Bolalar adras kiyimlari
onalarga tug‘ish oldidan va tuqqandan keyingi davrda ularning sog‘lig‘ini saqlash sohasida tegishli ravishda xizmatlarni taqdim etish;
Бола пули кимларга берилади ва қандай ҳолатларда рад этилади?
Бизда болалар нафақаси олишни истовчи ёш оилалар кўп. Аммо, нафақа пули тайинланишни сўраб мурожаат қилган фуқароларнинг ҳаммасига ҳам нафақа пули берилмайди. Хўш, нима учун? Болалар нафақаси ўзи кимларга берилади?
Шу каби саволларга Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси Самарқанд вилояти бошқармаси бўлим бошлиғи Абдурашид Раҳимов жавоб берди.
– Болалар нафақаси тайинлашда яқинда қонунчиликка ўзгартириш киритилди, яъни 2021 йилнинг 21 октябрида Вазирлар Маҳкамасининг 654-сонли қарори билан низом тасдиқланди, – деди А.Раҳимов. – Илгари амалда бўлган болалар нафақаси уч турга бўлинарди, яъни 2 ёшгача болалар нафақаси, 14 ёшгача болалар нафақаси ва моддий ёрдам пули. Энди бу нафақа турлари болалар нафақаси деб белгиланиб, кичик ёшдаги болалар учун 3 ёшгача нафақа, 18 ёшгача нафақа деб узайтирилди. Шу билан бирга моддий ёрдам нафақаси ҳам мавжуд.
Боланинг 3 ёшга тўлгунича бериладиган нафақа миқдори 325 минг сўм бўлди. Шунингдек, низомга кўра, онанинг иккинчи боласи учун 150 минг сўм, учинчи ва ундан кейинги болаларига 100 минг сўмдан нафақа пули тайинланади. Энди нафақа тайинлашда оиладаги болаларнинг миқдори ҳисобга олинади.
Қандай ҳолатда нафақа бериш рад этилади?
Нафақа тайинлашда оила аъзоларининг ўртача даромади ҳисобга олинади. Масалан, оилада фақат ота ишласа, унинг ойлик маоши оила аъзоларига тенг тақсимланади, ўртача даромад 440 минг сўмдан ортиқ бўлса, нафақа бериш рад қилинади. Аксинча, оила аъзоларининг ўртача даромади 440 минг сўмдан кам бўлса, нафақа тайинланади. Агар оилада ёлғиз ўзи фарзандини тарбиялаётган оналар бўлса, бундай оилага нафақа тайинлашда енгилликлар берилган.
Аксарият ҳолатда ишламаётган фуқароларга нафақа тайинлаш рад этилади. Боқимандаликнинг олдини олиш мақсадида ишламаётган фуқароларга нафақа ва моддий ёрдам тайинлаш чеклаб қўйилган.
Шунингдек, сўнгги етти йил ичида автомашина сотиб олган фуқарога, трактор ёки оғир автомашиналари бор кишиларга ҳам нафақа тайинланмайди. Бундан ташқари, оила аъзоларидан бирининг энг кам иш ҳақининг 5 баробари ёки ундан ортиқ миқдорда банкларда қўйилган омонатлари бўлса, уларнинг номида икки ва ундан ортиқ миқдорда кўчмас мулк бўлса, нафақа тайинланмайди. Ўзини ўзи банд қилган фуқароларга эса нафақа тайинланади.
Нафақа олиш учун қаерга мурожаат қилиш керак?
Фуқаролар нафақа бўйича аризаларни маҳалла фуқаролар йиғинларига топширадилар. Маҳалла фуқаролар йиғинлари ҳар ойнинг 19-санасигача барча аризаларни жамлаб, пенсия жамғармасига топширади. Пенсия жамғармаси томонидан уларнинг маълумоти ягона реестр дастурига киритилади. Бу ерда инсон омили қатнашиши жуда ҳам чекланган. Маҳалла ҳам, пенсия жамғармаси ҳам бировга ёрдам бериб ёки унинг нафақасини рад қила олмайди. Бунда ягона реестр дастури ўн учта вазирликлар билан боғланган. Бу дастурнинг ўзи ҳар бир ариза учун сўров хати юборади. Масалан, илгари ойлик иш ҳақлари тўғрисидаги маълумотларни камайтириб олиб келиш ҳолатлари кузатилган бўлса, энди дастур фуқаронинг солиқдан қанча даромад олаётгани ва қаерда ишлаётганини сўраб олади. Ёки фуқаронинг автомашинаси бўлса, бу ҳақда ҳам дастурга маълумот келиб тушади. Кўчмас мулки икки ва ундан ортиқ бўлса, кадастрдан маълумот келиб тушади. Мезонларга тўғри келгандан сўнг дастур орқали нафақа тайинлаб берилади.
Шунингдек, фуқаро нафақа тайинлаш ҳақида онлайн тарзда ҳам мурожаат қилиши мумкин. Нафақани тайинлаш муддати 12 ойгача. Масалан, январь ойида тайинланган нафақанинг муддати тугади. Февраль ойидан фуқаро яна қайта мурожаат қилиши мумкин. Унга март ойининг 1 санасидан бошлаб нафақа тайинланади.
Моддий ёрдам нафақаси 6 ойга тайинланади.
Нафақа тўловлари Халқ банкининг сайёр кассалари орқали фуқаронинг хоҳишига кўра, нақд ёки пластик карталар орқали берилади. Нафақа тўловлари ҳар ойнинг 5 санасидан 25 санасигача амалга оширилади. Пластик картаси борларга ҳар ойнинг 5 санасигача нафақа пуллари тўлаб берилади.
Ижтимоий нафақалар ҳам Пенсия жамғармаси томонидан берилади
Ижтимоий нафақалар уч турга бўлинади: ёшга доир, ногиронлик ва боқувчисини йўқотганлик. Ёшга доир нафақалар иш стажига эга бўлмаганларга, яъни 60 ёшдан аёллар, 65 ёшдан эркакларга берилади. Ногиронлик нафақаси тиббий меҳнат эксперти комиссияси томонидан ногиронлик белгилангандан сўнг тайинланади. Боқувчисини йўқотганлик нафақаси фуқаро вафот этганда унинг болаларига тайинланади.
Ижтимоий нафақалар қатъий миқдорда белгиланган бўлади. Ёшга доир нафақа умрбод тайинланади. Ногиронлик нафақаси тиббий меҳнат эксперти комиссияси томонидан ногиронлик муддатига қараб амалга оширилади. Боқувчисини йўқотганлик тўғрисидаги нафақалар болаларга 18 ёшга тўлгунига қадар тайинланади.
Агар боқувчисини йўқотганлик нафақаси оладиган бола ўқиётган бўлса, унга 23 ёшгача нафақа тайинлаш ҳақида таклиф киритиляпти. Ушбу таклиф ҳозирча муҳокамада.
Хуршида Эрназарова суҳбатлашди.
Bolalar adras kiyimlari
BOLA HUQUQLARI TO‘G‘RISIDAGI KONVENSIYA
MUQADDIMA
Ushbu Konvensiyada ishtirokchi-davlatlar,
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomida e’lon qilingan tamoyillarga muvofiq, jamiyat barcha a’zolarining o‘ziga xos bo‘lgan qadr-qimmati, teng va ajralmas huquqlari yer yuzasida erkinlik, adolat va tinchlikni ta’minlashning asosi ekanligi e’tirof etilganini hisobga olib,
Birlashgan Millatlar Tashkilotining xalqlari Nizomida insonning asosiy huquqlariga, inson shaxsining sha’ni va qadr-qimmatiga bo‘lgan o‘z ishonchlarini tasdiqlaganliklari hamda ijtimoiy taraqqiyot va turmush sharoitlarini yaxshilash borasida ko‘maklashishga ahd qilganliklarini e’tiborga olib,
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va inson huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro hujjatlarda har bir inson mazkur xujjatlarda ko‘rsatib qo‘yilgan huquq hamda erkinliklarga irqi, tana rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy yoki boshqa e’tiqodlari, milliy yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy ahvoli, tug‘ilishi yoki boshqa holatlar bilan bog‘liq belgilariga ko‘ra har qanday tafovutdan qat’iy nazar, ega bo‘lishini e’lon qilganligi va rozilik bildirganligini e’tirof etib,
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida bolalar alohida g‘amxo‘rlik va yordam huquqiga egadirlar, deb e’lon qilganligini eslatib,
jamiyatning asosiy tashkiloti hisoblanmish oila va tibbiy muhitga uning barcha a’zolari, ayniqsa, bolalar o‘sibulg‘ayishlari va farovonlikka ega bo‘lishlari uchun jamiyat doirasidagi majburiyatlarni o‘z zimmasiga to‘liq oladigan bo‘lishiga erishish maqsadida zarur himoya va yordam bilan ta’minlanishi lozim ekanligiga ishonch hosil qilgan holda,
bolaning shaxsi sog‘lom va har tomonlama uyg‘unlashgan holda kamoloti uchun u oila g‘amxo‘rligida, baxt, mehr-muhabbat va ongli tushunish vaziyatida o‘sishi zarurligini e’tirof etib,
bola jamiyatda mustaqil hayotga to‘la tayyorlanishi va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomida e’lon qilingan g‘oyalar ruhida, ayniqsa, tinchlik, qadr-qimmat, sabr-toqat, erkinlik, tenglik va birdamlik ruhida tarbiyalanishi lozimligini hisobga olib,
bolani mana shunday alohida himoya qilish zarurligi 1924 yilgi Bola huquqlari Jeneva deklaratsiyasida va 1959 yil 20 noyabrda BMTning Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan Bola huquqlari deklaratsiyasida ko‘zda tutilganligini va Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risida xalqaro paktda (jumladan, 23- va 24-moddalarda), Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risida xalqaro paktda (jumladan, 10-moddada), shuningdek, ixtisoslashgan muassasalar hamda bolalarning farovonligi masalalari bilan shug‘ullanuvchi xalqaro tashkilotlarning Nizomlari va tegishli xujjatlarida e’tirof etilganligini e’tiborga olib,
Bola huquqlari deklaratsiyasida ko‘rsatib o‘tilganidek, “bola, agar u jismoniy va aqliy jihatdan kamolotga yetishmagan bo‘lsa, maxsus ravishda muhofaza va g‘amxo‘rlikka, binobarin, tug‘ilguncha va tug‘ilgandan keyin ham munosib darajadagi huquqiy himoyaga muhtoj” ekanligini e’tiborga olib,
Ijtimoiy va huquqiy tamoyillar to‘g‘risidagi deklaratsiyaning bolalar himoyasi va farovonligi, ayniqsa, bolalarni milliy va xalqaro darajalarda tarbiyalashga berish hamda asrab olish paytidagi himoyasi va farovonligiga doir qoidalariga, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Balog‘atga yetmagan bolalarga nisbatan odil sudlov yuritishga doir minimal standart qoidalari (“Pekin qoidalari”) va Favqulodda holatlarda va qurolli mojarolar davrida ayollar va bolalarni himoya qilish to‘g‘risidagi deklaratsiya qoidalariga tayanib, jahondagi barcha mamlakatlarda nihoyatda og‘ir sharoitlarda yashayotgan bolalar borligi hamda ular alohida e’tiborga muhtoj ekanliklarini e’tirof etib, bolaning himoya qilinishi va uyg‘un ravishda rivojlanishi uchun har bir xalqning an’analari va madaniy qadriyatlari muhim ahamiyat kasb etishini munosib tarzda hisobga olib, har bir mamlakatda, jumladan, rivojlanayotgan mamlakatlarda bolalarning turmush sharoitlarini yaxshilash uchun xalqaro hamkorlik qilishning muhimligini e’tirof etib, quyidagilar haqida kelishib oldilar:
I QISM
1-modda
Ushbu Konvensiyaning maqsadlari uchun 18 yoshga to‘lmagan har bir inson zoti, agar bolaga nisbatan qo‘llaniladigan qonun bo‘yicha u ertaroq balog‘atga yetmagan bo‘lsa, bola hisoblanadi.
2-modda
Ishtirokchi-davlatlar ushbu Konvensiyada o‘z ta’sir doirasida bo‘lgan har bir bola uchun ko‘zda tutilgan barcha huquqlarni, hech qanday kamsitishlarsiz, irqi, tana rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy yoki boshqa e’tiqodlari, milliy, etnik yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy ahvoli, bolaning sog‘lig‘i va tug‘ilishi, uning ota-onasi yoki qonuniy vasiysi yoki birorbir boshqa holatlardan qat’iy nazar, hurmat qiladilar hamda shu huquqlarni ta’minlab beradilar.
Ishtirokchi-davlatlar bola, uning ota-onasi, qonuniy vasiysi yoki boshqa oila a’zolarining qarashlari yoki e’tiqodida o‘z ifodasini topadigan maqom, faoliyat asosida kamsitish yoki jazolashning barcha shakllaridan bolaning himoyasini ta’minlash uchun hamma zarur choralarni ko‘radilar.
3-modda
Bolalarga nisbatan barcha xatti-harakatlarda, ular ijtimoiy ta’minot masalalari bilan shug‘ullanuvchi davlat yoki xususiy muassasalar, sudlar, ma’muriy yoki qonun chiqaruvchi organlar tomonidan sodir etiladimi-yo‘qmi, bundan qat’iy nazar, bolaning manfaatlari yaxshiroq ta’minlanishiga birinchi darajali e’tibor beriladi.
Ishtirokchi-davlatlar o‘z zimmasiga bolani uning farovonligi uchun zarur hisoblangan himoya va g‘amxo‘rlik bilan ta’minlash, bunda uning ota-onasi, vasiysi yoki qonun bo‘yicha uning uchun javobgar sanalmish boshqa shaxslarning huquq va majburiyatlarini e’tiborda tutishni hisobga oladilar hamda ana shu maqsadda barcha qonuniy va ma’muriy chora-tadbirlarni ko‘radilar.
Ishtirokchi-davlatlar bolalar haqida g‘amxo‘rlik ko‘rsatish yoki ularni himoya qilish uchun mas’ul hisoblangan organlar, muassasalar va xizmatlar vakolatli organlar tomonidan belgilab qo‘yilgan me’yorlarga, xususan, xavfsizlik va sog‘liqni saqlash sohasida va ulardagi xodimlarning soni va ishga yaroqliligi, shuningdek, vakolatli nazorat olib borishi nuqtai nazaridan belgilangan me’yorlarga javob berishlarini ta’minlaydilar.
4-modda
Ishtirokchi-davlatlar ushbu Konvensiyada e’tirof etilgan huquqlarni amalga oshirish uchun barcha zarur qonuniy, ma’muriy va boshqa choralarni ko‘radilar. Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarga nisbatan ishtirokchi-davlatlar bunday choralarni o‘zlarida mavjud bo‘lgan imkoniyatlar doirasida, mumkin qadar yuqori darajada zarurat tug‘ilgan taqdirda esa xalqaro hamkorlik doirasida qabul qiladilar.
5-modda
Ishtirokchi-davlatlar ota-onaning va tegishli holatlarda kengaytirilgan oila a’zolari yoki mahalliy urf-odatlarda ko‘zda tutilganidek, jamoaning vasiylar yoki qonun bo‘yicha bola tarbiyasi uchun javobgar hisoblangan boshqa shaxslarning ushbu Konvensiyada e’tirof etilgan huquqlarni amalga oshirishda munosib darajada bolani boshqarish va unga rahbarlik qilish hamda bu ishni bolaning rivojlanib borayoggan qobiliyatlariga muvofiq holda bajarishdagi mas’uliyati, huquq va majburiyatlarini hurmat qiladilar.
6-modda
Ishtirokchi-davlatlar har bir bola yashash uchun ajralmas huquqqa ega ekanligini e’tirof etadilar.
Ishtirokchi-davlatlar bolaning omon yashashi va sog‘lom rivojlanishi uchun mumkin qadar yuqori darajada imkoniyat yaratib beradilar.
7-modda
Bola tug‘ilgan zahoti ro‘yxatga olinadi va tug‘ilgan daqiqasidan boshlab ism bilan atalish va fuqarolikka ega bo‘lish, shuningdek, iloji boricha, o‘z ota-onasini bilish va ularning g‘amxo‘rliklaridan bahramand bo‘lish huquqlarini olishga haqli hisoblanadi.
Ishtirokchi-davlatlar bunday huquqlarni o‘z milliy qonunchiliklariga muvofiq amalga oshirilishini, ularning majburiyatlari shu sohaga tegishli xalqaro hujjatlarga asosan, xususan, agar bola boshqa fuqarolikka ega bo‘lmagan taqdirda bajarilishini ta’minlaydilar.
8-modda
Ishtirokchi-davlatlar qonunda ko‘zda tutilganidek, bolaning o‘ziga xos xususiyatlari jumladan, fuqaroligi, ismi va oilaviy aloqalarini saqlab qolish huquqini hurmat qilish, qonunga zid ravishda aralashuvga yo‘l qo‘ymaslik majburiyatini oladilar.
Agar bola o‘ziga xoslik elementlarining bir yoki barcha qismlaridan g‘ayriqonuniy ravishda mahrum etilgan bo‘lsa, ishtirokchi-davlatlar uning bu xususiyatlari tezroq tiklanishi uchun zarur yordam himoyalashni ta’minlaydilar.
9-modda
Ishtirokchi-davlatlar bola o‘z ota-onasidan ularning hoxishlariga zid ravishda ayrilib qolmasligini ta’minlaydilar, vakolatli organlar sud qaroriga binoan qo‘llanilgan qonun va tartib-rusumga muvofiq tarzda bunday ayrilish bolaning eng yaxshi manfaatlari yo‘lida zarur deb topgan holatlar bundan mustasnodir. Bunday ajrim, masalan, ota-ona bolaga shafqatsizlik bilan munosabatda bo‘lgan yoki unga g‘amxo‘rlik qilmay qo‘ygan yoxud ota-ona alohida yashayotgan hamda bola yashaydigan joyga nisbatan qaror qabul qilish zarurati paydo bo‘lgan u yoki bu aniq holatda zarur bo‘lishi mumkin.
Ushbu moddaning 1-bandiga muvofiq holda ishni har qanday sharoitda ko‘rib chiqish jarayonida barcha manfaatdor tomonlarga muhokamada qatnashish va o‘z nuqtai nazarini bayon qilish imkoniyati beriladi.
Ishtirokchi-davlatlar ota-onasining bittasi yoki har ikkovidan ham ayrilgan bolaning ular bilan muntazam ravishda shaxsiy munosabatlar va to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalar bog‘lab turish huquqini hurmat qiladilar, bunday munosabatlar bolaning eng yaxshi manfaatlariga zid keladigan bo‘lsa bundan mustasno bo‘ladi.
Ishtirokchi-davlat tomonidan qabul qilingan biror-bir qaror, masalan, hibsga olish, qamash, surgun qilish, deportatsiya yoki ota-onadan bittasi yoxud ikkovining ham yoki bolaning o‘limi (ana shu shaxs davlat ixtiyorida bo‘lgan paytda har qanday sababga ko‘ra ro‘y bergan o‘lim ham shunga kiradi) tufayli sodir bo‘lgan bo‘lsa, ishtirokchi-davlat ota-onaga, bolaga yoki, agar zarurat tug‘ilsa, oilaning boshqa a’zosiga ularning iltimosiga binoan oilaning yo‘qolgan a’zosi (a’zolari yashab turgan joy) haqida, zarur axborotni agar bu bolaning farovonligiga ziyon keltirmaydigan bo‘lsa yetkazib beradi. Ishtirokchi-davlatlar bunday iltimosni qondirish o‘z-o‘zidan tegishli shaxs (shaxslar) uchun noxush oqibatlarga olib kelmasligini ta’min etadilar.
10-modda
Ishtirokchi-davlatlarning 9-moddadagi 1-band bo‘yicha majburiyatiga muvofiq bola yoki uning ota-onasi oilani birlashtirish maqsadida ishtirokchi-davlatga kirish yoxud undan chiqish uchun bergan arizalari ishtirokchi-davlatlar tomonidan ijobiy, insonparvarlik ruhida va tezkorlik bilan ko‘rib chiqilishi lozim. Ishtirokchi-davlatlar bunday iltimoslar arizachilar va ularning oila a’zolari uchun noxush oqibatlar keltirib chiqarmasligini ta’minlaydilar.
Ota-onasi turli davlatlarda yashayotgan bola alohida holatlardan tashqari, otasi va onasi bilan muntazam ravishda shaxsiy munosabatlar va to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalar bog‘lab turish huquqiga egadir. Ana shu maqsadda 9-moddaning 2-bandi bo‘yicha ishtirokchi-davlatlarning majburiyatlariga muvofiq ishtirokchi-davlatlar bolaning va ota-onasining har qanday mamlakatni tark etish, jumladan, o‘z mamlakatini tashlab ketish va unga qaytib kelish huquqini hurmat qiladilar. Har qanday mamlakatni tark etish huquqiga nisbatan qonunda belgilab qo‘yilgan va davlat xavfsizligini, jamoat tartibini (ordre public), aholining sog‘lig‘i va ma’naviyati hamda boshqa shaxslarning huquq va erkinliklarini saqlash uchun zarur hisoblangan, ushbu Konvensiyada e’tirof etilgan boshqa huquqlarga mos tushadigan cheklashlargina amalda bo‘ladi.
11-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolalarning g‘ayriqonuniy ravishda ko‘chirilishiga va chet eldan qaytmasligiga qarshi kurash olib borish uchun chora-tadbirlar ko‘radilar.
Ana shu maqsadda ishtirokchi-davlatlar ikki tomonlama yoki ko‘p tomonlama bitimlar tuzilishiga yoxud amaldagi bitimlarga qo‘shilishga ko‘maklashadilar.
12-modda
Ishtirokchi-davlatlar o‘zining qarashlarini shakllantirishga qodir bolaga, ana shu karashlarni bolaga taalluqli barcha masalalar bo‘yicha erkin ifoda etish huquqini ta’minlaydilar, binobarin, bolaning qarashlariga uning yoshi va yetukligiga muvofiq munosib darajada e’tibor beriladi.
Ana shu maqsadda bolaga, jumladan, bolaga taalluqli har qanday sud yoki ma’muriy muhokama paytida, bevosita, vakil yoxud tegishli organ orqali milliy qonunchilikning protsessual me’yorlarida ko‘zda tutilgan tartibda o‘zining fikrlarini ular tomonidan eshitish imkoniyati beriladi.
13-modda
Bola o‘zining fikrini erkin ifodalash huquqiga ega: bu huquq har qanday turdagi axborotni, chegarasidan qat’iy nazar, og‘zaki, yozma yoki bosma shaklda, san’at asari ko‘rinishida yoki bolaning tanloviga ko‘ra boshqa vositalar yordamida izlash, olish va uzatish erkinligini o‘z ichiga oladi.
Bunday huquqning amalga oshirilishi ba’zi bir cheklashlarga duch kelishi mumkin, biroq bunday cheklashlar faqat qonunda ko‘zda tutilgan cheklashlardan iborat bo‘ladi, bu quyidagilar uchun zarur:
boshqa shaxslarning huquqlari va obro‘sini hurmat qilish uchun;
davlat xavfsizligi yoki jamoat tartibini (ordre public), aholining sog‘lig‘i yoki ma’naviyatini muhofaza qilish uchun.
14-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolaning fikrlash, vijdon va din erkinligi huquqini hurmat qiladilar.
Ishtirokchi-davlatlar ota-onaning hamda tegishli holatlarda qonuniy vasiylarning bolaga uning rivojlanayotgan qobiliyatlariga muvofiq keladigan usul orqali bola huquqini amalga oshirishda rahbarlik qilish huquqi va majburiyatlarini hurmat qiladilar.
O‘z dini yoki e’tiqodini targ‘ib qilish erkinligi faqat qonunda belgilangan hamda davlat xavfsizligini, jamoat tartibini, aholining ma’naviyati va sog‘lig‘ini saqlash yoki boshqa shaxslarning asosiy huquq va erkinliklarini himoya qilish uchun zarur hisoblangandagina cheklanishi mumkin.
15-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolaning assotsiatsiya va tinch yig‘ilishlar erkinligi huquqini e’tirof etadilar.
Bu huquqning amalga oshirilishiga nisbatan biror-bir cheklashlar qo‘llanilmaydi, qonunga muvofiq qo‘llaniladigan va demokratik jamiyatda davlat xavfsizligi yoki jamiyat xavfsizligi, jamoat tartibi (ordre public) manfaatlari yo‘lida, aholining sog‘lig‘i yoki ma’naviyatini saqlash, boshqa shaxslarning huquq va erkinliklarini himoya qilish uchun zarur bo‘lgan cheklashlar bundan mustasnodir.
16-modda
Birorta bola uning shaxsiy hayot, oilaviy hayot, uy-joy dahlsizligi yoki pochta orqali yuboriladigan narsalarning maxfiyligiga bo‘lgan huquqi amalga oshirilishiga o‘zboshimchalik bilan yoki qonunga zid ravishda aralashish yoxud uning sha’ni va obro‘siga g‘ayriqonuniy tajovuz qilish obyekti bo‘lishi mumkin emas.
Bola ana shunday aralashishlar yoki tajovuz qilishlardan qonun yo‘li bilan himoyalanish huquqiga egadir.
17-modda
Ishtirokchi-davlatlar ommaviy axborot vositalarining muhim mavqeini e’tirof etadilar hamda bola turli xil milliy va xalqaro manbalarning axborotlari hamda materiallari, ayniqsa, ijtimoiy, ma’naviy va axloqiy farovonlikka, shuningdek, bolaning sog‘lom, jismoniy va ruhiy rivojlanishiga ko‘maklashishga qaratilgan axborotlardan bahramand bo‘lishini ta’minlaydilar. Shu maqsadda ishtirokchi-davlatlar:
ommaviy axborot vositalarini ijtimoiy va madaniy yo‘nalishdagi hamda 29-modda ruhidagi bola uchun foydali axborot va materiallarni tarqatishga rag‘batlantiradilar;
turli xil madaniy, milliy va xalqaro manbalardan bunday axborot va materiallar tayyorlash, ayirboshlash hamda tarqatish sohasidagi xalqaro hamkorlikni rag‘batlantiradilar;
bolalar adabiyotini nashr etish va tarqatishni rag‘batlantiradilar;
ommaviy axborot vositalarining qandaydir ozchilikni tashkil qiluvchi guruh yoki tub aholiga mansub bolaning til ehtiyojlariga alohida e’tibor berishni rag‘batlantiradilar;
13- va 18-moddalarni hisobga olgan holda bolaning farovonligiga zarar yetkazadigan axborot va materiallardan uni himoya qilishning tegishli tamoyillarini ishlab chiqishni rag‘batlantiradilar.
18-modda
Ishtirokchi-davlatlar bola tarbiyalanishi va rivojlanishi uchun ota-onaning umumiy va bir xil javobgarligi tamoyili e’tirof etilishini ta’minlashga qaratilgan barcha mumkin bo‘lgan kuch-g‘ayratlarni safarbar etadilar. Ota-ona yoki tegishli holatlarda qonuniy vasiylar bolaning tarbiyalanishi va rivojlanishi uchun asosiy javobgar bo‘ladilar. Bolaning eng yaxshi manfaatlari ular ko‘rsatadigan asosiy g‘amxo‘rlikning predmeti hisoblanadi.
Ushbu Konvensiyada bayon qilingan huquqlarning amalga oshirilishini kafolatlash va ko‘maklashish maqsadida ishtirokchi-davlatlar ota-ona va qonuniy vasiylarga bola tarbiyasi bo‘yicha majburiyatlarini bajarishlariga tegishli yordam ko‘rsatadilar hamda bolalar muassasalari tarmog‘ining rivojlanishini ta’minlaydilar.
Ishtirokchi-davlatlar ota-onasi ishlaydigan bolalar uchun mo‘ljallangan xizmatlar hamda bolalar parvarish qilinadigan muassasalardan bolalarning foydalanish huquqiga ega bo‘lishlarini ta’minlash uchun barcha zarur choralarni ko‘radilar.
19-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolani jismoniy va ruhiy zo‘ravonlikning, haqoratlash va suiiste’molliklar, g‘amxo‘rlik ko‘rsatmaslik yoki beparvolik bilan muomalada bo‘lish, qo‘pol muomala qilish yoki ota-ona, qonuniy vasiylar yoki bola haqida g‘amxo‘rlik qiluvchi har qanday boshqa shaxs tomonidan ekspluatatsiya qilish, jumladan, shahvoniy suiiste’molliklar sodir etishning har qanday shakllaridan himoyalash maqsadida jamiki zarur qonuniy, ma’muriy, ijtimoiy va ma’rifiy choratadbirlarni ko‘radilar.
Bunday himoya choralari, zarurat tug‘ilgan taqdirda, bola va unga g‘amxo‘rlik ko‘rsatayotgan shaxslarni lozim darajada qo‘llab-quvvatlash maqsadidagi ijtimoiy dasturlar ishlab chiqish uchun samarali tartib-rusumlarni, shuningdek, bola bilan yuqorida ko‘rsatilgan tarzda shafqatsizlarcha muomala qilish hollari munosabati bilan ogohlantirish, aniqlash, xabar berish, qarab chiqish, tergov olib borish, davolash hamda shundan keyingi choralarni ko‘rish zarurati tug‘ilgan taqdirda, sud ishini qo‘zg‘atish uchun chora-tadbirlarni ham o‘z ichiga oladi.
20-modda
O‘zining oila g‘amxo‘rligidan vaqtincha yoki doimiy mahrum bo‘lgan yoki o‘zining eng yaxshi manfaatlari yo‘lida bunday g‘amxo‘rlikda qola olmaydigan bola davlat tomonidan ko‘rsatiladigan alohida himoya va yordamni olish huquqiga egadir.
Ishtirokchi-davlatlar o‘z milliy qonunlariga muvofiq ravishda bolani parvarish qilishning almashtirilishini ta’minlaydilar.
Bolani bunday parvarishlash, jumladan, islom shariati bo‘yicha “kafola”ga tarbiyaga berishni, asrab olishni yoki zarurat tug‘ilgan taqdirda, bolalar boqiladigan tegishli muassasalarga joylashtirishni o‘z ichiga oladi. Parvarishni almashtirish turlari qarab chiqilayotganda bola tarbiyasidagi vorislikning maqsadga muvofiqligi hamda uning etnik kelib chiqishi, diniy va madaniy mansubligi, ona tili yetarli darajada hisobga olinishi lozim.
21-modda
Bola asrab olish tizimi mavjudligini e’tirof yoki hal qiladigan ishtirokchi-davlatlar bolaning eng yaxshi manfaatlari birinchi navbatda hisobga olinishini ta’minlaydilar, ular:
bolani asrab olish faqat vakolatli ma’murlar tomonidan hal etilishini ta’minlaydilar, bunday ma’murlar qo‘llaniladigan qonun va tartib-rusumlarga muvofiq hamda ishga taalluqli va ishonchli butun axborot asosida asrab olishga ota-ona, qarindoshlar va qonuniy vasiylarga nisbatan bolaning maqomiga qarab, agar talab etilsa, manfaatdor shaxslar zarur bo‘lib qoladigan maslahat asosida asrab olish uchun o‘zlarining ongli roziliklarini berishlari bois yo‘l qo‘yilishini aniqlaydilar;
boshqa mamlakatda asrab olish, agar bolani tarbiyaga berish yoki uning tarbiyasini ta’minlay oladigan yoxud asrab oladigan oilaga joylashtirish mumkin bo‘lmasa, agar bola paydo bo‘lgan mamlakatda uni munosib ravishda tarbiyalashni ta’minlashning iloji bo‘lmasa, bola boqishning muqobil usuli sifatida qaralishini e’tirof etadilar;
bola boshqa mamlakatda asrab olingan taqdirda xuddi mamlakat ichkarisida asrab olinganida qo‘llaniladigan kafolat va me’yorlar qo‘llanilishini ta’minlaydilar;
bola boshqa mamlakatda asrab olingan taqdirda uning joylashtirilishi shu ish bilan bog‘liq shaxsga o‘zini oqlamagan moliyaviy foyda keltirmasligini ta’minlash uchun zarur choralarni ko‘radilar;
zarur holatlarda ushbu moddaning maqsadlariga ikki tomonlama va ko‘p tomonlama shartlashuvlar yoki bitimlar tuzilishi yo‘li bilan erishishga ko‘maklashadilar hamda shu asosda bolaning boshqa mamlakatda joylashuvi vakolatli ma’murlar va organlar tomonidan amalga oshirilishini ta’minlashga intiladilar.
22-modda
Ishtirokchi-davlatlar qochqin maqomini olishni istagan yoki qochqin hisoblangan bolani qo‘llaniladigan xalqaro yoki ichki huquq va tartib-rusumlarga muvofiq ravishda, ham unga hamroh bo‘layotgan va bo‘lmayotgan ota-onasi yoki tegishli ravishda himoya qiladigan va insonparvarlik yordami ko‘rsatadigan har qanday boshqa shaxsni ushbu Konvensiyada va inson huquqlari bo‘yicha boshqa xalqaro hujjatlarda yoki hujjatlarda bayon qilingan qo‘llanishi mumkin bo‘lgan huquqlardan foydalanishini ishtirokchilari hisoblanadigan ko‘rsatib o‘tilgan davlatlar ta’minlashi uchun zarur choralarni ko‘radilar.
Ana shu maqsadda ishtirokchi-davlatlar, o‘zlari zarur deb topgan holatlarda, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va boshqa vakolatli hukumatlararo tashkilotlar yoki Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorlik qilayotgan nodavlat tashkilotlarning bunday bolani himoya qilish, unga yordam ko‘rsatish hamda har qanday qochqin bolaning ota-onasi yoki oilasining boshqa a’zolarini izlashda, uning o‘z oilasi bilan qo‘shilishi uchun zarur bo‘lgan axborotni olish maqsadidagi har qanday kuch-g‘ayratlariga ko‘maklashadilar. Agar ota-onasi yoki oilasining boshqa a’zolarini topish iloji bo‘lmagan taqdirda bu bolaga, ushbu Konvensiyada ko‘zda tutilganidek biror-bir sababga ko‘ra o‘zining oilaviy g‘amxo‘rligidan doimiy yoki vaqtincha mahrum bo‘lgan har qanday ko‘rsatiladigan himoya taqdim etiladi.
23-modda
Ishtirokchi-davlatlar aqliy va jismoniy jihatdan yaxshi rivojlanmagan bola o‘zining qadr-qimmatini ta’minlaydigan, o‘ziga ishonch tug‘diradigan va uning jamiyat hayotidagi faol ishtirokini yengillashtiradigan sharoitlarda to‘laqonli hamda munosib tarzda yashashi lozimligini e’tirof etadilar.
Ishtirokchi-davlatlar aqliy va jismoniy noto‘kis bola o‘ziga nisbatan alohida g‘amxo‘rlik ko‘rsatilishi huquqiga ega ekanligini e’tirof etadilar hamda buni rag‘batlantiradilar, imkoniyatlar mavjud bo‘lgan taqdirda, yordam so‘rab iltimos qilingan bo‘lsa va bunday yordam bolaning ahvoliga, uning otaonasi va bola haqida g‘amxo‘rlik ko‘rsatayotgan boshqa shaxslarning mavqeiga mos kelsa, shunga haqli bolaga unga g‘amxo‘rlik qilish uchun javobgar kishilarga ana shunday yordam berilishini ta’minlaydilar.
Aqliy va jismoniy noto‘kis bolaning alohida ehtiyojlari e’tirof etilgan holda ushbu moddaning 2-bandiga muvofiq yordam imkon darajasida bolaning ota-onasi va uning haqida g‘amxo‘rlik qilayotgan boshqa shaxslarning moliyaviy imkoniyatlari hisobga olinib bepul beriladi, bunday yordam noto‘kis bola ta’lim, kasb-kor tayyorgarligi, tibbiyot, sog‘liqni tiklash, mehnat faoliyatiga tayyorgarlik ko‘rish sohasidagi xizmatlaridan samarali ravishda bahramand bo‘lishini ta’minlashni ko‘zda tutadi, shuningdek, dam olish vositalariga yo‘l ochadiki, bunday vositalar imkon darajasida bolani ijtimoiy hayotga jalb etishga, shaxsning rivojlanishi, jumladan, madaniy va ma’naviy kamol topishiga olib keladi.
Ishtirokchi-davlatlar xalqaro hamkorlik ruhida no-to‘kis bolalarning sog‘lig‘ini saqlash profilaktikasi, tibbiyot, ruhiy va funksional davolanishi sohasidagi tegishli axborotning ayirboshlanishiga ko‘maklashadilar, sog‘lomlashtirish usullari, umumiy ta’lim va kasb-kor tayyorgarligi haqidagi axborotni tarqatish, shuningdek, ana shu axborot bilan tanishish imkoniyatiga ega bo‘lish ham shunga kiradi, toki ishtirokchi-davlatlar bu sohadagi o‘z imkoniyatlari va bilimlarini yaxshilashga, tajribalarini kengaytirishga erishsinlar. Shu munosabat bilan rivojlanayotgan mamlakatlarning ehtiyoj-lariga alohida e’tibor berilishi lozim.
24-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolaning sog‘liqni saqlash tizimining takomillashgan xizmatlaridan, kasalliklarni davolash va salomatlikni tiklash vositalaridan foydalanishini huquqiy e’tirof etadilar. Ishtirokchi-davlatlar birorta ham bola sog‘liqni saqlash tizimining bunday xizmatlaridan bahramand bo‘lishdan iborat o‘z huquqidan mahrum bo‘lib qolmasligini ta’minlashga harakat qiladilar.
Ishtirokchi-davlatlar bunday huquqning to‘la amalga oshishiga erishadilar, jumladan, quyidagi choralarni ko‘radilar:
chaqaloqlar va bolalar o‘limi darajasini pasaytirish;
hamma bolalarga zarur tibbiy yordam ko‘rsatilishi va ularning sog‘lig‘ini saqlashga, birlamchi tibbiy-sanitariya yordamini rivojlantirishga birinchi darajali e’tibor berilishiga erishish;
boshqa usullar qatorida qulay texnologiyani qo‘llash va yetarli miqdorda to‘yimli oziq-ovqat va toza ichimlik suv yetkazib berish yo‘li bilan hamda atrof-muhitning ifloslanish xavf-xatarini e’tiborga olgan holda birlamchi tibbiysanitariya yordami ko‘rsatish doirasida kasalliklar va to‘yib ovqatlanmaslikka qarshi kurash olib borish;
onalarga tug‘ish oldidan va tuqqandan keyingi davrda ularning sog‘lig‘ini saqlash sohasida tegishli ravishda xizmatlarni taqdim etish;
jamiyat barcha tabaqalarining, jumladan, ota-onalar va bolalarning go‘daklar sog‘lig‘i va ovqatlanishi, ko‘krak suti bilan boqishning afzalliklari, gigiyena, bola yashayotgan muhit sanitariyasi va baxtsiz hodisalarning oldini olish haqidagi xabardorligini ta’minlash, shuningdek, ularning ilm olishiga yo‘l ochish va egallagan bilimlaridan foydalanishlarini qo‘llabquvvatlash;
profilaktik tibbiy yordam va oila hajmini rejalashtirish sohasidagi ma’rifiy ishlar va xizmatlarni rivojlantirish.
Ishtirokchi-davlatlar bolalarning sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan an’anaviy amaliyotga barham berish maqsadida har qanday samarali va zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar.
Ishtirokchi-davlatlar ushbu moddada e’tirof etilgan huquqlar to‘la amalga oshishiga asta-sekin erishish maqsadida xalqaro hamkorlikni rag‘batlantirish va rivojlantirish majburiyatini oladilar. Shu munosabat bilan rivojlanayotgan mamlakatlarning ehtiyojlariga alohida e’tibor berilishi zarur.
25-modda
Ishtirokchi-davlat parvarish qilish, himoya ostiga olish yoki jismoniy yoxud ruhiy davolash, bolaga taqdim etiladigan davolashni vaqtincha baholash hamda bunday vasiylik bilan bog‘liq, bolaga tegishli barcha boshqa shart-sharoitni yaratib berish maqsadida vakolatli organlar tomonidan vasiylikka topshirilgan bolaning huquqlarini e’tirof etadilar.
26-modda
Ishtirokchi-davlatlar har bir bolaning ijtimoiy ta’minot ne’matlaridan, jumladan, ijtimoiy sug‘urtadan foydalanish huquqini e’tirof etadilar hamda ana shu huquq davlatlarning milliy qonunchiligiga muvofiq tarzda to‘la amalga oshishiga erishish uchun zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar.
Bu ne’matlar zaruratga qarab bolaning hamda bolani boqish mas’uliyatini zimmasiga olgan shaxslarning, bola tomonidan yoki uning nomidan ne’matlarni olish bilan bog‘liq har qanday fikr-mulohaza nazarda tutilgan holda taqdim etiladi.
27-modda
Ishtirokchi-davlatlar har bir bolaning jismoniy, aqliy, ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy kamol topishi uchun zarur hisoblangan turmush darajasiga ega bo‘lish huquqini e’tirof etadilar.
Ota-ona yoki bolani tarbiyalayotgan boshqa shaxslar o‘z qobiliyatlari va moliyaviy imkoniyatlari doirasida bolaning rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan turmush sharoitini ta’minlashga asosiy javobgardir.
Ishtirokchi-davlatlar milliy shart-sharoitlarga muvofiq va o‘z imkoniyatlari doirasida ana shu huquqning amalga oshishida ota-ona va bolani tarbiyalayotgan boshqa shaxslarga yordam ko‘rsatish yuzasidan zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar, zarurat tug‘ilgan hollarda moddiy yordam beradilar, ayniqsa, oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joy bilan ta’minlash borasidagi dasturni qo‘llab-quvvatlaydilar.
Ishtirokchi-davlatlar ota-ona yoki bola uchun moliyaviy javobgar hisoblangan boshqa shaxslar tomonidan bolani boqish ishtirokchi-davlat ichida ham, xorijda ham tiklanishini ta’minlash uchun barcha zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar. Xususan, bola uchun moliyaviy javobgar shaxs va bola turli davlatlarda yashayotgan bo‘lsalar, ishtirokchi-davlatlar xalqaro bitimlarga qo‘shilishga yoki shunday bitimlar tuzilishiga, shuningdek, boshqa tegishli kelishuvlarga erishishga ko‘maklashadilar.
28-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolaning ilm olish huquqini e’tirof etadilar hamda ana shu huquq teng imkoniyatlar asosida amalga oshishiga asta-sekin erishish maqsadida ular, jumladan:
bepul va majburiy boshlang‘ich ta’limni joriy etadilar;
ham umumiy, ham kasb-hunar bo‘yicha o‘rta ta’limning turli shakllari rivojlanishini rag‘batlantiradilar, bunday ta’limdan hamma bolalar bahramand bo‘lishlarini ta’minlaydilar hamda bepul ta’lim joriy etish va zarurat tug‘ilgan hollarda moliyaviy yordam ko‘rsatish singari zarur choratadbirlarni ko‘radilar;
barcha zarur vositalar yordamida har bir bolaning qobiliyati asosida oliy ta’limdan bahramand bo‘lishini ta’minlaydilar;
barcha bolalar uchun ta’lim va kasb-hunar tayyorgarligi sohasida axborot hamda materiallar bilan tanishish imkoniyatlarini yaratib beradilar;
bolalarning maktabga muntazam borishlariga ko‘maklashish hamda maktabni tashlab ketadigan o‘quvchilar sonining kamayishi uchun chora-tadbirlar ko‘radilar.
Ishtirokchi-davlatlar maktab intizomi bolaning insoniylik qadr-qimmatini hurmatlash o‘z ifodasini topgan usullar yordamida hamda ushbu Konvensiyaga muvofiq olib borilishi uchun barcha zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar.
Ishtirokchi-davlatlar ta’limga taalluqli masalalar bo‘yicha, jumladan, butun dunyoda johillik va savodsizlikni tugatishga yordam beradigan hamda ilmiy-texnikaviy bilimlar va o‘qitishning zamonaviy usullariga yo‘l ochishni yengillashtiradigan maqsadlarga qaratilgan xalqaro hamkorlikni rag‘batlantiradilar va rivojlantiradilar. Shu munosabat bilan rivojlanayotgan mamlakatlarning ehtiyojlariga alohida e’tibor berilishi zarur.
29-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolaga ta’lim berish quyidagi yo‘nalishlarda olib borilishi lozimligiga rozilik bildiradilar:
bolaning shaxsi, iste’dodi, aqliy va jismoniy qobiliyatlari eng to‘la hajmda rivojlanishi;
inson huquqlari va asosiy erkinliklariga, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomida e’lon qilingan tamoyillarga hurmatni tarbiyalash;
bolaning ota-onaga, uning madaniy o‘ziga xosligi, tili va qadriyatlariga, bola yashayotgan mamlakatning, u dunyoga kelgan mamlakatning milliy qadriyatlariga, o‘zinikidan farq qiladigan madaniy taraqqiyot darajasiga hurmat bilan qarashni tarbiyalash;
bolani erkin jamiyatda, tinchlik, sabr-toqatli bo‘lish, erkaklar va ayollarning tengligi hamda barcha xalqlar, etnik, milliy va diniy guruhlar, shuningdek, tub aholi orasidan bo‘lgan shaxslar o‘rtasida do‘stlik ruhida tayyorlash;
atrof-tabiatga hurmatni tarbiyalash.
Ushbu moddaning yoki 28-moddaning hech qaysi bandi alohida shaxslar va organlarning o‘quv yurtlarini ochish hamda ularga ushbu moddaning 1-bandida bayon etilgai tamoyillarga rioya qilgan holda rahbarlikni amalga oshirish hamda bunday o‘quv yurtlarida beriladigan ta’lim davlat tomonidan o‘rnatilgan minimal me’yorlarga javob berishi kerak, degan talabning bajarilishidagi erkinligini cheklash sifatida talqin qilinmaydi.
30-modda
Etnik, diniy yoki til jihatdan ozchilikni tashkil qiluvchi yoxud tub aholiga mansub shaxslar yashaydigan davlatlarda ana shunday ozchilikka yoki tub aholiga mansub bolaning mazkur guruh boshqa a’zolari bilan birgalikda o‘z madaniyatidan foydalanish, o‘z diniga e’tiqod qilish va uning rasm-rusumlarini bajarish, shuningdek, ona tilidan foydalanish huquqi rad etilmasligi lozim.
31-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolaning dam olish va bo‘sh vaqtini o‘tkazish huquqini, o‘zining yoshiga mos keladigan o‘yinlar va ko‘ngilochar tadbirlarda ishtirok etish, madaniy hayotda erkin qatnashish, san’at bilan shug‘ullanish huquqini e’tirof etadilar.
Ishtirokchi-davlatlar bolaning madaniy va ijodiy hayotda har tomonlama qatnashish huquqini hurmat qiladilar, rag‘batlantiradilar hamda madaniy va ijodiy faoliyat, bo‘sh vaqtni o‘tkazish va dam olish uchun tegishli teng imkoniyatlar yaratib berilishiga ko‘maklashadilar.
32-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolaning iqtisodiy ekspluatatsiyadan hamda uning sog‘lig‘i uchun xavf-xatar yetkazishi mumkin bo‘lgan yoki ta’lim olishiga to‘sqinlik qiladigan yoxud sog‘lig‘i, jismoniy, aqliy, ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy rivojlanishiga zarar keltiradigan har qanday ishlardan himoya qilinish huquqini e’tirof etadilar,
Ishtirokchi-davlatlar ushbu moddaning amalga oshirilishini ta’minlash uchun qonuniy, ma’muriy va ijtimoiy, shuningdek, ta’lim sohasidagi chora-tadbirlarni ko‘radilar. Ana shu maqsadlarda, boshqa xalqaro hujjatlarning tegishli qoidalariga amal qilgan holda, ishtirokchi-davlatlar, jumladan:
ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh yoki eng kichik yoshlarni belgilab qo‘yadilar;
kundalik vaqtdagi ishning muddati va mehnat sharoitiga doir zarur talablarni aniqlaydilar;
ushbu moddaning samarali amalga oshirilishini ta’minlash uchun jazoning tegishli turlari yoki boshqa sanksiyalarni ko‘zda tutadilar.
33-modda
Ishtirokchi-davlatlar tegishli xalqaro shartnomalarda belgilab qo‘yilganidek, bolalarni giyohvandlik va psixotrop moddalarini g‘ayriqonuniy ravishda iste’mol qilishdan himoya etish maqsadida zarur barcha chora-tadbirlarni, jumladan, qonuniy, ma’muriy va ijtimoiy, shuningdek ta’lim sohasidagi choralarni hamda ana shunday moddalarni g‘ayriqonuniy ravishda ishlab chiqarishda va ularni sotishda bolalardan foydalanishga yo‘l qo‘ymaslik choralarini ko‘radilar.
34-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolani shahvoniy maqsadlarda foydalanish va shahvoniy buzishning barcha shakllaridan himoya qilish majburiyatini o‘z zimmalariga oladilar. Ana shu maqsadlarda ishtirokchi-davlatlar, jumladan, milliy, ikki tomonlama va ko‘p tomonlama darajada quyidagi holatlarning oldini olish uchun hamma zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar:
bolani har qanday g‘ayriqonuniy ravishdagi shahvoniy faoliyatga tortish va majburlash;
bolalardan fohishabozlik yoki g‘ayriqonuniy ravishdagi barcha shahvoniy maqsadlarda foydalanish;
bolalardan pornografiya va pornografiya materiallari tayorlash maqsadlarida foydalanish.
35-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolalarni o‘g‘irlash, sotish yoki ularni har qanday maqsadlarda va har qanday shakllarda kontrabanda qilishning oldini olish uchun milliy, ikki tomonlama va ko‘p tomonlama darajada barcha zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar.
36-modda
Ishtirokchi-davlatlar bolani uning farovonligiga oid har qanday jihatdan zarar yetkazadigan foydalanishning barcha boshqa shakllaridan himoya qiladilar.
37-modda
Ishtirokchi-davlatlar quyidagilarni ta’minlaydilar:
birorta ham bola qiynoqlarga yoki boshqa shafqatsizlarcha, g‘ayriinsoniy yoxud qadr-qimmatni oyoq osti qiladigan muomala yoki jazoga duchor etilmasligini. Na o‘lim jazosi, na ozodlikka chiqarish imkoniyatini ko‘zda tutmagan umrbod qamoq jazosi 18 yoshdan kichik bo‘lgan shaxslar tomonidan sodir etilgan jinoyatlar uchun belgilanmaydi;
birorta ham bola g‘ayriqonuniy ravishda yoki o‘zboshimchalik bilan ozodlikdan mahrum etilmasligini. Bolani hibsga olish, ushlab turish yoki qamoqqa solish qonunga muvofiq amalga oshiriladi hamda faqat noiloj chora sifatida va mumkin qadar tegishli qisqa vaqt mobaynida ishlatiladi;
ozodlikdan mahrum etilgan har bir bola uning yoshidagi shaxs ehtiyojlari hisobga olingan holda insoniy muomala va shaxsining ajralmas qismi bo‘lgan qadr-qimmatini hurmatlashdan foydalanishini. Xususan, ozodlikdan mahrum etilgan har bir bola, agar bolaning eng yaxshi manfaatlari yo‘lida shunday qilish kerak, deb hisoblanmasa, kattalardan ajratib saqlanadi hamda alohida holatlarni istisno qilganda, o‘z oilasi bilan xat yozish va diydor ko‘rishish orqali aloqa bog‘lab turish huquqiga egadir;
ozodlikdan mahrum etilgan har bir bola huquqiy va boshqa tegishli yordamdan zudlik bilan bahramand bo‘lish huquqidan, shuningdek, sud yoki boshqa vakolatli, mustaqil va xolis organ oldida o‘zining ozodlikdan mahrum etilishining qonuniyligiga e’tiroz bildirish huquqidan hamda ana shunday har qanday protsessual xatti-harakatga nisbatan ular tomonidan kechiktirmasdan qaror qabul qilinishi huquqidan foydalanadi.
38-modda
Ishtirokchi-davlatlar xalqaro insonparvarlik huquqining qurolli mojarolar ro‘y bergan holatda ularga nisbatan qo‘llaniladigan va bolalarga taalluqli me’yorlarini hurmat qilishni, ularga rioya etilishini ta’minlashni o‘z zimmalariga oladilar.
Ishtirokchi-davlatlar 15 yoshga to‘lmagan shaxslar harbiy harakatlarda bevosita ishtirok etmasliklarini ta’minlash uchun imkoni bo‘lgan barcha chora-tadbirlarni ko‘radilar.
Ishtirokchi-davlatlar 15 yoshga to‘lmagan har qanday shaxsni o‘z qurolli kuchlari safiga xizmatga chaqirishga yo‘l qo‘ymaydilar. 15 yoshga yetgan biroq 18 yoshga to‘lmagan shaxslar orasidan armiyaga jalb etilayotganda ishtirokchi-davlatlar yoshi kattaroq shaxslarni ma’qul ko‘rishga harakat qiladilar.
Qurolli mojarolar paytida harbiy bo‘lmagan aholini himoya qilish bilan bog‘liq xalqaro insonparvarlik huquqi bo‘yicha majburiyatlariga muvofiq ishtirokchi-davlatlar qurolli mojarolarning ta’siridan bolalarni himoyalash hamda parvarishlashni ta’minlash uchun imkoni bo‘lgan barcha zarur choratadbirlarni ko‘rish majburiyatini o‘z zimmalariga oladilar.
39-modda
Ishtirokchi-davlatlar beparvolik, ishlatish yoki suiiste’molliklar, qiynashning har qanday ko‘rinishlari yoki shafqatsizlik, noinsoniy yoxud qadr-qimmatni oyoqosti qiladigan boshqa har qanday muomala, jazolash yoki qurolli mojarolar qurboni bo‘lgan bolaning jismoniy va ruhiy tiklanishi hamda ijtimoiy jihatdan o‘zini o‘nglab olishiga ko‘maklashish uchun barcha zarur chora-tadbirlarni ko‘radilar. Bunday tiklanish va o‘zini o‘nglab olish bolaning sog‘lig‘i, o‘zini o‘zi hurmatlashi va qadr-qimmatini ta’minlaydigan sharoitlarda amalga oshirilishi lozim.
40-modda
Ishtirokchi-davlatlar jinoiy qonunchilikni buzgan deb topilgan, qonunni buzishda ayblanayotgan yoki aybdor deb topilayotgan har bir bolaning unda qadr-qimmat va ahamiyatga moliklik his-tuyg‘usini tarbiyalaydigan, bolada inson huquqlariga va boshqalarning asosiy erkinliklariga hurmatni mustahkamlaydigan hamda bunda bolaning yoshi va o‘zini o‘nglab olishi, jamiyatda foydali o‘rin tutishiga ko‘maklashish istagi hisobga olinadigan huquqini e’tirof etadilar.
Ana shu maqsadlarda va xalqaro xujjatlarning tegishli qoidalarini e’tiborga olib, ishtirokchi-davlatlar, jumladan, quyidagilarni ta’minlaydilar:
birorta bola xatti-harakat sodir etilgan vaqtda milliy yoki xalqaro huquqda man etilmagan harakat yoki harakatsizlik sababli jinoiy qonunchilikni buzgan deb topilmasligi, ayblanmasligi va aybdor deb topilmasligini;
jinoiy qonunchilikni buzgan deb hisoblanayotgan yoki uni buzishda ayblanayotgan har bir bola kamida quyidagi kafolatlarga ega bo‘lishi zarur:
uning aybi qonunga muvofiq isbotlanguncha aybsizlik prezumpsiyasi;
unga qarshi qo‘yilayotgan ayblar haqida o‘ziga, zarurat tug‘ilgan taqdirda, uning ota-onasi yoki qonuniy vasiysi orqali kechiktirmasdan va bevosita ma’lum qilish hamda o‘zining himoyasini tayyorlash va amalga oshirishda huquqiy va boshqa xil yordam olishi;
ko‘rib chiqilayotgan masala yuzasidan vakolatli, mustaqil va xolis organ yoki sud organi tomonidan ishni adolatli tarzda ko‘rish davomida qonunga muvofiq ravishda advokat yoxud boshqa tegishli shaxs ishtirokida, agar bu bolaning eng yaxshi manfaatlariga zid keladi deb hisoblanmasa, xususan, uning yoshi yoki ota-onasi yoxud qonuniy vasiylarining mavqei hisobga olingan holda hech kechiktirmasdan qaror qabul qilinishi;
guvohlik ko‘rsatmasi berish yoki aybga iqror bo‘lishga majburlashdan erkinlik; ayblash bo‘yicha guvohlarning ko‘rsatmalarini yoxud mustaqil ravishda yoxud boshqa shaxslar yordamida o‘rganib chiqish hamda himoya guvohlarining teng ravishdagi ishtiroki va ularning ko‘rsatmalarini o‘rganishni ta’minlash;
agar bola jinoiy qonunchilikni buzgan deb hisoblansa, yuqori turuvchi vakolatli, mustaqil va xolis organ yoki sud tomonidan tegishli qarorni va u bilan bog‘liq holda qabul qilingan har qanday choralarni qonunga muvofiq ravishda takroran ko‘rib chiqish;
agar bola foydalanilayotgan tilni tushunmasa yoki bu tilda gapira olmasa, tarjimonning bepul yordam berishi;
ishni ko‘rib chiqishning barcha bosqichlarida uning shaxsiy hayotini to‘la hurmat qilish.
Ishtirokchi-davlatlar jinoiy qonunchilikni buzgan deb hisoblanayotgan, qonunbuzarlikda ayblanayotgan yoki aybdor deb topilgan bolalarga bevosita taalluqli qonunlar, tartibqoidalar, organlar va muassasalarni aniqlashda ko‘maklashishga intiladilar, jumladan:
jinoiy qonunchilikni buzishga qodir bo‘lmagan eng kichik yoshni belgilashga;
zarurat tug‘ilgan taqdirda va imkon bo‘lganda, bunday bolalar bilan muomala qilish bo‘yicha inson huquqi va huquqiy kafolatlar to‘la rioya etilgan holda sud muhokamasidan foydalanmaslik chora-tadbirlarini ko‘rishga.
Bolaning farovonligi, holati va jinoyatning xarakteriga muvofiq keladigan, muassasalardagi parvarishning o‘rnini bosadigan muomala qilishni ta’minlash maqsadida parvarish, vasiylik va nazorat haqida qoida, maslahat xizmatlari, sinov muddatini belgilash, o‘quv va kasb-hunarga tayyorlash dasturlari va parvarishning boshqa shakllari mavjud bo‘lishi zarurdir.
41-modda
Ushbu Konvensiyadagi hech bir narsa bola huquqlarini amalga oshirishga ko‘p darajada yordam beradigan har qanday vaziyatga daxl qilmaydi hamda bunday qoidalar quyidagilarda o‘z ifodasini topishi mumkin:
mazkur davlatga nisbatan amal qilayotgan xalqaro huquq normalarida.
II QISM
42-modda
Ishtirokchi-davlatlar tegishli va ta’sirli vositalardan foydalangan holda Konvensiyaning tamoyillari va qoidalari haqida katta yoshdagilarni ham, bolalarni ham keng xabardor qilish majburiyatini o‘z zimmasiga oladilar.
43-modda
Ishtirokchi-davlatlar tomonidan ushbu Konvensiyaga muvofiq qabul qilingan majburiyatlar bo‘yicha erishilgan taraqqiyotni ko‘rib chiqish maqsadida quyida ko‘zda tutilgan vazifalarni ado etadigan Bola huquqlari bo‘yicha qo‘mita ta’sis qilinadi.
Qo‘mita o‘zining yuksak ma’naviy fazilatlari hamda ushbu Konvensiyada qamrab olingan sohalarda vakolatli deb e’tirof etilgan o‘n nafar ekspertdan iboratdir. Qo‘mita a’zolari ishtirokchi-davlatlar tomonidan o‘z fuqarolari ichidan saylanadilar hamda ular shaxsan ishtirok etadilar, binobarin, adolatli ravishda jug‘rofiy taqsimlanishga, shuningdek, bosh huquqiy tizimlarga e’tibor beriladi.
Qo‘mita a’zolari ishtirokchi-davlatlar tomonidan ko‘rsatilgan shaxslar ro‘yxatiga kiritilganlar orasidan yopiq ovoz berish yo‘li bilan saylanadilar. Har bir ishtirokchi-davlat o‘z fuqarolari orasidan bitta shaxsni ko‘rsatishi mumkin.
Qo‘mitaga dastlabki saylov ushbu Konvensiya kuchga kirgan kundan e’tiboran olti oydan kechikmasidan, keyin esa har ikki yilda bir marta o‘tkaziladi. Har bir saylov kunidan kamida to‘rt oy oldin Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi ishirokchi-davlatlarga ikki oy mobaynida o‘z nomzodlarini taqdim etish taklifi bilan xat orqali murojaat qiladi. So‘ngra Bosh kotib ko‘rsatilgan barcha nomzodlar ro‘yxatini alifbo tartibida ishtirokchi-davlatlar nomini qayd etgan holda tuzib chiqadi hamda bu ro‘yxatni ushbu Konvensiya ishtirokchidavlatlariga taqdim etadi.
Saylovlar Bosh kotib tomonidan chaqiriladigan Birlashgan Millatlar Tashkilotining markaziy muassasalarida ishtirokchi-davlatlar kengashlarida o‘tkaziladi. Ishtirokchidavlatlarning uchdan ikki qismi kvorumni tashkil etadigan ana shu kengashlarda Qo‘mita tarkibiga saylangan deb eng ko‘p ovoz olgan hamda ishtirokchi-davlatlarning kengashida ishtirok etayotgan va ovoz berishda qatnashayotgan vakillarining mutlaq ko‘pchilik ovozini to‘plagan nomzodlar hisoblanadilar.
Qo‘mita a’zolari to‘rt yillik muddatga saylanadilar. Ular nomzodlari takroran ko‘rsatilgan taqdirda qayta saylanish huquqiga egadirlar. Birinchi saylovlarda saylangan besh a’zoning vakolat muddati ikki yillik davr oxirida tugaydi, birinchi saylovdan keyinoq zudlik bilan aynan shu besh a’zo kengash Raisi tomonidan qur’a tashlash orqali aniqlanadi.
Qo‘mita a’zolaridan birortasi vafot etgan yoki iste’foga chiqqan yoxud u qandaydir sababga ko‘ra Qo‘mita a’zosi vazifalarini bundan keyin bajara olmay qolgan taqdirda o‘sha Qo‘mita a’zosini ko‘rsatgan ishtirokchi-davlat Qo‘mita qo‘llabquvvatlashi sharti bilan qolgan muddatga o‘z fuqarolari orasidan boshqa ekspert tayinlaydi.
Qo‘mita o‘zining tartib-qoidalarini o‘rnatadi.
Qo‘mita ikki yillik muddatga o‘zining mansabdor shaxslarini saylaydi.
Qo‘mita sessiyalari, odatda, Birlashgan Millatlar Tashkilotining markaziy muassasalarida yoki Qo‘mita tanlagan boshqa har qanday qulay joyda o‘tkaziladi. Qo‘mita o‘z sessiyalarini, odatda har yili o‘tkazadi. Qo‘mita sessiyasining davom etishi Bosh Assambleya qo‘llab-quvvatlashi sharti bilan ushbu Konvensiya ishtirokchi-davlatlarining kengashida aniqlab qo‘yiladi va zaruratga qarab qayta ko‘rib chiqiladi.
Qo‘mita o‘zining vazifalarini ushbu Konvensiyaga muvofiq samarali bajarishi uchun uni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi zarur xodimlar va moddiy mablag‘ bilan ta’minlaydi.
Ushbu Konvensiyaga binoan ta’sis etilgan Qo‘mita a’zolari Bosh Assambleya tomonidan belgilab qo‘yilgan tartib va shartlarda Birlashgan Millatlar Tashkiloti mablag‘lari hisobidan Bosh Assambleya tasdiqlagan rag‘batlantirishlarni oladilar.
44-modda
Ishtirokchi-davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi orqali Qo‘mitaga Konvensiyada e’tirof etilgan huquqlari mustahkamlash yuzasidan qabul qilingan choratadbirlar haqida hamda ana shu huquqlarini amalga oshirishda erishilgan taraqqiyot haqida ma’ruzalar taqdim etish majburiyatini oladilar:
Konvensiya kuchga kirganidan keyin ikki yil mobaynida tegishli ishtirokchi-davlat uchun;
keyinchalik har besh yilda.
Ushbu moddaga muvofiq taqdim etiladigan ma’ruzalarda mazkur Konvensiya bo‘yicha majburiyatlarning bajarilish darajasiga ta’sir etuvchi omil va qiyinchiliklar, agar ular mavjud bo‘lsa, ko‘rsatib o‘tiladi. Shuningdek, ma’ruzalarda yetarli axborot ham o‘z ifodasini topadi, toki mazkur mamlakatda Konvensiyaning amal qilish borasida Qo‘mita to‘la tasavvurga ega bo‘lsin.
Qo‘mitaga har tomonlama dastlabki mufassal ma’ruza taqdim etgan ishtirokchi-davlat ushbu moddaning 1-b bandiga binoan taqdim etiladigan keyingi ma’ruzalarda ilgari bayon qilingan asosiy axborotni takrorlashiga zarurat bo‘lmaydi.
Qo‘mita ishtirokchi-davlatlardan ushbu Konvensiyaning bajarilishiga taalluqli bo‘lgan qo‘shimcha axborot so‘rab olishi mumkin.
Qo‘mita faoliyati to‘g‘risidagi ma’ruzalar ikki yilda bir marta Bosh Assambleyaga Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash vositachiligida taqdim etiladi.
Ishtirokchi-davlatlar ma’ruzalari o‘z mamlakatlarida keng oshkora bo‘lishini ta’minlaydilar.
45-modda
Konvensiyaning samarali amalga oshirilishga ko‘maklashish va ushbu Konvensiyada qamrab olingan sohalardagi xalqaro hamkorlikni rag‘batlantirish maqsadida:
Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan muassasalari, Bolalar jamg‘armasi hamda Birlashgan Millatlar Tashkiloti boshqa organlari ushbu Konvensiyaning ular vakolati doirasiga kiradigan qoidalarini amalga oshirishga doir masalalar muhokama qilinayotgan paytda vakil yuborish huquqiga egadirlar. Qo‘mita Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan muassasalari, Bolalar jamg‘armasi va boshqa vakolatli organlariga agar maqsadga muvofiq deb topsa, ularning tegishli vakolat doirasiga kiradigan masalalarda Konvensiyaning amalga oshirilishiga doir ekspertlar xulosasini taqdim qilishni taklif etishi mumkin. Qo‘mita Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan muassasalari, Bolalar jamg‘armasi hamda Birlashgan Millatlar Tashkiloti boshqa organlariga o‘z faoliyat doirasiga kiradigan sohalarda Konvensiyaning amalga oshirilishi haqida ma’ruzalar taqdim qilishni taklif etishi mumkin;
Qo‘mita Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan muassasalari, Bolalar jamg‘armasi va boshqa vakolatli organlariga, agar maqsadga muvofiq deb topsa, ishtirokchi-davlatlarning texnik maslahat yoki yordam so‘ralgan yoxud shunga ehtiyoj ko‘rsatib o‘tilgan har qanday ma’ruzalarini, shuningdek, Qo‘mitaning ana shunday iltimos yoki ko‘rsatmalarga doir fikr-mulohaza va takliflarini, agar ular mavjud bo‘lsa, qayta yo‘llaydi;
Qo‘mita Bosh Assambleyaga o‘z nomidan Bosh kotibga bola huquqlariga taalluqli alohida masalalar yuzasidan tadqiqotlar o‘tkazishni taklif etishni tavsiya qilishi mumkin;
Qo‘mita ushbu Konvensiyaning 44- va 45-moddalariga muvofiq olinadigan axborotga asoslangan umumiy ahamiyatga molik taklif va tavsiyalar kiritishi mumkin. Umumiy ahamiyatga molik bunday taklif va tavsiyalar manfaatdor har qanday ishtirokchi-davlatga oldindan yo‘llanadi hamda ishtirokchidavlatlarning fikr-mulohazalari bilan birgalikda, agar mavjud bo‘lsa, Bosh Assambleyaga ma’lum qilinadi.
III QISM
46-modda
Ushbu Konvensiya barcha davlatlar tomonidan imzolash uchun ochiqdir.
47-modda
Ushbu Konvensiya ratifikatsiya qilinishi zarur. Ratifikatsiya yorliqlari saqlab qo‘yish uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga topshiriladi.
48-modda
Ushbu Konvensiya unga har qanday davlatning qo‘shilishi uchun ochiqdir. Qo‘shilish to‘g‘risidagi hujjatlar saqlab qo‘yish uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga topshiriladi.
49-modda
Ushbu Konvensiya yigirmanchi ratifikatsiya yorlig‘i yoki qo‘shilish to‘g‘risidagi hujjat saqlab qo‘yish uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga topshirilgan sanadan e’tiboran o‘ttizinchi kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.
Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qiladigan yoki unga qo‘shiladigan har bir davlat uchun yigirmanchi ratifikatsiya yorlig‘i yoxud qo‘shilish to‘g‘risidagi hujjat saqlab qo‘yishga topshirilgan sanadan e’tiboran mazkur Konvensiya bunday davlat uni ratifikatsiya qilish yoki qo‘shilish to‘g‘risidagi hujjatni saqlab qo‘yishga topshirilgandan keyingi o‘ttizinchi kundan boshlab kuchga kiradi.
50-modda
Har qaday ishtirokchi-davlat Konvensiyaga tuzatish taklif qilishi va uni Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga taqdim etishi mumkin. Shundan so‘ng Bosh kotib taklif etilgan tuzatishni ishtirokchi-davlatlarga mana shu takliflarni ko‘rib chiqish va ularni ovozga qo‘yish maqsadida ishtirokchidavlatlarning konferensiyasini chaqirish tarafdorimi, degan so‘rov bilan qayta yo‘llaydi. Agar mana shunday xabar yetkazilgan sanadan boshlab to‘rt oy mobaynida ishtirokchi-davlatlarning kamida uchdan bir qismi shunday konferensiyani chaqirishni yoqlab chiqsa, Bosh kotib bunday konferensiyani Birlashgan Millatlar Tashkiloti belgisi ostida chaqiradi. Bu konferensiyada ishtirok etayotgan va ovoz berishda qatnashayotgan ishtirokchi-davlatlarning ko‘pchiligi ovozi bilan qabul qilingan har qanday tuzatish tasdiqlash uchun Bosh Assambleyaga taqdim etiladi.
Ushbu moddaning 1-bandiga muvofiq qabul qilingan tuzatish uni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tasdiqlagandan keyin hamda ishtirokchi-davlatlarning uchdan ikki aksariyat qismi qabul qilgan taqdirda kuchga kiradi.
Tuzatish kuchga kirgandan keyin u mana shu tuzatishni qabul qilgan ishtirokchi-davlatlar uchun majburiy bo‘lib qoladi, boshqa davlatlar uchun esa ushbu Konvensiya qoidalari hamda ular qabul qiladigan keyingi har qanday tuzatishlar majburiy hisoblanadi.
51-modda
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibi davlatlar tomonidan ratifikatsiya yoki qo‘shilish paytida bildirilgan e’tiroz matnini kabul qilib oladi hamda barcha davlatlarga yuboradi.
Ushbu Konvensiyani maqsad vazifalariga mos tushmaydigan e’tirozga yo‘l berilmaydi.
E’tiroz Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga yuborilgan tegishli bildirishnoma yo‘li bilan istalgan paytda olib tashlanishi mumkin, so‘ngra Bosh kotib bu haqda barcha davlatlarga xabar yetkazadi. Bunday bildirishnoma uni Bosh kotib qo‘lga olgan kundan boshlab kuchga kiradi.
52-modda
Har qanday ishtirokchi-davlatning ushbu Konvensiyani Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga yozma ravishdagi bildirishnoma yuborish asosida bir tomonlama bekor qilishi Bosh kotib bildirishnomani olganidan keyin bir yil o‘tgach, kuchga kiradi.
53-modda
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibi ushbu Konvensiyaning saqlovchisi etib tayinlanadi.
54-modda
Ushbu Konvensiyaning inglizcha, arabcha, ispancha, xitoycha, ruscha va fransuzcha asl nusxasi matnlari teng bir xillikka ega bo‘lib, saqlab qo‘yish uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga topshiriladi.
Ushbuni tasdiqlash uchun quyida imzo chekkan vakolatli vakillar o‘zlarining tegishli hukumatlari tomonidan shunga yetarli darajada vakil qilingan bo‘lib, mazkur Konvensiyani imzoladilar.
1989 yil 20 noyabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 44/25-sessiyasi da qabul qilgan
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992 yil 9 dekabrdagi 757-XII-sonli qarori bilan ratifikatsiya qilingan
- 28 Avgust 2019
- 79472
- Chop etish
250 dan ortiq turli yo’nalishdagi mantiqiy savollar to’plami javoblari bilan
Assalomu aleykum do’stlar!. Bugun aqlni charxlaydigan, zehnni kuchaytiradigan mantiqiy savollar to’plami javoblari bilan sizning hukmingizga havola qilmoqchiman. 250 ta boshqotirma, turli yo’nalishlarda sizning aqlingizni yanada charxlab, har qanday holatda zukko, bilimdon bo’lishingizda yordam beradi degan umiddaman.
Qani tayyormisiz? Tayyor bo’lsangiz, oddiysidan boshlab ketdik…
1.Ko’rib rosa xursand bo’lamiz, lekin unga qarolmaymiz. Topishmoq javobi nima?
Javobni ko’rish >>>
2. Begzod spark ballonlaridan birini havosi chiqqanini ko’rdi va uni minib shahardagi matematik ishlarini bitirib qaytdi. Qanday qilib?
Javobni ko’rish >>>
Bu zaxiradagisi edi.
3. Mening otim Mansur. Opchamning faqat bitta og’asi bor. Opchamning inisini ismini toping.
Javobni ko’rish >>>
4. 2 tun orqama-orqa qor yog’di. Bo’lishi mumkinmi?
Javobni ko’rish >>>
Yo’q, orasida kun mavjud.
5. Estafeta to’rt bo’lakka bo’lib tashlangan. Necha marta kesilgan?
Javobni ko’rish >>>
6. Apelsinning yarmini nimaga o’xshatasiz?
Javobni ko’rish >>>
Qolgan yarim qismiga.
7. Qanday idishdan taom yeb bo’lmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Bo’sh idishdan.
8. Qora “sichqon ovchisi” qaysi payt uyga kirishi oson?
Javobni ko’rish >>>
Kirish eshigi yopiq bo’lmaganda.
9. Saylgohda 11 o’rindiq mavjud. Bittasi bo’yalgandan so’ng parkda nechta o’rindiq bo’ldi?
Javobni ko’rish >>>
10. Kofeni qo’lning qaysi biri yordamida aralashtirgan yaxshiroq?
Javobni ko’rish >>>
Qoshiqcha bor qo’lda
11. Yerdan nimani uchidan ushlab tortsa olinmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Bir to’p ipni.
12. Lift o’rnatilgan 10qavatli turargoh bo’lib, 1-qavatda bor yo’g’i 3 kishi turadi, yuqorilagan sari odam miqdori ortadi. Bu turargohda liftning qaysi tugmasi eng ko’p ishlashini toping?
Javobni ko’rish >>>
13. Tayyorlaysiz, lekin yeb bo’lmaydi. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
14. Shlyapasida chumchuq o’tirgan qorovul nima qilyapti?
Javobni ko’rish >>>
15. Chuvalchang qurtdan uzun emas. Qurt chuvalchangdan uzun emas. Kim uzunroq?
Javobni ko’rish >>>
16. Zaynabxon buvining Soliha ismli nevarasi, mushugi Mosh, iti Olapar bor. Buvida qancha nabira mavjud?
Javobni ko’rish >>>
17. Odam yotishdan oldin qaysi qurilmani yoqadi va ertalab o’chiradi?
Javobni ko’rish >>>
Uyg’otuvchi soat.
18. Chiroq o’chirilgan kabinetda qora kuchukni qanday topasiz?
Javobni ko’rish >>>
Chiroqni yoqaman.
19. Buvimnikida uchta mushuk yashaydi – Rasmli mushuk, Klava mushuk va Liza mushuk. Ular odatda uch xil yostiqda uxlashadi – sariq, pushti va ko’k. Klava mushuk pushti yostiqda uxlashni yaxshi ko’radi. Rasmli mushuk hech qachon pushti yoki ko’kni tanlamaydi. O’ylab ko’ring va ayting-chi, mushuklarning har biri qaysi yostiqda uxlashi kerak?
Javobni ko’rish >>>
Klava – pushti rangda, Murka – sariq rangda, Liza – ko’k rangda.
20. Daraxtda sakkizta olma osilgan edi: uchta qizil va beshta yashil. Ikki kundan keyin yana ikkita olma qizarib ketdi. Hozir daraxtdagi olmalar soni qancha?
Javobni ko’rish >>>
21. Nima uchun dunyoda oq ayiqlar ovda pingvin yemaydi?
Javobni ko’rish >>>
Oq ayiqlar shimoliy qutbda, pingvinlaresa janubda yashaydi.
22. Ikkita dada va ikkita farzand yurib, uch dona mango topib oldi. Har biriga bir donadan mango tegdi. Qay holda?
Javobni ko’rish >>>
Ular bobo, ota va o’g’il edi.
23. Nosirning oldida hamda Mannonning orqasida nima bor?
Javobni ko’rish >>>
24. Xonada qachon boshsiz odam bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
Boshini derazadan tashqariga chiqarganda.
25. Ikki chinor o’sadi. Har bir chinorda o’nta konus bor. Qancha konus bor?
Javobni ko’rish >>>
Javob: Konuslar chinorda o’smaydi.
26. Bir yilda necha oy 28 kundan iborat?
Javobni ko’rish >>>
27. Kolya har doim haqiqatni aytadi, Misha esa yolg’on gapiradi. Yaqinda Kolya va Misha ikkalasi bitta mashina sotib olishdi. Kolya sariq emasligini aytdi, Misha esa motori borligini aytdi. Sizningcha, yigitlar nimani sotib oldilar: qizil skuter, sariq mototsikl yoki ko’k velosiped?
Javobni ko’rish >>>
Yigitlar ko’k velosiped sotib olishdi.
28. Uchta ayiq qish uyqusiga ketdi: birinchisi 24 dekabrda, ikkinchisi 29 dekabrda, uchinchisi 2 yanvarda uxlab qoldi. Ayiqlarning har biri qachon uyg’onadi?
Javobni ko’rish >>>
29. Yomg’irda kimni sochi ho’l bo’lmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Kal odamni.
Qiziqarli boshqotirmalar
30.Bolakay uxlayapti, u uxlayotgan o’rnini bo’shatsa ham siz uning joyida uxlay olmaysiz. U qaysi joyda uxlayapti?
Javobni ko’rish >>>
Sizning bag’ringizda.
31.Vazirning podshohni o’ldirishda aloqasi bor edi. Podshoh o’ta ehtiyotkor bo’lib vazir tanovul qilsa so’ng o’zi yerdi. Nonushtada vazir podshohga atalgan, nonni o’zi kesib berdi. Biroz vaqt o’tib podshoh dunyoni tark etdi. Vazir nima qilgan edi?
Javobini ko’rish >>>
Keskichning bir tarafiga og’u surtilgan.
32. Farroshlari uchun supurgilar olindi va qisqartirildi. Nima uchun?
Javobni ko’rish >>>
Farroshlari supurgiga suyanib turmasligi.
33. Kosmik jism Pluton atrofida birinchi marta ikki soatu 20 minutda, keyingisni 140 minutda aylandi. Nega unday bo’ldi?
Javobni ko’rish >>>
Ikki soat va 20 minut = 140 minut
34. Agar sizda bo’lsa, uni baham ko’rishni xohlaysiz. Agar baham ko’rgan bo’lsangiz, endi sizda yo’q. Nimaligini toping?
Javobni ko’rish >>>
35. Agar bermagan bo’lsangiz, uni ushlab turolmaysiz. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
36. Zodagon va faqir bir-biriga qo’shni. Ularning xonadonlari olov ichida qoldi. Militsiya xodimlari avval qaysi hovlini o’chiradi?
Javobni ko’rish >>>
Militsiya olovni o’chirmaydi, yong’inni o’t o’chiruvchilar o’chiradi
37. Sigir 10 metr uzunlikdagi arqon bilan qoziqqa bog’langan va 400 metr masofaga borgan. Qanday holatda bunday bo’lishi mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Qoziq yerga qoqilmagan.
38. Dengiz ostida gugurt yoqish mumkinmi?
Javobni ko’rish >>>
Mumkin, suv tagida yuruvchi qayiqda.
39. Yilning eng qisqa oyi qaysi?
Javobni ko’rish >>>
May – 3 harf.
40. Qozonga pishirishdan oldin nima tashlanadi?
Javobni ko’rish >>>
41. Yo’lbars nega tez yuguradi?
Javobni ko’rish >>>
Ucholmaydi.
42. It nima uchun yuguradi?
Javobni ko’rish >>>
Yerda bo’lgani uchun.
43. Qaysi yil faqat bir kun davom etadi?
Javobni ko’rish >>>
44. Nega men o’tiradigan joyga o’tirmaysiz?
Javobni ko’rish >>>
Chunki u band bo’ladi.
45. Boshsiz shlyapa, etiksiz oyog’i bor. Bu nima?
Javobni ko’rish >>>
46. Ot nega yotadi?
Javobni ko’rish >>>
O’tira olmagani uchun.
47. Avtomabil yurganda balonining qaysinisi aylanmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Rezervdagi g’ildirak.
48. Qizil ipak sharf 5 minut suvga botirilsa nima bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
Ho’l bo’ladi.
49. It nima uchun vovullaydi?
Javobni ko’rish >>>
U gapira olmaydi.
50. Qushlarni qo’rqitmaslik uchun novdani qanday sindirish kerak?
Javobni ko’rish >>>
Ularning uchib ketishini kutasiz.
51. Uchta buzoqda nechtadan oyoq bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
Qancha bo’lishidan qat’i nazar – uning 4 oyog’i bo’ladi.
52. Quyon bilan bo’rining orasida nima bor?
Javobni ko’rish >>>
Bilan so’zi.
53. Biz ko’proq qayerga boramiz?
Javobni ko’rish >>>
54. Nima faqat bir marta baham ko’riladi?
Javobni ko’rish >>>
55. Olti oyog’i bor, faqat ikkita boshi, bitta dumi bor. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
56. Quyon chakalakzorda qachongacha yugura oladi?
Javobni ko’rish >>>
O’rtasiga yetguncha, keyin u chakalakzordan chiqish yo’lini qidiradi
57. Qay holda 100 detsimetrli narvondan sakrash va jarohat olish mumkin emas?
Javobni ko’rish >>>
Eng pastdagi zinasidan sakrash.
58. Yopiq ko’zlar bilan nima ko’rish mumkin?
Javobni ko’rish >>>
59. Yashil kichkina odamni ko’rganingizda nima qilish kerak?
Javobni ko’rish >>>
Natija: Ko’chani kesib o’ting (bu yashil chiroq signalidagi rasm).
60. Tukdek yengil, lekin eng kuchli odam uni besh daqiqadan ortiq ushlab turolmaydi. Nima bu?
Javobini ko’rish >>>
Nafas olish.
61. Qanchalik ko’p bo’lsa, shuncha kam ko’rasiz. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
62. Quriganda nima ko’proq namlanadi?
Javobni ko’rish >>>
63. Siz uni Merkuriy, Yer, Mars, Yupiter va Saturnda topishingiz mumkin, lekin Neptunda emas. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
64. Uchta bir biriga bogʻliqligi yoʻq uy bor. Biri qizil, biri ko’k va biri oq. Agar qizil uy o’rtadagi uyning chap tomonida va ko’k uy o’rtadagi uyning o’ng tomonida bo’lsa, oq uy qayerda?
Javobni ko’rish >>>
Vashingtonda.
65. Cho‘l o‘rtasida yomg‘ir ostida choponsiz, soyabonsiz yurgan kishi. U ho’l bo’ldi, lekin boshidagi birorta tuk ham namlanmadi. Qanday holatda?
Javobni ko’rish >>>
66. Kovboy jumada chegaradosh shaharga keldi.U shaharda uch kun qolib, jumada qaytib keldi. Bu qay holatda sodir bo’ldi?
Javobni ko’rish >>>
Otning nomi “Juma”
67. Yashil nima, lekin barg emas; boshqalarni ishoralarini qaytaradi, lekin u maymun emas?
Javobni ko’rish >>>
68. Bu kun davomida uxlaydi va tun bo’yi yig’laydi. Qanchalik ko’p yig’lasa, shunchalik yorug’lik chiqaradi?
Javobni ko’rish >>>
69. Biz bir onadan kelgan aka-ukamiz, hamkorlikda ishlaymiz, lekin hech qachon uchrashmaganmiz.
Javobni ko’rish >>>
Kechayu kunduz
70. Men toshdek qattiqman, lekin darhol issiq suvda erib ketaman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
71. Men gapirish uchun qulog’imdan, eshitish uchun og’zimdan foydalanaman.Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
72. Avval buzib, keyin foydalanamiz. Buzish juda oson. Bu nima?
Javobni ko’rish >>>
73. Kimning tishlari bor, lekin chaynashni bilmaydi?
Javobni ko’rish >>>
74. Mening qo’llarim bor, lekin men hech narsani ushlab turolmayman.
Javobni ko’rish >>>
Soatning qo’llari bor, lekin ularni ushlab turmaydi!
75. Men ko’p ovqat olib keta olaman, lekin hech narsa yeya olmayman.
Javobni ko’rish >>>
Muzlatgich
76. U ko’ra oladi, lekin bu ko’z emas. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
Kalit teshigi
77. “Advokat mening akam”, dedi hisobchi. Ammo advokat uning ukasi yo‘qligini aytdi. Kim yolg’on gapiryapti?
Javobni ko’rish >>>
Biri ham, ikkinchisi ham emas, chunki singlisi hisobchi edi
78. Qiz futbol to’pini tepadi. U 10 fut yurib, uning oldiga qaytib keladi. Qay holatda sodir bo’ldi?
Javobni ko’rish >>>
U ko’tardi. To’p tortishish kuchi tufayli qaytib keladi
79. Xo‘roz molxona tomiga tuxum qo‘ydi. Tuxum qaysi tomonga dumalagan?
Javobni ko’rish >>>
Dumalamaydi – xo’roz tuxum tug’maydi.
80. Yuk mashinasi haydovchisi ish bilan tanishish uchun bir tomonlama harakatlanuvchi ko‘chada noto‘g‘ri yo‘nalishda harakatlanib, kamida o‘n nafar politsiyachi yonidan o‘tib ketmoqda. Nega u qo’lga olinmadi?
Javobni ko’rish >>>
Chunki u yuk mashinasini haydamagan! U piyodalar yo’lakchasi bo’ylab yuradi.
81. Bola tez yordam bo‘limiga yetkazilgan, biroq tez tibbiy yordam shifokori bolani ko‘rikdan o‘tkazib, operatsiya qilishdan bosh tortgan. «Bu bola mening o’g’lim», dedi shifokor. Ammo shifokor bolaning otasi emas edi. Unda u kim edi?
Javobni ko’rish >>>
Bolaning onasi shifokor edi.
82. Elektr poyezdi shimolga insonlarni oziq ovqat bilan taminlash maqsadida soatiga 100 mil tezlikda ketmoqda, shamol esa sharqdan soatiga 10 milya tezlikda esadi. Tutun qayerda esmoqda?
Javobni ko’rish >>>
Poyezdda tutun yo‘q.
83. Everest topilgunga qadar dunyodagi eng baland tog’ qaysi edi?
Javobni ko’rish >>>
Everest hali ham eng baland edi, ammo u kashf etilmagan.
84. Bobning otasining to’rt farzandi bor. Ulardan uchtasiMomo, Meme va Mumu . To’rtinchisi kim?
Javobni ko’rish >>>
Bolalar uchun
85. Payshanba, juma va shanba so’zlarini ishlatmasdan ketma-ket uch kunni nomlay olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Kecha, bugun, ertaga.
86. Qiz 25 kun uyqusiz qanday yashashi mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Kechasi uxlaydi.
87. Qanday qilib odam sakkiz kun uyqusiz ketishi mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Muammo yo’q, kechasi uxlaydi.
88. Qanday qilib shimingizning cho’ntagingiz bo’sh, lekin ichida biror narsa bo’lishi mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Cho’ntagingizda teshik bo’lganda.
89. O’rtacha odamning tug’ilgan kuni nechta?
Javobni ko’rish >>>
Faqat bitta, qolganlari esdalikdir.
90. Chuqurligi 3 fut, uzunligi 6 fut va eni 4 fut bo’lgan teshikda qancha loy bor?
Javobni ko’rish >>>
Yo’q, aks holda teshik bo’lmaydi.
91. Menda barcha bilimlaringiz bor. Lekin men juda kichkinaman, siz meni mushtingizda ushlab tursangiz bo’ladi. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
Sizning miyangiz.
92. Men o’sishni boshlayman, lekin qancha tursam, shunchalik qisqaroq bo’laman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
93. Agar samolyot AQSh-Meksika chegarasida qulab tushsa, tirik qolganlar qayerda dafn etilgan?
Javobni ko’rish >>>
Omon qolganlar odatda dafn etilmaydi.
94. Agar devorni sakkiz kishi o‘n soatda qurib bo’lsa, uni to‘rt kishi bunyod etishga qancha vaqt sarflanadi?
Javobni ko’rish >>>
Aslo yo’q, allaqachon qurilgan.
95. Agar janob Smitning tovusi janob Jonsning hovlisida tuxum qo’ysa, tuxum kimga tegishli?
Javobni ko’rish >>>
Tovuslar tuxum qo’ymaydi, faqat tovuslar.
96. Agar 12 ta baliq bo’lsa va ularning yarmi cho’kib ketsa, ularning soni nechta?
Javobni ko’rish >>>
12, baliq cho’kmaydi!
97. Agar 6 ta olma bo’lsa va 4 tasini olib tashlasangiz, sizda nechtasi bor?
Javobni ko’rish >>>
Siz olgan 4 ta.
98. Agar qizil toshni moviy dengizga tashlasangiz, u nima bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
No’l bo’ladi.
99. Tasavvur qiling-a, siz akulalar bilan o’ralgan cho’kib ketayotgan qayiqdasiz. Qanday qilib omon qolar edingiz?
Javobni ko’rish >>>
Tasavvur qilishni bas qiling!
100. Tasavvur qiling-a, siz tezda suv bilan to’ladigan xonadasiz. Derazalar yoki eshiklar yo’q. Qanday qilib chiqasiz?
Javobni ko’rish >>>
Tasavvur qilishni to’xtating.
101. Toj Mahalni 20 yil ichida qurish uchun 20 000 ishchi kerak edi. 10 yil ichida uni qurish uchun qancha ishchi kerak bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
Afsuski, Toj Mahalni qayta qurish mumkin emas.
102. Sarvarning otasining o’n, yigirma, o’ttiz, qirq va … ismli besh o’g’li bor. Beshinchisi nima deb nomlanadi?
Javobni ko’rish >>>
Sarvar! U beshinchi o’g’il bo’ladi
103. 1 dan 100 gacha bo’lgan barcha raqamlarning yozilishida «V» harfi qancha?
Javobni ko’rish >>>
104. Agar siz janubga qaragan stolda kubok bilan o’tirsangiz va stolning shimoliy tomonida bo’lsangiz, stakanning dastasi qaysi tomonda?
Javobni ko’rish >>>
Kubok qaysi tomonga burilganidan qat’iy nazar, tutqich har doim tashqarida.
105. Siz devor orqali ko’rishingiz mumkin. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
106. Biz buni yiliga bir marta, haftada ikki marta va hech qachon bir kunda ko’ramiz. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
107. Qaysi besh harfli so’zga ikkita harf qo’shsangiz qisqaradi?
Javobni ko’rish >>>
108. Nima tushadi va hech qachon sinmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Tun tushishi.
109. Nimani buzish mumkin, lekin ushlab turolmaydi?
Javobni ko’rish >>>
110. Siz umuman tegmasdan nimani cho’zsangiz bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
111. Hech kim, hatto siz ham ko’rmasligingiz uchun nima qila olasiz?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Shovqin.
112. Har kecha erining qayerdaligini biladigan ayolni nima deysiz?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Beva ayol.
113. Qanchalik ko’p foydalansangiz, nima aniqroq bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
Sizning miyangiz.
114. G’ildirak ixtiro qilinganida nima sodir bo’ldi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Inqilob sodir bo’ldi.
115. 4 ta g’ildirak va pashsha nima?
Javobni ko’rish >>>
Axlat mashinasi
116. Qaysi birining yuzi va ikkita qo’li bor, lekin qo’llari va oyoqlari yo’q?
Javobni ko’rish >>>
117. Qaysi birining oldi va orqasi bor, lekin tanasi yo’q?
Javobni ko’rish >>>
118. Kimning bosh barmog’i va to’rt barmog’i bor, lekin aslida tirik emas?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Sizning qo’lqoplaringiz.
119. Kimning bir ko’zi bor, lekin umuman hech narsani ko’rmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: igna.
120. Nima doim keladi, lekin hech qachon qaytib kelmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Ertaga
121. Bu hech qachon savol bermaydi, lekin har doim javob oladi?
Javobni ko’rish >>>
Sizning mobil telefoningiz.
122. Filning o’lchami qancha, ammo og’irligi umuman yo’q?
Javobni ko’rish >>>
Uning soyasi.
123. Ingliz alifbosining qaysi harfi uchadi, kuylaydi va tishlaydi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: ari «B».
124. Qaysi biri to’g’ri? «Pingvin uchadi» yoki «Pingvin uchdi»
Javobni ko’rish >>>
Pingvinlar uchmaydi.
125. Nima uchun Shimoliy Karolinada yashovchi odamning Janubiy Karolinada dafn etilishi noqonuniy hisoblanadi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Chunki u hali vafot etmagan.
126. Sizda gugurt bor va siz sham, chiroq va kamin bilan vagonga kirasiz. Qaysi birini birinchi bo’lib yoqasiz?
Javobni ko’rish >>>
Sizning xohishingiz.
127. Suvsiz okean qayerda?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Xaritada
128. Oq shlyapangizni Qora dengizga tashlasangiz nima bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
Shlyapa namlanadi.
129. Devorlardan o’tish uchun kuch va quvvatni nima beradi?
Javobni ko’rish >>>
130. Siz har doim parad boshida nimani ko’rasiz?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: P harfi
131. Xom tuxumni qanday qilib beton polga tashlab, uni yormaslik kerak?
Javobni ko’rish >>>
Muammo yo’q, chunki beton zaminning yorilishi juda qiyin.
132. Filni bir qo’li bilan qanday ko’tarish kerak?
Javobni ko’rish >>>
Siz qila olmaysiz, chunki siz hech qachon bir qo’li bilan filni topa olmaysiz.
133. Nima yuqoriga va pastga borib keladi, lekin harakat qilmaydi?
Javobni ko’rish >>>
134. Muso alayhissalom kemaga nechta hayvonlarni olib kirgan?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Yo’q, chunki kemani qurgan va yuklagan Nuh edi.
135. Agar maymun, olmaxon va qush kokos daraxti tepasiga yugurishsa, bananni kim birinchi bo‘lib oladi?
Javobni ko’rish >>>
Yo’q, chunki siz kokos daraxtidan banan olmaysiz.
136. Faqat juft bo‘lib sotiladigan uchta buyumni ayta olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Qo’lqop, poyabzal, paypoq
137. Nimaning qo’llari bor, lekin ishora qilmaydi, silkitmaydi va hech qachon qarsak chalmaydi?
Javobni ko’rish >>>
138. Uni sindirmaguningizcha nima ishlatib bo’lmaydi?
Javobni ko’rish >>>
139. Qog’ozga chiziq chizing. Bu chiziqqa tegmasdan qanday qilib uzunroq qilish mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Uning yonida qisqa chiziq chizing.
140. Ismini talaffuz qilishning o’ziyoq uni darrov buzadigan darajada nozik bir narsa haqida o’ylay olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: «Jimjitlik».
141. Kirish haqiqatan ham oson, lekin undan chiqish juda qiyin bo’lgan narsani o’ylay olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
142. Butun sayyora bo’ylab sayohat qiladigan, lekin doimo bir joyda qoladigan biror narsa haqida o’ylay olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Pochta markasi.
143. Siz butunlay oqadigan, lekin hali ham ko’p suvni ushlab turadigan narsa haqida o’ylay olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Shimgich.
144. Siz hech qachon ijobiy javob bera olmaydigan savol bor. Bu nima ekanligini bilasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Siz hali ham uxlayapsizmi?
145. Har doim sizning oldingizda turgan, lekin hech qachon ko’rinmaydigan va ushlab turolmaydigan narsani o’ylay olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Kelajak.
146. Odamlar ovqatlanish uchun nimani tishlashadi, lekin hech qachon yemaydilar?
Javobni ko’rish >>>
Kumush idishlar
147. Bilasizmi, har bir kunning har bir daqiqasi yuqoriga va pastga harakat qiladi, lekin hech qachon harakat qilmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: Harorat.
148. Qanchalik yomg’ir yog’sa ham, nima nam bo’lmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: dengiz
149. Amerikaning aniq o’rtasi qanday?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: «r» harfi
150. Qaysi biri birinchi bo’lib keldi, tovuqmi yoki tuxummi?
Javobni ko’rish >>>
Dinozavrlar tovuqlar paydo bo’lishidan ancha oldin tuxum qo’yishgan!
151. Nima qanotsiz uchadi?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: vaqt
152. Kechki ovqatga qanday ikki narsa ruxsat etilmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Nonushta va tushlik.
153. Siz uydan chiqib, o’ngga ketasiz. Bir burchakka yetib, chapga buriling. Boshqa burchakka yetib, yana chapga buriling. Siz boshqa burchakka yetasiz, yana chapga buriling va uyga qayting. Kelganingizda sizni niqobli odam kutmoqda. Nima bo’lyapti?
Javobni ko’rish >>>
Siz beysbol o’ynayapsiz
154. Semning onasining atigi 4 nafar farzandi bor edi. Birinchisi May deb nomlangan. Ikkinchi va uchinchilar mos ravishda iyun va iyul oylari deb nomlandi. To’rtinchi bolaning ismi nima edi?
Javobni ko’rish >>>
155. Yashilxona ichida oq uy bor edi. Oq uy ichida qizil uy bor edi. Qizil uyda ko’plab chaqaloqlar bor edi. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
156. Katta harflar bilan yozilgan qanday yordam chaqiruvi bir xil oldinga, orqaga va teskari?
Javobni ko’rish >>>
Yechim: SOS
157. Bir oila tunnel orqali o’tmoqchi. Dadam 1 daqiqada, onam 2 daqiqada, o’g’il 4 daqiqada va qiz 5 daqiqada qila oladi. Tunneldan bir vaqtning o’zida 2 dan ortiq odam o’ta olmaydi, sekinroq tezlikda harakatlanadi. Ularning hammasi 12 daqiqa davom etadigan mash’alaga ega bo’lsa va qorong’ulikdan qo’rqsa, boshqa tarafga o’ta oladimi?
Javobni ko’rish >>>
Birinchi ona va dadam – 2 daqiqa. Dadam qaytib keladi – 3 daqiqa, ikkala bola ham onasiga boradi – 8 daqiqa. Onam dadamga keladi – 10 daqiqa, ikkalasi – bolalarga – 12 daqiqa.
158. Everest topilgunga qadar dunyodagi eng baland tog’ qaysi edi?
Javobni ko’rish >>>
Everest kashf etilishidan oldin ham eng baland tog’ bo’lgan.
159. Muso alayhissalom har bir turning nechta vakilini o‘zi bilan kemaga olib kirgan?
Javobni ko’rish >>>
Yo’q. Muso kemada emas edi, Nuh payg’ambar edi.
160. Agar oltita bola va ikkita it soyabon ostida bo’lmasa, nega ular nam bo’lmadi?
Javobni ko’rish >>>
Chunki yomg’ir yo’q edi.
161. Deyarli hammaga kerak, so’raydi, beradi, lekin deyarli hech kim olmaydi. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
162. Bo’sh bo’lishi uchun cho’ntagingizga nima qo’yishingiz mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Katta teshik.
163. Ba’zan yuguraman, lekin yura olmayman. Siz doim meni quvib yurasiz. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
Sizning burningiz!
164. Uni sotib olganingizda qora rang, foydalanganda qizil va tugatganingizda oq rang nima bo’ladi?
Javobini ko’rish >>>
165. Men tirik emasman, lekin o’sib bormoqdaman; Mening o’pkam yo’q, lekin menga havo kerak; Mening og’zim yo’q, lekin suv meni o’ldiradi. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
166. Qaysi birining yuzi va ikki qo’li bor, lekin qo’llari va oyoqlari yo’q?
Javobni ko’rish >>>
167. Filning o’lchami qancha, ammo vazni umuman yo’q?
Javobni ko’rish >>>
Filning soyasi.
168. Sariq shlyapangizni Qizil dengizga tashlasangiz, u nima bo’ladi?
Javobni ko’rish >>>
169. Qovoq fonarini qanday tuzatasiz?
Javobni ko’rish >>>
Qovoq yamog’i bilan.
170. Skelet go’zallik tanlovida kim g’olib chiqdi?
Javobni ko’rish >>>
Hech qanday tana yo’q.
171. Agar pul haqiqatan ham daraxtlarda o’sgan bo’lsa, hamma uchun eng sevimli vaqt nima bo’lar edi?
Javobni ko’rish >>>
172. Agar siz qovoqni tashlasangiz nima olasiz?
Javobni ko’rish >>>
173. Nega Drakulani aldash juda oson?
Javobni ko’rish >>>
Chunki u ahmoq.
174. Yerdagi eng kuchli kuch nima?
Javobni ko’rish >>>
175. Bilasizmi; mazali pirojnoe qo’yish uchun eng yaxshi nima?
Javobni ko’rish >>>
176. Bu yerda va u yerda o’rtasidagi farq nima?
Javobni ko’rish >>>
V va a harfi.
177. Qaysi it zoti binolardan sakrab o’tishi mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Hamma it – Chunki bino sakray olmaydi.
178. Mening to’rt oyog’im bor, lekin yura olmayman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
179. Qutb mintaqasida qaysi ikkita hayvon yashaydi?
Javobni ko’rish >>>
Oq ayiq xotini.
180. Menda okean bor, lekin suv yo’q. Kimman?
Javobni ko’rish >>>
Dunyo xaritasi
181. Nima uchun qushlar janubiy hududlarda tug’ilish uchun uchib ketishadi?
Javobni ko’rish >>>
Chunki yurishga juda uzoq.
182. Bilasizmi, nima uchun itlar dumini qimirlatadi?
Javobni ko’rish >>>
Dum o’zi qimirlamaydi.
183. Siz uni maydalashingiz, urishingiz, tashlashingiz mumkin. Lekin bu zarar qilmaydi. Nima bu?
Javobni ko’rish >>>
184. Bola yotishdan oldin yostiqlarga shakar sepdi. Nega?
Javobni ko’rish >>>
Chunki u shirin tush ko’rishi mumkin.
185. Siz yashil rangda to’xtashingiz va qizil rangga o’tishingiz kerak. Qachon?
Javobni ko’rish >>>
Tarvuz yeganingizda.
186. Ezilgan pomidorni tiklay olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
Ha, pasta tayyorlayman.
187. Bola uy vazifasi daftarini yedi. Nega?
Javobni ko’rish >>>
O’qituvchi aytganidek, uy vazifasi bir parcha tortga o’xshaydi.
188. Buyuk jangchi qaysi jangda vafot etgan?
Javobni ko’rish >>>
Oxirgi urushida vafot etgan.
189. Ajralishning asosiy sabablaridan biri nima?
Javobni ko’rish >>>
190. Samin mikroskop orqali qaraganida hech narsani ko’rmasligining sabablaridan biri nima?
Javobni ko’rish >>>
191. Santimetrni metrga qanday aylantirish mumkin?
Javobni ko’rish >>>
«Santi» ni olib tashlang.
192. Tarixdan past ko’rsatkichlaringizning sababi nimada?
Javobni ko’rish >>>
Imtihonlar
193. Bir qo’l bilan filni qanday ko’tarish mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Siz hech qachon filni bir qo’lingiz bilan ko’tarolmaysiz.
194. Men haqimda bilsangiz, men, albatta, shunga o’xshashman. Siz doim meni qidirasiz. Lekin siz meni bilsangiz, men hech narsa emasman. Kimman?
Javobni ko’rish >>>
Men topishmoqman
195. Menda barcha bilimlaringiz bor. Lekin men sizning qo’llaringiz meni ushlab turadigan mushtingizdek kichkinaman. Kimman?
Javobni ko’rish >>>
Men sizning miyangizman!
196. Meni kimligimni toping. Men bir necha qavatli binoman.
Javobni ko’rish >>>
197. Olimlar yer va osmon o’rtasida nima borligini aniqlashga harakat qilmoqdalar. Meni topa olasizmi?
Javobni ko’rish >>>
198. Dunyodagi hamma har safar gapirganda meni sindiradi. Kimman?
Javobni ko’rish >>>
199. Bir bola va muhandis baliq tutayotgan edi. Bola muhandisning o’g’li, lekin muhandis bolaning otasi emas. Keyin muhandis kim?
Javobni ko’rish >>>
Muhandis bolaning onasi.
200. Suzishni bilmaydigan baliq bor. Bu qaysi?
Javobni ko’rish >>>
O’lik baliq
201. Siz menga ko’p marta keraksiz. Qanchalik ko’p meni yetaklasang, shunchalik meni tark etasan. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
Oyoq qadamlari
202. Men har doim kelaman, bugun hech qachon kelmayman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
203. Men hamma joylarni, shaharlarni, qishloqlarni va qishloqlarni aylanib chiqaman, lekin hech qachon ichkariga kirmayman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
204. Menda juda ko’p bosqichlar bor, lekin hech qanday eshikni ocholmayman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
205. Men hech narsa demayman, hech narsa eshitmayman va hech narsa demayman, lekin men har doim haqiqatni gapiraman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
206. Odamlar meni yeyish uchun sotib olishadi, lekin hech qachon yemaydilar. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
207. Mening qanotim yo’q, lekin men ucha olaman. Ko’zlarim yo’q, lekin yig’layman! Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
208. Menda hayot yo’q, lekin o’lishim mumkin, men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
209. Mening oyog’im yo’q. Men hech qachon bormayman, lekin men doim yuguraman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
210. Men hech qachon savol bermayman, lekin har doim javob berdim. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
Eshik zarbi.
211. Suv mavjud bo’lganda, ya’ni yomg’ir yog’ganda men yuqoriga chiqaman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
212. Mening ko’zlarim, quloqlarim, burnim va tilim yo’q, lekin men hamma narsani ko’raman, hidlayman, eshitaman va tatib ko’raman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
213. Meni yaratgan odam menga kerak emas. Kim meni sotib olsa, o’zi uchun ishlatmaydi. Kim mendan foydalansa, u mendan foydalanayotganini bilmaydi. Kimman?
Javobni ko’rish >>>
214. Bo’sh qutiga nechta olma qo’yish mumkin?
Javobni ko’rish >>>
Qo’yib bo’lmaydi. Olma qo’ysangiz, u endi bo’sh qolmaydi!
215. Bu juda qorong’i edi. Uyda elektr yo’q edi. Ularda na shamlar, na chiroqlar bor edi. Uy butunlay qorong’i edi. Qiz o’qidi va imtihonlarga tayyorlandi. Qanaqasiga?
Javobni ko’rish >>>
Oddiy! Qiz ko’r bo’lib, Brayl alifbosida o’qigan.
216. Biz 12 kishilik oilamiz. Men ikkinchiman. Men ham oilamizning eng kichigiman. Kimman?
Javobni ko’rish >>>
Fevral! Yilda 12 oy bor, fevral ikkinchi oy.
217. Ikki ayol turib, qarama-qarshi tomonga qaradi. Birinchi xonim janubga, ikkinchi xonim shimolga qaradi. Ammo ular bir-birlarini ko’rishlari mumkin edi. Qanaqasiga?
Javobni ko’rish >>>
Ular oynani ushlab turishgan.
218. Qaysi bino har qanday hikoya kitobidan ko’ra ko’proq va ko’proq hikoyalarga ega?
Javobni ko’rish >>>
219. Og’ir yog’och qutiga uni engilroq qilish uchun nima qo’yish mumkin?
Javobni ko’rish >>>
220. Siz uni ko’rmasdan yoki tegmasdan ushlab turishingiz mumkin! Bu nima?
Javobni ko’rish >>>
Sizning nafasingiz
Kir bo’lganda, u doimo oq rangga aylanadi! Bu nima?
Javobni ko’rish >>>
Qora taxta
221. Jek balkonidan bir chelak suv uloqtirdi! Nega?
Javobni ko’rish >>>
U sharsharani ko’rmoqchi!
222. Qabristonda qancha odam dafn etilgan?
Javobni ko’rish >>>
Qabristondagi hamma odamlar dafn etilgan
223. Chaqmoq va elektr o’rtasidagi asosiy farq nima?
Javobni ko’rish >>>
Natija: Albatta, siz chaqmoq uchun pul to’lashingiz shart emas!
224. Sovutgichda ham har doim issiq bo’ladi! Bu nima?
Javobni ko’rish >>>
225. Bu sizning uyingizda itdan ko’ra ko’proq shovqin qiladi. Bu nima?
Javobni ko’rish >>>
226. Baxtli Sona yuzinchi zinapoyadan yiqilib tushdi va jabrlanmadi! Qanaqasiga?
Javobni ko’rish >>>
U oxirgi zinapoyadan yiqildi!
227. Har doim erda bo’lgan va hech qachon iflos va iflos bo’lmagan narsa nima?
Javobni ko’rish >>>
228. Savol: Nega o’rdak g’ag’illab yuradi?
Javobni ko’rish >>>
Bu o’rdak bo’lgani uchun
229. Ko‘rpacha karavotga nima dedi?
Javobni ko’rish >>>
Qo’rqishni bas qil, men seni himoya qilaman
230. Men yuguryapman, lekin yura olmayman; Og’zim bor, lekin gapirolmayman, to’shagim bor, lekin uxlamayman. Men nimaman?
Javobni ko’rish >>>
231. Nima hech qachon savol bermaydi, lekin ko’p javob oladi?
Javobni ko’rish >>>
232. Nima uchun bolalar bog’chalarida eski qavatlarni o’zgartirishga qaror qildingiz?
Javobni ko’rish >>>
Chunki ular chaqaloq edi.
233. Qaysi tugmani yechib bo’lmaydi?
Javobni ko’rish >>>
234. Nima ishlashda davom etadi, lekin hech qaerga ketmaydi?
Javobni ko’rish >>>
Muzlatgich
235. Nega kamar qamoqqa yuborildi?
Javobni ko’rish >>>
Chunki uning egasi jinsi shim kiygan edi
236. Qanday qilib eshik eshik bo’lmaydi?
Javobni ko’rish >>>
U ochiq bo’lganda
237. Ayolni karavoti atrofida yugurishga nima majbur qildi?
Yetib olmasliklari uchun
238. Nega AQShda yashovchi ayolni Kanadada dafn etish mumkin emas?
Javobni ko’rish >>>
Chunki u hali tirik
239. Okean sohilga nima dedi?
Javobni ko’rish >>>
Hech narsa, shunchaki qo’l silkitdi.
240. Otilganda qaytib kelmaydigan bumerangning nomi nima?
Javobni ko’rish >>>
241. Ishdan bo’shatilgandan keyingina nima ishlay boshlaydi?
Javobni ko’rish >>>
242. Cho’lda nima topasiz?
Javobni ko’rish >>>
243. Nega Supermen yo’lni kesib o’tdi?
Javobni ko’rish >>>
Supermarketga borish uchun
244. Savol: Rojdestvoda nima uchun sovuq?
Javobni ko’rish >>>
Chunki u Dekabrda.
245. Parad boshida nima keladi?
Javobni ko’rish >>>
246. Nega kovboy xachirda shaharga ketdi?
Javobni ko’rish >>>
Chunki uni ko’tarish juda og’ir edi.
247. Agar siz millionlab kitoblarni okeanga tashlasangiz, nima olasiz?
Javobni ko’rish >>>
Sarlavhalar to’lqini
248. Dunyodagi eng achchiq davlat qaysi?
Javobni ko’rish >>>
249. O’lgan kimyogar bilan nima qilish kerak?