom Allohga shukur qilishdir. Bundan tashqari, qo’llarni yuvish va quritish kerak.
Ko’p hollarda arablar vilkalar pichoqni ishlatishmaydi, balki ovqatni o’ng qo’li bilan olishadi. Chap hech qachon ishlatilmaydi, chunki u harom hisoblanadi.
Xamma
The hammamyoki arab hammomi masjidlar bilan chambarchas bog’liq bo’lgan element edi. Ularning aksariyati ushbu ibodat binolari atrofida joylashgan.
Arab hammomining ishtirokchilari o’zlarining davralarini engil kurash bilan boshlashadi va keyin iliq suv havzasiga kirishadi. Bo’shashgandan so’ng, sovuq yoki iliq yo’lni tanlashingiz mumkin, garchi issiq suv odatda sovuq bilan almashtirilsa.
Narguilla
Arab mamlakatlarida, asosan, erkaklar guruhini, nargile chekish paytida choyxonalarda choy ichish holatlarini uchratish juda keng tarqalgan. Ushbu suv quvuri hududga ko’ra boshqa nomlarni ham oladi: tortishuv, kalyan, shisha va boshqalar.
Gastronomiya
Arab gastronomiyasi mintaqaviy navlarni taqdim etadi, ular Marokashning eng odatdagi taomlarini tayyorlaydilar, masalan, Suriyadagi kabi emas.
Umuman olganda, bu gastronomiya boshqa madaniyatlarning ta’siri bilan oziqlangan. Shunday qilib, Hindiston yoki Erondan ziravorlardan foydalanish savdo yo’llari tufayli arab dunyosi retseptlarining yaxshi qismini tashkil etdi.
Turli xilliklarga qaramay, arab gastronomiyasida bir nechta keng tarqalgan omillarni nomlash mumkin. Ular orasida qo’zichoq go’shtining ustunligi, yogurt, yalpiz, kekik, za’faron yoki zerdeçal kabi ziravorlardan foydalanish va unga hamroh sifatida guruch borligi.
Humus
Humus (arabchada nohut) – bu tarkibida krem, tahini, limon va zaytun moyi. Bu butun Yaqin Sharq va Fors ko’rfazi mamlakatlarida mavjud bo’lgan taom, garchi u dunyoning boshqa hududlariga tarqalsa ham, arab yoki yo’q.
Kuskus
Kvintessensial Shimoliy Afrika taomlaridan biri kuskusdir. Bu kuskus deb nomlangan idishda pishiriladigan bug’doy irmikiga asoslangan retsept.
Shu bilan birga, unga manna yormasi bilan qo’shilish uchun sabzavotli go’sht va ziravorlar pishiriladi. Marokashdan xurmo yoki mayiz bilan eng shirin, Tunisdan harisaga qadar eng shirin kabi ko’plab variantlar mavjud.
falafel
Humus singari, falafel ham butun dunyoga tarqalgan arab dunyosining odatiy retsepti. Bu holda, taom dastlab Yaqin Sharqdan va nohut, piyoz va ziravorlar bilan tayyorlangan qovurilgan köfte turidan iborat. Misrda, o’z navbatida, loviya bilan tayyorlangan variant mavjud.
Maqluba
Falastinlik bu taom asosan guruch bilan tayyorlanadi. Odatda Islomning muqaddas kuni – juma kuni iste’mol qilinadi va unga tovuq yoki qo’zichoq va sabzavotlar solinadi. Odatda yogurt bilan tayyorlangan sous qo’shiladi.
Til
Arab dunyosiga qaysi davlatlar kirishini aniqlashda foydalaniladigan omillardan biri bu tildir.
Arab tili – yahudiy yoki oromiy kabi semit tili bo’lgan til. Bugungi kunda bu so’zlashuvchilar soni bo’yicha beshinchi til bo’lib, 20 mamlakatda rasmiy va yana oltitasida ham rasmiydir.
Boshqa jihatlarda bo’lgani kabi, arab tili ham mintaqaviy va ishlatilish jihatidan farq qiladi. Shunday qilib, mumtoz arab tili dinda ishlatiladi, madaniy arabcha esa (yoki fusha) bugungi kunda rasmiy holatlarda, ta’lim va ommaviy axborot vositalarida qo’llaniladi. Shu orada ko’chada ko’pincha dialekt variantlari ishlatiladi.
Arab alifbosi alifat deb ataladi va uning yozilishi o’ngdan chapga qarab amalga oshiriladi. Qisqa nomli unlilar odatda yozilmaydi, bu esa o’rganishni qiyinlashtiradi.
Lahjalar
Arab tilida so’zlashadigan sohalar lingvistik xususiyatga ega: disglossiya. Tilning madaniyatli va so’zlashuvning ikkita varianti mavjud.
Umumiy dialekt guruhlari, o’z navbatida kichik guruhlarga bo’linib, Magreb arablari, Sudan guruhi, Misr guruhi, Levantin arablari va yarimorol arablari.
San’at
Arabiston arablari Islomni qabul qilganlaridan keyin davlat tuzganlarida, ularning san’ati Rim, Yunon va ilk xristian ta’sirini kuchaytirgan.
Arxitektura
Arab san’atida eng xarakterli bino turi bu diniy marosimlar o’tkaziladigan ibodatxona – masjiddir. Vizantiya san’ati ta’sirida Shimoliy Afrikadagi va Usmoniy uslubida qurilganlarning farqlari katta bo’lgan bir necha masjid uslublari mavjud.
Fuqarolik me’morchiligida shaharlarning saroylari va shaharsozligi ajralib turadi, uylarga suv olib kelish zarurligiga katta e’tibor qaratilgan. Issiqlikdan himoya qilish hisobga olinadigan yana bir element edi.
Dekorativ san’at
Raqamlarni tasvirlashni taqiqlash Qur’onda kelmagan bo’lsa-da, bu hadislarning bir qismi, Muhammadning so’zlari.
Ushbu taqiq diniy san’atlarda kuzatilgan, ammo fuqarolik me’morchiligida emas. Shunday qilib, majoziy vakilliklarning paydo bo’lishi ko’p jihatdan hozirgi hukmdorning diniy pravoslavligiga bog’liq edi.
Ushbu cheklash, bir tomondan, boshqa bezak turlarini ishlab chiqishga imkon berdi, masalan epigrafiya, o’simlik naqshlari yoki arabesklar deb ataladi.
Rassomlik
Arablar o’zlarining saroy rasmlarida fresk texnikasidan foydalanganlar, ayniqsa dastlabki bosqichlarida. Asarlar orasida birinchi Umaviylar davri rasmlari ajralib turadi, ular Qusayr Amra (bu erda obrazli rasm mavjud) yoki Al-Mafjardagi juda taniqli namunalardir.
Saroylarda topilgan freskalardan tashqari, eng yorqin tasvirlar muqaddas kitoblarda, ayniqsa hind mug’allari davrida uchraydi. Qur’on O’rta asr Evropasiga o’xshash tarzda tasvirlangan, sahnalar raqamlar bilan to’ldirilgan.
Musiqa
Arab musiqasida keng tarqalgan element – uning qo’shiqlari tili arab. Ushbu kontseptsiya ostida musiqiy, diniy, dunyoviy yoki klassik kabi janrlar paydo bo’ladi.
San’atda bo’lgani kabi, arab musiqasi ham fors, hind, turk yoki andalus kabi boshqa musiqalar ta’sirida boyib bordi. Arablar ushbu san’at turiga oid turli risolalarni yunon tilidan tarjima qildilar va paydo bo’lgan tizimlarning tamoyillaridan foydalanishni boshladilar.
xususiyatlari
Mutaxassislarning fikriga ko’ra, 24 chorak tonnaga bo’lingan oktavaga asoslangan arab musiqasi ohangini G’arbliklar kuzatishi qiyin. Yozma vakolatxonaning o’zi juda ozgina farqlarni keltirib chiqaradi.
Arab musiqasida ishlatiladigan melodik rejimlar tizimi deyiladi maqom (stantsiya). Ularning har biri ma’lum bir o’lchov va bir nechta muhim yozuvlardan iborat.
The maqomIkkala kompozitsiyani ham, improvizatsiyani ham o’z ichiga olgan asbob yoki vaqt yordamida ijro etiladi va ritmni o’z ichiga olmaydi.
Adabiyotlar
- Arab dunyosi. Arab madaniyati. Elmundoarabe.org saytidan olingan
- Chili arablar maktabi. Arab madaniyati. Cchach.cl-dan olingan
- Arabning ovozi. Arab musiqasining qisqacha tarixi. Lavozdelarabe.mx saytidan olingan
- Arab akademiyasi. Arablarning urf-odatlari va an’analari. Arabacademy.com saytidan olingan
- BIZ. Tillar instituti. Arab madaniyati. Learnalanguage.com saytidan olingan
- Britannica entsiklopediyasi muharriri. Arab. Britannica.com saytidan olingan
- Britaniya Kengashi. Arab tili va arab madaniyati. Britishcouncil.org saytidan tiklandi
- Arab Amerikasi. Arab taomlari haqida hikoya. Arabamerica.com saytidan olingan
- 1.1 Mustamlakachilikgacha bo’lgan davr