Press "Enter" to skip to content

BADIIY ADABIYOTLAR TARG‘IBOTI VA ULARNING INSON HAYOTIDAGI O‘RNI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

FIGURE PROMOTION AND ITS PLACE IN HUMAN LIFE

Badiiy adabiyotlar – Outline of fiction

Quyidagi kontur haqida umumiy ma’lumot va dolzarb qo’llanma sifatida berilgan fantastika:

Badiiy adabiyot – hikoya qaysi muallif tomonidan tuzilgan. Adabiy ish, shuningdek, o’z ichiga oladi teatrlashtirilgan, kinematik, hujjatli va musiqiy asar. Buning farqli o’laroq fantastika, bu faqat haqiqiy voqealar bilan shug’ullanadi (masalan: tarjimai hollari, tarixlar ). Yarim fantastika badiiy adabiyot ko’pgina badiiy bo’lmaganlarni amalga oshiradi, [1] masalan. haqiqiy voqeaga asoslangan xayoliy ta’rif.

Mundarija

  • 1 Nima turi narsa fantastika?
  • 2 Badiiy adabiyotning elementlari
    • 2.1 Belgilar
    • 2.2 Uchastka
    • 2.3 O’rnatish
    • 2.4 Mavzu
    • 2.5 Uslub
    • 3.1 Adabiy fantastika
    • 3.2 Badiiy janr
      • 3.2.1 O’quvchilar yoshiga qarab janrlar
      • 3.2.2 Mavzuga asoslangan janrlar
      • 3.2.3 Shaklga asoslangan janrlar
      • 3.2.4 Asarning uzunligiga asoslangan janrlar
      • 3.2.5 Boshqa janrlar
      • 5.1 Tarkib bo’yicha
      • 5.2 Shakl bo’yicha
      • 5.3 Uzunligi bo’yicha
      • 8.1 Fantastik fantastika mualliflari
      • 8.2 Dahshatli fantastika mualliflari
      • 8.3 Ilmiy fantastika mualliflari
      • 8.4 Komik mualliflari

      Nima turi narsa fantastika?

      • Mahsuloti tasavvur – Badiiy adabiyot o’quvchida sof tasavvurni shakllantiradi, chunki qisman ushbu romanlar to’qib chiqarilgan ijodkorlik va sof haqiqat emas; O’quvchi romandan bir parchani o’qiyotganda u so’zlarni tasvirlarga bog’laydi va ularning tasavvurida o’qilayotgan voqea yoki vaziyatni, shu sababli so’zni tasavvur qiladi.
      • Manbasi o’yin-kulgi – Ushbu turdagi o’yin-kulgilar odatda haqiqatdan qochish va o’zlarini tasavvur qilish uchun ta’qib qilinadi; bostiruvchi depressiya bilan hissiy qiziqish.
      • Janr – har qanday toifadagi adabiyot yoki boshqa san’at yoki madaniyat turlari, masalan. musiqa va umuman olganda, ba’zi bir uslubiy mezonlarga asoslanib yozma yoki og’zaki, audio yoki vizual tarzda nutqning har qanday turi.
      • Qarama-qarshi fantastika – badiiy adabiyot – bu har qanday rivoyat, bayon yoki boshqa kommunikativ ishlarning shakli, bu uning tasdiqlari va tavsiflari haqiqat deb tushuniladi.

      Badiiy adabiyotning elementlari

      Belgilar

      • Xayoliy xarakter – hikoya qiluvchi badiiy asarda qatnashgan shaxs (masalan, roman, spektakl, teleserial yoki film).
        • Qahramon – hikoya syujetidagi voqealar atrofida bo’lgan va tomoshabinlar hamdardlik bilan bo’lishishni maqsad qilgan asosiy belgi.
        • Antagonist – belgi, belgilar guruhi yoki an muassasa, asosiy xarakterga qarshi bo’lganlar.

        Uchastka

        • Uchastka – hikoyani tashkil etadigan voqealar, xususan: ular naqsh yoki ketma-ketlik bilan bir-biriga aloqadorligi sababli; ular bir-biri bilan sabab va oqibat tufayli bog’liqligi kabi; o’quvchi voqeaga qanday qaraydi; yoki shunchaki tasodif bilan.
          • Subplot – har qanday hikoya yoki asosiy syujet uchun yordamchi voqea bo’lgan syujetning ikkilamchi yo’nalishi. Subplotlar asosiy uchastkalarga vaqt va joyda yoki tematik ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. Subplotlarda aksariyat qahramon yoki antagonistdan tashqari boshqa belgilar mavjud.
          • Hikoya yoyi – televidenie, chiziq romanlari, chiziq chiziqlar, taxtali o’yinlar, video o’yinlar va filmlar kabi epizodik hikoyalar ommaviy axborot vositalarida kengaytirilgan yoki davom etadigan hikoya. Masalan, televizion dasturda bu voqea ko’plab epizodlarda ochiladi.
          • Hikoya tarkibi – o’quvchiga, tinglovchiga yoki tomoshabinga hikoyani taqdim etish tartibi va uslubi asosida tuzilgan asos. Hikoyaviy matn tuzilmalari – bu syujet va sozlash.
          • Monomit – qahramonning sayohati; bu sarguzashtga boradigan qahramonni o’z ichiga olgan va hal qiluvchi inqirozda g’alaba qozongan, keyin o’zgargan yoki o’zgargan uyga qaytadigan ertaklarning keng toifasidagi oddiy shablon.

          O’rnatish

          Mavzu

          Uslub

          • Uslub –
          • Badiiy adabiyot –
          • Yozish uslubi –
          • Badiiy yozish rejimi –
          • Davomiylik –
          • Allegori –
          • Simvolik –
          • Ohang –

          BADIIY ADABIYOTLAR TARG‘IBOTI VA ULARNING INSON HAYOTIDAGI O‘RNI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

          Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Dilshoda Temirova, Yuldasheva Sohibaxon

          Adabiyot xalq, jamiyat hayotining o’ziga xos ifodasi hamdir. U jamiyat tarixidagi jiddiy o’zgarishlarni xilma-xil obrazlar vositasida turli badiiy shakllarda aks ettiradi. Shunga ko’ra, eramizning VIII asrlarigacha yaratilgan asarlarda qadimgi ajdodlarimizning urf-odat, e’tiqodlari ifodalangan boisa, keyingi davrlarda islom ta’limoti bilan hamohanglik kuchayganligini kuzatish mumkin. Xususan, tasavvufning adabiyotdagi ko’rinishi jamiyat hayotidagi keskin o’zgarishlar bilan aloqador holda rivojlandi. Ajdodlarimizning chet el bosqinchilariga qarshi mardonavor kurashlari tarixiy manbalardan yaxshi ma’lum. Bu «To’maris» va «Shiroq» afsonalarida juda yorqin aks etgan. Turkiy xalqlarning tabg’achlarga qarshi kurashi esa O’rxun-Enasoy obidalarida juda ta’sirli ifodasini topgan.

          i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

          Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Dilshoda Temirova, Yuldasheva Sohibaxon

          “QUTADG’U BILIG” IKKI JAHONNI TUTISHGA OCHUVCHI YO’L
          KITOB VA KITOBXONLIK – INSON MA`NAVIYATINING KO`ZGUSI
          MUSIQA NAZARIYASINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
          BESH MUHIM TASHABBUS – KELAJAKKA MUSTAHKAM POYDEVOR
          KINO SAN’ATINING JANRLARI VA KINO SAN’ATINING BADIIY ASOSLARI
          i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
          i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

          FIGURE PROMOTION AND ITS PLACE IN HUMAN LIFE

          Literature is also a unique expression of the life of the people, society . It reflects significant changes in the history of society in a variety of artistic forms through a variety of images. Accordingly, the works created before the VIII century AD reflect the traditions and beliefs of our ancient ancestors, and in recent times, it can be observed that the harmony with the teachings of Islam has increased. In particular, the appearance of mysticism in the literature developed in connection with the dramatic changes in the life of society . The courageous struggles of our ancestors against foreign invaders are well known from historical sources. This is very vividly reflected in the legends of “Tomaris” and “Shirak”. The struggle of the Turkic peoples against the Tabgachs is very impressive in the monuments of OrkhonEnasay.

          Текст научной работы на тему «BADIIY ADABIYOTLAR TARG‘IBOTI VA ULARNING INSON HAYOTIDAGI O‘RNI»

          BADIIY ADABIYOTLAR TARG’IBOTI VA ULARNING INSON

          Dilshoda Temirova Yuldasheva Sohibaxon

          O’zbekiston davlat san’at va madaniyat institutining Farg’ona mintaqaviy filiali

          Annotatsiya: Adabiyot xalq, jamiyat hayotining o’ziga xos ifodasi hamdir. U jamiyat tarixidagi jiddiy o’zgarishlarni xilma-xil obrazlar vositasida turli badiiy shakllarda aks ettiradi. Shunga ko’ra, eramizning VIII asrlarigacha yaratilgan asarlarda qadimgi ajdodlarimizning urf-odat, e’tiqodlari ifodalangan boisa, keyingi davrlarda islom ta’limoti bilan hamohanglik kuchayganligini kuzatish mumkin. Xususan, tasavvufning adabiyotdagi ko’rinishi jamiyat hayotidagi keskin o’zgarishlar bilan aloqador holda rivojlandi. Ajdodlarimizning chet el bosqinchilariga qarshi mardonavor kurashlari tarixiy manbalardan yaxshi ma’lum. Bu «To’maris» va «Shiroq» afsonalarida juda yorqin aks etgan. Turkiy xalqlarning tabg’achlarga qarshi kurashi esa O’rxun-Enasoy obidalarida juda ta’sirli ifodasini topgan.

          Kalit so’zlar: badiiy adabiyot, targ’ibot, jamiyat, tarix

          FIGURE PROMOTION AND ITS PLACE IN HUMAN LIFE

          Dilshoda Temirova Yuldasheva Sohibaxon

          Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

          Abstract: Literature is also a unique expression of the life of the people, society. It reflects significant changes in the history of society in a variety of artistic forms through a variety of images. Accordingly, the works created before the VIII century AD reflect the traditions and beliefs of our ancient ancestors, and in recent times, it can be observed that the harmony with the teachings of Islam has increased. In particular, the appearance of mysticism in the literature developed in connection with the dramatic changes in the life of society. The courageous struggles of our ancestors against foreign invaders are well known from historical sources. This is very vividly reflected in the legends of “Tomaris” and “Shirak”. The struggle of the Turkic peoples against the Tabgachs is very impressive in the monuments of Orkhon-Enasay.

          Keywords: fiction, propaganda, society, history

          Mahmud Koshg’ariyning «Devon-u lug’otit-turk» asarida qadimgi ajdodlarning turli-tuman mashg’ulotlari, urf-odatlari, yashash tarzlari, e’tiqod va qiziqishlarining ham ifodasini ko’rish qiyin emas.

          Xalqimiz qadimdan farzandlarining sog’lom, aqlli, dono, mehnatsevar, xalqparvar bo’lishini orzu qilgan, shunga intilgan. Qadimgi qo’shiqlar, maqol, afsona, dostonlarda, qasida hatto marsiyalarda hamda Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, Ahmad Yassaviy, Rabg’uziy, Sayfi Saroyi, Xorazmiy, Haydar Xorazmiy, Atoiy, Sakkokiy, Gadoiy, Lutfiy va boshqa adiblarning asarlarida ana shu holatlar o’z ifodasini topgan.

          O’zbek adabiyoti o’zbek xalqining o’zi singari juda boy, qadimiy tarixga ega. Uning o’ziga xos shakllanish va taraqqiyot yo’li, rivojlanish qonuniyatlari bor. Bularni his etish, anglash va umumlashtirish, targ’ibotini to’g’ri yo’lga qo’yish uchun uning tarixini puxta o’rganish zarur. Adabiyot tarixi so’z san’atining rivojlanish jarayonlari, mumtoz namoyandalari haqida ma’lumot beradi. Bu fan tufayli qadimda yashab ijod etgan buyuk adiblar yaratgan nodir asarlar, badiiy tafakkurdagi rivojlanish va yangiliklar haqida tasavvur hosil bo’ladi.

          Kitobxonlik madaniyatini yuksaltirishdan bosh maqsad madaniyatli kishini tarbiyalashdir. Madaniyatli kishini tarbiyalashda san’at va adabiyotning ahamiyati kattadir. Bu ikki kuch kitoblarda mujassamlashgan. Ayniqsa badiiy adabiyot asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda bilamizki, kitob o’qishga bo’lgan talablar kamayib bormoqda. Bunga sabab XXI asr komyuter texnologiyalari asri bo’lgani uchun barcha yoshlarimiz internet va boshqa ijtimoiy tarmoqlar bilan ovvora bo’lib qolishmoqda.Yoshlarimizni mana shunday o’rgimchak to’ridan qutqarishning birdan bir yo’li bu – badiiy adabiyotga bo’lgan qiziqishni kuchaytirishdir. Kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish maqsadida muhtaram yurtboshimiz Sh.M.Mirzizyoyev ilgari surgan besh tashabusslarini ta’kidlamasdan iloj yo’qdek. Ushbu besh tashabbusning to’rtinchisi yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish, ular o’rtasida kitobxonlikni keng targ’ib qilish bo’yicha tizimli ishlarni tashkil etishga yo’naltirilgandir. Kitobxonlik madaniyatini va badiiy adbiyot targ’ibotini yuksaltirishda axborot kutubxona muassasalari muhim rol o’ynaydi. Kitob o’qish ajoyib mashg’ulotligini ko’plar tan oladi, lekin hamma ham mutolaa qilishni uncha xush ko’rmaydi.

          O’qish miyamiz uchun mashq xalos. Sport bilan shug’ullanmagan inson uchun jismoniy tarbiyadan qiyini yo’q, albatta. Biroq haqiqiy sport odami uchun eng yaxshi dam olish va vaqtni o’tkazish ham mashq hisoblanadi. Xuddu shunday kitob o’qish ham miyammizni chiniqtiradi, fikrlash qobilyatimizni oshiradi, bizni yuksak cho’qqilarga yuksaltiradi. Eng ko’p o’qiladigan, eng ko’p va tez ta’sir qiladigan adabiyotlar bu-badiiy adabiyotlardir. Badiiy adabiyotning kitobxonlari yoshiga, jinsiga, millatiga, kasbi va mutaxassisligiga ko’ra xilma – xil. Maktabgacha tarbiya

          yoshidagi bolalardan to nafaqada o’tirgan keksalargacha, uy bekalaridan tortib to turli darajadagi rahbarlarning o’zlariga kerakli va zarur bo’lgan adabiyotlar mavjuddir. Kitobxonlarning bunday xilma-xilligi ularning qiziqishi, talab va ehtiyojlarini, badiiy didini, saviyasi darajasini aniq va to’g’ri o’rganish zaruratini tugMiradi. Badiiy adabiyotni o’qish maqsadi ham turlicha, qiziqishning sabablari ham turlicha boladi. Kutubxona xodimi har bir kitobxonnning o’qish maqsadini, avval nima o’qiganini, uni qanday qabul qilganini, qay darajada xotirada saqlab qolganini, qaysi muallifni nima uchun va qaysi jihatlari uchun yoqtirishini suhbat, kuzatish, mulahazaga kirishish, formularini tahlil qilish usullari yordamida bilib olishlari shart boladi. Badiiy sarlarda axloq, kishilarning o’zaro munosabati, Vatan, ona yerga bolgan muhabbat, oila, nikoh, muhabbat, do’stlik, mardlik, mehr va oqibat, vijdoniylik va vijdonsizlik hamda boshqa ko’pgina hislatlar haqidagi masalalar ochiq oydin yoritilib ko’rsatiladi. Badiiy adabiyot kishilarning va biz kelajak avlod yoshlarining hayotda tolaqonli yashashimizga, baxtli va saodatli bolishimizda, yaxshi inson va komil shaxs bolib yetishishimiz uchun turtki boladi va komil inson tarbiyasida muhim vositalardan biri hisoblanadi. Badiiy asarni to’g’ri tanlay bilishda badiiy asarning g’oyaviy – badiiy qimmati, adib ijodida asarning o’ziga xos o’rni, asarning yaratilgan va o’rganilayotgan davr uchun ahamiyati, badiiy asarning talim tarbiyaviy, rivojlantiruvchi xususuyati, badiiy asarning kitobxonning yoshiga mosligi, munosibligi, o’quvchida qiziqish uyg’otishi, o’quvchining manaviy qiziqishi, talabi, ehtiyojlariga javob bera olish darajasidan iboratdir.

          Badiiy adabiyotda ko’zga tashlangan xalq og’zaki ijodidagi asosiy talim tarbiya ko’rinishlari buyruq, o’git, nasihat, namuna, ornak o’qish madaniyati shakllanishining muhim vositasi sifatida inson hayotida muhim o’rin tutadi. Kutubxonalarda boshqa xalqlar, mamlakatlar. Davlatlarning badiiy asarlarini ham targ’ib qilish mobaynida kitobxonlarning manaviy dunyosini kengaytirish, boshqa xalqlar turmush tarzi, hayoti bilan tanishtirish, ularning hayotini bilish yordamida Vatan qadr- qimmatini bilish hissi tarbiyalanadi. Boshqa mamalkatlarda ham o’zbek adabiyotiga qiziqish katta. Misol uchun, tabobat ilmining sultoni Abu Ali ibn Sinoning “Tib qonunlari”, Al -Farg’oniy bobomizning “Samoviy harakatlar va umumiy ilmu nujum”, ilk o’zbek romanchiligining asoschisi Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar”, “Temur tuzuklari”, Z.M Boburning “Boburnoma” va shu singari boshqa asarlar chet el tillariga bir necha marotaba tarjima qilingan. Badiiy asar vositasida har tomonlama kamol topgan shaxsni tarbiyalash, xalq manavaviy madaniyatini shakllantirish, yoshlarni mustaqil fikrlashga o’rgatish jamiyat istiqboliga ishonch bilan ishtirok etadigan mukammal bilimga ega komil insonni tarbiyalash, insonga badiiy -estetik zavq berish tuyg’ularini tarbiyalaydi. Badiiy adbiyotni idrok etish kitobxonning tasavvur qilish qobiliyati bilan bogliq.Bu xususiyat o’quvchida quvonch hissini shakllantiradi. Bundan rohatlanish qanchalik

          yuqorí bolsa, badiiy asarda tasvirlangan voqelik, ruhuy va ijtimoiy muammlar o’quvchilarning aqliy va hissiy dunyosin rivojlantradi, nutq faoliyatini boyitadi, ijodiy fikrlash qobiliyatini o’stiradi.Badiiy adabiyotning tarbiyaviy ahamiyati kitobxonning ma naviyatini, estetik didini, badiiy adabiyotga to’g’ri munosabatini tarbiyalash, asar haqida mustaqil fikr yuritishni shakllantirish, kitobxonda og’zaki va yozma nutq madaniyatini tarbiyalashda ko’rinadi. Badiiy asar voqelikni haqqoniy aks ettirishni, yorqin obrazlar misolida xarakterlarni ochib berishi bilan kitobxonda eng yaxshi insoniy, haqqoniy va axloqiy fazilatlatlarni tarbiyalaydi, hayot go’zalligini idrok etishga o’rgatadi. So’z sanati badiiy asar tufayli kamol topadi.

          Ko’pchilik, afsuski, kitob o’qishni bilmaydi va ko’p kishilar nima uchun o’qiyotganini tuzukroq tushunib ham yetmaydilar. Ba’zilar buni savodli bo’lishning qiyin, biroq yagona yo’li, deb biladi. Ularning fikricha, har qanday kitob kishini “o’qimishli” qila oladi. Boshqa birovlar uchun esa o’qish, bu – dam olish, shunchaki vaqtni o’tkazish va ularga nimani (maqola, roman, she’r, xabar va hokazo) o’qish baribir, zerikarli bo’lmasa bas. Shunchaki dam olish, vaqt o’tkazishni istagan va “o’qimishli” bo’lish haqidagina qayg’uradigan o’quvchi kitobdagi dilni poklovchi, kishini ruhlantiruvchi qandaydir noma’lum bir kuchni sezadi. Biroq bu kuchni u aniq tasavvur etolmaydi va baholay ham olmaydi. Bunday kitobxon tibbiyotdan mutlaqo bexabar bemorga o’xshaydi, ya’ni aynan qaysi dori kerakligini anglamasdan, har bir qutichadagidan tatib ko’ra boshlaydi. Aslida, mutolaa borasida ham har bir kishi o’zi uchun zarur, yangi kuch hamda ruhiy ta’sir baxsh eta oladigan kitoblarnigina topa bilishi maqbul emasmikin?

          Albatta, biz mualliflarga odamlar ko’p mutolaa qilishlari yoqadi. Muallifning kitobxonlar haddan tashqari ko’p kitob o’qishlariga e’tibor qaratishi u qadar to’g’ri emas. Chunki mingta loqayd o’quvchidan o’nta yaxshi kitobxon afzal. Shu bois, bemalol ta’kidlayman, hamma joyda haddan tashqari ko’p mutolaa qilishadi va bu -adabiyot uchun obro’ emas, balki ziyon keltiradi, xolos. Kitob mustaqil bo’lmagan kishilarni yana ham ma’naviy zaiflashtirish uchun yozilmaydi, bundan tashqari, undan ba’zan noqobil odamlarga arzon-garov manzara hamda osongina o’zgartirilgan hayotni ko’rsatish uchun ham foydalanishadi. Kitoblar insonni hayotga yo’llagandagina, unga xizmat qilgandagina foydali. Agar kitob o’quvchiga oz bo’lsa-da, kuch-g’ayrat, shijoat, ma’naviy poklik baxsh etmasa, mutolaa uchun sarf etilgan har bir soat behuda va besamar qolaveradi.

          Shunchaki o’qish, bu – diqqatni to’plashga majbur etuvchi mashg’ulot va ovunish uchungina o’qish, o’z-o’zini aldash. Loqayd kishilar uchun, umuman, biror narsadan ovunishning hojati yo’q. Aksincha, ular hamma joyda diqqat-e’tiborli bo’lishlari, qayerda nima ish bilan shug’ullanishmasin, nima haqda fikr yuritishlaridan qat’iy nazar, o’zlarini butun vujudlari bilan voqealar girdobida his etmoqlari zarur.

          Hayot qisqa, uning poyonida hech kimdan o’qilgan kitoblar soni so’ralmaydi. Foydasi yo’q ekan, o’qishga vaqt sarflash aqllilik belgisi emas, aksincha, koni ziyon emasmikin? Men bu o’rinda faqat yomon kitoblarni emas, avvalambor “sifatli mutolaa”ni nazarda tutayapman. Hayotda bosgan har bir qadaming kabi o’qishdan ham biron natija kutiladi. Mutolaadan yangi kuch-g’ayrat olmoq uchun avval kuch sarf etmoq, yanada yaxshi tushunmoq uchun oldin o’zingni “yo’qotmoq” kerak.

          Ruhiyatimizning tabiiy, tug’ma ehtiyoji – tur, xil, namunalarni aniqlab olish va ular asosida butun insoniyatni tur-turga ajratib chiqishni taqozo etadi. Teofrast[1] “Xarakterlar”idan tortib, to ajdodlarimiz va ota-bobolarimizning to’rt mizoj to’g’risidagi tushunchalari (inson tabiatiga xos xususiyatlar) va eng zamonaviy psixologiyaga qadar, mana shu ehtiyoj turlangan tartibda muntazam namoyon bo’lib, sezilib turadi.

          Badiiy adabiyotning tuppa-tuzuk bilimga ega ashaddiy o’quvchilari ham borki, ular syujetning o’zi bilangina kifoyalanib qolmasalar-da, romanda qancha aza yoki qancha to’y tasvir etilganiga qarab baho bermaydilar, shu bilan birga, muallifning o’zini tushunib, kitobning estetik mohiyatini xolisona qabul qiladilar. Ular asar muallifíning barcha zavq-shavq, quvonchiga va ilhomiga sherikdirlar, uning dunyoqarashiga butkul qo’shilib, muallifning tasavvur mahsulini, turlicha ma’no berish holatlarini hech bir e’tirozsiz qabul qiladilar. Oddiy odamlarni asar syujeti, undagi vaziyat, voqea va harakatlar qiziqtirsa, o’tkir aql sohiblari uchun esa muallif mahorati, tili, bilimi, ma’naviy saviyasi muhim. Ular buning barchasini qandaydir xolisona voqelik sifatida – adabiyotning so’nggi va eng yuksak boyligi sifatida – Karl May[2] muxlisi bo’lmish navqiron o’quvchi “Eski paypoq” asaridagi voqealarni mavjud voqelik deb qanday idrok etsa, xuddi shunday tushunadilar.

          Dunyoda insonlar bir-birlariga o’xshamaganlaridek, ularning qalb kechinmalari ham takrorlanmasdir. O’zbek adabiyoti tarixi insonnnig ruhiy holatlarini mahorat bilan aks ettirgan durdonalarga boy. Ular hozirgi avlod ruhiyatida, qalbida ham hayajon uyg’ota oladi, ularning ma’naviy boyishlariga tcgishli hissa qo’sha oladi. Muhimi, ular faqat ma’rifly bilimimizni oshirish bilan cheklanmay, badiiy didimiz takomiliga, ma’naviy kamolotga xizmat qiladi.

          Adabiyot – so’z. san’ati. Ammo san’at turlari nihoyatda ko’p va xilma-xildir. Tasviriy san’at, haykaltaroshlik, me’morchilik, teatr, kino, musiqa, raqs va badiiy adabiyot san’atning turlarini tashkil qiladi. Ularning barchasida yuksak badiiy ta’sirchan obrazlar yaratish ko’z.da tutilgan. Ammo ular ana shu yagona maqsadga turli-tuman yo’llar bilan erishadi. Masalan, raqs harakatlar, tana a’zolarining ifoda imkoniyatlariga tayanadi. Musiqa tovushlar uyg’unligiga, tovushlarning hissiy ifodasiga bog’liq. Tasviriy san’at uchun ranglarning o’zaro mutanosibligi alohida ahamiyat kasb etadi. Rassomga bo’yoq va mo’yqalam yordam beradi. Haykaltarosh esa xom material (tosh, ganch, yog’och, metall) ga ishlov berish orqali go’zallik

          yaratadi. Adabiyot esa bu san’atlardan so’z va ruhning beqiyos imkoniyatlari bilan farqlanadi.

          So’zlar badiiy matnning yuzaga kelishiga omil bo’ladi, ammo qanday matn va so’zlar badiiy adabiyotga daxldor bo’lavermaydi. Buning uchun so’z muayyan badiiy estetik vazifani bajarishi lozim. Shunga ko’ra ham badiiy adabiyot voqea-hodisalarni yoki insoniy kechinmalar, his-tuyg’ularni bayon qilmaydi, balki ularni tasvirlavdi. Tasvir so’zga tayanadi. So’z sehr, mo’jiza bilan o’ziga mahliyo qiladi, rom etadi. Shuning uchun go’dak allaga, kichik yoshdagi bola ertakka, kattalar badiiy ijodning turli ko’rinishlariga nihoyatda qiziqib qaraydilar, ularning olamiga kirib qolgach, o’zlarini ham shu olamga mansub hisoblaydilar.

          Adabiyotning ta’sir kuchi nimada? U nimalarga bog’liq? Buning uchun yirik so’z san’atkorlari yaratgan ko’plab durdona asarlarning xalq orasida alohida hurmat va e’tibor qozonganligini eslash joiz.

          1. Boltaboeva U., Sh U., Rahmonova N. CREATIVE PERSON-THE ROLE OF LIVE WORD IN EDUCATING AN ACTOR //European Journal of Arts. – 2019. -№. 3.

          2. Boltaboyeva U., Rakhmonova N., Usmonov S. Characteristics of speech Art: problems and solutions //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – T. 10. – №. 4. – C. 559-567.

          3. EomaôoeBa Y. HyTK caHtaruHHHr y3ura xoc xycycutfraapu: MyaMMO Ba enuMnap //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

          4. Boltaboeva U. Using Oral Folk Art Methods in Improving Speech Technology //Eastern European Scientific Journal. – 2019. – №. 1.

          5. Akbarova M., Tursunova G., Abdunazarov Z. Section 3. Theater art //European Journal of Arts. – C. 125.

          6. Ycmohob m. CAXHA^A TAffl^H ^HËOATA AKTËPHHHT MYHOCAEATH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. II.

          7. Ycmohob m. Hhm gaproxura 6up Ha3ap //Oriental Art and Culture. – 2019. -№. IV (1).

          8. YMapoBa X. Ycmohob m. CaHtarra SarurnnaHraH yMp //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

          9. Dehqonov R., Tursunova G., Abdunazarov Z. Pedagogical aproaches to the formation of musical literacy of students in the sytem of higher education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – T. 10. – №. 3. – C. 91-95.

          10. Tursunova G., Karimov B. PEARLS OF UZBEK NATIONAL DANCE //International Engineering Journal For Research & Development. – 2020. – T. 5. -№. Conference. – C. 4-4.

          11. A6gyHa3apoB 3. MHTTHH YHHH.TAPHMH3 HfflTHPOKH^A Em AKTEPTAPHH TACABBYPH BA ^H^KATHHH ^APXTAm //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

          12. A6gyHa3apoB 3. THMCOTTAP CHHMOCHHH ^PATHm //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

          13. Yuldasheva S., Madumarova M. TASKS AND CONTENT OF BIBLIOGRAPHIC WORKS //European Journal of Arts. – 2020. – №. 1. – C. 148152.

          14. rongameBa C. KHTo6-KyHrnn Hnporn //Oriental Art and Culture. – 2020. -№. I (2).

          15. rongarneBa C. KHTO6 MyTonaacHHH maKHnnaHTHpnmga KyTy6xoHaHHHHK ^aonHtfra //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

          16. Yunusov G., Juraev I., Ahmedov R. A LOOK AT THE REGIONAL SEASONAL FOLKLORE AND THEIR ORIGIN. THE ROLE AND IMPORTANCE OF FOLKLORE IN THE DEVELOPMENT OF DANCE ART //European Journal of Arts. – 2020. – №. 1. – C. 121-124.

          17. Yunusov G. X., Juraev I., Ahmedov R. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

          18. Talaboev A., Akbarov T., Haydarov A. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

          19. AxMegoB P. Mh.mhh MycHKun h^pohhhhk caHtarara 6np Ha3ap //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

          20. ro^garneB K., 3raM6epgneB X. Pe^nccypa: Kena Ba 6yryH //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

          21. Tana6oeB A. MaspM caHtaraga cy3HHHr ypHH //Oriental Art and Culture. -2019. – №. IV (1).

          22. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O’QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

          23. AK6apoB T. OOTBKTOP BA AHLAHABHH MYCH^A MACATATAPH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV

          24. OMOHOBHa C. TAPHXHH KV-E3MA MAHEATAPHH KOHCЕPBATЦH£-PЕCTABPAЦH£ ^HTHm ^APAEHTAPH XYCYCH^A //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          25. Угли X. И. Т. ТИЛШУНОСЛИКДА СОЛЩ-БОЖХОНА ТЕРМИНОЛОГИЯСИНИНГ ТАД^ЩИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          26. Угли X. И. Т. УЗБЕК СОЛЩ ТЕРМИНЛАРИНИНГ АФФИКСАЦИЯ УСУЛИ БИЛАН ЯСАЛИШИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          27. Мирзаева Н., Аскарова М. ЧУЛПОН ИЖОДИДА МИЛЛИЙ УЙЕОНИШ ХАРАКАТИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          28. Турсунов Б. ЧОЛЕУ ИЖРОЧИЛИГИ ТАРИХИГА БИР НАЗАР //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          29. Shermatova X. MUSIQA NAZARIYASINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          30. Еофурова Б. АКТЁРНИНГ НУТ^ИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ АДАМИЯТИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          31. Пулатов Р. «МИРЗО УЛУЕБЕК» ТРАГЕДИЯСИНИНГ ЯРАТИЛИШИ ТАРИХИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          32. Qurbonova M. СНЕТ EL MUSIQASI TARIXIGA BIR NAZAR //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          33. Маматкулов Б. ТЕАТРДА САДНАЛАШТИРУВЧИ РАССОМНИНГ КАСБ СИРЛАРИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          34. Ismoilova M. CHOLG’U IJROCHILIGIDA NOTAGA QARAB IJRO QILISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          35. O’Taganov R. J. TA’LIM USLUBINING ASOSIY AFZALLIKLARI //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          36. Mamatov J. BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHDA ERTAKLARNING AHAMIVATI //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          37. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O’QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

          38. Акбаров Т. ФОЛЬКЛОР ВА АНЪАНАВИЙ МУСЩА МАСАЛАЛАРИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

          39. Аскарова М. УЗБЕК АДАБИЙ ТАЩИДИ ТАРА^^ИЁТИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          40. Turgunbaev R., Takada H. Co-WEB: A Peer-to-Peer Based, Partially Decentralized Framework for Collaborative Web-Content Publishing //2009 First International Conference on Advances in Future Internet. – IEEE, 2009. – С. 67-72

          1. Boltaboeva U., Sh U., Rahmonova N. CREATIVE PERSON-THE ROLE OF LIVE WORD IN EDUCATING AN ACTOR //European Journal of Arts. – 2019. -№. 3.

          2. Boltaboyeva U., Rakhmonova N., Usmonov S. Characteristics of speech Art: problems and solutions //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – T. 10. – №. 4. – C. 559-567.

          3. EonTa6oeBa Y. HyTK caHtaTHHUHr y3ura xoc xycycutfraapu: MyaMMO Ba enuMnap //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

          4. Boltaboeva U. Using Oral Folk Art Methods in Improving Speech Technology //Eastern European Scientific Journal. – 2019. – №. 1.

          5. Akbarova M., Tursunova G., Abdunazarov Z. Section 3. Theater art //European Journal of Arts. – C. 125.

          6. YCMOHOB m. CA^HA^A TAm^H KHEOATA AKTEPHHHT MYHOCAEATH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. II.

          7. Ycmohob m. Hhm gaproxura Sup Ha3ap //Oriental Art and Culture. – 2019. -№. IV (1).

          8. YMapoBa X. Ycmohob m. CaHtaTra SarurnnaHraH yMp //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

          9. Dehqonov R., Tursunova G., Abdunazarov Z. Pedagogical aproaches to the formation of musical literacy of students in the sytem of higher education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – T. 10. – №. 3. – C. 91-95.

          10. Tursunova G., Karimov B. PEARLS OF UZBEK NATIONAL DANCE //International Engineering Journal For Research & Development. – 2020. – T. 5. -№. Conference. – C. 4-4.

          11. A6gyHa3apoB 3. MHTTHH YHHHTAPHMH3 HfflTHPOKH^A Em AKTEPTAPHH TACABBYPH BA ^HKKATHHH ^APXTAm //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

          12. A6gyHa3apoB 3. THMCOTTAP CHHMOCHHH ^PATHm //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

          13. Yuldasheva S., Madumarova M. TASKS AND CONTENT OF BIBLIOGRAPHIC WORKS //European Journal of Arts. – 2020. – №. 1. – C. 148152.

          14. ro^garneBa C. KuTo6-KyHrun nuporu //Oriental Art and Culture. – 2020. -№. I (2).

          15. ro^garneBa C. KHTO6 MyTonaacuHH maKunnaHTupumga KyTy6xoHaHunuK ^aonutfra //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

          16. Yunusov G., Juraev I., Ahmedov R. A LOOK AT THE REGIONAL SEASONAL FOLKLORE AND THEIR ORIGIN. THE ROLE AND IMPORTANCE OF FOLKLORE IN THE DEVELOPMENT OF DANCE ART //European Journal of Arts. – 2020. – №. 1. – С. 121-124.

          17. Yunusov G. X., Juraev I., Ahmedov R. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

          18. Talaboev A., Akbarov T., Haydarov A. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

          19. Ахмедов Р. Миллий мусикий ижрочилик санъатига бир назар //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

          20. Юлдашев К., Эгамбердиев Х. Режиссура: кеча ва бугун //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

          21. Талабоев А. Маком санъатида сузнинг урни //Oriental Art and Culture. -2019. – №. IV (1).

          22. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O’QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

          23. Акбаров Т. ФОЛЬКЛОР ВА АНЪАНАВИЙ МУСЩА МАСАЛАЛАРИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV

          24. Омоновна Д. С. ТАРИХИЙ КУЛЁЗМА МАНБАЛАРНИ КОНСЕРВАТЦИЯ-РЕСТАВРАЦИЯ КДЯИШ ЖАРАЁНЛАРИ ХУСУСИДА //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          25. Угли X. И. Т. ТИЛШУНОСЛИКДА СОЛИК-БОЖХОНА ТЕРМИНОЛОГИЯСИНИНГ ТАДКИКИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          26. Угли X. И. Т. УЗБЕК СОЛИК ТЕРМИНЛАРИНИНГ АФФИКСАЦИЯ УСУЛИ БИЛАН ЯСАЛИШИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          27. Мирзаева Н., Аскарова М. ЧУЛПОН ИЖОДИДА МИЛЛИЙ УЙГОНИШ ХАРАКАТИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          28. Турсунов Б. ЧОЛГУ ИЖРОЧИЛИГИ ТАРИХИГА БИР НАЗАР //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          29. Shermatova X. MUSIQA NAZARIYASINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

          30. Гофурова Б. АКТЁРНИНГ НУЩИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ АДАМИЯТИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          31. Пулатов Р. «МИРЗО УЛУГБЕК» ТРАГЕДИЯСИНИНГ ЯРАТИЛИШИ ТАРИХИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          32. Qurbonova M. CHET EL MUSIQASI TARIXIGA BIR NAZAR //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          33. MaMaT^ynoB E. TEATP^A CAXHAHAmTHPYB^H PACCOMHHHT KACE CHPHAPH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          34. Ismoilova M. CHOLG’U IJROCHILIGIDA NOTAGA QARAB IJRO QILISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          35. O’Taganov R. J. TA’LIM USLUBINING ASOSIY AFZALLIKLARI //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          36. Mamatov J. BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHDA ERTAKLARNING AHAMIVATI //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          37. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O’QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

          38. AK6apoB T. OOHEKHOP BA AHEAHABHH MYCHKA MACAHAHAPH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

          39. Ac^apoBa M. Y3EEK A^AEHH TAHKHAH TAPAKKHETH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. V.

          40. Turgunbaev R., Takada H. Co-WEB: A Peer-to-Peer Based, Partially Decentralized Framework for Collaborative Web-Content Publishing //2009 First International Conference on Advances in Future Internet. – IEEE, 2009. – C. 67-72

          Badiiy adabiyot so’z san’ati sifatida

          Diniy aqidalar: “Avvalida so’z bor edi” deydi. Va endi bu haqiqatan ham shundaymi yoki yo’qmi, deb bahslashishning ma’nosi yo’q. So’zlar har bir insonning kundalik hayotining ajralmas qismidir. Ularning yordami bilan biz muhim ma’lumotlarni olish yoki uzatish, yangi narsalarni o’rganish imkoniyatiga egamiz. So’zlar oddiy narsa sifatida qabul qilinadi, lekin faqat mohir ongda ular hamma adabiyot deb ataydigan haqiqiy san’at asariga aylanishi mumkin.

          Tarixning qa’ridan

          Adabiyot so’z san’ati sifatida qadimda paydo bo’lgan. O‘shanda fan va san’at o‘zaro bog‘langan, olimlar ham faylasuf, ham yozuvchi bo‘lgan. Agar biz Qadimgi Yunoniston mifologiyasiga murojaat qilsak, unda san’at va fanning birligini aniq ko’rish mumkin. Zevsning qizlari bo’lgan muzalar haqidagi afsonalarda bu ma’budalar she’riyat, fan va san’atga homiylik qilganliklari aytiladi.

          Insonning adabiyotdan bilimi bo‘lmasa, boshqa ilmlarni o‘rganishi qiyin bo‘ladi. Zero, insoniyatning asrlar davomida to‘plagan son-sanoqsiz ma’lumotlarini so‘z egasigina o‘rganishi mumkin.

          San’at nima?

          Nega adabiyot so‘z san’ati deyiladi, degan savolga javob berishdan oldin, avvalo, san’at nima ekanligini tushunib olish zarur.

          Keng ma’noda san’at hunarmandchilikni anglatadi, uning natijasi iste’molchilar uchun estetik zavqdir. San’at – voqelikning obrazli ko‘rinishi, dunyoni badiiy kontekstda shunday ko‘rsatish usuliki, u nafaqat uning yaratuvchisini, balki iste’molchilarni ham qiziqtiradi. Xuddi fan kabi san’at ham dunyoni har tomonlama bilishning yo‘llaridan biridir.

          San’atda ko’plab tushunchalar mavjud, lekin uning asosiy maqsadi shaxsning estetik ehtiyojlarini qondirish va go’zallik olamiga muhabbat uyg’otishdir.

          Bundan kelib chiqib, adabiyot san’atdir, desak xato bo‘lmaydi. Badiiy adabiyot esa so‘z san’ati kabi barcha san’at turlari orasida o‘z o‘rnini yaratishga haqli.

          Adabiyot san’at turi sifatida

          Adabiyotdagi so‘z durdona asar yaratish uchun asosiy materialdir. Og’zaki iboralarning dantelli nozikliklari yordamida muallif o’quvchini o’z dunyosiga olib boradi. Uni tashvishga soladi, hamdardlik bildiradi, quvonadi va xafa qiladi. Yozma matn virtual haqiqatga o’xshaydi. Tasavvur og’zaki tasvirlar yordamida yaratilgan boshqa olamni tortadi va odam boshqa o’lchovga o’tadi, undan faqat kitobning so’nggi sahifasini varaqlash orqali ketish mumkin.

          Adabiyot so‘z san’ati sifatida og‘zaki xalq og‘zaki ijodining asl manbalaridan kelib chiqqan bo‘lib, uning aks-sadosini ko‘plab badiiy asarlarda uchratish mumkin. Bugungi kunda adabiyot inson faoliyatining ko’plab madaniy sohalari rivojlanishining asosidir.

          Manba

          Badiiy adabiyot so‘z san’ati sifatida teatr ijodining birlamchi asosiga aylandi. Darhaqiqat, buyuk adiblar asarlari asosida ko‘plab teatrlashtirilgan tomoshalar namoyish etildi. Opera sanʼati ham adabiyot tufayli vujudga kelgan.

          Bugungi kunda filmlar matnli ssenariy asosida suratga olinmoqda. Ba’zi filmlarda mashhur san’at asarlari mavjud. Ulardan eng mashhurlari “Usta va Margarita”, “Anna Karenina”, “Urush va tinchlik”, “Eragon” va boshqalar.

          Jamiyatning bir qismi va san’at rahbari

          Adabiyot jamiyatning ajralmas qismidir. Unda dunyo taraqqiyotidagi ijtimoiy, tarixiy va shaxsiy tajriba jamlangan. Adabiyot tufayli inson oldingi avlodlar bilan aloqada bo’ladi, ularning qadriyatlarini qabul qilish va koinot tuzilishini yaxshiroq tushunish imkoniyatiga ega bo’ladi.

          Adabiyotni haqli ravishda san’atning boshqa turlari orasida etakchi deb atash mumkin, chunki u nafaqat shaxsning rivojlanishiga, balki butun insoniyatga ham katta ta’sir ko’rsatadi. Yuqorida aytilganlarning barchasidan kelib chiqqan holda, adabiyot so’z san’ati sifatida 9-sinfda sinfda o’rganish ob’ektiga aylandi. Ushbu turdagi darslar ma’lum bir tuzilishga ega bo’lishi kerak. O’quvchilar nafaqat ma’lumotni osongina o’zlashtira olishlari, balki butun darsga qiziqishlari kerak.

          Adabiyot so’z san’atidir

          Darsning maqsadi: O`quvchiga adabiyot san`atning bir turi, uning asosiy quroli so`z ekanligini anglash. Shunga ko’ra, mavzu “Adabiyot so’z san’ati sifatida”.

          Optimal dars rejalaridan biri quyidagicha tuzilishi mumkin:

          1. Epigraf. Siz taniqli odamlarning san’at yoki go’zallik haqidagi iqtiboslaridan tanlashingiz mumkin.
          2. Muammoni shakllantirish. Shu bilan bir qatorda, oddiy inson ehtiyojlari va umuman san’atni unutib, siyosat, texnologiya va fanga katta e’tibor qaratilayotgan zamonaviy hayotdan misollar keltirishingiz mumkin.
          3. Kirish. Muammolarni rivojlantirishni davom ettirish mantiqan to’g’ri bo’lar edi. Aytish joizki, badiiy adabiyot endi maktab hayotida avvalgidek ko‘p joy egallamaydi. Uning o’rnini kompyuterlar, televizorlar, Internet va telefonlar egalladi. Rey Bredberining Fahrenheit 451 ning qisqacha mazmuni talabalarni qiziqtirishi uchun umumlashtirilishi mumkin. Bu distopiya o’qish qat’iyan man etilgan shahar haqida gapiradi.Kitob saqlaydiganlar o’limga hukm qilinadi, uylari yoqib yuboriladi. Va bu kitoblarda nima qiziqarli ko’rinadi? Ammo odamlar ular uchun o’lishga tayyor ekan, demak, u erda haqiqatan ham nimadir bor.
          4. Tadqiqot. Taqdim etilgan material asosida siz talabalar Rey Bredberi shahrida o’zlarini qanday tutishlarini yozadigan ekspress so’rovnomani tuzishingiz mumkin.
          5. Adabiyot – bu san’at. San’at nima va adabiyot qanday paydo bo’lganligi haqida ozgina nazariya zarar qilmaydi.
          6. Badiiy adabiyot hayotga yordam sifatida. Kitoblar paydo bo’lgan klassiklarning kitoblaridan bir nechta parchalarni keltirishingiz mumkin. Masalan, A.P.Chexovning “Uy” hikoyasi.
          7. Talabalar bilan suhbat. Adabiyot so‘z san’ati sifatida nimani anglatishini va uning inson hayotidagi o‘rnini aniqlang. Muayyan holatda, nima uchun ertak mantiqiy dalillar va e’tiqodlardan ko’ra yaxshiroq tarbiyachiga aylanganini tahlil qilish kerak.
          8. xulosalar. O‘quvchilar “Adabiyot so‘z san’ati” degan savolga javob berishlari kerak.
          9. Epilog.

          Sir

          “Adabiyot so’z san’ati” darsidan so’ng 9-sinfda yozish haqiqatan ham shunchalik qiyinmi, degan savolni tez-tez so’raydi, chunki so’z hamma uchun mavjud. Ehtimol, barchasi o’smirlik maksimalizmi tufaylidir, lekin bu gap emas.

          Agar badiiy asarlarni yozishning murakkabligi haqida gapiradigan bo’lsak, unda chizma bilan o’xshashlik qilishimiz mumkin. Aytaylik, ikkita odam bor: biri chizishni yaxshi ko’radi, ikkinchisi qo’shiq aytishni afzal ko’radi. Ularning hech biri maxsus san’at ma’lumotiga ega emas, hech kim rassom sifatida mashhur bo‘lmagan va maxsus kurslarga qatnamagan. Tajriba maqsadida ularga bir varaq, oddiy qalam beriladi va estetik zavq keltiradigan narsalarni tasvirlash so’raladi.

          So’zlarda bo’lgani kabi, ular bir xil manbalarga ega, ammo har birining natijasi boshqacha. Eng yaxshi rasm chizishni yaxshi ko’radigan odamdan edi. Ehtimol, u maxsus iste’dodga ega emas, lekin u atrofidagi dunyoni chizmalar bilan aks ettiradi.

          Adabiyotda bo’lgani kabi, siri so’zlarning hamma uchun ochiqligida emas, balki ularni to’g’ri ishlatishni bilishingizdadir.

          Oddiy misol

          So’z san’ati sifatida adabiyot oddiy, kundalik so’zlardan paydo bo’ladi. Kimdir bularning barchasi bema’nilik ekanligini aniq aytadi. Yo‘qdan asar yaratib bo‘lmaydi. Faqatgina bu “hech narsa” hissiyotlarni yaratish, yangi Olam eshigini ochish va atrofimizdagi dunyoning chegaralari yo’qligini ko’rsatish uchun ishlatilishi mumkin.

          So‘z san’ati yozuvchi yoki shoirning qalbida chuqur tug‘iladi. U nafaqat voqeani aytib berishga, balki o’quvchini ma’lum his-tuyg’ularni boshdan kechirishga intiladi. Uni o’z dunyongizga jalb qiling va muhim narsa haqida gapiring. Oddiy odam yozadi: “Derazadan tashqarida yomg’ir yog’di”. Yozuvchi shunday deydi: “Kuzgi yomg‘ir tomchilari, xuddi dafn ko‘z yoshlaridek, oynadan oqib tushdi”.

          San’at shunday tug’iladi

          Birinchi holda, o’quvchi tashqarida ob-havo yomonlashganini bilib oladi. U ko’proq o’qishni xohlaydimi? Darhaqiqat. U nima haqida o’qishini bilmaydi. Agar kundalik hayotda meteorologik tadqiqotlar haqida maqola bo’lsa-chi? Ma’lumot, albatta, foydalidir, lekin qiziqish uyg’otmaydi.

          Ikkinchi holatda yanada kengroq ma’lumotlar mavjud. O’quvchi voqealar kuzda sodir bo’lishini bilib oladi va bosh qahramon juda qayg’uli bo’lishi mumkin, chunki kimdir dafn etilishi kerak edi. Savollar darhol paydo bo’ladi. Kim vafot etdi? Bu qanday sodir bo’ldi? Bosh qahramon nimani his qiladi? Va u o’qishni davom ettiradi.

          Aslida, bu ikki jumla tashqarida faqat yomg’ir yog’ayotganini aytadi. Ammo gapni qo’shimcha otlar, sifatlar va ta’riflarda “kiyinish” arziydi, chunki u san’atga aylanadi. Bu san’at esa sizni ta’sir qiladi, maftun etadi va so‘z tubsizligiga borgan sari sho‘ng‘itadi. Ular orasidan chiqqan holda, har bir kitobxon o‘z qo‘lida bebaho boyliklarni, uzoq vaqt o‘tib ketgan yozuvchi bilan bo‘lgan suhbatning unutilmas xotiralarini ushlab turadi.

          Related posts:

          1. Ingliz tili test 1 sinf
          2. Juftliklar uchun kiyimlar
          3. 8 sinf ona tili nazorat ishi javoblari
          4. Siz lidersiz kitob narxi

Published in Blog