Xudoyberdi To`xtaboyev-Besh bolali yigitcha

– Xo’sh, nima dermish?
– Eshagiga garab: «Esing bo`1sa о`^.ingni suvga

Bolaga kitob bering sheri tekst

​​�� Bolaga kitob bering!

Osmonlarda yurganlar,
Oltin saroy qurganlar,
Ne beray? deb turganlar,
Bolaga kitob bering!.

Bola oqqush, oq kaptar,
Dunyolardan bexabar,
Yovuzlik topmay xabar,
Bolaga kitob bering!.

Qingʻir yoʻlga kirmasdan,
Peshonaga urmasdan,
Kimdir pichoq bermasdan,
Bolaga kitob bering!.

Internet-degan ajdar,
Goh undan oqar zahar,
Dod-demay, roʻzi mahshar,
Bolaga kitob bering!.

Kel! – diya, imlar tuzoq,
Qabr qazir, qazir choh,
Ming, ming astagʻfirulloh,
Bolaga kitob bering!.

Koʻzi ochiq koʻrmasdan,
Shayton yoʻldan urmasdan,
Otadan yuz burmasdan,
Bolaga kitob bering!.

Koʻkrak kerib yurganlar,
Koʻrkam saroy qurganlar,
Ne beray, deb turganlar,
Bolaga kitob bering!.

“Lison ut tayir”larim,
Yurakka sayrlarim,
Avliyozod nurlarim,
Bolaga kitob bering!.

Koʻzlarni ochish kerak,
Gʻaflatdan qochish kerak.
Qanot chiqarish kerak,
Bolaga kitob bering!.

Dersiz: “Pul yigʻish kerak,
Oltinu, kumush kerak”,
Xudodan qoʻrqish kerak,
Bolaga kitob bering!.

Gullar quchib yurganlar,
Gulsaroylar qurganlar,
Ne beray-deb, tuganlar,
Bolaga kitob bering!.

Xazinai jahon u,
Kichik Abu Rayhon u,
Sizga qarab hayron u,
Bolaga kitob bering!.

Buxoriy-sarvarim u,
Termiziy-anvarim u,
Mahmud Zamaxsharim u,
Bolaga kitob bering!.

Keskir qilich boʻlsin u,
Kitobga oʻch boʻlsin u,
Yengilmas kuch boʻlsin u,
Bolaga kitob bering!.

Xonlar kabi yurganlar,
Xonsaroylar qurganlar,
Ne beray? – deb turganlar,
Bolaga kitob bering!.

Navoiyni bilsin u,
Yoningizga kelsin u,
Baxti boʻlsin, kulsin u,
Bolaga kitob bering!.

Xudoyberdi To`xtaboyev-Besh bolali yigitcha

Bolalik – beboshlik, deymiz. Ammo bu davr zahmatlarga,
mashaggatlarga limmo-1im bo`1sa-chi? Beboshlikka, sho`xliklarga o’rin
golarmikan? Bunday bolaning galbi , dunyosi kattalar hayotiga yagin
bo`1adi. O’zi bilib-bilmay taffakuri o’sib, irodasi metin insonga aylanadi.

5evimli adibimiz Xudoyberdi To’xtaboyevning gayta-gayta
о`giladigап ishbu asarini siz, aziz kitobxonlargahadyaetayotganLmizdan
mamnunmiz.

т Xudoyberdi To’xtaboyev, «Besh bolali yigit». (sarguzaskt roman).

i n«Yangi asr avlodi», 2009-yi1..^^% °^(

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

ACHCHIQ HAQIQAT
Ushbu k.itob go`lyozmasini o’qir ekanman, yuragim
bir-ikki martagina sigilgani yo’q. Nihoyat ajoyib,
dedim oxirgi sahifani yopar ekanman, ko `nglim yorishib.
Achchig gismat hagida hikoya gilib, iliq harorat hadya

etish – har kimga ham berilmaydigan iste’doddir.

Xudoyberdi To’xtaboyev buni uddalay olgan.

Men bunday gobiliyat egasini iste’dod targ`ibotchisi,

degan bo`lardim. O’zidagi ezgulikni o’zgalarga
targatmogchi bo `lgan odamni g` allakorga mengzash
mumkin emasmi?

“Besh bolali yigitcha” – ajoyib asar. Urush davridagi
bolalik hagida kam yozilmagan. Men buning salbiy
jihatini ko`rmayman. Yer yuzida o’zining bolaligini yodga
olmagan yozuvchilar deyarli yo’q. Endi esa bu bilan
zamon mashg’ul – adabiyotga shunday odamlar kirib
kelishdiki, ularning bolaligi, o’smirligi urushga to`g`ri
kelgan, anigrog` i, urushning og` ir ko `lankasi ularning
bolaligi, o’smirligi, yoshligiga soya solgan. Buni galamda
aks etgan urush davridagi bolalik xotiralari bilan
izohlash mumkin.

Yana bir gap. Urush katta-kichik, hatto eng kichik
yoshdagi go’daklar uchun ham iztiroblar, kurashlar davri
ediki – to`rt yilda yigirma million inson yo’qotilganini
eslang – hozir, oradan shuncha yillar o `tgan bo `1sa-да,
dard, og`riq bilan yodga olinadi. Dushmanga garshi urush
olib borilar va bu hagda go`za1 she’rlar va romanlar
bitilgandi. Front ortidagi mellnat 1lagida ham kam
yozilmagan. IztiroЫari, intilishlari, g’am-kulfatlari bilan
yosh bolalar ham urush zahnaatini his gilgan, beixtiyor
ravishda unga jaib etilgan edi. Bu go’daklar ertaga katta

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

odamlarga aylanadigan buyuk ishtirokchilar edilar. Bu
kelajak islitiroki edi.

Kimki Aleksandr Neverovning “Toshkent – non
shahri ” gissasini o’qigan bo`1sa, Xudoyberdi То`xtaboyev
kitobidagi talay jihatlar tanish ko`rinadi. Bu his-

tuyg`u1ar, flkrlarning ajoyib uyg’uniigidir.

Kitobdagi kichik gahramonlarning yetimligi,
muhtojligi, darbadarligi fugarolar urushi davridagi yosh
tengqurlarining azob -uqubatlarini esga soladi. Esga
soladi, xolos. Va bunday yodga solish Neverov va
To’xtaboyev kitoblarining ajoyib tarzdagi tafovutini
namoyon etadi . Mazkur asarlardagi zamon, davr
ulardagi o’ziga xoslikni , jamiyat ruhiyatini ochib beradi.

Bosh gahramon Orif – nafagat besh nafar go`dakning

akasi , u garovchisiz bolalarning, o’z oilasining kichik

yo’lboshchisi ham. Oi1a shamchirog`i o’chib golmasligi
uchun Orifning zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklangan.

Ota-onasidan judo bo`lgan bolalar o’z dunyosida
yashalarsa-da, urush , vayronagarchiliklarni to’la his
etadilar.

Front uchun zambarak sotib olish magsadida bor-
budini sotgan gariya-chi? Adolat uchun o’zini o’tga,

cho`qqa urishga shay turgan bolalar uyining omadsiz
direktori rus ayoli Mariya Pavlovna-chi?

Oriflar oilasi yaxshi odamlar orasida yashaydi, biroq
hayot kabi hagigat gissasi ham shafgatsiz va yaxshi
odamtar hamma vagt ham boshiga musibat tushgan
bolalarga yordam go`llarini cho`za olmaydilar. Ammo
ular go`daklar yonida bo`lmasalar -da, mehribonlik
ko`rsata oladilar . Bu esa yaxshi gahramonlarning eras,

balki yovuzlikka garshi kurashib, dunyoni munavvar

etuvchi yaxshilik, ezgulikning kuchidir! Adib mazkur

hagigatni tasdiglar ekail, bolalarning Toshkentdan

Qo’qonga gadrdon gishloglariga kelishdagi
nlasnaqgatli yo’lida ezgulik yordam gilgani, yovuzlik esa

xalagit berganini yorgin aks ettiradi.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Xudoyberdi To’xtaboyev – ajoyib iste’dod egasi. Urush
yillaridagi o’smirlar hayotini yorituvchi kitobi ham
achchiq gismatdan hikoya giluvchi ajoyib asardir.

Axir, yaxshilikning fagat shirin ta’mi borligi hagida
kim aytdi?

Hayotda yaxshilik, xotirjamlik, rayon yo’l eras,
aksincha, sinovlar insonni inson darajasiga ko`taradi.
Bu sinovlar achchiq bo’lmasa gani edi! Modomiki, davr
shuni tagozo etgan ekan, nachora!

Besh bolali Orif achchig sinovlarni boshidan kechirdi.
U g`olib bo`1di.

Aytish mumk.inki, u zafar quchgan Orifdir!

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

«TANISHING, Do`sTINGIz ORIFJONI»
Og`ir urush yillari. shu urushning kasofati tufayl i

butun-butun gishloglar huvillab golgan. Yosh-u gari —

barcha u.rushning tashvishi bilan yashaydi, ular orasida

bir oz quv, bir oz sho`x-shaddod, bir oz latifago’y, ammo
ham ро Orif оn ismli bola ham bor. Urushningjuda

kulfatlari uning ham yelkasiga tushgan . Bu hagda uning
o’zi yarim hazil, yarim chin gilib shunday deydi: «Belirn

sal bukikroq, buni o’zim ham tan olaman, ukalarimni
ko`taraverib, shunaganggi bo`1ib golganman, bo’yim ham

tengQurlarimga g_araganda sal pastroq, buni ham inkor.

gilmayman. Men yugoriga garab o’saman deganimda
ukalarim yelkamga minib o1ib, pastga garab
bosishavergan. Shun.ing uchun pakanarog bo`1ib golgan-
man. Besh bolali deyishlariga ham, rostini aytsam uncha
jahlim chigmaydi . Nega desangiz, chindan ham roppa-
rosa beshta ukam bor. Beshoviniyam o’zim katta
qilganman, oyijonim traktorchi, urush boshlanganidan
buyon kechasi-yu, kunduzi dalada>.

Oriijon tabiatan sho`x bola. Og`ir paytlarda o’ziga-o’zi

latifa aytib, ovunib o’tiradi. Kum bo`yi makka ugalaydi,

sigirining tagini tozalaydi, ро1 artadi , o’tin yoradi, kir
yuvadi. Ba’zan o’zi singari tengqurlarining o’ yinlariga

aralashib ketishni xayol giladi. Ammo o’yinga berilib

ketib, uydagi ishlarning golib ketishidan go `rgаdi.

shu tariga iste’dodli yozuvchi, O `zbekiston xalq

yozuvchisi Xudoyberdi Tuxtaboyevning «Besh bo1a1 i
yigitcha» roman.ining gahramoni Orifjonning gizigarli,

ammo og`ir hayot yo’li boshlanadi. Uning xarakteridagi

ba’zi bir jihatlar adibning «sariq devni minib»
romanidagi yogimtoy Hoshimjonni esga tushiradi .

Ularning sho`xligi ham, quvligi ham, xayolparastligi
ham, adolatga intilishlari ham go’yo bir garashda bir-

birlariga aynan o’xshashdek bo`1ib tuyuladi. Ammo
«Besh bolali yigitcha» romanini sinchiklab ugigan

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

kitobxon bu xildagi o’xshashlikning juda ham yuzaki

ekanligiga ishonch hosil giladi. Bu farq avvalo hayotiy
materialning o’zgachaligida, gahramon-larning turli
sharoitlarda harakat gilishlarida, ularning bir-birlariga
mutlago o’xshamaydigan yorgin tagd.irlarining haggoniy
yaratilganligida.

«Besh bolali yigitcha» romanidagi vogealar
Orifjonning hikoyasi orgali beriladi. Uning hikoyasi
bilan tanishar ekansiz, gohida beixtiyor jilmayasiz, gah-
qah otib kulasiz, gohida urush yillaridagi kecha-yu
kunduz tinimsiz mehnat gilgan vatanparvar
odamlarning buyuk ishlariga tasanno aytasiz, gohida
ko`pchilikdan ajralib golgan .ortigcha» kishilarning
giliglaridan jirkanasiz. Hech kimga sir emaski,
bolalarning hayot va odamlar hagidagi tasavvurlari juda
ham toza va musaffo bo`1adi. U1ar borligni tabiiy holda

gabul giladi. shu sababli Oritjonning odamlar hagidagi

hikoyalari kishini o’ylashga, fikrlashga undaydi.
Mana uning dadasi. Bir o’zi «bitta traktorning ishini

bemalol» bajaradigan bu odam armiyaga chagiruv gog`ozi
kelganida kolxozdagi ishining golib ketayotganligidan
ko`ngli o’ksiydi. Tuni bilan urushdan gaytib kelguniga
gadar yetib ortadigan o’tin tayyorlab chigadi. Qyisining
xatti-harakatlari va giliglariga bir e’tibor bering. Butun
umri mehnat bilan o’tgan bu ayolning oyog`ida doimo
«kerza etik, erkakiarning paxtali shinli, egnida serpaxta
fufayka, boshida qulogchin, yuzlari kir, qo’Llari roy»
bo`1ib yuradi. U eriga chagiruv gog`ozi kelgarnda uni
hijjalay-hijjalay o’qib chigadi-da, huzur gilib non

chaynotg’liOmnkrboshigayuzn,
o `y surib ketadi. Uyqusizlikdan traktorning tagida golib
ketgan bu ayolning obrazi uzoq vagt kitobxonning
xotirasida saglanib goladi.

Adib hayotiy bo’yoqlar va ranglardan juda ham o’rinli

foydalanadi. shu sababli romanda yaratilgan ayrim
obrazlar va kartinalar yozuvchining mahorati tobora

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

takomillashib borayotganligini ko`rsatib turibdi. Men
bu o’rinda urushda bir oyog’ini yo’qotib kelga.n, general
bilan go`1 berib so`rashganligini pesh gilib gapirib

yuradigan To `ron amakini ham, darsda afandi
latifalarini aytib beradigan Roziq amakini ham, ona-bola
raisni ham, har gapining birida «mozori sharif» deb

turmasa, ko`ngli joyiga tushmaydigan Me1i baggolni ham,
mo’ylovining uchlari buralib-buralib borib qulog`ining

orqasiga o’tib ketgan tenrnir yo’l gorovulini ham, pakana
buvani ham ko’zda tutayotirman. Har bin o’zining xulgi,

odati, giliglari, tagdiri bilan kitobxonning ko`z o’ngida
ravshan gavdalanadi. shuningdek, urush yillaridagi

o’qish kartinasi ham, bolalar uyidagi yetim bolalarning
yashash tarzlari ham juda tiniq «chiziladi». Yosh

kitobxon kichkintoylarning urush davridagi hayoti bilan
tanishar ekan, bugungi kundagi farovon hayotning
gadriga shu gadar yetgisi keladi.

Romandagi Parpi buva va O `ris xola obrazlari ham

yozuvchi tomonidan alohida mehr-muhabbat bilan

chiziladi. Ikkala obraz talginida ham Xudoyberdi

To’xtaboyev ijodiga xos eng yaxshi fazilatlar aks etgan.
Qolaversa, bu obrazlar Orifjonning tasavvuri orgali
beriladi. Orifjon bo`1sa Parpi buva bilan O`ris xolaning
inson sifatidagi o’ziga xos fazilatlari va nuqsonlarini

juda ham samimiy hikoya giladi. Aytaylik Parpi buva –
chin vatanparvar. U bir paytlar go`lida qurol bilan jang

gilgan. Oradan yillar o’tadi. Nemis-fashist bosginchilari
Parpi buvaning nazarida «girmonning har bitta o’qi
aravaning gupchagidek keladi», ‘o’sha girmon deganlari
juda zo`r bo`1sa, Ko’rshermatcha bo’lar-da», deydi u. U
girmonni yengish uchun frontda jang gilayotgan

mo’ga’gilslaadridgaamzaamyi.zbia,.roa^krigs.i,oov.qg’ajog’xilomriosgic, hsii.gbi.roi`,.1ua^dzoi.g.shiпui
sotadi. To’plangan bir xurjun pnl ham yetmaydi. Hatto

yomon ko`rgan kishisi Me1i baggoldan garz olib bo`1sa

ham zambarak sotib olmogchi bo’ladi. O `ris xola

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Yurtning boshiga og`ir kun tushganda yetimxonaga

tushgan bolalarning boshini silaydi.
«Besh bolali yigitcha » romaniniig asosida Orifjon

ukalari va do’stlarining hayoti turadi . Orifjon bo`1sa

hamisha to`g`ri yo’ldan yuravermaydi. U ba’zan adolatn^

garor toptirish uchun xatolarga ham yo’i go`yadi. Ukasi
Sultonni izlab ko’pgina giyinchiliklarni boshidan o’tkazadi.

Kichik singlisi o `1im to`shagida yotganida unga u-bu olib

kelish uchun chaygov bozorida tuflisini sotmoqchi bo’ladi.
Hatto birovlarning govunini o’g’irlab bo`1sa ham, ukasining
ko`nglini olmogchi bo’ladi. Bola baribir bola-da! U doimo
adolat bo`lishini istaydi va adolat gicliradi. Lekin turmush
murakkab. Turmushning murakkabligirii osongina anglab
olish ham giyin . shu jihatdan romandagi « Sarsonlik-
Sargardonlik» bobi o’zining hayotiyligi , tasvirning tinigligi
bilan alohida ajralib turadi.

Xudoyberdi To’xtaboyevning «Besh holali yigitcha»
romani adibning ilgarigi asarlaridan ba’zi bir jihatlari
bilan farg giladi. Bu birinchi navbatda yozuvchi ijodida
bayotiy voqealarning yana ham boyiganligi va
kucliayganligida ko`rinadi. Agar adibning avvalgi
romanlarida sehrli galpogcha yordami bilan ezgulikni
qaror toptirish yo’lida harakat giladigan beg`ubor
1-ioshimjon bilan tanishgail bo`1sak, bu asari orgali og`ir
uru sh yillarida hayotning giyinchiliklarini k ‘ 1 ta1ar
bilan bab-baravar tortgan, ammo yaxshi kisliiiur
ta’si rida tarbiya topgan, adolatparvar, ezgulikni garor
toptirish yo’lida tinib-tinchimaydigan Orifjon va uning
do’stlari obrazlari bilan do’stlashib golaniiz . Mana shu
tariga adib o’z kitobxonlarini Ikkinchi jahon urushi
yillari erta-yu kech tinimsiz mehnat gilib , g`alabani
tezlatishga munosib hissasini go`shgan xalgimizning

buyuk bardoshi va mislsiz matonati bilan tanishtiradi.

Pirrnat SHERMUHAMEDOV,
f lologivгx faniari doktori

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

OPAJONIM BOR EDI.

Birinchi gism
CHAQIR,IQ QOG`OZI
Meni gishlog`imizdagi jamiki o’g’il bolalar yomon
ko`rishadi, shuning uchun ham menga «besh bolali» deb
lagab go `yishgan.
Besh bolali deyishlariga, rostini aytsam, uncha jahlim

chigmaydi. Nega desangiz, chindan ham roppa-rosa

beshta ukam bor. Beshoviniyam o’zim katta gilgnnmaп,
opam traktorchi, urush boshlanganidan buyon kechasi-

yu kunduzi dalada. Otam bo`1sa, bola yupatishni hech

bilmaydi, ukalarim yig’lagudek bo`1sa, to`nini yelkasiga
tashlab sekingina guzarga jo’nab golad.i.

Bolalar meni nega yomon ko`rishlarini aytsam, ular

теп tufayli yo opasidan, yo otasidan dakk.i eshitadi. «Sen

ahmoq, kuri bo`yi ko`cha changitib o’ynaysan, sen tengi
Orif bo`1sa ukalariniyam o’ynatadi, иу ishlariniyam

tinchitacli. » deb quloglaridan cho`zishadi. Bir kuni

mahallamizdagi bolalar to`planib: suvga pishamiz», – deb o’rtaga olib golishdi.

– May1i, – dedim parvoyimga ham keltirmay, – besh-
o’n kundan buyon bet-go`limni yuvganim yo’q edi,
bahonada cho`milib olaman.

– Endi seni o’yinga go`shmaymiz, – deyishdi, yana
bolalar.

– Unda sizlarga bittayam afandi aytib bermayman, –
deb yana bo`sh kelmadim. .

Aytgandek, sizga gapirib bermadim shekilli, bizning
gishloqni Afandi gishloq deyishadi. Kattalr u yogda

tursin, men tengi, mendan kichkina bolalar ham bir–

biriga afandi aytib, bir-birini gigirlatib kuldirishni juda,

juda ham yaxshi kurishadi. Men hammasidan ham ko’p

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

bilaman. soy mahalladagi o’zim bilan birga o’qiydigan

Mahmud sallani ham, Qibla mahalladagi Ohm
hammalniyog`zchtrmayn.M,hozir

tomda o’tirib makka ugalayapman -u, gizig-qiziq

afandilarni o’ylab, o’zimni-o’zim ovuntirib , о`zimni-о`zim
kuldirib o’tiribman. Но ` narida, jarlik orgasidagi
yalanglikda bo`1sa, o’rtoqlarim ko`zimni kuy ‘ ‘b varrak
uchirishyapti, osmonda katta-kichik varraklar
shunagangi ko`pki, bin shoh tashlab, boshgasi havolabt
chiroyli uchyaptiki, bepoyon osmonda xuddi qush bozori
bo`layotganga o’xshaydi.

Yoki теп ham varragimni ko`tarb, o’sha yogga
yugurib golsammikin. Xo’sh, makkani ertaga ugalasak
nima bo`libti, sigirning tagini buguncha tozalamasa ham
bo`1adi, sut bermaganidan keyin hadeb tozalayve-
ramanmi! Poya girgish kerak, o’tin yorishim kerak. Uf-

uf, qay birini gildim endi? Yo’q, men ham birpas o’ynab
kelaman. shunday deb sekin o’rnimdan turayotgan edim,

ko`chada go`ylarini oldiga solib haydab, varragini boshi
uzra avaylab ko`tarib borayotgan Akrom bilag`onga
ko`zim tushib goldi. Qarab turgan edim:

– Ha, oyimgiz, tomga chigib oftob chuvogda ko`rpa

gaviyapsanmi, – deb so`radi.

– 0’zing oyimgizsan, bildingmi! – dedim achchig`im

– Idish-tovoq yuvishing yolg`onmi? •
– Yo1g`on!
– Юг yuvishing-chi?
– Yo1g`on!
– s1g1r sog’ishing-chi?

– Hozir boshingga kesak bilan tushiraman!
– Qo’lingga xina-yu, goshingga o’sma go`yishing ham
yolg`onmi? – deb Akrom bilag`on gigirlab kulayotgan edi,
doni gogib olingan makka so`tani otgan edim, essizgina,
mo’ljalni sal noto`g`ri olib go`ygan ekanman, qulog`ining
yonidan zuvillab o’tib ketdi. Ikkinchisini otmogchi

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

bo`luvdim, bilag`on shatalog otib gochib goldi,
bexavotirroq joyga borib o1ib:

– Yig`1ama,giz, yig’lama. Ertaga to`ying bo`ladi! –
deb yelkalarni uchirib, o’yinga tushib, meni masxara
qila boshladi. Mana shunaga, menga hech kun
berishmaydi. Uyda opalaridan kaltak yeb chigib,
alamini mendan olishadi. Shoshmay turishsin ha1i,
ukalarim eson-omon katta bo`1ib, uyga garaydigan

bo`1ib golishsin, men ham shunagangi o’yinqaroq bo`1ib

ketayki, shunagangi giziq o’yinlar topib o’ynayki, alam
gilganidan sochlarini yulib olishsin. Hozir esa hecham
o’ynay olmayman, o’yinga berilib ketsam, uydagi
ishlarim golib ketadi. Keyin opam xafa bo`1ib golishi

mumkin. Men opamni yaxshi ko`raman, juda, juda ham

yaxshi ko`raman, hecham xafa gilmasam, hecham

yig`latmasarn deyman. Opam ham meni yaxshi ko`radi:
«Hayriyatam esim yo’g’ida seni tug` ib olgan ekanman,
bo`lmasa, ahvolim nima kechardi» — deb, erkalatgani-
erkalatgan. Ukalarim bo`1sa, yosh, Sulton endigina o’n
ikkiga kirdi, Zulayho o’n birga, biz ha1i hammamiz ham

bir-birimizdan bir yoshdan farq gilarniz. Sulton fe’1dor,
ko`ngli xushlasa, eshakday ishlaydi, xushlamasa yana
o’sha eshakka o’xshab, to`rt oyog`ini bir joyga tirab
turaveradi. Zulayhoga o’zim ataylab ishni kam
buyuraman, qiz bolalar nimjon bo`lishadi, nimjon

bo`lgandan keyin ularni ehtiyot gilish kerak deb

o’ylayman. Usmon ukam juda xayolparast, gozon-tovoq

gilib o’tirib ba’zan o’choq boshida uxlab ham golaveradi.

Buning ustiga, shunagangi ozg`inki, xuddi tandirga olov
yogadigan kosovga o’xshaydi. Kun bo`yi rasщ ёhizgani-

chizgan, go`1i ham ancha kelishib golganga o’xshaydi.
Shu ukamdan hammamizning ham uxnidimiz katta. Zo`r
rassom bo`ladi deb o’ylaymiz. Shuning uchun ham unga

hech ish buyurmayman. Bo’sh vagti ko’p bo`1sa, ko’p

chizadi, ko’p chizsa, tezrog kamolga yёtadi deb

o’ylayman. Endigina besh yoshga kirgan OmQn ukam

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

bo`1sa temir ganot bo`lgan chumchuq bolaga o’xshab

chirgillab, ovgat so`ragani-so`ragan. Shunagangi

mechkayki, hatto uxlaganda ham og`zini ochib uxlaydi,
deng. Jajji singlim Robiya endigina ikki yoshga

kiryapti .
Ha, b- esh bolali! – degan ovoz eshitildi qulog`imga.

Bir cho`chib tushib, atrofga alanglab garasam, pastda
Hayit ka11a turibdi. Eshagiga yantoq ortib, ustiga minib

ham olibdi, – ja boshingni egib, nimalar hagida

o’ylayapsan, yo yangi latifa to`giyapsanmi?

– Ha, yangi latifa to`giyapman, – deb yolgon gapirdim.
– Qani ayt-chi.

– Bir bor ekan, bir yo’q ekan, Hayit ka11a degan bir
afandi bo`lgan ekan, – deb gap boshladim.

– Senga o’xshab beshta bolasiyam bo’lganmikan? –
kesatib dedi Hayit ka11a.

– Yo ‘q, senga o’xshab bitta urg’ochi eshagi bor ekan.
– Xo’sh, keyin nima bo`libdi?
– Keyin daladan eshagiga yantoq yuklab kelayotgan
ekan, to`satdan o’t chigib, alanga ichida golibdi. sakrab

eshakdan tushib, nima der emish degin?

– Xo’sh, nima dermish?
– Eshagiga garab: «Esing bo`1sa о`^.ingni suvga

tashla!» – deb bagirarmish.
Hayit kalla afanding ham o’zingga o’xshagan bemaza

ekan deb, eshagini yo’rg’alatib jo’nab ketdi. Men negadir

xafarog bo`1ib goldim. Nega desangiz, shu paytda kim

bilan bo`1sa ham birpas gaplashgim kelayotgan edi. Yoki

jarlik orgasiga borib varrak uchirayotganlarga

qo`shilsammikan. Yo’q, u yogga hecham bormayman,
Akrom bilag`onga go`shilib, boshga bolalar ham:
«Oyimgiz keldi» – deb meni masxara gilishadi. Undan

ko`ra shu yerda, tomda o’zimga-o’zim latifalar aytib,

o’zimni-o’zim kuldirib mazza gilib o’tiraverganim

yaxshi. Bir bor ekan, bir yo’q ekan bir afandi bo`lgan
ekan, go`shnisi g`alvir so`rab chigsa: «G`alvirga suv quyib

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

qo’yganman» debdi, «Ie, g`alvirgayam suv quyiladimi»

desa, «bergisi kelmagandan keyin har narsa quysa ham

bo`laveradi», dermish.
– Hu Mirza aka ! – degan ovoz eshitilib goldi

ko`chadan. O’rnimdan turib qarasam, go`ltigtayog`iga
suyanganicha kolxozimizning gorovuli To’ron amaki
turibdi. O’ziga o’xshagan cho`1oq oti bor edi, ko`rinmaydi,
piyoda kelganga o’xshaydi.

– Nima deysiz? – dedim.
– Ugachapolvon gayerda? – so`racYi gorovul.
Ugachapolvon . kechirasiz, mening otam bo`1adi.
Otam, bechoгаgа-hаn xuddi menga о`xshatib roppa-rosa
beshta lagab go`yishgan.
– Otang gayerda, deyapman?
– Qirda dedim-ku!
– Oying-chi?
– Traktor xaydayapti.
– Dadangga chagiruv gog`ozi bor, tezda yetkazish
kerak.
Qorovul chagiruv gog`ozini go`ltigtayog`ining uchiga
ilib tomga uzatdi-da, otamga tezda yetkazishimni gayta-
gayta tayinlab, o’zi jo’nab ketdi. O’tirganjoyimda o’tirib
goldim . Juda g`alati bo’lib ketyap:man, xafamanmi,
xursandmanmi, o’zim ham bilma;yman , yig`lashim
kerakmi kulishim kerakmi , ishonsangiz , bunisiniyam
bilmayman. Makkani gopga solib, pastga olib tushdim-
да, eshakni to`gimlab , dalaga, opamning oldiga garab
choptirib ketdim.

EsHAK MnvGAN XABARCHI

Eshagimning o’lar-qolariga ham garamay ketma-ket
xala bosib , gamchilab uchirib ketyapman. Bu xabarni
tezrog opamga yetkazishim kerak otamning oldiga esa
hozir borib bo `lmaydi, juda uzogda, girning tagida!
Armiyaga olsa nima bo`pti? Hammaning otasini olgan.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

да , mening otamni ham olishlari aniq edi-ku!
Qishlogimizda uch yuz xonadon bor, shu xonadonlardan

hozir uch yuz yigit urushga ketgan. Har bir uydan

bittadan. Parpi buvamning uch o’g’li ketgan. To’lg’on
xolamning ikki o’g’li, ukasi .. .hainmasi bo`1ib ulardan

ham uch kishi urushyapti, demak bizdan ham bir kishi
borib urushishi kerak-da, sal kattaroq bo’lganimda-ku,
o `zim borardim -a, belimda galin remen, yelkamda

o’qdon, go`limda miltiq, oh ganday yaxshi bo’lardi-ya!
Ana undan keyin birortasi meni mazax gilolmagan

bo`lardi. Lekin bani bir opam javob bermaydi-da, men

ketib golsam idish-tovoglarni kim yuvadi, ukalarimga

kim garaydi? Mo11ar-chi, xo’sh, eshakning tagini kim

tozalaydi? «Yo’q, теп urushga bormayman, traktorchi
bo`laman» o’shanda opam иуда golib ukalarimga
garaydi, kirniyam o’zi yuvadi, yamogniyam o’zi giladi,
to`yib-to`yib uxlab oladi, hozir, mana bin yi1 bo`1ib
golyapti, uyquga hech to’ymaydi.

Eshagim goh yo’rg’alab, goh, chopgillab boryapti,
o’zim bo`lsam har xi1 o’ylar ganotida olislarga uchaman,
garang-a, dalalar juda gashtli bo`1ib ketibdi. Ariglar
bo`yida о’ tiar ko`karib, chuchmo`malar gullabdi,
gizchalar, ukam tengi bolalar to’p-to’p bo`1ib jag’-jag’,

ho`kiz qo`shib, ot qo`shib yen haydashadi. Ayollar
chopaymi-chopmaymi deb, darmonsiz ketmon urib, yen

ham ko’p.tekislahd.Zmbtuproqashiygnl
– Cho`, eshagim! – deb xaia bosaman, eshagim yana

Xayriyat yaginginadan traktorning tarillagan ovozi

eshitilib goldi. Demak opam shu atrofda. Hozir ko`raman
uni, hozir! Lekin bu xabarni ganday aytaman unga, xafa
bo`1ib yig`lashga tushmasmikan, opajonim hecham

yig’lamasa, ko`zlarida hecham yosh ko`rmasam deyman.
Hu ana, traktor ham yaggolroq ko`rinib goldi, o’xho’,
ishlar kattaku! Traktorga bin yo’la uch ayol minib olibdi.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Opam rulda, golganlari yonida – tik turib ketishy apti,
mazza gilib kataysa gilishayotganga o’xshaydi.

Ukalarim berirogda, katta gari tutning tagida o’ynab
o’tirishgan ekan. Robiya hali aytganimdek endigina
ikkiga kiryapti. O’shani ovuntirib o’tirish uchun
Zulayho ataylab maktabga bormaydi. Zulayho
bormayaptiku, deb bahona gilib, Usmon ham o’qishni

yig`ishtirib go`ygan hisob. Hozir harnma ukalarim tut
tagida jamuijam bo`1ib o’ynab o’tirishibdi. Robinisa ix-

lab golibdi, dadamning eski choponiga o’rab
qo`yishganidan bildim. Zulayho bilan Usmon bo`1sa,
to`ptosh o’yiniga berilib ketishibdi. Omen ariq ichida
g`imirlab endigina fish urgan yalpizlarning uchini
chimdib yuribdi. Ukalarim o’yinga shunagangi berilib
ketishibdiki, yonginalarida eshakdan tushib, gancha
mahal tikilib turdim hamki, sezishmadi. Bir mahal
Usmon boshini ko` tardi:

– Voy, akam kelibdi! – deb irg`ishlab o’rnidan turib

ketdi. Bilmadim, negadir shu ukamning mehri menga
sal boshgacharoq. Bir xi1 bolalarga o’xshah yig`laganda
otam yoki opam deb yig`lamaydi, yo’q, akam, akajonim
deb yig`laydi. Bitt;a-yarimtasi xafa gilgudek bo`1sa ham,

«Ha1i garab turgin, Orif akam kelsin, ta’ziringni berib
qo`yadi» deb magtanadi. O’ziyam yo’rgakdan chigibdiki,
men bilan birga, mening yelkamda katta bo`1di desam
ishonavering. Usmon darrov arz-dod gilishga tushdi:

– Aka, Zulayhoni garang, gizil toshlarimni olib
qo`ydi!

– Hecham-da, – o’zini ogladi Zulayho, – men ularni

o’ynab yutib oldim.
– Sen g`irrom o’ynaysan!
– O’zing o’ynashni bilmaysan-ku! — bo`sh kelmadi

Zulayho. Ovozimizni eshitib, arig icllida piypalanib
yurgan Omon на. • : ! dim i z^a yugurib keld i .

– Aka, akajon, – deb u ham aiz gila ketdi, – Zulayho

bilan Usmoningiz nonimni yeb go`yishdi.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Yo’g’.e, – dedim ishongiramay.
– Rost, o’lay agar, mana, ishonmasangiz gornimni

ko`ring, juda och! – shunday deb Omon etagini ko`tarib

palapon bo`lgan chumchuq bolaning qornidek q1p-glzarib
irg`ib chiggan gornini ko`rsata boshladi . Yaxshiki,

cho`ntagimda bir kaft turshak bor ekan, olib darrov
ukamga uzatdim.

– Zulayho , nega uning nonini yeb qo `yd.ing, – deya
urishgan bo’ldim, – yana shunday gilsang, seni eshakka
mindirmayman.

Omon men bergan turshakni cho`ntagigami,
bilmadim , gayerigadir berkitib yana arz-dod gila
boshladi;

– Aka, Usmoningiz ham nonimni yeb go`yyapti,
to`g`rimi, Usmon, yeb go`yding-a?

Ukaginam shunday mo’ltirab turib ‘ ‘, rahmim kelib
ketganidan, darrov cho `ntagimni kavlashtira boshladim.
Xayriyat, bir chekkasida besh-olti dona mayiz golgan

ekan o1ib, chang-chungdan tozalab, uzatgan edim,

ukaginam shosha-pisha uni og`ziga soldi-yu, tomog`iga

don tigilgan xo’rozdek ketma-ket yutinib:

– Aka, теп kasalman, mana, gornimni ushlab ko`-

ring, mayiz yesam tuzalib golaman, – deb yolvora bosh-

1adi.
Endi nima gilsam ekan, cho`ntagimda hech narsam

golmadi-ku, bir jihatdan olganda, shu ukaginamga ham
giyin, ayni yeb-ichadigan payti. Goh to `yib, goh to’ymay
kun bo `yi dalada, traktorning ortidan ergashib yuradi.
Yerdan dast ko`tarib oldim-da, peshanasi-dan o’pib:

– Yur, oyi jonimni oldiga boraylik – dedim, – ehtimol
senga non olib go `ygandir.

Omon nonning daragini eshitib , tipirchilab go`limdan
tushdi-da, hozirgina haydalgan shudgor oralab traktor
tomonga yugurib ketdi, ortidan o’zim ham jo’nadim.

Yerlarni traktor juda chuqur haydabdi , gora nam

tuprogdan hovur ko`tarilib turibdi. Chigirtkalar, har xi1

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

qurt-qumursgalar tuproq yuzasiga chigib golgani uchun
qushlar g`ujg`on o’ynab, ularni ovlash bilan ovora.

Yo’q, теп yanglishgan ekanman, opamning yonida
o’tirganlar kataysa gilgani chiggan qizlar eras ekan,
shogirdlari ekan . Bittasi eni urushga ketayotganda
bo`yniga osilib yig`1ab, hammaning dilini ezgan
Qumninisa opa, ikkinchisi enidan yagindagina tilla soat
bilan ikkita jun ro’mol solingan posilka olgan M ukarram
xola. Mukarram xolamning ham emizikli bolasi bor.
O’sha bolaga ham garab yurgani uchun ro`mollardan
bittasini Zulayhoga hadya gilgan.

Traktor marzaga yagin kelib to`xtadi. Opam
mashinaning rulini Mukarram xolamga berib, uning
ingalab yig`1ab turgan chaqalog’im go `liga oldi-da, juda
avaylab sekin -asta yerga tusha boshlad.i. Mashina yurib
ketgach , anchagacha ortidan tikilib turdi. Xuddi shu

paytda negadir chagaloq ham jim bo’lib goldi.

– Bari bir to`g`ri haydashni uddalay olmayapti, – dedi

ppain xuddi uh tortgandek gilib. Men opajonimga tikilib
goldim, juda uzoq tikildim . shu turishida u ayol kishiga
hecham o`xshamaydi , oyog`ida juda, juda ham og`ir kerza

etik erkaklarning paxtali shimi, egnida serpaxta fufayka,

boshida qulogchin, yuzlari kin, go`11ari roy. Eh-eh,

tezroq katta bo’la golsaydim, trakorni o’zim boshgarib,
opamni hecham ishlatmagan bo`lardim.

Opam marzaga, galin tuproq ustiga o’tinib, huzur gilib

esnadi-da, Omonni tizzasiga o1di. Cho`ntagidan suvi
gochib, ugalanib ketay-ugalanib ketay deb turgan zog`ora

non o1ib, unga uzatdi. Keyin, «bugun vagtliroq
kelibsanmi, o’g’lim», deb menga yuzlandi.

– O’zim. – dedim-u, u yog`ini aytolmay chaynalib

goldim.
– Sholini tuyd.ingmi? f
– Tuydim.
– Qatiq uvitdingmi?
– Uvitib qo’ydim.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Makkani nima gilding?
– Tomga yoyib, yarmini ugaladim.
– Ajoyib o’g’lim bor-da, ke1, peshanangdan bir o’pib
qo’yay, barakalla ! Yaxshiyamki , esim yo’qligida seni
tug`ib olgan ekanman.

Shu paytda negadir juda , juda ham g` alati bo`1ib

ketdim. Tomog`imga iliq bir narsa tigilgandek butun
vujudim bo`shashib ketgandek bo`1di, yig`1ab yubordim.

– Ie, tentak, nega yig’laysan?.
– Ona!
– Nima gap o `zi?
– Xafa bo`lmaysizmi?
– Nega xafa bo`1ar ekanman!

– Yig’lamayman, deb so`z bering!
– Avva1 ayt-chi!

– Yo’q, avval so’z bering.
– Ha, aka so`z berdim.
– Otamni. – dedim -u, yana yig`1ab yubordim, –
urushga olib ketar ekan.
Yo `g, opam xafa bo`lmadi, bir galgidi-yu, Jim bo `1ib
goldi, chagiruv gog`ozini hiajalay-hijjalay o’qib chigdi-
да, bir so`z demay menga gaytarib berdi. So`ngra shu
paytda huzur gilib non chaynayotgan Omonning kir
boshiga yuzim bosib, o’y surib ketdi. Nimalar hagida
o’ylayotgan ekan, har galay xursand eras, bo`lmasa
ko`zini mendan olib gochmasdi.
Otamning oldiga, girga jo`naydigan bo’ldim, hali erta,
kech kirguncha bemalol borib kelsam bo`1adi. Ochig`i,
otam ishlayotgan joy bu yerdan uncha uzoq ham eras.
Uchta qishloqning odami uchta gishlogga suv beradigan
anhorni kovlashyapti. Anhor suvi yozda loyga, bo`tana
bo`1ib goladi . Quyqa tashlab , ariglarni ko`mib yuboradi,
bahorda kovlashmasa, yozda katta suv haydab bo`lmaydi.
Anhorga tezgina yetib bordim. Tabelchilar har bir
kishining chekini alohida-alohida gilib o’lchab beribdi.
Ketmonchilar katta anhor ichiga tushib o1ib, yugoriga

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

qum, shag’al otishyapti, otamning oldiga tabelchi

Murodxon aka boshlab bordi. U chagirig gog`ozi

kelganini eshitib, baribir Polvon tog`ani urushga

olishmaydi, u hozir to`rt-besh norma ishlayapti, otangda-

kadan yana uch-to`rt kishi ketib golsa, kolxozning ishi

yotib goladi, deb go`ydi. Chindan ham boshgalarga to`rt-

besh metrdan o’lchab berilgan, otamning cheki bo`1sa
naq yigirma metrcha keladi, uniyam tugatay deb

go`yibdi. Otam shoshmasdan, bir me’yorda to`xtovsiz

yugoriga qum irg`itardi. Qo’lidagi katta ketmoning

ustaga o’zi buyurtirib olgan. Bu ketmonda boshga odam

chopolmaydi, naq supraday keladi, og`ir, juda og`ir.
Murodxon tog’a bir oz kuzatib turdi-da:

– Polvon tog’a, sizga eshak mingan xabarchi kelibdi,
– deb go`ydi.

Otam ketmon urishdan to`xtab, sopiga ko`ksini go`yib,
bizga garadi . Menga ko`zi tushgach, nazarimda
kulimsirab go`ygandek bo`1di. Peshanasi terlab ketibdi,

chuqur-chuqur nafas olyapti, to`nining etagini gayirib,

beliga gistirib olgan . Negadir bir yengini chigarib,

bilagini ham yalang`ochlab olibdi.

– Orifjonmisan? – dedi nihoyat dadam.
– Menman, eta.
– Polvon tog` a, bu yogga chigavering, – gapga
aralashdi tabelchi , – muhim bir gap chigib goldi.
Otam, chekimdan ozginasi goldi, bir yo’la tugatib
chiqaman deb ko`nmadi.

Anhordan chiggach, тедi olib borgan xabarni eshitib:
«Qara-уа, Murodxon, ghu bugun tushimda ham ayon
bo`luvdi , og ot minib kun botar tomonga garab

ketayotgan emishman>, – deb qo’ydi. so`ngra boshga hech
narsa demay, goh burnini, goh chakkasini gashlab
kulimsiragancha uzoq jim turib goldi.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

«BIR КО^ ZLI YOVNING BOSHI UZILSIN»

Kolxozimizning ona-bola raisi otamni urushga

jo’natmaslik uchun ko’p harakat gildi, voyenkomatga

ham borib keldi. Mirzapolvonning bir o’zi bitta
traktorning ishini gilyapti, u ketib golsa kolxozdagi
ishlarni kim giladi, degan gaplarni ham aytibdi, ko`-

nishmabdi. Hozir urushga shunagangi pahlavon yigitlar
kerak deyishibdi.

Otam, men elguncha o’tindan giynalib golmanglar
deb, tuni bilan ихlатау bog’dagi katta o’rikni kesib, o’tin

tayyorladi, azonda tegirmonga borib bug’doy bilan jo`хоri
tortib keldi. Bitta burdogi go`yimiz bor edi, ukam
Omonning to`yiga bogib yuruvdik o’shani so`yib, go`sht-
yog`idan bir gismini sotib, otamga yo’l xarj gilib berdik
bir gismini govurib katta kastryulga bosdik otam olib
ketadigan bo`1di.

Kechqurun uyimizga erkak-ayollar to`planishdi, lekin
ko`pchilik kelmadi, nega desangiz, o’sha kuni
kishlog`imizdan yana to`rt kishi armiyaga ketayotgan
ekan. Odainlarning golgan gi”smi xayr-xush gilish uchun
o’shalarnikiga ketishibdi.

To’lg’on xolam frontga ketgan ikki o’g’li bilan
ukasiga atab uchta xaltada quruq meva olib chigibdi,
borgan kuniyoq darrov bergin, onang soppa-sog` yuribdi

deb go`ygin, dedi-yu, ko`ngli buzilib ketdi shekilli,
to`satdan yig`1ab yubordi. Ketidan Parpi buvam bilan

xotini To’xta xolamlar chigishdi. Buvam otamning ota

avlodidan bo`1ar ekan. Umuman, gishlogda bizning
urug`larimiz juda kam. Bor-yo’g’i sliu Parpi buvanl,

xolos. Opamning bo`1sa urug`laridan hech kim

golmagan deyishadi. Parpi buvain bilan To `xta xolam
ham o’g’illariga atab sovg`a-salomlar olib chigipdi.
Buvam hassaga tayanib, ogsoglana-ogsoglarid zo’rg’a
yurib chigti. Ko’zini mo’ltillatib boshi -boshi gilgancha

ichkariga, erkaklarning oldiga kirib ketdi-yu,

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

o’tirganlardan bitta -yarimtasi ko`ngliga yogmadi
shekilli , darrov orgasiga gaytib chigdi.

– Polvon, gani be’i kelchi, – deb dadamni chagira
boshladi, so`ng hovli rtasida tik turgan kelini yotgizib,
yonma-yon o’tirishga ,^h, xo’rsina-xo’rsina so`zini davom
ettirdi: – Xudo nasib gilib o’g’illarimni ko`radigan
bo`lsang, uchovining ham peshanasidan o’pib go`ygin,
xudoyo boshlari toshdan bo`1sin. Mana bunisi –
o’risvoyga, ichida qulogchin bor, darrov kiyib olsin,
nomard kelinim er gilib ketganini aytma, ko`ngli eziladi.
Mana bunisi – Anorvoyga, tezroq bergin, ichida patiri
bor, gotib golmasin tag`in. Mana bu , ola x^Jta, esingda
bo`1sin, olasi , kenjatoyimga. Esizgina, bola g’o’r edi-ya!

Endi o’n oltiga to`luvdi-ya! Me1i baggolning chaquvi bilan

ketdi bola. Eson -omon gaytib kelsalaring, bu zigna
baggolning ta’zirini o’zlaring berasizlar. Inshoollo, o’sha
kunlarga yetaylik. Kenjatoyimga aytgin, rasmini
jo’natsin, juda sog`indim, har kuni tushimga kiradi.
Tavba gildim -ey, nuqul oyog`imni ugalaydi , degin.
Bo1a1a-chagangdan tashvishlanma, xudo jonimni omon
qo`ysa, bularni xo’rlatmayman, о ‘rtadagi devorni
ertagayoq buzib, hovlini bitta gilib olamiz. Mana Offing
ham katta yigit bo`1ib goldi.

– Amaki, o’zim yetimlik bilan o’sib, yuragim to’la
qon edi, – sekingina dedi otam uning ovozi galtirab
ketgandek bo`1di. Ko’zlarida mi1ti11ab yosh tomchilari
ko`rindi. Katta odam yig`1asa, g`alati tuyularkan.
O’zimni o’ng’aysiz seza boshlab , teskari o’girilib
oldim . Parpi buvam ertalab seni o’zim kuzatib
boraman , endi uyga kirib, oyog qurg`urga kepak
gizdirib bosaychi, zora og`rig`i bosilsa deb, chorvoq
orgali uylariga chigib ketdi.

Ichkarida ancha-muncha odam to`planib goldi.
Qo’shnimiz, hozir kolxoz omboriga tungi gorovul bo`1ib
ishga kirib olgan Me1i baggol, To’ron alnakim, urushda

bir oyog`ini yo’qotib kelgan gizigchi Roziq tog`am, soy

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

bo`yida yashaydigan chapagay Xo’janazar aka, yosh-

yalanglar , keksalar kelishdi . Otam kuzda xumga

musallas solib , ustini suvab go`ygan ekan, men ketsam
buni kim ham ichardi dëb, bugun o’sha chapagay Хо`ja-

nazar aka ikkovlari suzishgandi, choynakda olib kirib
har joy-har joyga quyib chigdim . Mehmonlarga sho`rva

tortgach, men ham ostona yoniga cho`kib, kattalarning

gapiga quloq solib o’tirdim. Urushdagi ahvoldan,
biznikilar juda gattiq jang gilayotganligidan, bozordagi
narx-navo oshib borayotganligidan nolib gaplashishardi.
Bir xi1 yurtlarda gattiq ocharchilik boshlanib ketibdi.
Odamlar ko`chalarda sulayib golayotgan emish, qo’shni
gishlogda o’n bir kishi shishib o’libdi. Bittasi sholining
to `ponidan non yopgan ekan , tandirda yonib ketibdi.
Qo’shni gishloqlik Dehgon shapka degan odam Isfaradan
bug’doy olib kelayotgan ekan , yo’lda o’ldirib ketishibdi.

Parpi buvam uyida o’tirolmadi shekilli , darrov
orgasiga gaytib chigib , davraga qo’shildi-yu, giziq-giziq
gaplardan gapirib odamlarni kuldirishga tushdi.

– Rozigvoy, bu Girmonni bitta ko`zi oldida, bitta ko`zi
orgasida bo`ladi deyishadi , shu rostmi? – so`radi buvam.

– Men bunagasini kurganim yo’q, – deb go`ydi Roziq
tog’a sho`rva ho`p1ab.

– Yo’q, men haligi lashkarboshisini aytyapman.

– Unisiyam siz bilan menga o’xshagan bir odam.
– sen uni o’z ko`zing bilan ko`rdingmi?
– Ko’rganman.

– Ko’rgan bo ` lsang, gani ayt -chi , o’sha Girmon

kofirmi, musulinonmi?
– Kofir.
– Kofir bo`1sa, demak, bitta ko`zi oldida, bitta ko`zi

orqasida bo’lishi to`g`ri, sen paygamabsan. Qadimgi
kitoblarda shunday deb yozilgan. Xo’b, mayli, bunisini

qo `уауl ik. Qani aytchi, o`sha Girmonning har bitta о`gi
aravaning gupchagidek keladi, deyishyapti, shu

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– To’g’ri, – tasdigladi Rozig tog’am, – lekin biznikilar
ham ularnikidan golishmaydi.

– Demak biznikilar ham zo’r degin?
– Bo’lmasam -chi, shunday o’qlarimiz borki, nima
desam ekan, hovlidagi kelini ko`rdingizmi?

– Ко `rdim.
– Har bitta o’qimiz ana o’sha kelidek keladi!
– Bay-bay-bay, – deya yogasini ushladi Parpi buvam,
– o’sha o’q bilan ham o’ldirib bo ` lmayaptimi? Joni
to’ng’iznikidan ham gattiq ekanda. Ha, ishgilib hukumat
omon bo`1sin.
Musallasni hammadan ko`ra ko`prog To’ron amaki
ichib, hammadan оldiп mast bo `1ib golgan ekan, oldiniga
ko`zlarini g`alati suzib kulimsiragancha o’y surib о`tirdi-
yu, keyin to`satdan tutagib ketdi . Katta mushti bilan
dasturxondagi tozalanmagan suyakni bir urdi-da:
– Roziq ! – deb chagirdi.
– Nima deysan? – so`radi Rozig tog’a ham hushyor
tortlb.

– Nima deb aljiyapsan o’zing?

– Aljiganim yo’q.
– Mana , dushmanni mendan so`ra, elliktasini
o’ldirganman! Yoki yolg`onmi?

– G`irt yolg’on! – dedi Rozig tog’am boshgalarga

garab ko`zini gisib.

– O’zing yolg`onchisaii . Men o’n marta nayzabozlik
jangiga kirdim , har kirganimda beshtadan remisni
o’ldirdim, ko`kragiga mana bunday gilib nayza sanchib
o’ldirdim, bildingmi? sen. sen. Parpi buva, men bitta
nemisni kallasini giyigqa tugib, olib kelayotgan edirn.
Mana shu o’zimizning Qo’qonga kelganda, ug`irlatib

qo`ydim, kisovur bolalar o’g’irlab ketishi bdi.
– Yo1g`on, qip-gizil yolg`on! – deb Roziq tog`arn

o’tirganlarga birma-bir garab chigadi.

– Yo1g`onmi? – go`ltigtayog`iga suyanib o’rnidan tura

boshladi To’ron amaki.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Yo1g`on! Agar ellikta nemisni o’ldirgan

bo`lganin^a gahramon bo`larding . Ko’ksing to’la orden
bo`lardi!

– Orden ded.ingmi?
– Orden bor.

– Qani ko`rsat-chi?
– Hoy Rozig, sen men bilan ko’p pachakilashaver-ma,
bildingmi! Men orden talashib urushganim yo’q, gonga-

qon, jonga-jon deb urushdim , bildingmi. Gospitaldan
chigayotganimda yangi borgan askar holalarga
ordenlarimni esdalikka ulashib berdim. To’ron
tog`angdek urushi.nglar dedim, bildingmi ! sen Roziq
cho `1og, razvedkachiman, shuhrat ordenim bor deb

kerilaverma . Men. men serjant To `ron O `runov
bo’laman, generallar bilan go `1 berib so `rashganman!
Serjant О `runov slushayet, bildingmi..

To’ron amaki to`satdan ho`ngrab yig`1ab yubordi.
Ko’ksini yirtib, boshlariga ikki go`11ab mushtlab,
urushga birga ketgan o’rtoqlarining nomini aytib
chagirib , shunagangi uzoq yig`ladiki, oxiri go`ltig`idan
olib uyigacha eltib go`yishdi.

Odamlar anchagacha bir-birlariga gap go`sholmay
g`alati bo`lib o’tirishdi, Hainma sukutda. xudd.i to`satdan

tillari yo’q bo`lib golganday oshni yeb bo`lishguncha ham

gaplari bir-birlariga govushmaдi. Nihoyat Roziq tog`am:
– Polvon, shunday gilib erta junaysiziarmi? – deya

sukunatni buzdi.
– Shunaga shekilli. – yo’tal aralash dedi dadam.
– Ishgilib o’g’lim, tagobli yigitlarning yuzini yerga

garatmagin-da, – nasihat gilgan bo`1di Parpi buvam, –
astoydil urushgin, og`zingdan kalimai shaxodat hech
tushmasin, shunda senga o’q kor gilmayd.i. Tagoblilar
bosmachilarga garshi yomon urushmovdi, endi
bunisigayam bo`sh kelmanglar. 0`sha Girmon
deganlari juda zo`r bo`1sa Ko’rshermatcha bo`larda.
o’shani yengdigu. Nima deding Rozigvo,y?

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– To’g’ri, amaki , – tasdiqladi Rozig tog’a, – muhimi,
Polvon , urushda shoshib golma ! Keyin, ruslarning

yonida bo`lishga harakat gi1, ulardan o’rganasan.

Meniyarn urush maydomdan o `shalar olib chigdi. Yetti
yot begona о`ris ko`tarib chiqdi-yal.. Qani, Parpi buva,
bir duo giling, sekin go`zg`alaylik endi.

Parpi buvam cho`kka tushib , ikki go ` lini yugori
ko`tardi:

– I1oyo omin, – shunday dedi-yu, nazarimda и yog`ini

esidan chigarib go`ydi shekifli, bir nafas jim bo`1ib goldi,
– iloyo omin, oy borib, omon kelgin. Girmon otli bir ko`z1i

yovni boshi tanidan judo bo`1sin, hammalaringa xudo

madadkor bo`1sin, oblohu akbar!
– Oblohu akbar , – deyishdi boshgalar ham.

Mehmonlar hovliga chigib otam bilan quchoglashib yuz-
ko`zlaridan o’pishib, xayrlasha boshlashdi . Ayollar ulu

tortib yig`1ab yuborishdi , ukalarim ham bo`zlab

Nihoyat mehmonlar targab, qop-gorongi hovlida

o’zimiz goldik. Men moilarga xashak olgani og’ilxonaga
kirib ketdim . Opam hozirgina erkak mehmonlar o’tirgan
katta yorug` uyga hammamizga bitta gilib joy solibdi.
Ilgari uchta иуда , uchga bo’linib yotardik Usmon ikkimiz
oshxonada, Omon bilan otam mana shu katta иуда , opam
ukalarimni yoniga olib kichkina uyda иxlashardi. Bugun
otam bilan so`nggi kecha birga bo`layotganimiz uchun
opam joyni ataylab birga solibdi . Uyga kirsam, Omon
bilan Robinisa otamning tizza-siga o’tirib o1ib, topishmoq
ayttiryapti. Opam Zulayhoning sochini maydalab о`rib
o’tiribdi. Usmon mis laganning ustiga shaltog daftarini
yozib , ko`ksini yerga bergancha ingillab rasm chizish
bilan ovora.

Men halidan buyon razm solmagan ekanman, opam

negadir saylga ketayotgandek yasanib olgan ekan,
sandigdagi hamisha behining hidi angib turadigan atlas
ko’ylagi, gora baxmal to` nini kiyib olibdi, peshanasida

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

ko`k shohi durra, sochini ham yuvib, sillig gilib tarab

olibdi.
– Ishgilib xatni kanda gilmasangiz bo`lgani, – deyapti

– Bo’lmasachi, sen ham tez-tez xat bitib turgin, –

javob gilpti otam, – boggolning pulini berdingmi?

– Yaxshi gilibsan. Bundan keyin undan garzga hech
narsa olmanglar.

– Xudo betini teskari gilsin! – garg’andi opam, – yana
omborga Ч gorovul bo`1ib olibdi-ya!

– Kattalar bilan bordi-keldisi bor deyishadi,
tushuntirdi otam.

– Voy esim qursin, – shunday deb opam cho`ntagini
kavlashtirib tumor chigarib, otamga uzatdi. –

Ko’kragingizga tagib oling!
Otam avvaliga shunaga irim -sirimlaringni go`ysang-

chi, deb ko`nmagandi, opam bu yerga hamma

bolalaringizning nomini yozdirganman degan cdi, ota.m
tumorni olib shosha-pisha bo`yniga osib o1di.

Men shu paytda negadir juda, juda ham xursand edim.

Hozirgina uyimiz to’la aziz mehmonlar, gadrdon
kishilarimiz bo`lgani uchunmi, butun oilamiz bilan
hammamiz jamu]jam o’tirganimiz uchunmi yoki o’zim
ham bilmagan boshga biror sababdanmi, har galay men
behad xursand, ta’riflab bo`lmaydigan darajada shod
edim. shu xilda xursandligimcha uxlab qolibman. Tong
pallasida uyg`onib ketdim, ko`zimni ochsam, opam
otamning tizzasiga boshini qo’yib piq-piq yig`layapti,

otam, qo’y, go`ysang- chi, deb katta go`11ari bilan

opamning sochlarini avaylab silab o’tiribdi.
– Polvon, uxlab golmadingmi? – Parpi buvamning

ovozi eshitildi tashgaridan.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

«TEZROQ HELING, OTAJONIM!»
Barvaqt yo’lga chigdik.
Parpi buvam bilan To’xta xolam о ` zlarining
eshaklariga minishdi.
Zulayho, Usmon, Omon uchovlari bizning eshakka
minishdi.
Otam to`nining etagini gaytarib, orgasiga Robinisani
solib oldi.
sulton, oyim uchovimiz piyoda jo’nadik.

Rayon markaziga borish uchun katta yo’ldan ketsak
ham bo`lardi-yu, otam so`gmogdan bora golaylik yo’limiz
olti chaqirimga gisgaradi, deb taklif gilib goldi.

Eshaklilar oldinga o’tib olishdi. Hammamiz Jim
borayapmiz, giziq, xuddi gaplashadigain gapimiz tamom

bo`1ib golgandek. Otam o’zi aslida kamgap odam,
so`rasang javob beradi, bo`lmasa xaftalab ham Jim
yuraveradi. Men bo`lsam xuddi shu paytda dadajonimni
gapga solsam, ko’p narsalarni so`rab bilsam, ovoziarini
eshitib ketsam deyman. Yelkamdagi gopchigni sal
yugorirog ko`tarish uchun ikki oyog`imni kerib
silayotgan edim:

– Charchadingmi? – deb gapirib goldi otamning o’zi.

– Charchaganim yuq, – dedim shosha-pisha.
– Orifjon!
– Labbay, ota!
– Senga giyin bo`ladigan bo`1di-da, o ‘g’lim!
– Nega unday deysiz?
– Ha1i ukalaring yosh, oying kun buyi dalada, butun
ro`zg`or o’zingga golyapti -da, o’g’lim.
– Tashvishlanmang ota, men ishdan gochmayman.
– Rahmat o’g’lim, ishgilib o’qishingni tashlab
yubormagin. Ukalaringning ham o’qishidan о’ zing

boxar`1itu.Endshagek-.Ko’p
kelgan to’y, nima ham gilardik. Bo’lmasa sizlarni

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

o’qitaman, katta maktablarda o’qitaman, deb mo’ljai gilib
go `yuvdim. . . O `gish kerak. .. Men ahmoq o `gisam ham

bo`lardi-yu. haligi savodsizlarni tugatadigan maktabga
olib borishsa, Nisormat maxsumning tapgi hovlisida

shunaga maktab ochiluvdi , derazadan tashlab

gochibman -a.. Mana endi sizlarga xatni ganday gilibs

jo’natar ekanman, deb o’ylanib ketyapman.
– Sheriklaringizga aytib yozdirsangiz bo`lmaydimi,

ota?
– E ndi, o `g` 1im, sheriklar ham bir kun yozib berar,

ikki kun yozib berar, oxiri zerikad.i-да, to`g`rimi?

– shuni bilsang o’qishni payidan bo`1, haligi
ko`zoynak tagib, gizil papka ko`tarib yuradigan katta
doria bo`lish payidan bo`laver.

– Ota, siz miltiq otishni bilasizmi?
– Е o’g’lim, mendan ketmon chopishni so`ra.

Rosmana milittsiya hali ko`rganim ham yo’q. Keyin,

o’g’lim, yana bitta iltimosim shuki, opang bechorani xafa
gilmanglar.

– Хо `р!
– Kechalari ukang Omonni o’zing olib yotgin,
ertaklar aytib bergin. Ertak eshitmasa uxlay olmaydi

u, shu ukang sal g`alatirog chigd.imi deyman, ertak bilaui

topishmogni biram sevadiki, tavba!
– Ota, uningiz she’r to`gishniyam biladi, she’rini

– Bir xillarini eshitganman. Ha mayli, xudo xohlasa

eson-omon gaytib kelsam buniyam o’qitamiz. Orifjon!
– Labbay, ota!
– Qo’ying tug`sa sigirni sotib yuboringlal•, go`yriing

sutini a1na11ab turarsizlar, oyingga ha m aytdinl.

sigiring garib goldi, endi yolchitib sut bermaydi.
Bolasini olib golinglar.

Oldinda ketayotgan eshak uynoglab, andek bo’lmasa

7ulayho bilan Usmonni ustidan ko`tarib urayozdi.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Umuman, yo’lga tushganimizdan buyon tuzuk

yurmayapti u. Goh chopgisi kelib oldingi ikki

oyog`ini osmonga ko`tarib nag’ma ko`rsatadi, goh
«nos chekib», engashib, yerni hidlab turgan joyida gir
aylanadi, hala gilsa, shattalab yana bezor giladi.
Aslida ayb o’zimda, kecha musallas suzganimizda
katta tog`ora bilan 1ig to’la chori chiggan edi. Tog`ora-
pog`orasi bilan eshakning oxuriga go`yuvdim, paggos
tushirib olgan ekan, mast bo`1ib golganga o’xshaydi,

ha-ha mast bo`1ib golibdi u! Ana, ikki oyog`ini

osmonga ko`taryapti yana!
– Otajon! – gichgirib yubordi Zulayho. Eshak uchov

ukamni ustidan itgitib tashlab, chap tomonga – shudgor
gilingan yerlarga garab yugurdi, hamma yoq qiy-chuv
bo`1ib ketdi. Tasodifni garangki, shoshilib eshakdan
tushayotib Parpi buvam bilan To’xta xolam ham ketma-
ket gupillab yigilib tushishdi. Ukalarimning joni
giynalganini ko`rib opam ham yig`1ab yubordi.

Otam ikkovimiz eshakni quvib ketdik ortimizdan
sulton ham yugurdi. Eshak xaydalmagan tagir yerga
chigib olgach o’ynoqlab, shataloq otib, xuddi bizga o’yin
ko`rsatmoqchi bo`lgandek g`alati-g`alati giliglar gilib
gocha boshladi. To’xtab, biz tomonga tumshug`ini cho`zib
turadi-da, yetay-etay deganimizda yana o’ynoqlashga
tushadi. Sulton bizga garaganda chopag`onroq ekan, ikki
marta yetib olib tizginini ushladi-yu, ammo eshak
siltanib chigib ketdi. Ikki soat chamasi ovora bo`1di quva-

quva baland-past girlarga borib gOlibrriiz. ‘repalikdaz: u

yog`i terak bo`yi keladigan jarlik. Shu yerda ttshlak
olarmiz cleb xalgaga olib yaginlashib kelayotgan edik
eshak ikki oyog`ini ko`tarib, jarlikka shunday sakradiki
otam:

– Eh, – deb uh tortib yubordi.
Eshak jarlik tubiga gupillab urildi-yu, bagadPlk
yalpayib golgandek bo`1di.
– Tamom! – dedi otam bosh chaygab.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Otam bilan Parpi buvam. bizga juda ilxaq bo`lishibdi.

Ehtimol dasht orgali rayonga jo’nab ketga.ndir deb ham

o`ylashibdi.
– Ro`zg`orga yarab turuvdi , – xuddi kechirim

so`rag►andek bir ohangda dedi otam.
– May1i, Polvon, gayg`urma, bolalaringning boshi-

ko`zidan sadaga, – otamning ko`nglini ko`tardi buvam,
– eshagim tug`sa bolasini berarman, endi tezroq jo`naylik
tag`in hukumatdan gap eshitib yurmagin.

Harbiy komissariatning hovlisiga choshgoh mahalida
yetib bordik. Hamma yogga odam demagani sig’may

ketibdi . Cho1-u kampirlar, yosh-yosh qiz u- juvonlar, теп

tengi , mendan kichkina bolalar – igna tashlasang yerga
tushmaydigan bo`1ib ketibdi.

Otam tengi , undan yoshroq ikki yuz chog`1i kishini
hovlining qoq o’rtasiga ikkitadan gilib safga turg`izib
go`yishibdi . Safdagilarning bir xillari tartibga rioya gilib
tikka turibdi , bir xillari bor -e, oyog`im tolib ketdi,
go`lingdan kelganini gilmaysan-mi deb, gopining ustiga
o’tirib olibdi, atrofdagilar bo`yinlarini cho`zib, bir xillari

go`lini og`ziga kuvacha gilib safdagilarga gap ham

– Dada, dadajon, men bu yerdaman!
– Hakim, bora solib adresingni jo’natgin!

– Bolaginam, bemahalda ko`chaga chigmagin!
– Akajon , rasmingizni jo’natib yuboring , oyimga
darmon bo`1adi.
– Adasi, bolalaringizdan ko`nglingiz tinch bo`1sin, bir
yaxshi gilib olib o’tiraman.

Otam Parpi buvam bilan quchoglashib xayrlashdi,

bolalarimni sizga , sizni xudoga topshirdim, dedi.
Hammamizni bir-bir bag`riga bosib peshanamizdan o’pdi.
Opam bo`1sa otamning yelkasiga go`lini go`yishi bilan,
negadir ho`ngrab yig`1ab yubordi.

Otam nihoyat o’rtaga o’ tib yoshgina ms komandiriga
ro`baro` bo`1di. Komandir ro`yxatdan otamning fami-

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

liyasini topib, go`lini shop gilib bir narsalar degan edi

otam yo’lda eshak gochib ketib ovora bo`1ib goldik dedi-
yu, oxirida yana:

– Eshshak. – deb go`shimcha gilib go`ydi.

– Eshshak?! – xayron bo`1ib so`radi komandir.

– Da, eshshak! – dedi yana otam.

Komandir negadir battarroq tutagib ketdi, yer tepindi,
otam yana gayta boshdan tushuntira boshladi. Eshak

mast bo`1ib golgan ekan dedi va:
– Piyanista, – deb go`shimcha ham gilib go`ydi.

– Piyanista?! – goshlarini kerib takrorladi komandir.

– Ha, eshak piyanista, – dedi otam nihoyat tushuntira
olganidan mamnun bo`1ib. Ammo komandir jahi otiga

minib o1di. Nazarimda sochlari tikka bo`1ib ketgandek
bo`1di, vizillaganicha ichkariga kirib, o’zi tengi bir uzbek
komandirni boshlab chigdi.

– Nega komandirni hagorat gildingiz? – so`radi yigit.
Otam bo`lgan vogeani aytib bergan edi, o’zbek xaxolab

kulib yubordi, rusga tarjima gilgan edi, u ham xaxolab

kulib yana bir narsalar deb go`ydi.

– Nima deyapti? – gizigsinib so`radi otam.
– Essizgina, eshagini olib kelganda otliq askarlar
safiga yozib go`yardim, minib jang gilardi, deyapti, –
tushuntirdi o’zbek komandir.
safda turganlar o’rtasida yengilgina kulgi ko`tarildi.

Otam ham kulib, shosha-shosha javob gaytardi:

– Komandirga aytgin, Parpi amakining eshagi tug`sa
xo’tikchasini berib yuboraman deyapti, o’shani minib
jangga kiraveraman.

O’ris komandir yana kuldi, yagin kelib otamning
yelkasiga shappatilab, safga qo’ya boshladi. Otamning
bo`yi juda baland ekan, gayerga go`ysa yoni-beridagilar
beli barobar bo`1ib golaverdi. Oxiri safning eng oldiga

o’tkazib ko`rdi, unda ham bo`lmadi. sheriklarining bo`yi

otamning yelkasidan bo`1ib goldi.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– sal engashib turaman, – dedi otam bo `yi

novchaligidan xijolat bo’lib.
– Hechgisi yo’q, – dedi komandir, – artilleriyaga

sizdaqangi pahlavonlar kerak.
Komandir orgarogqa chekinib, safga tiziling deya

o’rischa buyruq berdi. O’tirganlar o’rinlaridan turib,
bir xillari gopchigini go`liga oldi, boshgalari yelkasiga
tashladi. Komandir chapga buriling deb buyurgan
bo`1sa ham safdagilarning yarmi o’ngga, yarmi orgaga
burilishdi. Bir xillar yurib keta boshladi, yana bir
xillari turgan joyida gogilgan gozigdek jim
turishaverdi. Komandir safni avvalgi holiga
keltirguncha naq terlab ketdi. Chapga deganda
gayoqqa, o’ngga deganda gayogqa burilish kerakligini
rosa tushuntirgach:

– Chapga! – deb buyruq berdi yana. Yo’q, bu gal uncha
anglashilmovchilik bo’lmadi, hanuna chapga burildi.

– Olg’a! – buyruq bo`1di yana. Saf go`zg`alishi bilan
kuzatuvchilar ulu tortib yig’lashga tushdi. Minglab
odamlarning jam bo`1ib yig`lagani juda go`rginchli
bo`larkan.

– Otajon!
– Akajonim!
– P avonim.
– Hoy, adasi, to`xtang! – degan ovozlar eshitilib goldi
har tomondan. Nazarimda, butun olam yig’layotgandek
yer-u ko`k daraxtlar ham ko`z yoshi to`kayotgandek
bo`1ib ketdi. Usmon yig`layapti, Omon bo`zlayapti,
Robiya chingiryapti.
– Voy xudoyim!
– Alining gilichiga uchrasin o’sha Girmon!
– Essizgina yigitlar!
– O’g’ilginani! – deb xayrlashishyapti odamlar. Opam

negadir jim, yig`Iamaydi ham, gapirmaydi ham, to`satdan

logayd, beparvo bo `1ib goldi. Kun bo `yi shu ahvolda yurdi.
Miting paytida ham, askarlarni mashinaga chigari-

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

shayotganda ham toshdek gotib turaverdi. Ukalarim

yopishsa, siltab tashlaydi. Uyga gaytib kelgunimizcha

ham kayfiyati o’zgarmadi. Xuddi jin chalib ketgandek

ti ‘ yo’q gung bo`1ib goldi.
Uyga kelsak ish juda rasvo bo`libdi. Oy-kuni yetib

turgan sovlig`imiz cho`zilib yotibdi, tug’aman deb ko’p
urinibdi-yu, tug’olmay o’lib gobdi.

– Е attang! – dedi Parpi buvam bosh chaygab, – bolasi

teskari kelgan ekan . O’zim oldida bo`lganim-da

osongina qutulardi-ya.. Ha mayli, kelgan balo shunga

Omon opamga surkalib non berasiz , gornim og`riyapti
deb xarxasha qilgan edi, opam to`satdan portlab ketdi:

PARPI BUVAM ZAMBARAK sOTIB OLMOQCHI
To` ron amaki bilan Roziq tog’am uyma -uy yurib
jangchilar uchun meva -cheva, go`1gop, jun paypoq,
qulogchinga o’xshash narsalar yig`ishyapti, biz bolalar

bo`lsak gani kim nima berarkin, gancha berarkin deb

gizigganimizdan galalashib ularning ortidan
ergashganmiz. Navbat Parpi buvamga kelganda Roziq
tog’am:

– Bir xillar shu bir kap mayizini ham qizg’anadi, –

deb gap boshladi, – toshkentlik bir odam butun boshlik
tauaka sotib olib beribdi!

– Tankang nimasi? – so`radi Parpi buvam.

– Tanka deb urushadigan traktorga aytishadi.
– Yopiray, tanka ham urushadimi!

– Urushadi, – gapga aralashdi To’ron amakim — bitta
sizga o’xshagan chol to’plab yurgan puliga samolyot olib
beribdi.

– Ayriplonmi? – xayron bo`1di buvam.
– Ha, ayriplon.
– Bu hukumat shunaga ishga ruxsat berarmikan?

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Beradi, – ishonch bilan dedi To’ron amakim, – gani
endi, siz, ham o’g’illaringizga atab bitta zambarak olib

jo`natsangiz.
Parpi buvam sogolining uchini chaynab bir oz o’ylanib

turdi-da, oxiri KQo`ysangchi shunaga gaplarni, hozir
bozordan tuzukroq otashkurak topib bo`lmaydi-yu,
zambarakni gayerdan topaman» – deya go`1 siltadi. Roziq
tog`am «siz zambarakning pulini jam gilib bersangiz

bo`lgani, hukumatning o’zi u yog`ini to`g`irlab оlаdi» –

ded.i.
Parpi buvam sogolining uchini chaynashdan to`xtab:
– Xo’sh, bu zambaragingning bahosi gancha ekan?-

– deb so `radi.
– Yuz ring!
– A?! – Nazarimda Parpi buvam turgan joyida bir

qalqib ketgandek bo`1d.i.
– Nima, siz urn uchiga tosh boylab otadigan sopgon

deb o’yladingizmi?
– Roziq, menga gara, sal arzonrogga ko`ndirishning

iloji yo’qmi?
Rozig tog’am « sizni birov zo`rlayotgani yo’q,

xohlamasangiz shu bir yelpig`ich mayizingiz ham yetadi,

hali aytdim-ku, bir xillar shuniyam berishmayapti. » deb
qo`ydi-yu, sekin yurib keta boshladi. Parpi buvam,
«To’xtab tur, men kampir bilan bir maslaxatlashib
ko`ray» deb ichkari kirib ketdi. To’xta xolam hovlida kir
yuvib o’tirgan edi, bobom uning yoniga borib gapni juda

uzogdan boshladi : hozirgi urushda zambarak bo`lmasa
dushmanni yengib bo`lmaydi, mana o’zing bilasan,
Ko’rshermatni go`rg`ondan quvib chigarishda zambarak
ish bergan edi, dedi. To’xta xolam:

– To `g` ri, zambarakka cho `yan sogga solib
otisharmish, – deb go`ydi.

Parpi buvam o’rnidan turib mabodo kampir quvlab

golsa gochib ketishim osonroq bo’ladi deb o’yladi
shekilli, ko`cha eshik yoniga borib:

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Kampir, – deb chagirdi.
– Qulog’im karmas, sekinroq gapiravering, – deb
qo’ydi To’xta xolam.
– Men ham o’g’illaringga atab bitta zambarak
olaman!
Yo’q xolam bobomni quvlamadi, o’rnidan ham turgani
yo’q, «Zambarakni o’g’Hlarimga hukumatning o’zi olib
beradi» deb qo’ya gold.i. Bobom xolamga sal yaginlashib:
«Hukumat hammaga zambarak olib berolmaydi, pul
yetkazolmaydi», – dedi. Xolam yana parvosiga ke1-
tirmay: «Hukumatning pul ishlab chigaradigan zavodi
bor, siz tashvishini -tortmay qo’ya goling, undan ko`ra
ichkariga kirib bo ` zingizni to`ging» dedi. Bobom:
«Hukumatning pul ishlab chigaradigan zavodi bir hafta
оldiп dushmanning go`liga o’tib ketibdi» dedi. Bu gapni
eshitib xolam bir oz o’ylarnb goldi , nihoyat kir yuvishni
to`xtatib:
– O’sha zambaragi necha pul turarkan? – deb
so `ra i.
– Orif, bolam , sen aytgin, necha pul deyishdi? – -deb
buyurd.i bobom.
– Yuz ring! – dedim shosha-pisha.
– Nima?! – sekin o’rnidan tura boshladi xolam, –
ehtimol Orifjon , yaxshi eshitmagandirsan?
– Yo’q, aniq eshitdim.
– Nima, sen zambarakni uchiga tosh boylab otadigan
sopgon deb o’yladingmi! – dedi bobom zardasi
gaynagandek bo`1ib, – uni gora po’latdan quyishadi,
bildingmi!
– Miyangiz aynab gopti ! shuncha pulni gayerdan
topasiz.
– Xudo xohlasa topaman!
Bobom gapga juda chechan ekan , bora-bora кolamni
og`iz ochirtirmay qo`ydi. LTrushda yengib chigishimiz
mana shu bobom jo’natadigan zambarakka bogliq.

Xolamning o `g` illari Anorvoy akam, Bo `rivoy akam,

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Dehqonboy akamlarning ham sog`-salomat gaytib
kelishlari mana shu zambarakka bog`1iq ekan, shu
zambarak eson-omon urush maydoniga yetib borsa,
gishlog`imizdan ketgan uch yuz yigit ham tezroq

gaytarkan, е boringki , shu kecha-kunduzda avj olib

borayotgan ocharchilik ham mana shu zambarak tufayli
daf bo`lishi mumkin ekan.

– Ha bo`pti, – dedi oxiri xolam rozi bo`lgandek bo`1ib,
– bilganingizni giling!

Boborn pul sanashni bilmas edi, shuning uchun
ertasiga bozorga meni o’zi bilan birga olib ketadigan
bo`1di. KoLxozdan ot-arava o1ib, ikki qop mayiz, uch qop

o’riq, to`rt qop og jo’xori yukladik. Bozordagilar ham

Parpi buvamning kelishini kutib turishgan ekanmi, olib
borgan narsamizni , ishonsangiz , ko`z yumib ochguncha
talab ketishdi. Chorshanba bozoriga sigir bilan buzogni
ham xaydab borib pullab keldik, tomdagi ikki-uch yildan
buyon qurib yotgan beda ham tuzukkina pul bo`1di.
Nihoyat o’tirib pulni hisoblab ko`rgan edik mo’ljalga
yetmabdi.

– Endi nima gildik? – Mendan maslahat so`rab goldi
bobom. Men nima deb maslahat berishni bilmas edim,
shuning uchun yelkamni gisib qo’ya goldim.

– Xolangda pullasa bo`ladigan narsalar bor, – dedi
bobom, – akalaringni uylantiraman deb yig`ib yuribdi
begasam, shoyi hammasidan bor. Lekin bermaydi-da.

– Yolvorib so `rasak-chi? – deb maslaxat bergan
bo`1dim.

– Yo’q ban bir bermaydi . Yashirib olsa.k bo `ladi-yu.
– O `g`irlab olsak deysiznni?
– Yig`1ab-yig`1ab joyiga tushib golarmikin deyman-
da.
– Bilmasam . – dedim men yana yelkamni gisib. Хи
narida charx yigirib o’tirgan xolam suhbatimizga zimdan
quloq solib o’tirgan ekanmi , jimgina o’rnidan turib,
omborxonaga kirib ketdi-yu, xiyol o’tmay Dehgonboy

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

akamga atab gilingan bannarn’ katta giyigqa tugib chigdi.
«О `g` illarim eson-omon gaytib kelsa, bir amallab t г`ylab

olarman» deb tugunni bizning oldimizga tashladi.
Bozor kuiii bannarn’ ham sotib keldik. Pu! yana mo’!-

jalga yetmagan ed.i, Parpi buvam bu gal negadir t < ttogib
ketdi . «sen kallavaram, dadangga o’xshamay o’lgur,
ko`zingni ochibrog sana, bir xillarini shunday o’tkazib
yuboryapsan deb andek bo`lmasa meni quvlab
chigarayozdi.

– Bir х’цjиn putl mo’ljalga yetma ‘ ‘, а?

– Yetmayapti, – deb qo’ydim yana urishib berishidan

– Хо`вн, gancha yetmaydi?
– O `n ming deyapman-ku.

– Endi nima gildik sotadigan hech narsa golmadi-ku?
– Qarz ola golaylik.
– Boggoldanmi? – ko’zlarini katta-katta ochib so`radi
Parpi buvam.
Boqqolda.n boshga odamda pu! bo`larmidi? Pulning
kattasi o’shanda-da! Odamlarning aytishiga qaraganda
punning sassig`iga yotolmay kechalari yurib chigarmish.
Lekin Parpi buvam Me1i boqqolni yoqtirmaydi, ko`rgani
ko`zi, otgani o’qi yo’q. Aslida-ku, boggolni hech kim

yogtirmaydi-ya, yogtirishmaydi-yu ban ibir ishini o`sha
bilan bitirishadi. Bobom ham pulni Me1i boggoldan

so’rashga garor gildi. Uning hovlisi ichkari-tashgarili,

ichkarisida bola-chagalari turadi, tashgarida
mehmonxona, mehmonxonaning yonida kichkinagina
eshikchasi ko`chaga ochiladigan boggolxona bor. Bu
yerda lampa moyi-yu zig`ir rOy, arpa bo’g’do-yu gand-
qurslar, е boringki , eshakning tagasidan tortib ga-
lampirmttпchoggacha hamma narsa topiladi.

Biz kirganda Me1i boggol oldida katta daftar,
yonboshida chut bin narsalarni hisoblab o’tirgan ekan.

Boggol amaki , o’zi pakana-yu lekin yuzi katta,
peshanasi keng, yakkam -dukkam sogolli , burni puchuq,

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

iyagi kalta bir odam. Qorni ham xaddan tashgari katta
bo`lgani uchun o’tirganda xuddi bir gop go`shtdek bo`1ib
goladi. O’ziyam juda g`alati odam, sergapmi, kamgapmi

bilib bo’lmaydi. Bir qarasangiz, giziq-giziq gaplardan
gapirib odamlarni kuldirib o’tiradi, yana bir garasangiz
xuddi shu kechasi tili yo’q bo`1ib golganday, gung bo`1ib
boshini egib oladi. shunagangi gasamxo`rki, asti
go`yaverasiz, agar gapning birida «mozori sharif ursin»
deb turmasa, ko’ngli joyiga tushmaydi.

Xayriyat, bugun kayfiyati joyidaga o’xshaydi, bizni
shunagangi gursand bo`1ib kutib oldiki, ishonsangiz,
o `tgizgani joy topolmay tor иуда pildirab goldi, ammo

bobom garz so`ragani chigganini eshitib, nafasi ichiga

tushib ketdi.
– Pu! yo’q! – dedi xuddi uh tortganday gilib.

– Xudodan ko`rgsangchi! – deb yolvorishga tushdi

bobom.
– Parpi amaki, siz otamni ko`rgan odamsiz, sizdan

jonimni ham ayamayman pulim bo`lganda o’sha siz
olmogchi bo`lgan zambarakni, xudo ursin agar, o’zim olib
bergan bo `lardim.

– Men senga ikki barobar gilib gaytara.man. _
– Aytdim-ku o’zimda pul yo’q deb.
– Birovdan bo`lsayam topib berasan!

– Lekin u odam ikki barobarga ko`nmas deb

qo`rqaman.
– Xo’sh, o’sha odaming ganchaga ko`narkan?
– Ikki yarim barobar so`rasa kerak deb go`rgaman.
– O `sha odamga aytgin, men rozi! – dedi bobom ish

o’ngidan kelayotganiga o’zida yo’q sevinib.
Me1i boggol yana ancha mahalgacha цni -buпi bahona

gilib, talashib-tortishib o’tirdi, gasam ustiga gasam
ichib, o’zimda bo’lganda sizga, otamni ko`mgan mehribon

bir amakimga yeb ketarga bergan bo`lardim, dedi. Oxiri

katta gornini arang ko`tarib, ko`k beda yeb bo`kib qolgan
sigirdek pishillab zo`rga o’rrndan turdi-da, gayoggadir

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

chigib ketib, bir osh hanilam fursat yo’q bo`1ib ketdi.
nihoyat yana ingillab, kimnidir imonsiz deb garg`ab
gaytib keldi-da, bobomning oldiga bir dasta pul tashladi:

– Padar la’natini arang ko`ndirdim!
Bobomning topshirig`iga binoan pulni sa.nab ko`rdim,

bir haftadan buyon kechasi-yu kunduzi pul sanayverib
o’ziyam usta bo`1ib ketgan ekanman, ko’z yumib
ochguncha hisobini chigarib:

– Uch yuz kam, – dedim.

Gapimga Me1i boggol ishonmay, o’zi pulni gayta
boshdan sanab ko`ra boshladi. Oxiri obbo nomard-ey,
aldabdi-ya, deb o’sha garz bergan odamni boplab bir

so`kib qo`ydi. Lekin kamini ban i bir to`ldirmadi,
olmaaangiz olm+ang, men o’rtada turganim uchun zarar

ko`rishni istamayman deb pulni gaytarib chuntagiga

solayotgan edi:
– На mayli, kam bo’lsayam bera go1, – dedi bobom

shosha-pisha.
Ertasiga ishlarimiz juda tez yurishib ketdi. Pu1ni

xurjunga solib, kolxoz idorasiga olib borgan edik
kolxozning ona-bola raisi rayonga olib borib o’z go`lingiz
bilan topshirib kelasiz, boshliglar xursand bo’ladi deb
yonimizga hisobchi amakini ham go`shib berdi.

Harbiy komissariatda bizni hu birda dadamga,
eshagingizni minib kelganingizda otliq askarga yozib
qo`yardim, deb hazillashgan rus komandiri kutib o1di.
Gap nimadaligini bilib, ichkaridan yana bitta komandirni
boshlab chigdi. Ichkaridan chiggan katta komandir o’zi
o’ris bo`1sa ham o’zbekcha gapirishni yaxshi bilarkan,
Parpi buvamni quchoglab peshanasidan, sogollaridan

– Yo’q, biz urushda yengilmaymiz, sizga o’xshagan
otaxonlar, mana bu yigitchaga o’xshagan askar
bolalarimiz omon ekan, yanchib tashlaymiz, – deb go`ydi.

Pul bilan kecha иуда yozib go`yganimiz xatni ham
qo`shib topshirdik. Xatda: «Ushbu pulga sotib olingan

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

zambarakni KatLa Tagob gishlog`idan borib jang

gilayotgan usta Parpi buvaning o’g’illari Anorboy,
Bo’rivoy, Dexqonboylar va, shuningdek usta buvaning

ota avlodidan bo’lgan Mirzapolvon , Ahmadpolvon о`g`i1-

lari birgalikda Otiайsin. » degan so`zlar bor edi.

SULTON IZDAN CHIQIB BORYAI’TI

Otam armiyaga ketgandan keyin opam bizga sal
mehribonrog bo`1ib goldi. Nima bo`1sa ham maktabdan

golmanglar, otalaringning birdan-bir iltimosi shu edi,

deb maktabga gatnash uchun Zulayhoga ham ruxsat
berdi. Tong saharda Omon bilan Robinisani oyim trak-

tor haydayotgan joyga eltib tashlayman, so`ng Usmon,
Zulayho, sulton to`rttovimiz maktabga jo`naymiz. Usmon

birinchi sinfni bitiray deb goldi-yu, haligacha harf
tanimaydi, bir chekkaga o’tirib o1ib, rasm chizgani-

chizgan.
Zulayho bo`1sa juda tirishib, astoydil o’qiy boshladi.

Qolib ketgan darslarni ham yetkazib o1di. Maktabdan
har kuni mukofotga yarimtadan non olib yeyapti, Sultoп
bo`1sa. juda rasvo bo`1ib ketdi. Maktabga biron marta
bo`lsin jild ko`tarib bormaydi, jildida hech narsa yo’q,
nimaiki bo`1sa hammasini yo sotgan , yo nonga, meva-
chevagami almashtirib yuborgan. Ochig`ini aytsam,

maktabga u o `ynagani, bundan ham ochigrog gilib

aytsam, maktabda ulashiladigan nondan golmaslik
uchun boradi, orga partaga o’tirib o1ib, uxlagani-uxlagan.

– Nega tuzukrog o’qimaysan? – deyman ba’zari xafa
bo`1ib.

– Tag`in ganaga o’qiyman axir, – shovgin soladi
Sulton, – har kuni boryapman-ku.

– Axir doim «yomon» olasan!
– Mua11im1arda boshga baho bo’lmasa nima gilay!
sulton otam ketgach, hayigadigan odami bo`lmagani

uchunmi, uy ishlariga ham butunlay garashmay go`ydi,

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

ish buyursam: «0mborxonaning kaliti senda turadi-yu,
men ahmog bo’lib sening ishingni gilar ekanman-da»

deb erta-yu kech men bilan kalit talashadi . Bir kuni

kalitni unga goldirib ukalarimni olgani dalaga
ketuvdim , gaytgunimcha ishni rasvo gilib go`yibdi.
Ozgina tuzlangan go`sht bor edi, olib chigib jarlik
tomonga o’tishibdi-da, ho`1 novdadan six tayyorlab
o’rtoqlari bilan kabob pishirib yeyishibdi . Bir-ikki
marta uni opamga chagib ham berdim , bani bin unga

ham bo `yin egmadi u.

– O’zingiz-chi, o’zingiz! – dedi ostona oldiga borib va

mabodo opam hamla gilib golgudek bo`1sa gochib golish

uchun shaylanib , – o’zingiz ham dalada mazza gilib

– Men traktor xaydayapman, – jig`ibiyroni chigib dedi

– Xotin kishi иуда o’tinib ro`zg`orga garashi kerak
bolalarini yuvib-tarashi kerak bildin^izтi!

– Voy, tilingni xakka cho`gigur, bu gapni senga kim
o `rgatdi?

– Ichimdan chigaryapman, bildingizmi.
– Yo’q, buni senga birov o`rgatgan.
– Hecham -da, hammasini o’zim bilarnan. Xotin
kishining go`liga traktorning rulidan ko`ra sigirning
emchagi yarashadi, bildingizmi! Undan ko`ra bizni yetim
xonaga berib qo’ya goling bo`lmasa l.. Mana, etigimni
ko`ring, paytavasi chigib yotibdi. Xotinlar, oying o’sha
patillog traktorini silab-siypalaguncha kiyimlaringni
yuvib bersa bo’lmaydimi deyapti.
– To’xta, to`xta bolaginam, – deb yolvordi opam, – bu
gaplarni senga kim aytdi o’zi?
– Aytmayman ! – Sulton eshikni sharaglatib yopib
chigib ketdi . Ko’chadan turib: «Siz, erkaksabzisiz!» deb
bagirdi . Opam Sultondan bunagangi gap chigishini hech
kutmagan ekanmi, xang-u rang bo`1ib goldi. Bu
hoynahoy go`shnilarimizdan chiggan gap. Nega endi

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

to`ppa-to`g`ri opamning o’ziga aytmay, Sulton orgali
ayttirishar ekan, axir hozir urush pallasi, erkag-u xotin
barobar ishlashi kerak-ku. opajonim tikka turgancha
o’ylanib goldi . Nazarimda shu holida tikka turgancha
uxlab goladiganday, nega desangiz, esnab-esnab
qo`yyapti, ko`zlari ham yumilib boryapti.
– Orifjon! – dedi bir mahal o’ziga kelib.
– Labbay, opa!
– Ben i ke1, o’g’lim, – opamning issiggina ko`ksiga
boshimni go`ydim. Peshanamdan o’pib, dag`a1 go`11ari
bilan yelkamni uzoq siladi , – sening esing borku,
hammasiga tushunasan-ku?

– Tushunaman, opajon!
– Urush ham tugar, otang ham gaytib kelar, – chuqur
xo’rsindi opam, – men ham traktorni urushdan gaytgan

yigi_tlarog’ag’t^o.!pshirib иуда golarman, to`g`rimi, o’g’lim?
– O’shanda men ham siziarni you’gvdliibm-?tarab,

popukdekkina gilib go`yarman, to`g`rimi
– siz go`shnilarning gapiga parvo gilmang.
– O’zimni esligim, – opam yana yuzlanimdan o’pa
boshladi . Opam istar-istamay dalaga jo’nab ketdi. Keta
turib ostona tagida o`ziga g`alati garab turgan
sultonning ham peshanasidan o’pdi. – Akangni ko` p
kuydirmagin, kelasi bozorga yangi etik olib beraman deb
shivirladi qulog` iga.
Xui1as, sulton mana shunagangi cho`rtkesar, hech
ta’riflab bo`lmaydigan da.rajada dangasa bo`1ib borayapti,
aftiga garab bo’lmaydi. Yuziga xuddi tug’ilganidan buyon
suv tegmaganga o`xshaydi . Bo’ynining kin i xoh ishoning,
xoh ishonmang xuddi esk i. maxsidek qat-gat bo`1ib ketgan.
sovunlab yuvgin desam:
– Ertaga tag`in kin bo’ladi! – deb go`1 siltab qo’ya
goladi . Bugun ertalab u meni yana kuydirdi . Sahardа
Robinisa bilan Omonni dalaga olib keta turib, men
kelguncha sigirning tagini tozalab, choy gaynatib

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

qo`ygin, deb tayinlab ketuvdim. Men ketishim bilan yana

o’rniga yotib olibdi.
– Nega sigirga garamading ? – dedim achchig`im

– Otam uni sotinglar deb ketgan! – parvosiga ham

keltirmay dedi sulton.
– Axir sotguncha garab turish kerak-ku?
– sut bermaganidan keyin ahmog bo`pmanmi garab,

– shunday deb sulton sekin o’rnidan turayotgan edi,
go`ltig`idan yarimta gotirma tushib ketdi. Ana xalos,

ishning bu yog`i yana rasvo bo`lganga o’xshaydi, yugurib
borib, gozonning gopgog`ini ko`tardim, – to`rtta gotirma

bor edi, nonushtaga asrab go`yuvdim – yo’q, bittasi ham

yo`q.
– Qotirmani kim yedi? – dedim galtirab.

– Men yedim, – dedi Sulton kerishib.

– Nega yeding?
– Qornim och bo`lgandan keyin yeyman-da.

– Ogshom To’xta xolam bergan shavlani ham bitta

o’zing tushirding-ku?
– Ilitma shavla ekan. Og`zim suv ochib ketdi, —

shunday deb sulton betini ham yuvmasdan maktabga
jo’nab ketdi.

Usmon, Zulayho uchovimiz nonushtasiz goldik. Bir
kapdan mayiz o1ib, biz ham maktabga otlandik.
Ochig`ini aytsam, shu kunlarda o’qishning ham mazasi
ketgan. O’qish bo`1ib o’qishmas, bekorchilik bo`1ib

bekorchilikmas. Ilgarilari o’n uch-o`n to’rtta sinf xorZasi
1iq to`la bo’lardi, hozir bo`1sa ba’zan bitta, ba’zan ikkita
sinf xonasi arang to`1adi. Ilgarilari besh-olti soatlab

o’qiyverib naq miyalarirniz suyulib ketar-di, en.di bo’lsa
nari borsa ikki soatgina o’qiymiz, xolos. Qoigan иagtda

nuqul o’ynaganimiz -o’ynagan. Muallimlarning

hammasi armiyaga ketib golishgan. Roziq tog`amdan

boshga erkak o’qituvchi yo’q. Rahima opa sillfga kirib
bo`r bilan doskani qoq ikkiga bo`ladi-da, yarmxga

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

boshlang`ich sinf bolalari uchun ona tilidan mashq

yozib beradi, yarmiga yugori sinfdagi-1ar uchun
arifinetika dan masala yozib qo’yadi, shu bilan tamom-
vassalom . sinfda to`polon , shovqin-suron avjiga

chigadi, musht ketdi boshlanib ketadi, muallima bo`1sa
parvosiga ham keltirmaydi. Bir chekkada eridan kelgan
xatni o’qib, yoki shilq-shilq yig`1ab eriga xat yozib
o’tiraveradi. Muallima Ro`zixon opa bo’lsa,
go `ng` irogdan narigi go `ng`irogqacha bo `lgan vagtni
sinfdagi to`polonni bostirish, bolalarga tanbeh berish
bilan o’tkazadi. Endi sinf tinchiganda tanaffus bo`1ib
qoladi-yu, dars o’tmasdan chigib ketaveradi. Biz
o’quvchilar bundan aslo xafa bo`lmaymiz, nega desangiz,
ko`pchiligimiz maktabga dars tinglashga eras, balki
nonushtaga yarimtadan zog`ora, tushlikka ikkitadan
pishirilgan kartoshka olgani kelamiz.

Roziq tog`am «Voyenniy деlа»дan dars beradi. Fagat
o’shaning darsigina sal gizigarli o’tadi. Nega desangiz,
Rozig tog’am ko`pincha darsda afandi aytib beradi,
ba’zida bolalarning o’ziga ham ayttiraveradi.

shunday gilib desangiz, sultonni па maktab, na oyim,
па men yo’iga sololyapmiz, boshimizga bitgan balo bo`1di
u, tinchgina o’yinini o’ynab, berganimni yeb yu.rsa ham
mayli edi-ya! Eng yomoni go`1i galb bo`1ib golyapti uning.
Kuni kecha kelida tuyib, suyuq osh gilamiz deb bir tovoq
makkani oftobga yoyib ketgan edim, xomligicha yeb
qo`yibdi. Endi nima gildim-a? Nima gilsam ukamni
yo’lga solib olar ekanmiz?

TEPALIK UCHUN BO’LGAN MUSHTLASHLIV

Katta tanaffusdan so`ng gizlarga javob berib yuborildi.

Nega desangiz, ular harbiy ishga butunlay yarogsiz deb
topilgan . Bir marta «hujum» darsida gatnashib bir-
birlarining betini timdalab, sochlarini yulib olishgan,

hatto uylariga gaytib borgandan keyin ham tinchishmay,

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

bir-birlarini rosa yumdalashibdi. O’shandan buyon ular
harbiy darsga butunlay kiritilmaydigan bo`lishgan.

Birinchi sinfdan to yettinchi sinfgacha bo`lgan jamiki
o’g’il bolalar oltinchi «A»ning xonasiga to`plandi. Sinf

xonasi xuddi uzumga gora yaloq tushgandek shovgin-
suron bo`1ib ketayotuvdi, xayriyat , ostonada yog`och
oyoglarini go`qon aravaning gupchagidek g`ichirlatib
Roziq tog`am ko`rinib goldi:

– Bu nima to ` polon! – dedi u go`ltigtayogi bilan
ostonani urib.

Sinf suv quygandek jimib goldi . Rozig tog` am
muallimlar stuliga o’tirib, sinfga ko` z yugurtirib chigdi,
go`ltig`idan buklangan daftar olib oldingi partada,

menga biron ish buyurib golmasmikan , deb umidvor

bo`lib ko`zini lo’q gilib o’tirgan Hamroqulga uzatdi:

– Ma, bor bolalarning fаmНiуа8iпi yozib qo’y.

– O’tgan jangda halok bo`lganlar ham yoziladimi? –
so`radi Hamroqul.

– Bedarak yo’qolganlar -chi? – savol berdi orgada

o’tirganlardan 1J1r1.
– Ahmoq! – dedi Roziq tog`am ovoz chiggan tomonga

garab.
– Dom1a, ahmoglar gay.si ro`yxatga yoziladi? – deb

so`radi boshga burchakda o’tirganlardan bin. sinfda
yengilgina kulgi ko`tarildi , Rozig tog’arn ham kulib
qo`ydi. Kula-kula sekin o’rnidan turayotgnn edi, sinf уanа
jim bo`1di. Nega desangiz , Roziq tog’am kulib-kulib

odamning jonini oladi . Qulog’ingdan cho`zib, bo`yi
barobar ko`taradi-da, to dodlab ynbormaguningcha
ushlab turaveradi . Xayriyat, bu gal unaga gilmadi, yaiia

o’rniga o’tirib:
– O `tgan darsda nimani o`tuvdik? – deb so `radi .
– Nasriddin afandining sarguzashtlarini , – javob

gaytardi bir bola.
– Ti! ushlab kelishni.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Akromning og`ziga latta tigishni!

– Toshtemirning boshiga mushtlashni. – deya har
tomondan chuvillab golishdi bolalar . Muallim garasa
bo`lmaydigan, shartta o’rnidan turdi-da, oyog`i

bog`langan xo’rozdek hakkalab kelib, Toshtemir bilan

Akromning qulog`idan cho`za boshladi:
– Xo’sh, gaysi darsni o’tuvdik?
– Qulog’imni go`yib yuborsangiz keyin aytaman, –

yig`lamsirab dedi Akrom.
– Qaysi darsni o’tuvdik deyapman! – quloglarini

battarrog cho`zdi muallim.

– Dom1a, o’tgan darsda quloq cho`zmani o` ‘ ! –
deb yana qiziqchilik gila boshladi Toshtemir. shu paytda
giziq vogea yuz berdi, muallim ikkovining qulog`idan
battarrog cho`zish, o’tirganlarning yuragiga ko`proq
qo`rquv solish o’rniga to`satdan go`yib yuborib, gaytib
o’rniga utirdi. Qiziq, u sinfdan ko`zlarini olib gochyapti,
qilgan ishid.an xijolat bo’lditni, yoki galbida shu yarim och,

yarim yalangoch o’tirgan, ochlik hissini zigc ‘ ‘k 1yilan
bosayotgan bolalarga nisbatan begiyos rahm-shafgat

uуg1оndiпii b’ ‘b bo’lmaydi. Cho’ntagidan popukli xaltacha
olib maxorka o’ray boshladi. Qo’llari tinmay galtirab
maxorkani to`kib yuboryapti, sinf jim, pashsha uchsa
eshitilgudek jimlik. R,ozig tog`amga rabmim kelib ketdi,
unga qiyin, juda ham giyin, armiyadan gaytishi bilan xotini
tashlab ketib goldi, bitta cholga erga tegib ketdi, Roziq

tog`am yolg`iz, hech kimi yo’q. Uyi ham bo`m-bo`sh, eski

sholcha, gora qumg`on, jo’mragi gadoglangan choynak –
boshga hech narsasi ham yo `g. Bir oyog`i yo `g, kechalari
kesilgan joyi zirgirab og`rib chigarmish, binning ustiga o’ng
qo`1i ham yaxshi ishlamaydi. Qiyin juda giyin unga! Biz
bo`lsak uni og ko`ngi1, yumshoq tabiatli, sal gizigchiroq

bo `lgani uchun mayna gi1 ‘ ‘ z-gilgan.
Bir mahal mening ukam Usmon go`1 ko`tarib:
– O’tgan darsni men aytsam maylimi? – deb so`radi

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Ayt-chi, – maxorka tutunini chuqurrog tortib dedi
ROz1q tog` ^,”а1.

– Razvedka. – xudd.i esidan chigarib go`yayotgandek
shoshilib dedi Usmon.

– To’g’ri, – tasdigladi muallim, – xo’sh, razvedka -chi

ganaqa bo`lishi kerak?
– Botir.
– Yana?
– Qo’rqmas.

– Mushuk. – Bu so`z Usmonning og`zidan chigishi
bilan sinfda yana sekingina, bilinar-bilinmas kulgi
ko`tarildi. Rozig tog’am ham kulimsirab «ya’ni
mushukdek chaggon bo`lishi kerak demogchisan,
shundaymi?» ,deb so`radi . Usmon, ha, deb tasdiglagach,
unga besh yozib qo`y deb tayinladi Hamroqulga.

– Endi, bolalar, yangi dars boshlaymiz, – sekin o’rnidan
turayotib dedi muallim. Ammo bolalar yana chuvillab
golishdi , afandi aytib berasiz , afandining urushdagi
sargцzaвhtlaridan so`zlab berasiz deb, partalarni chalib
to`polon ko`tarishdi, Ishonsangiz, o’zim ham shuni talab
qila boshladim, chunki Roziq tog`am gishlog`imizning eng
usta latifachisi , kattalar bilan o’tirganda hammani
sharaqlatib kuldirgani -kuldirgan. Hozir foydalanib
qolmasak, keyin bizga hecham aytib bermaydilar.

– To’g’ri! Afandi bo`lsin!

– Afandi aytib bermaguningizcha tinchimaymiz! – deb

– Ha, mayli. – nihoyat rozi bo`1d.i тиацгт. U afandi
boshlashdan оlдiп odatda bir kulib olardi, hozir ham
shunaga bo`1di, kulib , obbo senlar-ey, deb go`ydi. – Mulla

Na.sriddin armiyaga chagirilgan ekan, komandir granata
otish , nayza sanchish , o’z-o’zini himoya gilish mashgini
o’ta boshlabdi . Bir mahal komandir bunday garasa,
Nasriddin okopga tushib cho` zilib yotgan emish, ha
afar di nega yotibsiz, desa:

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Men o’lishni mashq gilyapman! – dermisli afandi.
Bir oz kulishib olganimizdan so `ng yangi dars
boshlandi. Bugun biz, ya’ni pishirilgan kartoshka gachon
ulashilar ekan deb so`lagini yutib, ko`zini lo’q gilib
o’tirgan shu girq ikki nafar askar dushmanniilg mudofaa
chizig`ini yorib o’tib, noma’lum bir tepalikni
egallashimiz kerak ekan. Muallim ganday gilib mudofaa
gilish, nayzabozlik jangini gaiiday o’tkazish, ganday gilib
granata irg`itisli yo’llarini o’rgata boshladi, u shunday
berilib, shunagangi bir shavq-zavq bilan gapirar ediki,
nazarimizda biz o’zimizni chinakarn askarlardek his gilib
o’tirardik.
— Oyogga! – bagirib yubordi bir mahal, hammamiz
sapchib o’rnimizdan turib, to`polon, ur-yigit bilan
hovliga chigib, ko`z yulnib-ochguncha, safga ham tizilib
bo`1dik. Maktabimizda girgta yog`och miltiq, o’nta
yog` och granata, ikkita yog` och pulemyot bor edi. Bu
qurollar chinakam qurollardan hech golishmasdi, fagat
otayotganda og`zing bilan «paq-pag», «gumbir», «tirr-
taqa-taqa-taqa» deb turishing kerak ana shunda har
ganday yovni ko`z yumib ochguncha girib tashlasa
bo`1adi.
– Muxtorali akaning devoriga garang! – buyruq berdi
maktab go`shinlarining go`mondoni. Askarlar Muxtorali
akaning devori tomonga, ya’ni o’ngga burilishdi. O’ng
gatordagilar mudofaada turadigan, chap gatordagilar
hujum giladigan bo`1di, mudofaada turganlarga
Hayitkalla, hujum giluvchilarga, tasodifni garangki,
meni komandir gilib tayinlashdi. Qurollar teppa-teng
tagsimlandi.
– Maktabning orgasiga garab yuring! – buyruq berdi
maktab go`shinlarining go`mondoni.
Chinakam askarlarga o’xshab tap-tup gadam tashlab
yurib ketdik.
– Bir-ikki-uch! – deb go`yadi bosh go`mondon oyoq
tashlashimizga moslab.

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

Kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi

– Birlikdadir kuch! – deydi askarlardan bin.
– Qanot boylab uch! – deydi ikkinchisi.
– Xayollaring puch! – masxara giladi uchinchisi.
Yog`och oyoglarini g`ichirlatib xuddi oyog`i
bog`langan qushdek hakkalab-hakkalab kelayotgan bosh
qo`mondon:

– Kim u gapirgan? – deydi-achchig`i chigib.

– O’zingiz gapirdingiz ! – deydi Mahmudxon.
– Mahmudxon ham gapirganday bo`1di! – gapga
go`shiladi Akrom.
Maktabimizdan uch yuz metr narida uncha baland
bo`lmagan bin tepalik bor. Avvalgi darslarda uning
atrofiga o’zimiz okop gaziganmiz , pulemyot
o’rnatiladigan tokchalar ham gilganmiz . Sahmiz ana shu
okoplar yaginiga kelgach, maktab go`shinlarining
qo`mondoni to`xtashga buyruq berdi , burchimiz nimadan
iborat ekanligini yana bin bor tushuntirib:
– Himoyada turganlar ham, hujum gilayotgaiilar
ham shu tepalik ona Vatanimizning bir parchasi, uni
dushmanga bermayman deb jang gilishi kerak!
Tushunarlimi? – deb so`radi oxirida.
– Tushunarli , – javob gaytardi askarlar.
– Menda savol bor? – go`1 ko`tardi Akrom,
– Ayt-chi.
– Kim yaxshi jang gilsa o’shanga ikki norma kar-
toshka beriladimi?
– Xuddi shunday.
– Oramizdan go`rgoq yoki xoinlar chigib golsa -chi?
– Bir xafta davomida kartoshka berilmaydi,
tushuntirdi maktг^h go`shinlarining go`mondoni.
O`z o`rnimizni egalladik. Dusliman go `shinlari tepalik
atrofiдаgi okoplarga joylashib olishdi, granatalar shay,
pulemyotlar o’rnatilgan. Men ham o’z askarlarim bilan
hujum chizig`iga saf tortdim.
Raketa – tosh tugilgan oq latta osmonga otildi, xuddi
shu paytda goidaga ko`ra biz pulemyotlardan o’t