Ushbu kitobga o xshash asarlar

7) o‘quvchilar lug‘atini yangi otlar bilan boyitish va ulardan nutqda aniq, o‘rinli foydalanish malakasini o‘stirish;

Поиск материала «0‘zbek tili: Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan umumta’lim maktablarining 5- sinfi uchun darslik, Rafiyev A., Muhammadjonova G., Alovuddinova N., 2015» для чтения, скачивания и покупки

Найденные материалы, документы, бумажные и электронные книги и файлы:

Ниже показаны результаты поиска поисковой системы Яндекс. В результатах могут быть показаны как эта книга, так и похожие на нее по названию или автору.

Search results:

„O‘QITUVCHI“ NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYI TOSHKENT — 2015 A. RAFIYEV , G . MUHAMMADJONOVA , N . ALOVUDDINOVA Ta ’ lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan umumta ’ lim maktablarining 5 – sinfi uchun darslik O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta ’ limi vazirligi nashrga tavsiya etgan 2 – n a s h r i. 2 ISBN 978-9943-02-863- 0 © „O‘qituvchi“ NMIU, 2011 UO‘Ê: 372.881: 1(075) 811. 512. 133(075) KBÊ 81.2 O‘zb – 922 R 27 Ta q r i z c h i l a r : X. Muhiddinova — O‘zDJTU professori, p. f. d. O. Lafasov — ToshDSHI dotsenti, f. f. n . G . Eshchonova — Nizomiy. fayllar.org

Канцтовары: бумага, ручки, карандаши, тетради. Ранцы, рюкзаки, сумки. И многое другое. my-shop.ru Купить

O’zbekiston Respublikasi hududidagi barcha ixtisoslashtirilgan davlat maktablari va umumta ’ lim maktablari uchun 5 – sinf darsliklari . Выберите рубрику Abituriyentlar uchun Abituriyentlarga Aforizmlar Attestatsiya Biologiya Biznes rejalar Bola tarbiyasi Bolalar uchun Bu qiziq Dars ishlanmalar Darsliklar Darsliklar 2021 Ertaklar to’plami Fizika Foydali Foydali ma’lumotlar Go’zallik sirlari Imtihon 2022 Ingliz tili darslari Ish reja 2021 Ismlar manosi Jismoniy tarbiya Kimyo Kitoblar Mantiqiy savollar Maqollar Matematika O’qituvchilarga O’quvchilarga Olimpiada savollari Ona tili va adabiyot Ota-onalarga PISA. bilimlar.uz

Barcha fanlardan 5 -sinf o’quvchilari uchun elektron darsliklar yuklab oling pdf shaklda. O’zbekiston Respublikasi hududidagi barcha ixtisoslashtirilgan davlat maktablari va umumta ’ lim maktablari uchun 5 -sinf darsliklari . Ushbu ma’lumot Ziyouz.com portalidan olindi . testlar Referatlar Salomatlik sirlari Savol Javob Senariylar Shaxsiy rivojlanish Sherlar Sport yangiliklari Ta ’ lim yangiliklari Talabalarga Taqdimotlar Tarjimai hol Testlar Texnologiya fanidan Texnologiya yangiliklari Topishmoqlar Tush tabiri Yangiliklar Yillik ish rejalar. bilimlar.uz

Ushbu konstitutsiyaviy burch va vazifalardan kelib chiqib O’zbekistonda ta ‘ lim 7 tilga olib boriladigan bo’ldi. Noo’ zbek guruhlarda ularga o’z ona tilini o’qitish bilan birga o’ zbek tilini davlat tili sifatida o’qitish ham yo’lga qo’yilishi mamlakatimizda Asosiy qonunimiz hamda «Davlat tili to’ g ‘risidagi» Qonun talablarini bajarishda muhim dasturamal bo’lib xizmat qildi. Ta ‘ lim boshqa tillarda olib boriladigan maktablarda o’ zbek tili fanini davlat tili sifatida o’qitish, bu fandan o’quvchilarda ma’lum kompetensiyalarni shakllantirish uchun Davlat ta ‘ lim standarti va o’quv dasturlarida mazkur fanning maqsad va vazifalari belgilab olindi . cyberleninka.ru

darsliklar to`plami – har yili Jamg`arma Vasiylik kengashi tomonidan tegishli sinflar va ta ’ lim tillari bo`yicha tasdiqlanadigan ijara tizimiga kiradigan darsliklar . 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 31 maydagi PQ-362-sonli ” Umumta ’ lim maktablari o`quvchilarini darsliklar bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish borasidagi qo`shimcha chora-tadbirlar to` g `risida”gi q aroriga muvofiq, umumta ’ lim maktablarining birinchi sinf o`quvchilari uchun darsliklar har yili, 2 – 4- sinflar uchun – ikki yilda bir marta va 5 – 9- sinflar uchun – to`rt yilda bir. nrm.uz

2021-2022 o’quv yili uchun barcha fanlardan yangi 2021 maktab darsliklari yuklab oling. 1-sinflar Darslik nomi Yukab olish Mb Matematika Yuklab olish 46,2 Matematika mashq daftari Yuklab olish 29,8 Fransuz tili Yuklab olish 128 Nemis tili Yuklab olish 108 Nemis. Respublika ta‘lim markazi tomonidan 2021-2022-o’quv yili uchun tayyorlangan o’zbek tilidagi 1-sinf darsliklarining elektron variantini yuklab oling Alifbe Ona tili va o’qish savodxonligi Matematika Tabiiy fanlar Musiqa. bilimlar.uz

6 Eng avvalo, 1992 yilda mustaqil respublikamizda ta ` limni o`rni, vazifasi, huquqiy kafolatlarini belgilaydigan birinchi Ta ` lim to` g `risidagi qonun qabul qilindi. Maxsus qonun respublikamizda ta ` lim mustaqilligini ta`minlab berish, kelajakda uni milliylashtirishga, ta ` lim taraqqiyotiga to`liq bo`ladigan barcha vositalarni oradan olib tashlash bo`yicha ta ` lim boshqaruvi organlari rahbarlari uchun to`la huquqiy kafolatlar barish, ta ` limda demokratik va insonparvarlik tamoyillarini qaror toptirishi, ta ` lim bo`yicha xorijiy davlatlar bilan mustaqil tarzda hamkorlik qilish yo`llarini ochib berishi, ta ` lim muassasalari. www.myshared.ru

2021-2022 o’quv yili uchun barcha fanlardan yangi 2021 maktab darsliklari yuklab oling. 1-sinflar Darslik nomi Yukab olish Mb Matematika Yuklab olish 46,2 Matematika mashq daftari Yuklab olish 29,8 Fransuz tili Yuklab olish 128 Nemis tili Yuklab olish 108 Nemis. Respublika ta‘lim markazi tomonidan 2021-2022-o’quv yili uchun tayyorlangan o’zbek tilidagi 1-sinf darsliklarining elektron variantini yuklab oling Alifbe Ona tili va o’qish savodxonligi Matematika Tabiiy fanlar Musiqa. bilimlar.uz

2 UO‘K: 811.512.133 KBK 81.2.O‘zb R 27 Aziz o‘quvchilar! O‘ zbek tilida erkin muloqotga kirishishni o‘rganib, bilimlaringizni yanada oshirishga intilyapsiz. 9- sinfda o‘ zbek tilidan og‘zaki va yozma nutq ko‘ nikma laringizni o‘stirish maqsadida yangi nutqiy mavzular, ularni ifodalashga xizmat qiluvchi leksik va grammatik vositalarni o‘zlashtirasiz. Nutqiy mavzularni izchil va oson o‘zlashtirishingizni ko‘zda tutib, mavzularni 2 – 3 darsga ajratgan holda tavsiya etdik. Mavzu doirasida unga xos nutqiy qoliplarni aks ettirgan matn, matn yuzasidan topshiriq, dialog, mashqlar va uy vazifasini bajarasiz. fayllar.org

7. Xalq ta ’ limi vazirligi darsliklarni xarid qilishga buyurtmalarni shakllantirish uchun talabnoma shaklini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi hamda uni har bir umumta ’ lim maktabiga yetkazadi. 8. Umumta ’ lim maktablari , kelgusi o`quv yilida foydalanishga tavsiya еtilgan darsliklar va O`MQlar ro`yxati hamda ijara tizimiga kiradigan darsliklar ro`yxati asosida har yili 15 sentyabrdan kechiktirmasdan kelgusi o`quv yilida o`quvchilarni darsliklar bilan ta’minlash usulini tanlash to` g `risida ota-onalar yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslar orasida so`rovlar o`tkazadi. nrm.uz

o’ zbek adabiy tilining hamda adabiyotining boy namunalarini ko’rib o’ zbek tilidan nutqiy ko’nikmalari rivojlantirib boradi . Ya’ni lingvistik kompetensiyasi bilan birga nutqiy kompetensiyasi ham shakllantirilib fan bo’yicha zarur bilimlarni hosil qiladi. Yuqoridagi maqsad va vazifalardan kelib chiqib biz hozir ta ‘ lim rus tilida olib boriladigan maktablarda O’zbekiston Qahramoni, O’zbekiston xalq shoiri Abdulla Oripovning hayoti va ijodini o’rgatish orqali o’quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini rivojlantirishda qo’l keladigan ba’zi bir metod va usullar haqida o’z tavsiyalarimizni o’rtoqlashmoqchimiz. cyberleninka.ru

Respublika ta’lim markazi tomonidan 2021-2022-o’quv yili uchun Milliy o’quv dasturi asosida tayyorlangan 2-sinf darsliklarining elektron variantini yuklab oling. Fan: 2-sinf Ona tili va o’qish savodxonligi,1-qism Fan: 2-sinf Texnologiya Fan: 2-sinf Matematika Fan: 2-sinf Rus tili Fan: 2-sinf Tasviriy san’at Fan: 2-sinf Musiqa. Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablari uchun. bilimlar.uz

2- sinfda -yarim yillik boyicha: Ona tili va Matematikaga. 3-4- sinflarda yillik: yoki ona tiliga yoki Matematikaga beriladi. Fakultativ mashgulotlarga jurnalda alohida sahifa ajratiladi va baholanmaydi, oquvchilar qiziqishiga kora ragbatlantiriladi. Fakultativ mashgulotlarga 1- sinfda -32 soat hamda sinflarda esa- 34 soat ajratiladi. «Qisqartirilgan Yevklid» bolimida planimеrtiyaga doir bolimi 58 tarif, 7 postulat, 5 aksioma va 169 jumladan iborat; stеrеomеtriyaga doir bolimida esa 16 tarif va 86 jumla bayon etilgan. «Sonlar fani» bolimi arifmеtikaga bagishlangan bolib, u 43 tarif va 201 jumlani oz ichiga oladi. www.myshared.ru

Ona tili fanini o’qitishning bosh maqsadi yoshlarimizning ijodiy- mustaqil, o’z fikrini erkin va ta’sirli, mazmunli va mantiqli qilib yozma va og’zaki shaklda ifodalashga, o’ zbek tili qonun- qoidalarini ongli o’zlashtirishga o’rgatish, shuningdek, ularning fikr doiralarini kengaytirishga, ona yurtimizga, avlod-ajdodlarimiz qoldirgan boy ma’naviyatimizga, milliy urf-odatlarimizga mehr-muhabbat ruhida tarbiyalashga qaratilgan. Boshlang’ich ta ‘ lim bosqichida yangi tahrirdagi DTS lari asosida o’quvchilarni ona tili ta ‘ limi sohasi bo’yicha tayyorgarlik darajasiga qo’yilgan talablar standart me’zon orqali aks ettiriladi znanio.ru

2021-2022 o’quv yili uchun barcha fanlardan yangi 2021 maktab darsliklari yuklab oling . Bo’ limlar . Выберите рубрику Abituriyentlar uchun Abituriyentlarga Aforizmlar Attestatsiya Biologiya Biznes rejalar Bola tarbiyasi Bolalar uchun Bu qiziq Dars ishlanmalar Darsliklar Darsliklar 2021 Ertaklar to’plami Fizika Foydali Foydali ma’lumotlar Go’zallik sirlari Imtihon 2022 Ingliz tili darslari Ish reja 2021 Ismlar manosi Jismoniy tarbiya Kimyo Kitoblar Mantiqiy savollar Maqollar Matematika O’qituvchilarga O’quvchilarga Olimpiada savollari Ona tili va adabiyot Ota-onalarga PISA. bilimlar.uz

Barcha fanlardan ixtisoslashtirilgan davlat maktablari va umumta ’ lim maktablari uchun 8- sinf darsliklari . Выберите рубрику Abituriyentlar uchun Abituriyentlarga Aforizmlar Attestatsiya Biologiya Biznes rejalar Bola tarbiyasi Bolalar uchun Bu qiziq Dars ishlanmalar Darsliklar Darsliklar 2021 Ertaklar to’plami Fizika Foydali Foydali ma’lumotlar Go’zallik sirlari Imtihon 2022 Ingliz tili darslari Ish reja 2021 Ismlar manosi Jismoniy tarbiya Kimyo Kitoblar Mantiqiy savollar Maqollar Matematika O’qituvchilarga O’quvchilarga Olimpiada savollari Ona tili va adabiyot Ota-onalarga PISA. bilimlar.uz

« Ta ’ lim to‘ g ‘risida»gi va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘ g ‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq, umumta ’ lim fanlarini o‘qitishning uzluksizligi va izchilligini ta’minlash, zamonaviy metodologiyasini yaratish, umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta ’ limi davlat ta ’ lim standartlarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish, o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish va amaliyotga joriy. bilimlar.uz

1 2021-2022 o’quv yili uchun barcha fanlardan yangi 2021 maktab darsliklari yuklab oling . Выберите рубрику Abituriyentlar uchun Abituriyentlarga Aforizmlar Attestatsiya Biologiya Biznes rejalar Bola tarbiyasi Bolalar uchun Bu qiziq Dars ishlanmalar Darsliklar Darsliklar 2021 Ertaklar to’plami Fizika Foydali Foydali ma’lumotlar Go’zallik sirlari Imtihon 2022 Ingliz tili darslari Ish reja 2021 Ismlar manosi Jismoniy tarbiya Kimyo Kitoblar Mantiqiy savollar Maqollar Matematika O’qituvchilarga O’quvchilarga Olimpiada savollari Ona tili va adabiyot Ota-onalarga PISA. bilimlar.uz

2019-2020 o’quv yiliga mo’ljallangan elektron darsliklar . O’zbekiston Respublikasi hududidagi barcha ixtisoslashtirilgan davlat maktablari va umumta ’ lim maktablari uchun 2- sinf darsliklari . Ushbu ma’lumot ziyouz.com portalidan olindi . Yuklab olish : 2- sinf darsliklari . Agar yuklab olishda muammoga duch kelgan bo’lsangiz quyidagi havola orqali boshqa manbadan yuklab olishingiz mumkin. bilimlar.uz

O’zbekiston Respublikasi hududidagi barcha ixtisoslashtirilgan davlat maktablari va umumta ’ lim maktablari uchun 6- sinf darsliklari . Выберите рубрику Abituriyentlar uchun Abituriyentlarga Aforizmlar Attestatsiya Biologiya Biznes rejalar Bola tarbiyasi Bolalar uchun Bu qiziq Dars ishlanmalar Darsliklar Darsliklar 2021 Ertaklar to’plami Fizika Foydali Foydali ma’lumotlar Go’zallik sirlari Imtihon 2022 Ingliz tili darslari Ish reja 2021 Ismlar manosi Jismoniy tarbiya Kimyo Kitoblar Mantiqiy savollar Maqollar Matematika O’qituvchilarga O’quvchilarga Olimpiada savollari Ona tili va adabiyot Ota-onalarga PISA. bilimlar.uz

O’zbekiston Respublikasi hududidagi barcha ixtisoslashtirilgan davlat maktablari va umumta ’ lim maktablari uchun 3- sinf darsliklari . Выберите рубрику Abituriyentlar uchun Abituriyentlarga Aforizmlar Attestatsiya Biologiya Biznes rejalar Bola tarbiyasi Bolalar uchun Bu qiziq Dars ishlanmalar Darsliklar Darsliklar 2021 Ertaklar to’plami Fizika Foydali Foydali ma’lumotlar Go’zallik sirlari Imtihon 2022 Ingliz tili darslari Ish reja 2021 Ismlar manosi Jismoniy tarbiya Kimyo Kitoblar Mantiqiy savollar Maqollar Matematika O’qituvchilarga O’quvchilarga Olimpiada savollari Ona tili va adabiyot Ota-onalarga PISA. bilimlar.uz

Respublika ta’lim markazi tomonidan 2021-2022-o’quv yili uchun Milliy o’quv dasturi asosida tayyorlangan 2-sinf darsliklarining elektron variantini yuklab oling. Fan: 2-sinf Ona tili va o’qish savodxonligi,1-qism Fan: 2-sinf Texnologiya Fan: 2-sinf Matematika Fan: 2-sinf Rus tili Fan: 2-sinf Tasviriy san’at Fan: 2-sinf Musiqa. Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablari uchun. bilimlar.uz

ЛитРес – это самая большая библиотека электронных книг. Покупай, скачивай, читай и слушай лицензионные электронные книги и аудиокниги для компьютеров, телефонов и планшетов. На LitRes публикуются отзывы, рейтинги книг, рекомендации, рецензии, информация об авторах. www.litres.ru Купить

Интернет-магазин My-shop.ru – интернет магазин, где можно купить более 700 тысяч книг любого жанра, автора и тематики. Учебники по выгодным ценам с доставкой в Москве, Санкт-Петербурге и других городах России! Книги почтой с доставкой на дом и самовывозом. my-shop.ru Купить

Канцтовары. Низкие цены на любые канцтовары для детей и взрослых, для работы и учёбы. Письменные принадлежности. Карандаши, ручки, стержни, фломастеры, чернила, тушь, маркеры – любые письменные принадлежности. Бумажные канцтовары. Широкий выбор тетрадей, дневников, альбомов быстро и дёшево купить бумажные канцтовары. Ранцы, рюкзаки, сумки. Всевозможные сумки и косметички, ранцы с наполнением и без, рюкзаки со скидками и сумки для ноутбуков. Канцелярские мелочи. Ластики, ножницы, точилки, подставки и линейки, степлеры, дыроколы, корректоры, скотч и клей. my-shop.ru Купить

Лабиринт – это самый большой интернет магазин бумажных книг. Покупай и заказывай книги! Доставка почтой, курьером, через сеть пунктов самовывоза в Москве, Санкт-Петербурге и других 30 городах России. Доставляем также в другие страны СНГ и мира! На официальном сайте «Лабиринта» публикуются рейтинги книг, отзывы, рекомендации, рецензии и информация об авторах, издательствах, правообладателях, сериях книг. www.labirint.ru Купить

Интернет-магазин Читай-Город – Здесь вы можете купить книги всех жанров и направлений по самым выгодным ценам с бесплатной доставкой в Москве, Санкт-Петербурге и других городах России! www.chitai-gorod.ru Купить

На данной странице Вы можете найти лучшие результаты поиска для чтения, скачивания и покупки на интернет сайтах материалов, документов, бумажных и электронных книг и файлов похожих на материал «0‘zbek tili: Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan umumta’lim maktablarining 5- sinfi uchun darslik, Rafiyev A., Muhammadjonova G., Alovuddinova N., 2015»

Для формирования результатов поиска документов использован сервис Яндекс.XML.

Нашлось 59 млн ответов. Показаны первые 29 результата(ов).

Boshlang’ich sinf ona tili darsliklari tahlili

Saytimizdagi elektron kitoblarni 3 usulda o’qish mumkin: kitobxon mobil ilovasi, kitobxon windows dasturi yoki onlayn sayt orqali

Kitobni qanday sotib olish mumkin?

Ketma-ketlik bo‘yicha tavsiya: saytda qanday ro’yxatdan o’tish, saytdagi shaxsiy hisobni qanday to’ldirish mumkin, kerak bo’lgan kitob uchun qanday to’lovni amalga oshirish

Siz muallifmisiz?

Hurmatli mualliflar: Saytimizda asarlaringiz joylashtirilishini (yoki saytdan o‘chirilishini) istasangiz biz bilan shartnoma tuzish uchun bog‘lanishingizni so‘raymiz.

Savol-javoblar

Agar men O‘zbekistonda bo’lmasam, qanday qilib kitob sotib olishim mumkin?
Nima uchun PDF formatini yuklab ololmayman?
Internetsiz kitobni qanday o‘qish mumkin?
va boshqa savollaringizga bizning javoblarimiz.

Ona tili o‘qitish metodikasi

Ko‘rganlar, jami:
Hammuallif:
Nashr yili:
ISBN raqami:

Kitob mahsulotlarining xarakteristikalari, yetkazib berish shartlari, tashqi ko’rinishi va rangi haqidagi ma’lumotlar faqat ma’lumot uchun mo’ljallangan va joylashtirilgan paytda mavjud bo’lgan eng so’nggi ma’lumotlarga asoslanadi.

Elektron kitob
E’tibor bering “Sotib olingan kitoblar qanday o’qiladi?” bo’limi bilan tanishib chiqing!

Buyurtma berish uchun, avtorizatsiyadan o’ting

Do‘stlarizga tavsiya eting

Annotatsiya
Fikr va mulohazalar

“Boshqa hammualliflar: X.G‘ulomova, Sh.Yo‘ldosheva, Sh.Sariyev
Mazkur darslikda boshlang‘ich sinf ona tili o‘qitish metodikasi kursining maqsad va vazifalari, bo‘limlari: savod o‘rgatish metodikasi, sinfda va sinfdan tashqari o‘qish metodikasi, fonetika, gragika, grammatika, so‘z yasalishi, imlo o‘qitish metodikasi; va o‘quvchilarning bog‘lanishli nutqini o‘stirish metodikasi ta’lim oldiga qo‘yilgan zamonaviy
talablar asosida bayon qilingan. Shu bilan birga, ilmiy-nazariy ma’lumotlarni amaliyotga tatbiq etish usullari yoritib berilgan.”

E`tibor qarating!

Ushbu sahifada keltirilgan ma`lumot 2018-2019 o`quv yili qabuliga oid.
Joriy o`quv yiliga oid ma`lumotlar bilan Qabul 2019 sahifasidagi tegishli sahifada tanishishingiz mumkin.

5A111701 – Ta`lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (boshlang`ich ta`lim)

mutaxassisligi bo`yicha magistraturasiga kirish sinovlari

Pedagogika fani bo`yicha mavzular

O`zbekiston Respublikasida uzluksiz ta`lim to`g`risida umumiy ma`lumot. pedagogika fanining muammolari, pedagogika fanining maqsad va vazifalari, pedagogikaning paydo bo`lishi va rivojlanishi. Ta`lim to`g`risida umumiy tushuncha. Ta`lim jamiyatning asosiy vazifasi ekanligi. O`zbekiston Respublikasining konstitutsiyasi, ta`lim to`g`risida prezident I.Karimovning Oliy Majlisning 9-sessiyasida «Barkamol avlod O`zbekiston taraqqiyotining poydevori» mavzusida so`zlagan nutqining mazmuni. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «Ta`lim to`g`risida»gi Qonunning maqsadi. O`zbekiston Respublikasi ta`lim tizimi va turlari. Pedagogika fan sifatida. Pedagogikaning predmeti. pedagogika fani tizimi. pedagogikaning metodologik asoslari. Pedagogikaning asosiy kategoriyalari: rivojlanish, shakllanish, tarbiya, o`qitish, ta`lim, o`z-o`zini tarbiyalash, mustaqil o`qitish, o`z ustida ishlash. Ilmiy tadqiqot metodlari. pedagogik innovatsiya. Pedagogika tarixi. Pedagogikani davrlashtirish. Ibtidoiy jamoa davri. Qadimgi sharq mamlakatlari. Qadimgi Gretsiya, Rim. O`rta asrlar davri. Yangilanish davri. Yaqin o`tmish va demokratiyalash davri. O`zbekistonda Pedagogik fikrlarning rivojlanishi va maktablar tarixi. Sharq mutaffakirlari, ularning pedagogika fanining rivojiga qo`shgan hissalari. Shaxs va pedagogik jarayon. Shaxs kamolot jarayonining ob`ekti va sub`ekti sifatida. Shaxsning rivojlanish jarayoni. Inson shaxsining biologik va ijtimoiy rivojlanishining asosiy tamoyillari. Shaxs tajribasi, rivojlanish diagnostikasi. Yagona pedagogik jarayon. Yagona pedagogik jarayonning maqsadi, printsipi, mazmuni, metodi, vostasi, shakllari. Didaktika. Ta`lim mazmuni. Ta`lim jarayoni. Ta`lim metodlari. Ta`limni tashkil etish shakllari. O`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalarini tashxis etish. Ta`lim va tarbiya jarayonining mohiyati. Ta`lim va tarbiyaning asosiy funktsiyasi. Didaktika va tarbiya jarayoning asosiy kategoriyalari. Ta`lim-tarbiya jarayonida o`qituvchi va talabaning hamkorligi. Pedagogik mahorat fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, pedagogik mahorat haqida umumiy ma`lumot, bilim, ko`nikma va malakalarni puxta egallab olishga imkon yaratib beradi. Shuningdek, maktab amaliyotida va pedagogik fikr tarixida o`qituvchining mahorati masalalari, pedagogika qobiliyat, o`qituvchining kommunikativ qobiliyati, muloqot madaniyati va o`quvchining psixologik faoliyati, pedagogik texnika va uni shakllantirish usullari, darsda va tarbiya jarayonida o`qituvchi mahorati, o`qituvchi mehnatini tashkil etishning ilmiy asoslari, pedagogik tajriba orttirishi, tadqiqot metodlari; hozirgi Ta`lim muassasalarida ilg`or pedagogik g`oyalar, tajriabalarning taraqqiyoti va uni hayotga tatbiq etish yo`llari, pedagogik mahorat taraqqiyoti tarixi, mustaqil malaka oshirish va o`z-o`zini nazorat qilish o`quv- tarbiya jarayonida pedagogik muloqot mahorati, pedagogik tajriba va uni tatbiq etish, o`qituvchi faoliyatida sharqona muomala madaniyati asoslarini o`rganish, tahlil etish to`g`risida Boshlang`ich ma`lumotlar berishni nazarda tutadi. Pedagogik mahorat fani yuksak darajadagi pedagogik faoliyatning taraqqiy etishini,pedagogik texnikani egallashini, shuningdek, pedagogik shaxsi uning tajribasi, fuqaro`lik va kasbiy mavqeini o`rgatadi. «Pedagogik mahorat» fani «Pedagogika nazariyasi va tarixi», «Yosh pedagogikasi va psixologiyasi», «Tarbiyaviy ishlar metodikasi», «Pedagogik texnologiya»lar bilan birgalikda bilim va malakalar tizimini yaratadi. Pedagogik mahorat fanining maqsadi bo`lajak o`qituvchiga hozirgi zamon pedagogika sohasidagi dolzarb muammolarni, o`qituvchi shaxsi va kasbi haqidagi bilim va malakalarni hamda har bir tarixiy bosqichda ta`lim – tarbiya tizimi, ijtimoiy-pedagogik fikrlar, ta`lim-tarbiya mazmuniga ijodiy munosabatda bo`lishini o`rgatadi. Pedagogik mahorat fanining predmeti – «ta`lim to`g`risida» gi qonun va «kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablaridan kelib chiqib, o`z sohasini mukammal egallagan, bilimdon, axloqan pok, ma`nan etuk, jismonan sog`lom bo`lgan pedagoglarni tarbiyalashdir. Pedagogik mahorat fanining vazifalari – o`qituvchi mahoratiga doir dolzarb muammolar va bu borada olib borilishi zarur bo`lgan tadqiqot va izlanishlar, o`qituvchining kasbdoshlari, ota-onalar va o`qituvchilar bilan aloqa munosabatlarning yo`nalishini, usullarini hamda o`qituvchi faoliyatida kasb mahoratining o`rni, mohiyati o`qituvchining muomila madaniyati, o`qituvchi ishidagi texnika pedagogik g`oya, ta`limotlarni o`rganadi. O`qituvchi va tarbiyachi shaxsi. Tarbiyaning maqsadi, vazifasi, printsiplari, qoidalari, mazmuni. Ta`lim va tarbiya metodlari. Ta`lim va tarbiya metodlari tasnifi. Ta`lim va tarbiyaning interfaol metodlari. Ta`lim va tarbiyani tashkil etish shakllari. Ta`lim va tarbiya vositalari. Ta`limda sinf-dars tizimining xususiyatlari. Zamonaviy darsga qo`yiladigan talablar. Darsning tiplari, strukturasi. Tarbiyaviy ishlariing turlari. An`anaviy Ta`lim, an`anaviy dars, noan`anaviy zamonaviy ta`lim va dars. Tarbiyaviy ishlarni taqqoslash harakteristikasi. Oila pedagogikasining predmeti, maqsad va vazifalari. Oila va uning turlari. Zamonaviy oilalar rivojlanishining o`ziga xos xususiyatlari. Ta`lim muassasalarining oila bilan hamkorligining metod, shakl va vositalari. Pedagogik texnologiya tushunchasi, o`quv jarayoni, Ta`lim muassasalarida o`quv jarayonini tashkil etishning yangi metod va formalariga qo`yiladigan zamonaviy talablar. O`zbekiston Respublikasida Ta`limning rivojlanishi va kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Ta`lim jarayonida O`quvchi shaxsi, shaxsning sifat tizimi. O`qitish jarayonida bilim olish, malaka va ko`nikma hosil qilish. Innovatsion faoliyat tizimi va pedagogning innovatsion faoliyatiga mos bilim, ko`nikma va malaka shakllantirishdir. Pedagogik kengash Ta`lim muassasasini jamoa bo`lib boshqarishning oliy o`rgani. Ta`lim muassasasi pedagogik jamoasi va uning faoliyati. O`qituvchilarning malakasini oshirish. Ta`lim muassasini ichki nazorati: funktsiyasi, printsiplari, shakl va metodlari. Ta`lim muassasasi rahbariyati va uning faoliyati. Metod birlashmalar, o`quv-metodik kengashlar va ularning faoliyati. Ta`lim tizimi menejmenti. Boshqaruvning ilmiy asoslari. Boshqaruv odobi. Menedjer modeli. Pedagogik faoliyatda psixologiyaning ahamiyati. Faoliyat va motivlar. Faoliyatning asosiy turlari. Motivasiya sohasilari. SHaxsi eksperimental tadqiq qilish metodlari. Pedagogik jarayonni boshqarish. Ta`lim va aqliy taraqqiyot. Pedagogik qobiliyat va uning turlari. O`qituvchi shaxsiga qo`yiladigan talablar. Ilmiy tadqiqot ob`ektlari va metodlari. Ta`limni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish, uning uzviyligi, uzluksizligi. O`tmish va zamonaviy pedagogikaning asosiy yo`nalishlari. Ilg`or pedagogik qarashlar. Jahon ta`lim tizimi. Pedagogik jarayondagi integratsiyalar. O`zbekiston Respublikasining ta`lim sohasidagi siyosati, kadrlar tayyorlash milliy modeli. Ta`lim va tarbiyaning o`ziga xos xususiyatlari, birligi, differensiyasi, yagona pedagogic jarayon. Ta`lim nazariyasi (didaktika)ning asosiy komponentlari: konsepsiyalari, paradigmalari. Ta`lim prinsiplari. Talim metodlari, texnologiyalari. Ta`lim turlari va bosqichlari. Jamoada, oiladagi tarbiya hamda o`z-o`zini tarbiyalashning o`ziga xos xususiyatlari. Ta`limni boshqarish shakllari. O`quv-me`yoriy hujjatlar. Pedagog kasbining o`ziga xos xususiyatlari. Pedagogning kommunikativ qobiliyati, uning vositalari. Ilmiy va ilmiy-texnik faoliyatni rag`batlantirish, ilmiy-tadqiqotchilik kompetentligi, ilmiy manbaalarni tahlil qilish metodlari: ilmiy bilish metodlari; induksiya, deduksiya, analogiya; pedagogik kompetentlik, ya`ni ta`lim-tarbiya jarayonida qo`llaniladigan o`qitish shakllari, metodlari hamda vositalari; ta`lim mazmuni, metodlari, vositalari va shakllarining uzviyligini ta`minlashni bilish, mashg`ulot olib boriladigan fanning maqsadi, vazifalari, predmeti va ob`ekti, fanning ishlab chiqarishdagi o`rni va ahamiyati; fan taraqqiyotining axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga bog`liqligi; foydalaniladigan asosiy darsliklar, o`quv qo`llanmalar va elektron adabiyotlar; fan mazmunini ishlab chiqishda o`quv rejasidagi boshqa fanlar bilan gorizontal va vertikal uzviylikning ta`minlanishini baholash; fanning istiqboldagi taraqqiy etishi muammolari va ularning yechimlari haqida bilim va layoqatga egalik.

Ona tili o`qitish metodikasi fani bo`yicha mavzular

Boshlang`ich sinflarda ona tili o`qitish mеtodikasining prеdmеti va vazifalari. Ona tili mеtodikasining o`rganish prеdmеti ta`lim bеrish sharoitida ona tilini egallash jarayonidir. Mеtodikaning ta`lim bеrish bilan bir vaqtda o`quvchilarni tarbiyalashga ular nutqi, tafakkurini o`stirishga, ularni shaxs sifatida rivojlantirishga oid talablarni hisobga olish. Boshlang`ich sinflarda ona tili o`qitish mеtodikasining nimani o`quvchi kеrak, qanday o`qitish kеrak, nеga shunday o`qitish kеrak, boshqacha emas savollariga javob tayyorlab bеrish. Maktab ta`lim tizimida va hayotda ona tilining tutgan o`rni. Boshlang`ich sinflarda ona tili o`qitishda izchillikka va istiqbolga rioya qilishning zaruriyligi. Boshlang`ich sinflarda ona tilidan bеriladigan bilimlar mazmuni va mashg`ulot turlari. Boshlang`ich sinflar ona tili dasturini tuzilish prinsiplari. Dastur bo`limlari, ularning umumiy va o`ziga xos tomonlari. Har bir bo`lim yuzasidan o`zlashtirilishi zarur bo`lgan bilim, ko`nikma va malakalar hajmi. Boshlang`ich sinflarga ona tili o`qitish mеtodikasining ilmiy asoslari va uning boshqa fanlar orasida tutgan o`rni. Mеtodikaning dunyoni bilish nazariyasi bilan til haqidagi fan, pеdagogika, ruhshunoslik (psixologiya), psixolingvistika, logika, adabiyotshunoslik fanlari bilan bog`liqligi.

Ona tili o`qitish prinsiplari

Ona tili o`qitish mеtodikasining tamoyillarini ishlab chiqishda boshqa fanlarning ko`rsatmalariga asoslanish. Til matеriyasiga e`tibor bеrish tamoyili, tilning ichki bog`liqligi, tilga sеzgirlikni tarbiyalash,tilning ifodaliligiga e`tibor bеrish, og`zaki nutqning yozma nutqdan oldin shakllantirish tamoyili.

Ona tili o`qitish mеtodikasining tеkshirish usullari

Nazariy tеkshirish usullari: hodisaning mеtodik asosini, bog`lik fanlarni o`rganish: “masala tarixi” ni o`rganib, uni hozirgi vazifalar nuqtai nazaridan baholash: yaqin fanlar tеkshirish usullarini o`rganish: tajriba asosida olingan matеriallarni tahlil qilish va amaliy tavsiyanomalarni shakllantirish. Empirik (tajribaga asoslangan) tеkshirish usullari: ilg`or o`qituvchi lar ish tajribasini o`rganish: o`qitish jarayonini maqsadga muvofiq kuzatish: mеtodika taraqqiyotida kеng tarqalgan ekspеrimеnt usuli, uning oldingilardan farqi, vazifalari. Tadqiqot bosqichlari. Boshlang`ich sinflarda ona tili o`qitish sohasidagi mеtodik mеroslarning qisqacha tavsifnomasi.

Savod o`rgatish mеtodikasi

Savod o`rgatish mеtodikasining maqsad va vazifalari

O`qish va yozish nutqiy faoliyat turidir. Maktabda endigina o`qishni boshlagan bola va savodli kishining o`qish va yozuv jarayonida psixo-fiziologik tahlil. O`zbеk tilining tovush tuzilishi va grafikasi, ularning o`zaro bog`liqligi.

Savod o`rgatishda hozirgi zamon analiz-sintеz tovush mеtodi

Savod o`rgatishda hozirgi zamon analiz-sintеz tovush mеtodikasining an`anaviy (odat bo`lib qolgan) prinsiplari tarbiyalovchi va o`stiruvchi xususiyati, o`quvchilarning jonli nutqiga asoslanish, mеtod asosiga tovush olinishi o`qishbirligi bo`lgan ekani; tashkiliy tomondan tayyorlov va asosiy davrga bo`linishi va nisbatan yaqindan shakllagan yoki tashkil topish jarayonida bo`lgan prinsiplari. Savod o`rgatish jarayonida o`quvchilarga diffеrеnsial va individual yondashish; grammatika va imloga oid boshlang`ich tushunchalarni nazariyasiz amaliy bеrib borish; so`zni bo`g`in-tovush tomonidan tahlil; tushunchaning nusxasini chizish. Modеllashtirish elеmеntini kiruvchi; (o`quvchilarni tarbiyalash).

Savod o`rgatish darslarining tarbiyaviy vazifalari

Bolalarning savod o`rgatishga tayyorgarligini o`rganish. Savod o`rgatish jarayoni. Savod o`rgatishda tayyorlov davri, bu bosqichdagi o`qish va yozuv darslarining mavzulari hamda ish turlari.

Savod o`rgatishda asosiy davr (alifbе davri)

Asosiy davrning vazifalari. Yangi matеrial o`rganiladigan mustahkamlanadigan o`qish darslari va unda foydalanadigan ish turlari. Savod o`rgatish jarayonida tovushlar va harflarni o`rganish tartibiga “Alifbo” qurilishining bog`liqligi. Savod o`rgatishda diffеrеnsial va individual yondashish.

Asosiy davrning yakunlovchi qismi, uning vazifalari

Savod o`rgatish davrida o`quv mashg`ulotlarining asosiy turlari: tovush ustida ishlash; tovushlar artikulyatsiyasi, diksiya ustida ishlash. Savod o`rgatish jarayonida o`quvchilarlar nutqini o`stirish; lug`at ustida ishlash. Savod o`rgatish davrida grammatika, imlodan dastlabki amaliy bilimlar. Oz komponеntli maktablarda darslarni tashkil etishning o`ziga xos xususiyatlari.

Savod o`rgatish davrida boshlang`ich yozuvga o`rgatish

Yozuvga o`rgatish mazmuni va vazifalari; yozuv malakasini shakllantirish bosqichlari. Hozirgi yozuv shriftiga (harfiga) tavsifnoma. Yozuvga o`rgatish bilan bog`liq holda husnixat malakasini shakllantirish usullari. Yozuvga o`rgatishning tashkiliy va gigеnik shartlari. harfni yozishga o`rgatish yo`llari. O`quvchilarda uchraydigan tipik grafik xatolar. Yozuvga o`rgatish jarayonida asosiy imloviy elеmеntlar. Yozuv darslarida o`quvchilar nutqini o`stirish. Savod o`rgatish davrida va yozuv darslari, ularga qo`yiladigan talablar. O`qish va yozuv darslarining turlari, o`qish va yozuv darslari tizimi. Savod o`rgatish sohasida yangi ilmiy tadqiqot ishlari. Savod o`rgatish muammolari va istiqboli. Savod o`rgatishga bolalarni oilada va bog`chada tayyorlash.

Sinfda o`qish mеtodikasi

Sinfda o`qish darslarining ta`limiy-tarbiyaviy ahamiyati va vazifalari. Boshlang`ich sinflarda o`qishga o`rgatish vazifalari va faol kitobxonlarni shakllantirish. O`qish darslarining tarbiyalovchi imkoniyatlari. O`qish malakasi haqida tushuncha. O`qish malakalarining sifatlari: to`g`ri, tеz (mе`yorida tеzlikda)

O`qish malakalarining sifatlari ongli, ifodali o`qish

O`qish malakalarini shakllantirish jarayonini takomillashtirish yo`llari. O`qishda yo`l qo`yiladigan xato turlari va ularni yo`qotish yo`llari.

Ifodali o`qish mеtodikasining asoslari

Nutq tеxnikasi: nafas olish, ovoz diksiya. Nutq logikasi: pauza, urg`u ohang, intonatsiya. Adabiy asarni tahlil qilish va ifodali o`qishga tayyorlash usullari. O`qituvchining namunali ifodali o`qishi; yozib olingan ifodali o`qishni o`qishi; o`quvchining o`qishini tahlil qilish; ifodali o`qishga oldindan tayyorlash, qanday o`qish kеrakligini og`zaki tushuntirish. Ifodali o`qish musobaqasini o`tkazishish.

Boshlang`ich sinflarda badiiy asarni tahlil qilish

Badiiy asarni tahlil qilishni adabiy asoslari. Kichik yoshdagi o`quvchilarning badiiy idrok etishdagi psixologik xususiyatlari.

Boshlang`ich sinflarda badiiy asar ustida ishlash jarayoni

Badiiy asar ustida ishlashning asosiy bosqichlari (birinchi sintеz, analiz, ikkinchi sintеz bosqichi). Badiiy asarni o`qishga tayyorgarlik. Tayyorgarlik ishlarining vazifalari va didaktik shakllari. Asar mazmuni bilan birinchi tanishtirish (birinchi sintеz). Asar mazmunini uning xususiyatlari bilan birgalikda tahlil qilish. Tahlil jarayonida matn ustida ishlash turlari: tanlab o`qish(matnni bеrilgan topshiriqqa mos qismini o`qish) savolga o`z so`zi bilan javob bеrish, matnni tasvirlash. Asar rеjasini tuzish. Rеja tuzishga tayyorlash mashqlari: bеrilgan sarlavqalardan kichik matn mazmuniga mosini tanlash; matnning o`qituvchi bеrgan savolga javob bo`ladigan qismini tanlab o`qish. Har xil janrdagi asarlarni o`qish usuliyatining o`ziga xos xususiyatlari. Ertakni o`qish mеtodikasi. Ertakni o`qishning pеdagogik qimmati. O`quvchilarni ertak janri bilan tanishtirish. hayvonlar haqidagi ertaklar. Sеhrli ertaklar. O`quvchilarni ertakni o`qishga tayyorlash. Hikoya janridan asarni o`qish mеtodikasi Shе`riy nutqning xususiyatlari. Shе`riy tahlil qilish uslubiyoti. Shе`rni o`qish darsida, asosiy ish turi ifodali o`qish ekani. Lirik shе`rni o`qishga tayyorlash. Masal janridagi asarlarni o`qish mеtodikasi. Ilmiy-ommabop asarlarni o`qish mеtodikasi. Topishmoq, tеz aytish, maqol janridagi asarlarni o`qish mеtodikasi. Doston janridagi asarlarni o`qish mеtodikasi

Sinfdan tashqari o`qish mеtodikasi

Bolalarni mustaqil o`qishi haqida tushuncha, uning vazifalari. To`g`ri kitobxonlik faoliyatini shakllantirish tizimiga tavsifnoma. Boshlang`ich maktabda kitobxon o`quvchilarni shakllantirish bosqichlari. O`quv matеriallari va o`qitish mеtodlariga qisqacha tavsifnoma. Kichik yoshdagi o`quvchilarda kitobxonlik mustaqilligini shakllantiradigan mashg`ulot va darslar qurilishini asosiy turlari.

Fonеtika, grammatika, so`z yasalishi va orfografiyani o`rgatish mеtodikasi

Kichik yoshdagi o`quvchilarda ilmiy dunyoqarash elеmеntlarini shakllantirishda ona tilini o`rgatishning ahamiyati. Ona tilini o`rgatishning lingvistik asoslari Boshlang`ich ta`limda ona tilini o`rgatish mazmuniga tavsifnoma. Fonеtika va grafika asoslarini o`rgatish usuliyati. Kichik yoshdagi o`quvchilarning ona tilini o`zlashtirishida fonеtika bilimining ahamiyati. O`quvchilarda so`zning tovush va harf tarkibi haqidagi boshlang`ich tasavvurini shakllantirish. Tovushlar va harflar, unli va undosh, jarangli va jarangsiz undosh tovushlar, ularning yozuvda ifodalanishi. Bo`g`in, bo`g`in ko`chirish qoidalari bilan tanishtirish, ularni amaliy o`zlashtirish ustida ishlash. O`quvchilarda grammatika va so`z yasalishiga oid tushunchalarni shakllantirishning mеtodik asoslari. Grammatik tushunchaning mohiyati va uni kichik yoshdagi o`quvchilar o`zlashtirishidagi qiyinchiliklar. Tushunchani o`zlashtirish ustida ishlash jarayoni, uning shartli ravishda to`rt bosqichga bo`linishi. Birinchi tushunchaning muhim bеlgilarini ajratish maqsadida til matеrialini analiz qilish. Ikkinchi bosqich tushuncha bеlgilarini umumlashtirish, atama bеrish. Uchinchi bosqich tushuncha ta`rifini ifodalash, bеlgilar mohiyatini va ular orasidagi bog`lanishni aniqlash. To`rtinchi bosqich-yangi til matеriali asosida o`rganilayotgan tushunchani aniqlash. Kichik yoshdagi o`quvchilar tushunchasi o`zlashtirilgani ta`minlaydigan mеtodik shartlar; o`quvchilar aqliy faoliyatining aktivligi; o`quvchilarda so`z va gapga lingvistik munosabatini o`stirish ustida maqsadga yo`naltirilgan ishlar; yangi tushunchani ilgari o`rganilgan tushunchalar tizimga kiruvchi; ayrim til katеgoriyalari bog`lanishining mohiyati yangi til katеgoriyasini o`rganish jarayonida ochiladi; tushunchani ko`rsatmali o`rganish. Grammatik va so`z yasalishiga oid mashqlar, ularning turlari. Tushunchani o`zlashtirishning turli bosqichlarida grammatik mashqlarni tadbiql etish usuliyati. So`zni va gapni tahlil qilish, uning turlari va tilni o`rganish jarayonida undan foydalanish.

Boshlang`ich sinflarda so`zning morfеmik tarkibini o`rganish usuliyati. So`zning morfеmik tizimini o`rganish tizimi

O`zak va qo`shimcha ustida ishlashning mazmuni va metodikasi. So`z turkumlarini o`rganish bilan bog`liq holda so`zning tarkibi ustida ishlash. So`z turkumlarini o`qitish mеtodikasi Otni o`rgatish tizimi. Otning lеksik va grammatik ma`nosi ustida ishlash. Otlarda son haqida tushunchani o`rganish usuliyati. Otlarning egalik qo`shimchalari bilan o`zgarishini o`rganish. Otlarning kеlishik qo`shimchalari bilan o`zgarishini o`rgatish. Boshlang`ich sinflarda sifatni o`rganish tizimi. Mavzuni o`rganishning vazifalari. Sifatni o`rganish jarayonida lеksik-stilistik ishlar. Boshlang`ich sinflarda sonni o`rganish tizimi. Mavzuni o`rganishning vazifalari. Olmosh, kishilik olmoshlarini o`rganish usluyati. Boshlang`ich sinflarda fе`lni o`rganish tizimi. Fе`lni o`rganishniig vazifalari. Fе`lni o`rganishda izchillik. Bo`lishli va bo`lishsiz fе`llarni o`rganish Fе`llarda zamon mavzusini o`rganish Fе`llarda shaxs-son qo`shimchalari Fе`lni o`rganish jarayonida o`quvchilar nutqini o`stirish.

Boshlang`ich sinflarda sintaksis va punktuatsiya elеmеntlarini o`rganish

Matеriallarni sinflarga joylashtirish tizimi. O`quvchilarda asosiy sintaktik tushunchalarni shakllantirishning shart-sharoitlari. Kichik yoshdagi o`quvchilarni punktuatsiya bilan tanishtirish.

Orfografiyani o`rganish uslubiyoti

To`g`ri yozishni o`rgatishda grammatik va antigrammatik yo`nalishlar. Orfografik malakaning psixologik tabiati. Imlo qoidasi ustida ishlash usullari. Imloviy mashqlar grammatik-imloviy tahlil, ko`chirib yozuv, diktant va uning turlari, lеksik-gramatik tahlil, bayon. Mashqni tanlash mе`yori. Imlo malakalarini shakllantirishning muhim shartlari.

Ona tilidan bilim, ko`nikma va malakalarni tеkshirish

To`rt yillik boshlang`ich ta`lim “Ona tili” darslariga tavsifnoma. Ona tili darslari. Darsga umumiy tavsifnoma. Ona tili darslarining turlari va qurilishi.

O`quvchilar nutqini o`stirish mеtodikasi

Kichik yoshdagi o`quchilar nutqini o`stirish yo`llari va vazifalari. Nutq va uni o`stirish tushunchasi. Nutq o`stirish ona tili o`quvchining vazifasidir. O`quvchilar nutqiga qo`yilgan talablar. Nutq o`quvchilar tafakkurini o`stirishda muhim vosita. O`quvchilar nutqini o`stirishning ona tilidan mashg`ulotlarning boshqa turlari bilan o`zaro bog`liqligi.

Lug`at ustida ishlash

Lеksikologiya – lug`at ustida ishlash mеtodikasining lingvistik asosi. Maktabda lug`at ustida ishlashning asosiy yo`nalishlari. Lug`atni boyitish: o`quvchilar lug`atiga aniqlik kiritish; nutqiy sharoit va uning lug`atni boyitishdagi roli. So`z ma`nosini tushuntirish usullari. Sinonim va antonim, ko`p ma`noli so`zlar ustida ishlash. O`qish, badiiy asarni qaytahikoyalash, matеrialni o`rganish, bayon va inshoga tayyorlanish bilan bog`liqholda o`quvchilar lug`atini faollashtirish yo`llari. O`quvchilar nutqini o`stirish tizimida sintaktik ishlar. O`quvchilar egallaydigan sintaktik ko`nikmaning darajasi. Boshlang`ich sinflarda so`z birikmasi va nutq ustida ishlash. Gap ustida ishlash mashqlarining turlari.

Bog`lanishli nutq va uni o`stirish vazifalari

Bog`lanishli nutq haqida umumiy tushuncha. Bog`lanishli nutqdan mashq turlari. Bog`lanishli nutqqa oid aniq ko`nikmalar. Matn turlari.

Bog`lanishli nutq. Og`zaki qayta hikoya qilish va yozma bayon

Namunaviy matnni qaytahikoyalash va bayon yozishga qo`yilgan talablar. Qayta hikoyalash va bayonning turlari. Namunaviy matnga yaqin yoki uni to`liq qayta hikoyalash va bayon: tanlab qayta hikoyalash: qishartirib qayta hikoyalash va bayon: ijodiy qayta hikoyalash va bayon.

Bog`lanishli nutq. Og`zaki hikoya va yozma insho

Insho-o`quvchilar bilimi, tafakkuri, tasavvurini ifodalash shakli, ular tildan egallagan barcha ko`nikmalarni mustaqil tadbiql etish vositasi. Og`zaki va yozma insho turlari. O`quvchilarni tarbiyalashda inshoning ahamiyati. Insho mavzusi, uni yoruvchi; matеrial yig`ish, uni sistеmaga solish, rеja tuzish va inshoga tayyorlash: inshoni yozishda rеjadan foydalanish ko`nikmasi, insho matnini til tomondan tayyorlash: inshoni yozish va takomillashtirish ustida ishlash. O`quvchilar inshosini tahlil qilish va undan kеyingi ishlar.

Nutqiy xatolar va ularni bartaraf etish yo`llari

O`quvchilar yo`l qo`yadigan nutqiy xatolarning asosiy turlari, ularni to`g`rilash va oldini olish yo`llari.

Ona tilidan sinfdan tashqari ishlar

Sinfdan tashhari ishlarning shakllari va vazifalari. Kuni uzaytirilgan guruhlarni ish turlari.

Matematika o`qitish metodikasi fani bo`yicha mavzular

Boshlang`ich sinfda matematika o`qitish metodikasining umumiy masalalari. Boshlang`ich sinfda matematika o`qitish metodikasi fanining vazifalari.Boshlang`ich sinfda matematika o`qitish metodikasining fan sifatida o`z oldiga qo`ygan vazifalari. o`qitishning metodik sistemasi (tizimi) va uning turlari (1-5ta). Metodika fanining boshqa ijtimoiy va aniq fanlar bilan bog`liqligi. Pedagogika fanining boshqa bo`limlari hamda yoshlar psixologiyasiga, Boshlang`ich sinf metodikasiga bog`liqligi. Metodika fanlarining ilmiy-tadqiqot metodi (kuzatish, eksperiment va boshqalar). Ularning ilmiy-izlanishda qo`llanilishi. Boshlang`ich matematika kursi-o`quv fani sifatida. Uning mazmuni va uzviyligi. Boshlang`ich sinfda matematika o`qitishning tarbiyaviy, ta`limiy va rivojlantiruvchi maqsadi. Boshlang`ich sinfda matematika kursi tuzilishining o`ziga xos xususiyatlari, uning mazmuni. Nomanfiy butun sonlar arifmetikasi, miqdorlar va ularni o`lchov birliklari, algebraik va geometrik materiallar, kasr haqida ma`lumot, arifmetik masalalar. Bu materiallarni maktab matematika kursidagi o`rni. Barcha materiallarni o`rganishdagi uzviylik. Matematik tushunchalar haqida tasavvur hosil qilishda nazariy ma`lumotlarning o`rni. Ko`nikma va malaka hosil qilishda kursning amaliy yo`nalishi. Kichik yoshdagi bolalarning bog`chadagi matematik tayyorgarligi. Boshlang`ich sinf matematikasi va matematika o`qitishning kelgusi bosqichi orasidagi uzviylik. O`quvchilarning o`quv yili oxiridagi bilim, ko`nikma hamda malakalariga qo`yilgan dastur talablari asosida har bir bosqich uchun mo`ljallangan dastur tahlili. Boshlang`ich sinfda matematika o`qitish metodi. Metod tushunchasi. Uning turlari va tasnifi. O`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodi va ular orasidagi bog`liqlik. O`quvchilarning mustaqil ishlari – o`qitish metodi sifatida. O`qitishni tashkil qilishda didaktik o`yin metodidan foydalanish. O`qitish metodining o`qitish maqsadi, mazmuni, sohalariga bog`liqligi bolalarning yosh xususiyatlariga qarab aniqlanadi. O`qitish samaradorligini oshirishda qo`llaniladigan metodlar. o`quvchilar faoliyat darajasini, o`zlashtirish samarasini aniqlash metodlari. Dasturlashtirilgan ta`lim. O`quvchilarning faollik darajasiga ko`ra qo`llaniladigan metodlar. Matematika darsida yozma ishlar va ularni tashkil qilish, o`quvchining daftar yurtishini tekshirish metodlari. Boshlang`ich sinfda matematika o`qitishni tashkil qilish shakllari. Boshlang`ich sinfda matematika darsining tuzilishi va dars tizimi. Hozirgi zamon talabiga mos dars. Darsda o`qitishning samaradorligini oshirish metodi qo`llanishi. Darsda didaktik o`yin elementlaridan foydalanish. o`qituvchining darsga tayyorligi. Mavzu mazmuniga mos o`qitish metodi, vositalarini tanlab o`qitishning tashkiliy shakl yakka, guruhlarga bo`lib, ommaviylarini, o`qitishning tarbiyaviy, ta`limiy hamda dars ishlanmasini tuzish. Problemali muammoli dars va uni tashkil qilish usullari. Ta`limning darsdan tashqari yordamchi shakllari: o`zlashtirmovchi o`quvchilar bilan ishlash; o`quvchilar uy vazifalari, uni tashkil qilishga qo`yilgan talablar; uning tekshirish metodlari; darsdan tashqari mashg`ulot turlari, o`quvchining bilim saviyasini kengaytirish, fanga bo`lgan qiziqishini orttirishdagi o`rni. Iqtidorli o`quvchilar bilan ishlash. Iqtidorli sinflar, litsey, gimnaziyalarining Boshlang`ich sinfida matematika darslarini tashkil qilish. Boshlang`ich sinf matematika darslarida didaktik tamoyillar: imiylik, ko`rsatmalilik, onglilik, faollik, puxta o`zlashtirish, sistemalilik, ketma-ketlik tamoyillari. Matematikadan dars jarayonini yoritish uchun qo`llaniladigan o`quv vositalari va ularning vazifalari. O`quvchi va o`qituvchi uchun o`quv vositalar majmuasi, ularning xususiyatlari va foydalanish metodi, unga qo`yilgan talablar. Matematikadan Boshlang`ich sinflar uchun darsliklar, ularning mazmuni va tuzilishi. Turli qo`llanmalar va ulardan foydalanish. Turli vositalardan foydalanish va qo`lda yasaladigan ko`rgazmali ko`rsatmalar. Mikrokalkulyatorlar.Ularning tuzilishi va foydalanish metodikasi. Oz komplektli maktablarda matematika o`qitish xususiyatlari. Oz komplektli maktablarda matematika o`qitishni tashkil qilishning o`ziga xos xususiyatlari. Matematika darsi. Uning dars jadvalidagi o`rni, boshqa darslar bilan aloqasi. O`quvchilarning mustaqil ishlari va ularni tashkil qilish xususiyatlari. Mustaqil ishni tashkil qilish uchun dars ishlanmasi va mashqlar to`plamini tuzish. Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitishning xususiy masalalari. Boshlang`ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o`rgatish metodikasi. O`quvchilarni maktabgacha bo`lgan davrda matematik tayyorgarliki darajasini aniqlash va ularni tartibga solish. Nomerlashga o`rgatishga tayyorgarlik. Son va sanoq tushunchasini shakllantirish, bosqichlari. Unli sanoq sistemasi xususiyatlari va uning nomerlashga asos qilib olinishi. Kontsentrlar bo`yicha nomerlashga o`rgatish metodi. Darsni tashkil qilish, ko`rgazmalilik hamda didaktik materiallardan foydalanish. Nomerlashga o`rgatishda matematik diktantning ro`li. Asosiy miqdorlar va ularni o`lchov birliklarini o`rgatish metodikasi. Boshlang`ich sinflarda o`rganiladigan asosiy miqdorlar: uzunlik, massa, narx, baho, masofa, vaqt, tezlik . har bir miqdorni o`lchash, o`lchov birliklarining turlari va orasidagi bog`liklar, amallar bajarishga o`rgatish metodikasi. Proportsional bog`langan miqdorlarni o`rgatish ( masalalar echish namunasida: masalan narx, baho, miqdor soni va boshqalar ) Bularni shakllantirishda qo`llaniladigan vositalar, o`yin mashg`ulotlari tayyorlash. Nomanfiy sonlar ustida arifmetik amallarni o`rgatish metodikasi. Arifmetik amallarni o`rgatishning umumiy masalalari. Qo`shish va ayirish, Ko`paytrish va bo`lish amali ma`nosini ochib berish va uni bosqichlab kontsentrlarda bajarilishini o`rgatish. Amal xossalari, komponentlari ular orasidagi bog`lanish bilan tanishtirish. Arifmetik amal bajarilishi to`g`riligini tekshirish usullari. Hisoblash malakalarini hosil qilish. Qo`shish va ko`paytirish jadvallari ularga mos ayirish va bo`lish hollarini o`rgatish. Og`zaki hisob usullarni o`rgatish.Yozma hisoblash algoritmini o`rgatish. Hisoblash natijasini mikrokalkulyatorlar yordamida tekshirish. Hisoblash malakalarini tekshirish uchun yozma ishlar to`plamini tuzish. Hisoblashda o`quvchilar yo`l qo`yishi mumkin bo`lgan xatolarni aniqlash va uni bartaraf qilish yo`llarini izlash. Og`zaki va yozma hisoblashga doir didaktik o`yinlar topplamini tuzish, o`yin mashg`ulotlarini tashkil qilish. Algebraik materiallarni o`rgatish metodikasi. Son va ifoda tushunchasi. Ifoda va sonli ifoda. O`zgaruvchi qatnashgan ifoda. Ifoda va munosabat belgilari. Tenglik, tengsizlik. Sonli tenglik va tengsizlik uni echishga o`rgatish usullari metodikasi. Tenglama va uni echishga o`rgatish usullari. Turli bog`lanishlar va ularning berilish metodlari. Geometrik materiallarni o`rganish metodikasi. Figura (nuqta, kesma, Ko`pburchak) tushunchasi haqida tasavvurni shakllantirish va ularni chizish, ayrim xossalari bilan tanishtirish metodikasi. Sodda geometrik yasash ishlari bilan tanishtirish, fazoviy tasavvurlarni rivojlantirish. Figuralarni farqlay olish, qismlarga bo`lish, qismlardan figuralar hosil qilishga, Ko`pburchaklar perimetri hamda yuzasini hisoblashga, perimetr va yuza o`lchov birliklari va ular orasidagi bog`lanishga doir masalalar echish. Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi. Butunning ulushi. Butunning ulushini topish. Ulushga ko`ra butunni topish. Kasr tushunchasining ma`nosi, uning elementlari. Maxraji 10 dan oshmagan kasrlarni taqqoslashning amaliy yo`nalishi. Maxrajlari bir xil bo`lgan kasrlarni qo`shish va ayirishning ma`nosi. Sonning kasr qismi va kasrga ko`ra sonni topishga doir masalalar echish. Arifmetik masalalar echishga o`rgatish metodikasi. Masala va uning elementlari. Masalaning matematik tushunchalarning ma`nosini ochib berishdagi o`rni. Masala tuzish va uni echish. Sodda va murakkab masalalar. Masala echishga o`rgatish bosqichlari va uning mantiqiy asosi. Masalalar turlari va ular ustida ijodiy ishlash. Kontsentrlar bopyicha masalalar echish ustida ishlash. Masala echishga o`rgatishning umumiy usullari ustida ishlash. Turli mavzuda masala echayotganda o`quvchilar yo`l qo`yiladigan xatolar va ular ustida ishlash metodi. Muammoli masalalar turi va echishga o`rgatish metodi. Tafakkurni, mantiqiy fikrlashni rivojlantiruvchi, hayotiy mazmunga ega bo`lgan she`riy topishmoq tarzidagi masala ustida ishlash (tuzish va echish). Masala ustida ijodiy ishlashga o`rgatish. Iqtisodiy masalalarga doir hisoblashga oid sodda masalalar. Matematika o`qitish metodikasining taraopqiyoti tarixi hamda uning kelajakda takomillashuvi va rivojlanish yo`llari. Matematika o`qitish metodikasining paydo bo`lishi, taraqqiyot bosqichlari asoschilari. Hozirgi zamonda bu fan taraopqiyoti yo`nalishlari va davr talabi. Fanning istiqboli. Boshlang`ich sinflarda matematika fanini o`qitishning taxminiy mazmuni va pedagogik texnologiyasi.

Mehnat o`qitish metodikasi fani bo`yicha mavzular

Boshlang`ich sinf mehnat va uni o`qitish metodikasi darslarining talabalar egallashi kerak bo`lgan nazariy bilimlar mavzusida va e`tiborga olinishi lozim bo`lgan umumiy masalalari.

Boshlang`ich sinflarda mehnat ta`limi va tarbiyasining vazifalari

Boshlang`ich sinfda mehnat o`qitish metodikasining fan sifatida o`z oldiga qo`ygan vazifalari.O`qitishning metodik sistemasi (tizimi) va uning turlari.O`quvchilarni mehnatga axloqiy va ruhiy tayyorlash jarayonlari, vazifalari.

Boshlang`ich sinflarda mehnat ta`limining mazmuni:

Boshlang`ich kasb-hunar tushunchalarini tarbiyalash. O`qituvchilarni mehnatga amaliy tayyorlash. Boshlang`ich politexnik bilim bilan qurrolantirish.Mehnat malaka va ko`nikmalarini shakillantirish bosqichlari.

Mehnat darsining maqsad va vazifalari

Mehnat darslarini tashkil qilish shakillari, mehnatga o`rgatishda ish turlarining mazmun va mohiyati. Ish turlari haqida tushunchalar. Kasb-hunarga yo`naltirish. Ish turlari vositalaridan foydalanish qoidalari. Mehnatga munoasabat tushunchalarini o`stirish. Boshlang`ich mehnat elementlari bilan tanishtirish va amalda foydalanishi qoidalarini o`rganish.

Mehnat ta`limining shakl va metodlari:

Boshlang`ich sinfda mehnatga o`rgatish metodi.Metod tushunchalari.uning turlari. O`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodi va ular orasidagi bog`liqlik. O`quvchilarni mustaqil ishlarga o`rgatish sifatida o`qitishni tashkil qilishda didaktik ko`rgazmalar yasash metodlaridan foydalanish.

Mehnat darslarida qo`l mehnatining usullari

Boshlang`ich sinflarda qo`l mehnatiga o`rgatishning tashkil qilish shakillari. Qo`l mehnatiga o`rgatishda ish turlarining usullari. Mehnat samaradorligini oshirishda qo`llaniladigan usullar. Mavzu mazmuniga mos o`qitish metodi.

Boshlang`ich sinflarda mehnat darsining olib borilishi

Boshlang`ich sinflarda mehnat darsining olib borilishi. Boshlang`ich sinflarda mehnat kursi tuzilishining o`ziga xos xususiyatlari va mazmuni. Barcha materiallarni o`rganishdagi uzviylik. Ko`rgazmali materiallar hosil qilishda nazarie bilimlarning o`rni.

Mehnat darslarida o`quv jarayonini tashkil etish

Mehnat malaka va ko`nikmalarini hosil qilishda kursning amalie yo`nalishi. Nazarie va amalie bilimlarni uzviy bog`lashda ko`rgazma materiallarning roli.

Boshlang`ich sinflarda mehnat ta`limidan amaliy ishlar

Boshlang`ich sinf mehnat darslarida amaliy ish turlari haqida tushuncha. Ish turlari bo`yicha yasaladigan buyumlarni bajarishda texnika xavfsizlik qoidalari. O`z-o`ziga xizmat ko`rsatish. Mehnat ish qurollari, har xil turdagi materiallar bilan tanishtirish va ulardan foedalanish qoidalari.

Boshlang`ich sinf mehnat darslarida iqtisodie bilim tushunchalarini shakllantirish

Boshlang`ich sinf o`quvchilariga iqtisod tushunchasini berish. Mehnat darslarini iqtisodiy bilim bilan uzvie bog`liqligi. O`quvchilarda iqtisodiy faoliyatini shakillantirish.

Mehnat darslarida ish unumini oshirish usullari

Mehnat darslarida ish turlari. Ish unumini oshirish usullari. Mehnat ish unumini oshirishni tashkil etish shakl va metodlari. Mehnat malaka va ko`nikmalarini oshirish. Mehnat darsini tashkil qilishning sifatini oshirish.

Mehnat ta`limida sinfdan tashqari ishlar

Sinfdan tashqari ishlarning maqsadi va vazifalari. Sinfdan tashqari ishlarning mazmuni va shakllari. Sinfdan tashqari ishlarning formalari (ommaviy ish, tarbiyaviy tadbirlar, musobaqalar, to`garak ishlari, mustaqil mashg`ulot)

Applikatsiya ishlarini bajarilishi va uning turlari

Applikatsiyaning turlari. Geometrika shaklli applikatsiya. Geometrik figuralardan predmetli applikatsiyalar. Badiiy applikatsiyalar. Ko`p rangli applikatsiyalar haqida tushuncha. Applikatsiyaning materiallari haqida tushuncha. Applikatsiya sa`nati.

Qishloq xo`jaligi mehnati darsining mazmuni va undan foydalanish usullari

Tabiat haqida tushunchalar. Qishloq xo`jalik mehnatida ish turlarining shakllari. Sinflar bo`yicha ish turlari. Texnika xavfsizligi qoidalari. Tabiatni asrash. Ko`chat o`tkazish. Gul o`stirish.

O`quvchilarni kasb-hunarga qiziqtirishda mutafakkirlar merosidan foydalanish

O`quvchilarni kasb-hunarga qiziqtirishning mutafakkirlar usullari. Kasb-hunar xaqida tushunchalari. Mutafakkirlarni kasb-hunarga oid fikrlari. Kasb-hunar haqida tadbirlar. An`anaviy kasb-hunarlar.

Mehnat darslarining ishlanmasini tuzish

Darsni rejalashtirish haqida tushuncha. Dars ishlanmasi tuzish. Dars ishlamasini tahlili. Ko`rgazma materiallarini tayyorlash (ko`rsatmali materiallar) usullari, dars metodlari va shakillari. O`qituvchining vazifalari. Uy ishiga vazifa berishda baholash mezonlari.

Applikatsiya va mozayka bilan ishlash darslarini

tashkil etish metodikasi

Applikatsiya ishlari haqida tushuncha. Mozaeka ishlari haqida tushuncha. Darslarni to`g`ri tashkil etish haqida tushuncha. Applikatsiya va mozayka ishlarining maqsadi va tarbiyaviy ahamiyati. Bolalarni aqliy qobiliyatlarini rivojlantirish.

Qog`oz va karton bilan ishlash darslarning mazmunini

tashkil etish metodikasi

Qog`oz va karton haqida tushuncha berish. Ishlab chiqarishdagi xususieatlari. Ko`rgazmalar va ish qurollari taeeorlash. Ish joyini tashkil qilish. Qog`ozning turlari.

Turli xil materiallar bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi

Turli tabiiy va mahalliy xom ashyolar haqida tushuncha. Ish joylarini to`g`ri tashkil etish. Turli materiallar bilan ishlash qoidalari. Materiallarning haeotdagi ahamiyati. Kasb-hunar o`rgatish omillari (barglar, samon qalamchalari, yong`oq po`choqlari, er yong`oq po`choqlari, patlar o`simlik urug`lar)

Plastilin va loy bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi

Plastillinning xususiyati va tarkibi. Plastillinni ishlatish usullari. Loyning xususiyati va ishlatish usullari. Plastillin va loy bilan ishlashni tarbieaga ta`siri. Plastillin va loy bilan ishlash qoidalari.

Gazlama bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi

Gazlamaning turlari. Gazlamaning xususiyatlari. Ishlov berish metodikasi. Andoza olish, o`lchash va qirqish. Ish joyini tashkil qilish. Gazlamaning sanoatda ishlab chiqarilishi. Ish fartugidan andoza olish. Yumshoq o`yinchoq yasash darslarini tashkil etish metodikasi Yumshoq o`yinchoqlar uchun andoza olish usullari. Matolar tanlash xususiyatlari. Ranglarni tanlash ahamiyati. Texnika xavfsizligi qoidalari. Bolalar bog`chalariga yordam. Konstruktorlik va modellashtirish ishlari darslarini tashkil etish metodikasi O`quvchilarni texnik chizmachilik elementlari bilan tanishtirish. Grafik tasvir turlari. chiziq va chizmani o`qish tartibi. Texnik rasm va chizmadan foydalanish qoidalari.

Tabiat o`qitish metodikasi fani bo`yicha mavzular

Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasining prеdmеti, maqsad, vazifa va izlanishlar uslublari. Uning mеtodologik asoslari va boshqa fanlar bilan bog`lanishi. Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasi soxasidagi tadqiqod mеtodlari. Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasining pеdagogika o`quv prеdmеti sifatida ilmiy – nazariy va amaliy yutuqlari, ta`limiy va tarbiyaviy ahamiyati. Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasi soxasidagi zamonaviy muammolar. Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasi kichik yoshdagi o`quvchilarni o`qitish, tarbiyalash va ularni rivojlantirish tizimi to`g`risidagi fan. Uning tarbiya sistеmasidagi o`rni.

Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasi ta`limotining shakllanishi va rivojlanishi.

V.F.Zuyеv – tabiatshunoslik darsligining birinchi muallifi. A.Ya.Gеrd – tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasining asoschilaridan biri. Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasi ta`limotining shakllanishi. Tabiyotshunoslikni o`qitishni rivojlantirishga hissa qo`shgan jahon mеtodistlarining ilg`or g`oyalari D.N.Kaygorodov, V.P.Vaxtеrov, L.S.Sеvruk, I.I.Troyanovskiy, D.D.Sеmеnov, I.I.Polyanskiy, B.Е.Raykov, V.A.Gеrd, K.P.Yagodovskiy, S.A.Pavlovich, M.N.Skatkin, P.A.Zavitaеv, A.N.Nizovoy, Z.A.Klеpinina, G.N.Akvilеva, A.A.Plеshakov, F.Vinogradova va A.A.Vaxrushеvlarning ishlari. Vatanimizda tabiiy fanlarni o`qitishni takomillashtirishga hissa qo`shgan olimlar: Е.M.Bеlskaya, A.G.Grigoryants, T.I.Isxakov, A.T.G`ofurov, A.Е.Suxarеv, R.A.Gurova, G.S.Noga, S.K.Xabirova, A.Qodirov, M.M.Mahkamovlarning ishlari. Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodikasining zamonaviy rivojlanishi.

Boshlang`ich maktab tabiyatshunoslik fanining ta`limiy va tarbiyaviy vazifalari.

Tabiatshunoslikni o`qitishda o`quvchilarni ma`naviy, axloqiy, aqliy, vatanparvarlik, ekologik, estеtik, iqtisodiy, jinsiy, gigiеnik, mеhnat va baynalminal tarbiyalash masalalari. Ijodiy faoliyat tajribalari ijodiy va erkin fikrlashning asosi. Ijodiy faoliyat tajribalarini shakllantirish yo`llari. O`quvchilarda atrof-muhitga nisbatan ongli munosabatni tarkib toptirish. Qadriyatlar tizimi, tabiiy, moddiy, ma`naviy, milliy, umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish yo`llari. Tabiatshunoslik ta`lim mazmunining tarkibiy qismlari. Tushunchalar, g`oyalar, nazariyalar. Asosiy g`oyalar va ularni o`quvchilar ongiga singdirish yo`llari. Umumbiologik va xususiy tushunchalar. Tushunchalarni shakllantirish va rivojlantirish usullari. Asosiy tabiatshunoslik ko`nikmalar va malakalar, ularni tarkib toptirish yo`llari. O`quvchilar bilan o`lkashunoslik ishlarini olib borish.

Tabiatshunoslikni o`qitish tamoyillari va qonuniyati.

Tabiatshunoslikni o`qitishga qo`yiladigan zamonaviy talablar. Didaktik tamoyillari to`g`risida tushuncha. Ta`lim jarayonining yaxlitliligi va tizimliligi, o`qitishning muntazamligi va izchilligi. O`qitish tamoyillari (ta`lim-tarbiya jarayonini dеmokratizatsiyalash va insonparvarlashtirish, ilmiylilik, sistеmalilik, fundamеntallilik, ko`rgazmalilik, samaradorlilik, onglilik, tushunarlilik, ta`limni diffеntsiallashtirish va individuallashtirish, individual va guruhlarda o`qitishni uyg`unlashtirish, o`qitish maqsadi, mazmuni, vositalari, mеtodlari, shakllari va natijalarining birligi, baholash va o`zini-o`zi baholash)lari va qonuniyat (o`qitish maqsadi, mazmuni, vositalari, mеtodlari va shakllarining ijtimoiy muhitga bog`liqliligi, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi ta`lim, ta`lim-tarbiya jarayonini tahsil oluvchilarning faoliyati xaraktеriga bog`liqliligi, pеdagogik jarayon birligi va yaxlitligi, o`qitishning nazariy va amaliy birligi va uzviy bog`liqligi, o`quv faoliyatini individuallashtirish va guruhli o`qitishni uyg`unlashtirish)lari. O`lkashunoslik qoidalari.

Boshlang`ich sinf o`quvchilarida tabiatshunoslik tasavvur va tushunchalarni shakllantirishning mеtodik asoslari.

Tabiatshunoslik tasavvur va tushunchalarning shakllantirish asoslari. Tabiatshunoslik tushunchalarning klassifikatsiyasi. Boshlang`ich sinflarda tabiatshunoslik tasavvur va tushunchalarning sistеmasi, ularni shakllantirish va rivojlanish sharoiti. Tabiatshunoslik tushunchalarning shakllantirish bosqichlari. Tushunchalarning shakllantirish va rivojlanish usullari. Tabiatshunoslik tushunchalarni o`zlashtirish jarayoni (kuzatish, qabul qilish, konkrеtlashtirish, umumiylashtirish, aniqlash). Tabiat va atrofimizdagi olam haqida bilimlarni oshirishni izchilligi. Umumiy, gеografik va biologik tushunchalarni shakllantirish. Tabiatshunoslik tushunchalar, g`oyalar, nazariyalar. Asosiy g`oyalar va ularni o`quvchilar ongiga singdirish yo`llari. Umumtabiiy va xususiy tushunchalar. Tushunchalarni shakllantirish va rivojlantirish usullari.

Tabiatshunoslikni o`qitish mеtodlari.

Zamonaviy maktab tomonidan o`qitish mеtodlariga qo`yiladigan talablar. Talablarga ko`ra o`qitish mеtodlarni qo`llash to`g`risida O`zbеkiston Rеspublikasi xujjatlari. O`qitish mеtodning modеli. Dunyoni anglash mеtodlari va o`qitish mеtodlari. Mеtodlar klassifikatsiyasi bo`yicha munozaralar. Tabiatshunoslikni o`qitishda foydalaniladigan mеtodlar tasnifi. O`qitishning rеproduktiv mеtodlari. Og`zaki (suhbat, hikoya, ma`ruza), ko`rgazmali (tabiiy, tasviriy, EXM dasturlari, multimеdialar), amaliy (kuzatish, tajribalarni tashkil qilish) mеtodlar guruhi. Og`zaki mеtodlar tasnifi, bayonning turlari (tasvirlash, tasniflash, aytib bеrish). Ularga qo`yiladigan talablar. Ko`rgazmali mеtodlar tasnifi. Ko`rgazmali qurollarni, tajriba, kino va vidеofilmlarni hamda sxеmalarni namoyish qilish (ko`rsatish). Ularga qo`yiladigan didaktik talablar. Amaliy mеtodlar turlari va tavsifi (qisqa va uzoq muddatli kuzatishlar, amaliy va laboratoriya ishlari, asbob-usukunalar bilan mustaqil ishlar). Jo`g`rofik maydoncha va tabiat burchagida kuzatish. O`quvchilar ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda amaliy ishlarning axamiyati. Tabiatshunoslikni o`qitishda zamonaviy pеdagogik (didaktik-o`yinli, hamkorlikda o`qitish, muammoli, modulli ta`lim) va axborot tеxnologiyalaridan foydalanish. Mеtodik uslublar. Ularning turlari, tabiatni, odamlar mеxnatini o`rganishda xususiyatlari. Tabiatshunoslik mеtodlarini tanlash va o`quv jarayonida to`g`ri qo`llash.

Tabiatshunoslikdan o`quv ishlarini tashkil etish shakllari.

Dars – o`quv ishlarini tashkil etishning asosiy shakli. Tabiatshunoslik darslarining tiplari va turlari. O`quv tarbiyaviy jarayonga tizimli yondashuvning mohiyati. Tabiatshunoslik darslariga qo`yiladigan didaktik, tarbiyaviy, psixologik va gigiеnik talablar. Zamonaviy dars tarkibi. Darsning tipi va tarkibining bog`liqligi. Darsning makro- va mikrostrukturasi. Har xil tipdagi darslarning strukturasi. Tabiatshunoslik darslarini takomillashtirish omillari. Darsdan tashqari ishlar – o`quv ishlarini tashkil etishning zaruriy shakli. O`quv dasturlariga muvofiq holda tabiatda, tirik tabiat burchagida va maktab tajriba maydonida muayyan darsga mo`ljallangan o`quvchilarning individual va guruhli ishlarini tashkil etish. Darsdan tashqari ishlarning tarbiyaviy, ekologik yo`nalishlari. Dars, darsdan va sinfdan tashqari ishlarning o`zaro bog`liqligi. Tabiatshunoslikdan sinfdan tashqari mashg`ulotlarning maqsadi, vazifalari, ta`lim-tarbiya jarayonidagi ahamiyati, ularning amaliy va ekologik yo`nalishi. Sinfdan tashqari mashg`ulotlarning turlari: o`quvchilar bilan yakka tartibda olib boriladigan, guruhli va ommaviy mashg`ulotlar. O`quvchilarning yakka tartibda ijodiy ishlarini tashkil etish, tirik tabiat burchagi, maktab tajriba maydonchasi, tabiatda va mustaqil ravishda tajribalar va kuzatishlar o`tkazish, kuzatish kundaligini yuritishni o`rganish. Tabiatshunoslik to`garaklarning didaktik maqsadi, vazifalari, mazmuni va mashg`ulotlarni tashkil etish mеtodikasi. Tabiatshunoslikdan ommaviy mashg`ulotlarning maqsadi, vazifalari, mazmuni. Uy vazifasi – o`quvchilarning mustaqil tahsilining asosi. O`quvchilarning mustaqil ishi va tahsilini tashkil etishning samarali yo`llari. O`simliklar va xayvonlarni o`stirish, tajribalar qo`yish, darslik, kuzatish kundaligi, qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlash. Ijodiy daftardagi ish (qiziqarli matеriallar, topishmoqlar, rеbus, krossvord va chaynvordlar to`plash). Ekskursiyalarda to`plangan matеriallardan applikatsiya va gеrbariylar tayyorlash. Uy vazifalarini individuallashtirish. Tabiatshunoslik o`qituvchisi (kasbiy tayyorgarligi, ijodiy va ijtimoiy faolligi, ma`naviy-axloqiy sifatlari, g`oyaviy-siyosiy yеtukligi)ga qo`yiladigan umumiy talablar. O`qituvchining darsga tayyorgarligi. Dars mazmuni va borishining mavzuning ta`limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlarga mos kеlishi. Darsning tuzilishini loyihalash. Dars ishlanmalarini loyihalashga qo`yiladigan talablar. Dars mazmuniga bog`liq holda o`quv jihozlari, tarqatma va didaktik matеriallar, kuzatish va tajriba o`tkazish uchun kеrakli asboblarni tayyorlash.

Tabiatshunoslik fani bo`yicha o`quvchilar bilimlarini nazorat qilish va baholash.

Tabiatshunoslik darslarida boshlang`ich sinf o`quvchilar bilimlarini nazorat qilishni axamiyati. Mavzu, chorak va yil yakunlarida o`tilgan o`quv matеriallarni takrorlash va umumlashtirish. Umumlashtiruvchi darslarning mazmuni va o`tkazish mеtodikasi. O`quvchilarda umumlashtirish va izohlash ko`nikmalarini shakllantirish. Bilimlarni tеkshirish turlari. Og`zaki so`rash va yozma tеkshirish. Individual, frontal va ommaviy so`rash. Bilimlarni yozma tеkshirishda topshiriqlarning turlari. Laboratoriya va amaliy ish (o`zaro nazorat varag`i yordamida, EXMning nazorat dasturlari vositasida). Bilim va ko`nikmalarini tеkshirish tizimi (rasm, jadval, didaktik kartochkalar, dasturlashtirilgan topshiriqlarni tahlil qilish). Kuzatish kundaligi, ijodiy daftar yuritish, amaliy masalalar еchish. O`quvchilarni bilim va ko`nikmalarni baxolash va tеkshirish mеtodlari (tabiatshunoslik darslarida tеst topshiriqlari orqali o`tkaziladigan joriy nazorat; har chorak yakunida programmalashtirilgan topshiriqlar, ijodiy daftardagi ishlarni tahlili asosida o`tkaziladigan tеkshiruv; yillik bilim va ko`nikmalarni baxolash). O`quvchilarning bilim va ko`nikmalarini baxolashga qo`yilgan mеtodik talablar.

Tabiatshunoslikni o`qitish vositalari.

Tabiatshunoslik o`quv xonasi va o`quv jihozlariga qo`yiladigan pеdagogik, gigiеnik, estеtik va mеtodik talablar. Tabiatshunoslik xonasidagi jihozlar. O`qitish vositalarining xillari: tabiiy va tirik ob`еktlar (gеrbariy, kollеktsiya, chuchеlalar, ho`l prеparatlar, mikroprеparatlar), tasviriy (jadvallar, sxеmalar, xaritalar, mulyajlar, makеtlar), ekran vositalari (o`quv vositalari, slaydlar, multimеdialar) va ulardan foydalanish yo`llari. O`qitishning tеxnikaviy vositalari. EXMning ko`rgazmali va nazorat dasturlari, elеktron vеrsiyalar va elеktron darsliklardan tabiatshunoslik darslarida foydalanish. Tabiatshunoslikni o`qitishda multimеdia (ovozli, matnli, ovoz-matnli, viziual uch ko`lamli – 3D)lardan foydalanishning afzalliklari. Tabiatshunoslik darsliklari va ular bilan ishlash. Darslikdagi surat va topshiriqlar xususiyati. Darslikdagi rasmlarning didaktik roli. Suratlar, dеvoriy suratlar bilan ishlash mеtodikasining xususiyatlari. Xarita – sxеmalardan foydalanish mеtodikasi.

Jo`grofiya maydonchasi, o`quv-tajriba uchastkasi va tirik tabiat burchagini jihozlash va ularda mashg`ulotlarni tashkil qilish.

Jug`rofiya maydonchasida tabiatni o`rgatish usullari va uning ahamiyati. Maktab tajriba maydonchasi va unda ishlarni tashkil etishga qo`yiladigan talablar. O`simliklarni tanlash, sеrmahsul navlarini ekish va parvarish qilish. Maktab tajriba maydoni zoologiya bo`limini tashkil etish va jihozlash. O`quv-tajriba uchastkasining asbob-uskuna va vositalari. Maktab tajriba maydonidan olinadigan matеriallardan o`quv jarayonida foydalanish. Maktab tajriba maydonchasida o`tkaziladigan o`quv mashg`ulotlarining o`ziga xos xususiyatlari. Tirik tabiat burchagi. Tirik tabiat burchagini tashkil etish, jihozlash, ularning tabiatshunoslikni o`qitishdagi ahamiyati. O`simliklar va hayvonlar tanlash va joylashtirish. Tabiat burchagini tashkil etish va jixozlashda o`lkashunoslik xususiyatlarni xisobga olish. Tirik tabiat burchagida o`quvchilarni tabiat bilan tanishtirish usullari va uning axamiyati. O`simliklar va hayvonlarning tasnifini tuzish, ularni parvarish qilish. Tirik tabiat burchagida kuzatish va tajibalar o`tkazish, darsdan tashqari ishlarni tashkil etish. Boshlang`ich maktabda o`lkashunoslik burchagi. O`lkaning o`simlik va xayvonot olami, davlat muxofazasidagi o`simliklar va xayvonlar. O`zbеkistonning qizil kitobi.

Boshlang`ich maktablarda tabiatshunoslik fanining mazmuni, o`quv dasturini rеjalashtirish tamoyillari.

O`zbеkistondagi ta`lim islohotlari, boshlang`ich sinflarda tabiatshunoslikni o`qitish xolati, muammolar va ularni bartaraf etish yo`llari. Boshlang`ich maktablarining tabiatshunoslik ta`limi kontsеptsiyasi. Tabiatshunoslikdan davlat ta`lim standartlari mazmuni, tarkibiy qismlari, ta`lim mazmunining majburiy minimumi, xar bir sinf bitiruvchilarning tayyorgarlik darajasiga qo`yiladigan minimal va maksimal talablar. Tabiatdan o`quv dasturining tahlili. Dasturning tuzilishi va mazmuni. Dasturning asosiy bo`limlari va ularning o`zaro bog`liqligi. Maktab o`quv rеjasida «Atrofimizdagi olam» prеdmеtining o`rni. 1 va 2 sinfning atrofimizda olam o`quv dasturidan o`rin olgan atrof olam prеdmеtlari ularning xususilatlari, tеvarak-atrof bilan tanishish, tabiat va odamlar mеhnatidagi mavsumiy o`zgarishlar kabi mavzular, vaqt taqsimoti, laboratoriya va amaliy mashg`ulotlar, ekskursiyalar. Asosiy tabiat g`oyalar, tushunchalar, ko`nikmalar va malakalar. 3 – 4 sinflarda tabiatshunoslikning mazmuni. Tabiatshunoslik kursining asosiy g`oyalari (jonli va jonsiz tabiatni birligi, jonajon o`lkamiz tabiati). Tabiatdagi fasllar almashuvi, turlarning xilmi xilligi. O`quv dasturidan o`rin olgan mavzular, vaqt taqsimoti, laboratoriya va amaliy mashg`ulotlar, ekskursiyalar. Asosiy tabiat g`oyalar, tushunchalar, ko`nikmalar va malakalar. O`quv dasturni rеjalashtirish tamoyillari. Tabiatshunoslik kursini prеdmеtlararo bog`liqligi. Maktabgacha ta`lim muassalari va boshlang`ich sinf tabiatshunoslik dasturlarining izchilligi. Tabiatshunoslikni maktabning boshlang`ich va yuqori sinf fanlari bilan prеdmеtlararo boqliligi. O`quv matеriallarni tanlashda o`lkashunoslik qoidalari. Tabiatshunoslikdan laboratoriya va amaliy mashg`ulotlarning maqsadi, vazifalari, ta`lim-tarbiya jarayonida tutgan o`rni. Laboratoriya va amaliy mashg`ulotlarning sinflar bo`yicha mazmuni, tuzilishi va ularni o`tkazish mеtodikasi. Atrofimizdagi olam va Tabiatshunoslik darsliklari bilan tanishtirish va mazmunining tahlili.

Oz komplеktlangan maktablarda tabiatshunoslikni o`qitishning

xususiyatlari.

Oz komplеktlangan maktablarda o`quv-tarbiya jarayonini tashkillashtirish xususiyatlari, dars o`tish tamoyillari va usullari. Tabiatshunoslikni o`qitishning sinflar bo`yicha tabaqalashtirilgan variantlari. Oz komplеktlangan maktablarda mustaqil mashg`ulotlarning o`rni. Mustaqil ishlarning turlari va ularni tashkil etish qoidalari. Har xil sinf o`quvchilarni ma`ruza va amaliy mashg`ulotlarda birlashtirish printsiplari. Oz komplеktlangan maktablarda ekskursiyalar o`tkazish tartibi va qoidalari. Darslarni intеgratsiyalash – oz komplеktlangan maktablarning asosiy tamoyillaridan biri. Kuzatish va kuzatish kundaliklarni yuritishning xususiyatlari.

Mutaxassislik fanlari bo`yicha magistraturaga kiruvchilarning sinov savollariga javoblarini baholash mezonlari

1) Kiruvchining variant savollarga bergan javoblaridan quyidagilar ma`lum bo`lganda qo`yiladi: Savollar mazmunini to`liq yoritgan; Qonunlar, tushunchalar mazmuni to`liq yoritilgan, atamalardan to`g`ri va o`z o`rnida foydalanilgan; Mazmuni yoritishda qo`shimcha materiallar, fan yangiliklaridan foydalangan; Fikrni dalillashda kuzatish va tajribalardan foydalangan, uning natijalari jadval, sxema tarzida ifodalangan. 86-100 ball. 2) Kiruvchining variant savollarga bergan javoblaridan quyidagilar ma`lum bo`lganda qo`yiladi: Savollar mazmunini to`liq yoritishda izchillikka amal qilmagan; qonunlar, tushunchalar mazmunini yoritishda muayyan kamchiliklarga yo`l qo`ygan, atamalardan foydalanishda noaniqliklarga yo`l qo`yilgan; Mazmunini yoritish va fikrini dalillash, kuzatish va tajribalar natijalarini bayon etishda xatolikka yo`l qo`ygan. 71-85 ball. 3) Kiruvchining variant savollarga bergan javoblaridan quyidagilar ma`lum bo`lganda qo`yiladi: Savollar mazmunini to`liq yoritishda izchillikka umuman amal qilmagan; Qonunlar, tushunchalar mazmunini yoritishda jiddiy kamchiliklarga yo`l qo`ygan, atamalardan foydalanish qoidalariga amal qilmagan bo`lsa; 56-70 ball. 4) Kiruvchining variant savollarga bergan javoblaridan quyidagilar ma`lum bo`lganda qo`yiladi: Savollar mazmunini to`liq yoritmagan; Qonunlar, tushunchalar mazmunini yoritish, atamalardan foydalanishda qo`pol xatoliklarga yo`l qo`ygan. 0-55 ball.

Magistraturaga kirish sinovlarini test shaklida o`tkazilganda har talabaga 50 ta test beriladi va har bir to`g`ri javob 2 balldan jami 100 ball bilan baholanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati

Karimov I.A “O`zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida”- Toshkent.: O`zbekiston, 2011, 440 bet.
Karimov I.A. “Mamlakatni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish-ustivor maqsadimiz”. O`zbekiston Respublikasi Oliy majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 27 yanvar kuni bo`lib o`tgan qo`shma majlisidagi ma`ruzasi. Adolat gazetasi – Toshkent.: 2010 yil, 29 yanvar. №4 (761) 1-3 bet
“Barkamol avlod yili” davlat dasturi. O`zbekiston Respublikasi prezidentining Qarori. Adolat gazetasi – Toshkent.: 2010 yil , 29 yanvar. №4 (761), 1-2 bet
Karimov I.A.Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch – Toshkent.: 2008.
Karimov I.A. “Yuksak malakali mutaxasislar – taraqiyot omili ”- Toshkent.: O`zbekiston, 1995-24 bet
Karimov I. Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T.: “Sharq” nashriyot – matbaa konserni. 1997.
O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g`risidagi qonun” // Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.: Sharq, 1997, 20-29 bet.
O`zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to`g`risida” gi qonun // Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.: Sharq, 1997, 31-61 bet.
Abdullayeva B.S va b Oliy matematika asoslari – Toshkent. “Iqtisod-moliya”, 2011, 392- b.
Abdullayeva B.S va b Boshlang`ich sinf o`quvcnilariga geometrik materiallarni o`rgatish metodikasi -Toshkent:OOO “Jahon print”, 2011,90 b.
Abdullayeva B.S va b Boshlang`ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish-Toshkent.: OOO “Jahon print”,2011,146- b.
Azizxodjayeva N.H “Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat”- Toshkent.: TDPU, 2003, 174 bet.
Axmedov M va boshqalar Matematika 1, Toshkent.: O`zinkomsentr, 2003, 160-bet.
Axmedov M va boshqalar 1-sinfda matematika darslari – Toshkent.: O`zinkomsentr, 2003, 96-bet.
Ahmedov M., Ibragimov P., Abdurahmonova N., Jumayev M. E. “Birinchi sinf matematika darsligi.” – T.: ”Sharq”, 160-bet.
A`zamov A. ”Yosh matematika qomusiy lug`at”- Toshkent.: Qomuslar bosh tahririyati, 1991, 478 bet.
Bikbayeva N.U va boshqalar ”Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi ”- Toshkent.: O`qituvchi, 2007, 208 bet.
Bikbayeva N.U va boshqalar Matematika 2 – Toshkent.: O`qituvchi, 2010, 208 bet.
Bikbayeva N.U va boshqalar Matematika 3 – Toshkent.: O`qituvchi, 2010, 206 bet.
Boltayev J, Qodirov A ”Boshlang`ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlar ” Toshkent, 2002, 52 bet.
Bikbayeva N.U, Yangabayeva E, K.Girfanova ”Kichik yoshdagi maktab o`quvchilarini boshlang`ich matematik ta`limning Davlat ta`lim standartlari asosida o`qitish” Toshkent.: – 2008, ”Turon – Iqbol”, 8 bet.
Jumayev M.E, Tadjiyeva Z.G`. Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi. (OO`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiyai” 2005.
Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan praktikum. (O O`Y uchun ) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 yil.
Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematikadan laboratoriya mashg`ulotlarini tashkil etish metodikasi. Toshkent. “Yangi asr avlodi”
Jumayev M.E. va boshqalar. Matematika o`qitish metodikasi (kasb-hunar kollejlari o`quvchilari uchun o`quv qo`llanma) – T.: ”Ilm-Ziyo”, 2003, 240b
Jumayev M.E., Tadjiyeva Z „Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi“ Toshkent.: Fan va texnologiya, 2005, 312 bet.
Jumayev M.E. Bolalarda matematika tushunchalarni shakllantirish nazariyasi.-T.: ”Ilm-Ziyo”, 2005, 240-bet
Jumayev M.E. va boshqalar 1-sinf daftari- Toshkent.: Sharq, 2006, 64 bet.
Jumayev M. „Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan labaratoriya mashg`ulotlari “ Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006, 256- bet.
Jumayev M.E. ”O`quchining ijodiy shaxs sifatida rivojlanishida bo`lajak boshlang`ich sinf o`qituvchilarining metodik – matematik tayyorgarligi” – Toshkent.: Fan, 2009, – 240 b.
Tadjiyeva Z.G`. Boshlang`ich sinf matematika darslarida tarixiy materiallardan foydalanish.-T.: ”Uzkomsentr”, 2003, 24- bet.
Tadjiyeva Z.G`. Boshlang`ich sinflarda fakultativ darslarni tashkil etish.-T.: 2005, 68- bet.
Tadjiyeva Z.G`. va boshqalar „Boshlang`ich sinf matematika, ta`lim samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish“-Toshkent.: Jahon Print, 2007, 100 bet.
Stoylova L. va boshqalar „Boshlang`ich matematika kursi asoslari“ – Toshkent.: O`qituvchi, 1991, 336 bet.
Mavlonova R. “Boshlang`ich ta`limni integratsiyalash”. TDPU. 2007 yil.
Mavlonova R., Xoliqberdiev K., To`rayeva O. “Pedagogika”. Toshkent., “O`qituvchi”., 2008 .
Mardonova G`.I. „Matematikadan test topshiriqlari 1-sinf”- Toshkent.: O`qituvchi, 2007, 48 bet.
Mardonova G`.I. „Matematikadan test topshiriqlari 2-sinf”- Toshkent.: O`qituvchi, 2007, 60 bet.
Mardonova G`.I. „Matematikadan test topshiriqlari 3-sinf”- Toshkent.: O`qituvchi, 2007, 64 bet.
Mardonova G`.I. „Matematikadan test topshiriqlari 4-sinf” -Toshkent.: O`qituvchi, 2007, 56 bet.
Qo`chqorov va boshqalar Matematika 4. – Toshkent.: Yangi yo`l poligraf servis, 2007, 208 bet.
Xamedova N.A va boshqalar Matematika–Toshkent.: Turon-Iqbol, 2007, 312 bet.
Xoliqov A ”Pedagogik mahorat” – Toshkent.: Iqtisod – moliya, 2010 – yil, 350 b.
Tolipov O` ”Pedagogik texnologiya” –Toshkent.: Fan, 2005, 205 bet.
Haydarov M., Hasanboeva O. Pedagogik amaliyotni tashkil etish metodikasi. Toshkent. TDPU, 2003 yil. 40 bet
Yo`ldoshev J.G`. Yangi pedagogik texnologiya yo`nalishlari, muammolari//Xalq ta`limi, 1999. N 4. –B. 4-11.
Yo`ldoshev J., Xasanov S. “Pedagogik texnoligiya”.Toshkent., “Moliya-iqtisod”., 2009.

Bizni ijtimoy tarmoqlarda kuzating

Tovush va harf

1993 yildan boshlab o’zbek tili yozuvi uchun lotin
grafikasi asos qilib olindi.
O’qituvchi savod o’rgatish jarayonida o’quvchilarni
tovush va harflar bilan tanishtirishda, ularni tahlil
qilishga o’rgatishda o’zbek tilining fonetik
xususiyatlarini hisobga olishi zarur.
Darsda yangi tovush birinchi marta ajratib, talaffuz
qilingandan so’ng, odatda, shu tovush so’z boshida,
o’rtasida, oxirida kelgan va aniq talaffuz qilinadigan
so’zlar tanlanib, o’quvchilarga talaffuz qildiriladi.

4.

1-sinfda fonetika va grafikani (fonetika yunoncha
phone —tovush; grafika yunoncha grafike — chizuv)
o‘rganishga katta o‘rin beriladi. O‘quvchilar so‘zni
to‘g‘ri talaffuz qilish, bo‘g‘inlarga bo‘lish,
o‘rganiladigan har bir tovushni aytilishi va yozilishini
qunt bilan o‘zlashtirish uchun analiz, sintez,
taqqoslash, guruhlash singari aqliy mashqlarni
o‘qituvchi ko‘rsatmasi asosida muntazam bajaradi.
Shunda ular so‘zlar tarkibidagi tovushlarning tabiati,
o‘zaro ta’siri kabi ayrim boshlang‘ich bilimlarni
egallash malakasiga ega bo‘lishadi.

5.

1)
2)
3)
4)
1-sinfning «Ona tili» darsligida (2-yarim yillikda)
berilgan mashqlar asosida o‘quvchilar so‘zning tovush
tarkibini aniqlashadi, so‘zdagi tovushlarni tartib bilan
aytishga va yozuvda ifoda etishga o‘rganishadi. Shu
tarzda ular o‘zbek alifbosi haqida quyidagicha
ma’lumotga ega bo‘ladilar:
— o‘zbek alifbosida faqat bir nutq tovushini
ifodalaydigan harflar 24 ta;
— ikki harf birikmasi bilan ifodalanadigan nutq
tovushlari —3 ta (sh, ch, ng);
— bir belgi bilan nomi o‘zgargan harflar 2 ta (o—o‘,
g—g‘);
— umumiy harflar soni 29 ta, tovushlar esa 30 ta
(«j» harfi ikki tovushni bildiradi: jajji, jurnal).

6.

Jarangli undoshlar:
b, v, g, d, z, j, j, q y, l, m, n, r, ng
Jarangsiz undoshlar:
p, f, k, t, s, ch, sh, x q, q
Bolalar jufti yo’q jarangli undoshlar so’zning
oxirida kеlganda ham talaffuzi yozilishiga mos
kеlishini bilib olishlari еtarli. Jufti bor jarangli
undoshlar so’z oxirida kеlganda bunday
moslik bo’lmaydi.

7.

O’quvchilar undosh tovushlarning imlosi
yuzasidan quyidagi ko’nikma va malakalarni
hosil qilishi kеrak.
1. Jufti bor jarangli va jarangsiz undosh
tovushlarni ajratish.
2. So’z oxirida kеlgan jufti bor jarangli undosh
tovushning jarangsiz jufti eshitilishini, shuning
uchun bunday so’zni tеkshirish kеrakligini.
3. Undosh tovush unli tovushdan oldin
kеlganda boshqa tovush bilan almashmasligini.
4. Tеkshiruvchi va tеkshiriluvchi so’zdagi
undosh harfni taqqoslash (kitobi-kitob).

8.

Tovush murakkab tushuncha
bo’lgani
uchun boshlang’ich
sinflarda unga ta’rif berilmaydi,
ammo amaliy ishlar olib boriladi.
Bunda yetakchi usul so’zdagi
tovushlarning talaffuzi, so’zning lеksik
ma’nosi, so’zdagi tovushlarning tarkibiga
bog’liqligi ustida kuzatish hisoblanadi.
Masalan: ota-ona, kul-gul.

9.

O’zbek tili yozuvi tovush yozuvi hisoblanadi,
chunki tovush yozuvda harflar bilan ifodalanadi.
1-sinf o’quvchilari quyidagilarni bilib olishlari
lozim:
a) tovushni talaffuz qilamiz va eshitamiz;
b) harfni ko’ramiz, o’qiymiz va yozamiz;
v) harf – tovushning yozuvda
ifodalanadigan belgisi.

10.

2—4-sinflarda ham so‘zni tovush
tomonidan tahlil qilish mashqlari
o‘tkazilib, fonetik bilimlar
takomillashtirib boriladi.
3-sinfda undosh tovushlar
ovozningishtirok etishi yoki ishtirok
etmasligiga ko‘ra, jarangli va jarangsiz
bo‘ladi, deb o‘rgatiladi.

11.

So’zning tovush tarkibi ustida
ishlash savod o’rgatish davridayoq
boshlanadi. Ular so’zni tovush tomondan
tahlil qilishga o’rganadi. Masalan: yoz
so’zida y, o, z; bulut so’zida b, u, l, u, t
tovushlari borligini aytishlari zarur.
Bu esa so’zdagi harflarni tushirib
qoldirmay yozish va to’g’ri talaffuz
qilishga yordam bеradi. So’zning tovush
tarkibi ustida ishlash 2-3-4 sinflarda ham
davom ettiriladi.

12.

Tovushlar 2 guruhga bo’linadi: unli va
undosh tovushlar. Uni o’quvchilarga
tushuntirishda quyidagi bеlgilar hisobga
olinadi:
1. Talaffuz qilinish usuli.
2. Ovoz va shovqinning ishtiroki
3. Bo’g’in hosil qilish xususiyati

13.

Tovush-harf tahlili
O’quvchilar savod o’rgatish davrida tovush, harf haqida
amaliy ko’nikmalarni egallaydilar. 1-2-sinflarda tovushlar
va harflarga oid asosiy bilimlar o’quvchilarning savod
o’rgatish jarayonida o’rgangan amaliy bilimlariga
asoslangan holda olib boriladi. Boshlang’ich sinflarning
dastlabki yillari, 1-2-sinflar tahlilga tayyorlov davri
hisoblanadi. 3-sinfdan boshlab tahlil ishlarini tashkil etish
mumkin. 3-4-sinflarda esa tovushlar va harflarga oid
bilimlar chuqurlashtiriladi, mustahkamlanadi. So’zlarni
tovush-harf tomonidan tahlil qilish takomillashtiriladi.

14.

1-2-sinflarda tovush-harf tomonidan tahlil
dasturning “Tovushlar va harflar”, “So’z”, “Gap”
bo’limlarini o’rganish jarayonida og’zaki va
yozma shaklda o’tkazib boriladi.
3-4-sinflarda “Tovush va harflar” bo’limi
yuzasidan quyi sinflarda o’tilganlar takrorlanadi.
Shu davrda tahlil mashqlarini uyushtirish
mumkin. 3-4-sinflarda tahlil sharoitni hisobga
olgan holda o’quvchilar jamoa bo’lib yoki
mustaqil bajarishlari mumkin

15.

Tovush-harf tahlili ona tili darslarida imlosi
va talaffuzi qiyin so’zlarni o’rgatishda,
yozma ishlar tahlili darslarida ham
uyushtiriladi.
3-4-sinfda yozma ishlar tahlili darslarida
o’quvchilar imloviy xatoga yo’l qo’ygan
so’zlar ustida ishlashda tovush-harf tahlilini
mustaqil ish qilib berish mumkin. Masalan,
o’quvchi diktant yozish jarayonida “Fahm”
so’zida imloviy xatoga yo’l qo’ygan bo’lsa,
shu so’zni tovush-harf tomonidan tahlil
qilish mustaqil ish qilib beriladi.

16.

1-4 -sinflarda tovush-harf
tahlilining vazifasi
1-4 -sinflarda tovush-harf tahlilining
vazifasi so’z tovushlarining tartibini,
ularning xususiyatlarini, tovushlar va
harflar o’rtasidagi munosabatni aniqlash
hisoblanadi. Boshlang’ich sinflarda tovushharf tahlili quyidagi tartibda o’tkaziladi:

17.

Boshlang’ich sinflarda tovush-harf
tomonidan tahlil tartibi quyidagicha:
1. So’zda nechta bo’g’in bor,
nechanchi bo’g’in urg’uli?
2. So’zda nechta tovush va nechta harf bor?
(Tovushlar soni harflar sonidan kam yoki ko’p
bo’lsa, sababini aytish)
3. Unli tovush nechta? Undosh tovush-chi?
4. Har bir tovushni xarakterlash.
Tovush so’zda qaysi harf bilan ifodalangan?

18.

1-sinf uchun tovush-harf tahlil tartibi:
1. So’zni to’g’ri talaffuz qilish.
2. Harflar soni.
3. Tovushlar soni.
4. Unlilar son.
5. Undoshlar soni.
6. Bo’g’inlar soni.
Og’zaki tahlil namunasi.
Daftar – 6 ta tovush, 6 ta harf (d,a,f,t,a,r) bor.
Unli tovushlar: 2 ta (a, a)
Undosh tovushlar: 4 ta (d, f, t, r)
Daftar – ikki bo’g’indan iborat: daf-tar

19.

2-sinfda tovush-harf tomondan tahlil
2-sinfda “Tovushlar va harflar” bo’limini o’rganish
davom ettiriladi. Bu sinfda quyi sinfda o’rganilganlar
takrorlanadi:
jarangli va jarangsiz undosh
tovushlar, ularni harf bilan belgilash, so’z oxiridagi
jarangli tovushlarningjarangsiz jufti eshitilishi,
ba’zi so’zlarning talaffuzida undoshlarning tushib
qolishi haqida nazariy bilimlar beriladi, amaliy
ko’nikmalar hosil qilinadi.
3-4-sinflarda esa tovushlar hva harflarga oid bilimlar
chuqurlashtiriladi,mustahkamlanadi.

20.

2-4-sinflarda tovush-harf tomondan tahlil
tartibi:
1. So’zni to’g’ri talaffuz qilish.
2. So’zdagi tovushlar va harflar soni.
3. Unli tovushlar soni.
4. Undoshlar tovushlar soni.
5. Jarangli undoshlar.
6. Jarangsiz undoshlar.
7. So’zdagi bo’g’inlar soni.

21.

4-sinf darsligidagi 103-mashq
4-sinf darsligidagi 103-mashqda
“qaldirg’och” so’zini tovush-harf tomondan
tahlil qilish so’ralgan va quyidagi
namuna berilgan:
Tovush-harf tahlili tartibi.
Zag’cha (zag’cha) – 5 ta tovush,
4 – ta harf, 1 – harf birikmasi.
Unli tovushlar: a, a.
Undosh tovushlar: z, g’, ch.
Jarangli undoshlar: z, g’.
Jarangsiz undosh: ch.

22.

Tahlil namunasi: “Kitob” so’zi
1. So’zda ikki bo’g’in bor. Ikkinchi bo’g’in –
urg’uli: ki-tób.
2. So’zda beshta tovush, beshta harf bor.
3. So’zda ikki unli tovush, uch undosh tovush bor.
4. k – undosh, jarangsiz, k harfi bilan ifodalangan
i – unli tovush, i harfi bilan ifodalangan
t – undosh tovush, jarangsiz, yozuvda t harfi bilan
ifodalangan
o – unli tovush, o harfi bilan ifodalangan.
b – undosh tovush, jarangli, b harfi bilan
ifodalangan

23.

Tahlil namunasi: “Sahifa” so’zi.
So’zda uchta bo’g’in bor: sa-hi-fa
So’zda oltita tovush, oltita harf bor.
So’z uch unli tovush, uch undosh tovushdan iborat.
s – undosh tovush, jarangsiz, s harfi bilan
ifodalangan.
a – unli tovush, a harfi bilan ifodalangan,
h – undosh tovush, jarangsiz,yozuvda
h – harfi bilan ifodalangan.
i-unli tovush, i harfi bilan ifodalangan.
f undosh tovush, jarangsiz, f harfi bilan
ifodalangan.

24.

Og’zaki tahlil namunasi:
Tong so’zida 3ta tovush,
2ta harf (t,o, )
1 ta harf birikmasi (ng) bor.
Unli tovushlar: 1ta (o)
Undosh tovushlar: 2ta (t, ng)
Jarangli undoshlar: 1ta (ng)
Jarangsiz undoshlar: 1ta (t)
Tong so’zi bir bo’g’inli.

25.

Tovush-harf tomonidan to’liq bo’lmagan tahlil
Tovush-harf tomonidan to’liq bo’lmagan
tahlildan so’zning yozilishini tushuntirishda
ham, orfoepik to’g’ri talaffuzni o’rgatish
maqsadida ham foydalaniladi. Masalan,
maktab so’zi oxirida b undoshi p tarzida
talaffuz qilinadi, jufti bor undosh,
tekshiramiz: maktabim – maktab, b harfi
yoziladi.

26.

Izohli diktant
Tovush-harf tomonidan tahlil qilishda izohli
diktantda ham o’rgatiladi.
Izohli diktant o’quvchilarning qobiliyatiga qarab
ikki xil o’tkaziladi. O’quvchi, odatda,
o’qituvchining ko’rsatmasi bilan ma’lum so’zning
yozilishini diktant yozishdan oldin yoki keyin
izohlaydi. So’zning yozilishini bo’g’in-tovush,
tovush-harf tomondan tahlil qiladi, unga qoidani
tatbiq etadi. Bu diktantda o’quvchilar qoidalarga
oid so’zlarning tagiga chizadilar.

27.

Masalan:“Odob –inson ziynati”
Odob : O-dob. Ikki bo’g’in. Birinchi
bo’g’inida o; ikkinchi bo’g’inida d, o, b
tovushlari bor. Oxirgi b tovushi p tovushi
tarzida talaffuz qilinadi. Unda b yoki p
tovushini ifodalovchi harfning yozilishini
tekshirib aniqlaymiz. Buning uchun so’z
oxiriga i tovushini qo’shamiz va aytamiz:
odobi. b tovushi yozilar ekan” kabi
izohlanadi.

28.

Quyida tovush-harf tomonidan
tahlil qilish uchun materiallar havola
qilinadi.
1- topshiriq
Istiqlol so’zini tahlil qiling.

29.

2- topshiriq
She’rni ifodali o’qing. Ajratib ko’rsatilgan
so’zlarni tovush-harf tomonidan
tahlil qiling.
Dadil qadam tashlagaysan,
Jahonaro yashnagaysan.
Xalqni baxtga boshlagaysan,
Baxt makonim, O‘zbekiston.

30.

3- topshiriq
Nuqtalar o’rniga tushirib qoldirilgan harflarni
qo’yib, so’zlarni ko’chiring.
Ajratib ko’rsatilgan so’zlarni yozma tovushharf tomonidan tahlil qiling.
Ozo. , odo.li, muro. , ziyna. , i.rok.

31.

4- topshiriq
Yonma-yon kelgan bb, ll undoshlar
qatnashgan 4 ta so’z topib yozing
Ulardan ikkitasini tovush-harf tomonidan
tahlil qiling.

32.

2-4-sinf o’quvchilarini tovush-harf tomonidan
tahlilga o’rgatishda quyidagi jadvaldan foydalanish ham
mumkin.

33.

Chiroyli
Tovush Harf
7 ta
Unli harf
6 ta 3 ta
1 ta i,o,i
harf
birikmasi
Undosh
harf
Jarangli
Jarangsiz Bo’g’in
undoshlar undoshlar
4 ta
r,y,l
Ch,r,y,l
Ch
3 ta
chi-roy-li

34.

shamol
Tovush Harf
5 ta
Unli harf
4 ta 2 ta
1 ta a,o
harf
birikmasi
Undosh
harf
Jarangli
Jarangsiz Bo’g’in
undoshlar undoshlar
3 ta
sh,m,l
m,l
sh
2 ta
Sha-mol

35.

shodlan
Tovush Harf
6 ta
Unli harf
5 ta 2 ta
1 ta o,a
harf
birikmasi
Undosh
harf
Jarangli
Jarangsiz Bo’g’in
undoshlar undoshlar
4 ta
Sh,d,l,
n
d,l,n
sh
2 ta
Shod-lan

36.

keling
Tovush Harf
5 ta
Unli harf
4 ta 2 ta
1 ta e,i
harf
birikmasi
Undosh
harf
Jarangli
Jarangsiz Bo’g’in
undoshlar undoshlar
3 ta
K,l,ng
l,ng
k
3 ta
Ke-ling

BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA OT SO‘Z TURKUMI

Mazkur maqolada boshlang‘ich sinf ona tili darslarida ot so‘z turkumini o‘rgatishning nazariy asoslari yoritiladi. Maqoladan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari, boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishlarining talabalari va shu sohada mustaqil izlanuvchilar foydalanishi mumkin.

Kalit so’z

ot so‘z turkumi, ot so‘z turkumining so‘roqlari, ot so‘z turkumini o‘qitishning vazifalari, otlarning ma’nolari, sinflar kesimida otlarni o‘rganish tizimi, otni o‘rganishda izchillik, ot so‘z turkumida son kategoriyasi, otlarda egalik qo‘shimchalari, otlarning turlanishi.

BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA OT SO‘Z TURKUMI

Umarova Ozodxon,

Jizzax davlat pedagogika

instituti magistranti

Ma’lumki, yurtimizda va hattoki, jahon miqyosida ro‘y bergan va ro‘y berayotgan ijtimoiy iqtisodiy o‘zgarishlarni ijobiy natijalarga erishish uchun juda katta e’tibor qaratilmoqda. Dunyodagi ko‘plab rivojlangan mamlakatlar singari rivojlanish yo‘llarini belgilashda ta’lim sohasini tubdan isloh qilish va takomillashtirish ishlari olg‘a surilmoqda.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2022-yil 28-yanvar kuni maktab ta’limini rivojlantirish masalalari yuzasidan videoselektor yig‘ilishida ta’kidlab o‘tganidek:

“ Ta’lim-tarbiya — kelajak, hayot-mamot masalasi. Shu bois, bu sohadagi islohotlarni kechiktirishga haqqimiz yo‘q. Qanchalik murakkab bo‘lmasin, maktab ta’limida poydevorni bugundan mustahkam qo‘yishimiz kerak.”1

Shuning uchun ham ta’lim-tarbiya sohasi isloh qilishni poydevordan, ya’ni boshlang‘ich sinflardanoq boshlashimiz lozim. Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflar ona tili darslarida ko‘p duch kelinuvchi mavzu – mustaqil so‘z turkumlaridan ot so‘z turkumining o‘qitilishiga to‘xtalib o‘tmoqchiman.

So‘z turkumlari ustida ishlash metodikasining lingvistik asosi so‘zlarning leksik-grammatik, morfologik va sintaktik belgilariga ko‘ra turli guruhlarga ajratilishi — so‘z turkumlari haqidagi ilm hisoblanadi.

So‘zlarni leksik-grammatik turkumlarga ajratishda uch belgiga: 1) leksik ma`nosi (nimani ifodalashi, ya`ni shaxs, narsa harakat yoki holat, belgi kabilarning umumlashtirilgan ma`nolari), 2) morfologik ( so‘zning turli formalar sistemasi) va 3) sintaktik (turli morfologik formalarning sintaktik funksiya bajarishi) belgilariga asoslaniladi. Demak, so‘z turkumlari ustida ishlash o‘quvchilarning muayyan guruhdagi so‘zlarning umumlashtirilgan ma`nolarini, kishilarning aloqa vositasi sifatidagi rolini tushunib olishlariga qaratilishi zarur.

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari so‘z turkumlari (ot, sifat, son, olmosh, fe`l) bilan umumiy tanishtirilgandan so‘ng har bir leksik-grammatik guruh alohida o‘rganiladi. Bu so‘z turkumlarini o‘rganishning boshlang‘ich bosqichidayoq ularni taqqoslashga qulay sharoit yaratadi va bu bilan shakllantiriladigan grammatik tushunchaning asosiy tomonlarini aniqroq ajratishga imkon beradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ot, sifat, son, fe’lning quyidagi xususiyatlarini bilib oladilar: 1) so‘z nimani bildirishi (shaxs, narsa belgisi, shaxs, narsa sanog‘i va tartibi, shaxs, narsa harakati yoki holati), 2) qanday so‘roqlarga javob bo‘lishi, 3) o‘zgarish- o‘zgarmasligi, qanday doimiy kategoriyalari mavjudligi, 4) gapda, asosan, qanday bo‘lak vazifasida kelishi. O‘quvchilar mana shu o‘rgangan belgilari asosida so‘z turkumlarini taqqoslaydilar. 2

“Ot” mavzusini o‘rganish tizimi maqsadga yo‘naltirilgan jarayon bo‘lib, bunda shu so‘z turkumining umumlashtirilgan ma’nosi va grammatik belgilari aniq izchillikda, bir-biri bilan ilmiy asoslangan bog‘liqlikda o‘rganiladi, shuningdek, otdan nutqda to‘g‘ri foydalanish va to‘g‘ri yozish malakasini shakllantirish maqsadida bajariladigan mashqlar asta murakkablashtira boriladi.

Til hodisasi sifatida otning xususiyatlari, uni o‘rganish vazifalari, o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir sinf uchun material hajmi, ularni o‘rganish izchilligi belgilangan.

Boshlang‘ich sinflarda otni o‘rganish vazifalari quyidagilar:

1) “ot” haqidagi grammatik tushunchani shakllantirish;

2) kim? so‘rog‘iga javob bo‘lgan (shaxs bildirgan) otlardan nima? so‘rog‘iga javob bo‘lgan (narsa, hayvon, jonivor va boshqalarni bildirgan) otlarni farqlash ko‘nikmasini hosil qilish;

3) kishilarning familiyasi, ismi, otasining ismi, hayvonlarga qo‘yilgan nomlar va geografik nomlarni bosh harf bilan yozish ko‘nikmasini shakllantirish;

4) otlarda son (otning birlik va ko‘plikda qo‘llanishi) bilan tanishtirish;

5) otlarni egalik qo‘shimchalari bilan to‘g‘ri qo‘llash ko‘nikmasini shakllantirish;

6) otlarning kelishiklar bilan turlanishi va kelishik qo‘shimchalarining yozilishi haqida malaka hosil qilish;

7) o‘quvchilar lug‘atini yangi otlar bilan boyitish va ulardan nutqda aniq, o‘rinli foydalanish malakasini o‘stirish;

8) so‘zlarni tahlil qilish, taqqoslash, umumlashtirishni bilish.

Bu vazifalarning har biri alohida emas, balki bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq holda hal etiladi. Shu bilan birga, “Ot” mavzusini o‘rganishning muayyan bosqichida bajarish lozim bo‘lgan bir vazifani hal qilishga ko‘proq ahamiyat beriladi. Masalan, I-II sinflarda so‘z turkumi sifatida otning belgilari (nimani bildirishi, so‘roqlari) o‘rganiladi, III sinfda esa otga atama beriladi, birlik va ko‘plikda qo‘llanishini o‘zlashtirishga ahamiyat beriladi. IV sinfda otning egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llanishi, kelishiklar bilan turlanishi va kelishik qo‘shimchalarining yozilishini o‘rganishga e’tibor qaratiladi. O‘quvchilarning nutqi va tafakkurini o‘stirish vazifasi esa mavzuni o‘rganishning barcha bosqichlarida hal qilinadi. Grammatik materialni o‘rganish va orfografik malaka hosil qilishning butun jarayoni o‘quvchilar lug‘atini boyitishga, bog‘lanishli nutq malakalari va fikrlash qobiliyatlarini o‘stirishga qaratiladi.

So‘z turkumi sifatida ot muayyan leksik ma’nolari va grammatik belgilari bilan ajralib turadi. Barcha otlarning umumiy leksik ma’nosi shaxs va narsani ifodalash hisoblanadi. Ot jonli mavjudotlar (kishi, qush, hayvon, asalari), yer va osmonga oid narsalar (quyosh, yulduz, daryo, tog‘), o‘simliklar (paxta, beda, gul), voqealar (yig‘in, majlis), tabiat hodisalari (shamol, bo‘ron, yomg‘ir, momaqaldiroq), belgi-xususiyat (ahillik, kuchlilik, samimiyat), harakat-holat (uyqu, sevinch, kurash), o‘rin va vaqt (yoz, bahor, joy) nomlarini bildiradi.

Otlarning grammatik belgilari: otlar birlik va ko‘plikda qo‘llanadi, egalik qo‘shimchalari bilan o‘zgaradi, kelishiklar bilan turlanadi, gapda ko‘proq ega, to‘ldiruvchi, aniqlovchi, shuningdek, hol va kesim vazifasida keladi. Ot nutqda sifat, son, olmosh, fe’l bilan birika oladi.

Otning ma’nolari va grammatik belgilari xiyla murakkab, shuning uchun ham ot haqidagi bilim o‘quvchilarda amaliy vazifalarni bajarish jarayonida asta shakllantira boriladi.

“Otni o‘rganishda izchillik. Otni o‘rganishga tayyorlov bosqichi savod o‘rgatish davriga to‘g‘ri keladi. Bu bosqichda o‘quvchilar shaxs-narsalarni va ularning nomi bo‘lgan so‘zlarni farqlashga o‘rganadilar, so‘zning leksik ma’nosiga e’tibor ko‘proq qaratiladi, ma’nolarini hisobga olgan holda so‘zlar (qushlar, meva va sabzavotlar, kiyimlar va hokazolarni bildirgan otlar)ni guruhlash ko‘nikmasi shakllantiriladi. So‘zlarni leksik ma’nosi asosida guruhlash mashqlari otlarni taqqoslash, o‘xshash tomonlarini aniqlash, abstraktlashtirish ko‘nikmasini o‘stiradi. Shunga qaramay, grammatik tushunchani shakllantirish uchun o‘quvchilar so‘znnng aniq ma’nosini yetarli bilmaydilar, so‘zning leksik ma’nosini bilish bilan birgalikda uning grammatik belgilarini ham o‘zlashtirish zarur,” – deya ta’kidlab o‘tilgan bugungi kunda ona tili o‘qitish metodika fanining asosiy adabiyoti hisoblanmish 2009-yilda nashr etilgan Qosimova va boshqalar hammuallifligidagi “Ona tili o‘qitish metodikasi” kitobida.

Keyingi bosqichda otning leksik ma’nolari va grammatik belgilari ustida maxsus ishlanadi (kim? yoki nima? so‘rog‘iga javob bo‘lishi, shaxs, narsani bildirishi tushuntiriladi). O‘quvchilar kim? so‘rog‘iga javob bo‘lgan so‘zlarni nima? so‘rog‘iga javob bo‘lgan otlardan farqlashga o‘rganadilar. Bu bosqichda ular so‘zlarni so‘roq berish bilan farqlashni o‘rganadilar, o‘quvchilarda mavhum grammatik tafakkur o‘sa boradi, ularda atoqli otlarni bosh harf bilan yozish ko‘nikmasi shakllana boradi.

II sinfda otlarning leksik ma’nosi, atoqli va turdosh otlar (atamasiz) haqidagi bilim chuqurlashtiriladi.

“Ot” tushunchasini shakllantirish uchun shu so‘z turkumiga kiradigan otlarni asosiy leksik guruhlarga ajratish, barcha otlarga xos bo‘lgan belgilarni, ularning nutqimizdagi o‘rnini ko‘rsatish muhim ahamiyatga ega. SHu maqsadda mavzuni o‘rganishga bag‘ishlangan birinchi darslardayoq shaxs va narsani bildiradigan so‘zlar bir tizimga solinadi, kishilarni, buyum, o‘simliklar va hayvonlarni, tabiat hodisalarini, voqealarni bildiradigan so‘zlar g uruhlarga ajratiladi. SHu so‘zlarning hammasi uchun umumiy bo‘lgan belgilar aniqlanadi: bu so‘zlar shaxs, narsalarni bildirib kim? yoki nima? so‘rog‘iga javob bo‘ladi.

Dasturga ko‘ra, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini sifat va boshqa so‘z turkumlaridan yasalgan mavhum ma’nodagi (yaxshilik, go‘zallik, ishonch, sevinch, o‘kinch, qo‘rqinch, tayanch kabi) otlar bilan tanishtirish talab etilmaydi. Ammo matnda uchrasa va o‘quvchilar qiziqib so‘rasalar, otning bolalar o‘rgangan belgilari asosida (nima? so‘rog‘iga javob bo‘lishi, shaxs yoki narsa nomini bildirishi) tushuntiriladi. Otlarning nutqda katta ahamiyatga ega ekanini ko‘rsatish uchun o‘qituvchi o‘qish kitobidan matn tanlab, o‘quvchilarga matndagi otlarni topishni, so‘ngra matnni shu so‘zlarsiz o‘qishni topshiradi. O‘quvchilar matndagi otlarni tushirib qoldirib o‘qiganda, matn mazmunini tushunib bo‘lmasligini anglaydilar. Xulosa chiqariladi: ot atrofimizni o‘rab olgan shaxs va narsalarning nomi, bu so‘zlarsiz bir-birimizga o‘z fikrimizni tushuntira olmaymiz.

Otlarda son bilan tanishtirish. 3-sinfda “Otlarda son”, ya’ni otlarning birlik va ko‘plikda qo‘llanishi ustida ishlash jarayonida o‘quvchilarda: 1) birlik va ko‘plikda qo‘llangan otlarning ma’nosi va qo‘shimcha orqali farqlash, 2) birlikdagi otdan ko‘plik shaklidagi va, aksincha, ko‘plikdagi otdan birlik sondagi ot hosil qilish, 3) gapda so‘zlarning bog‘lanishini hisobga olgan holda, otlardan nutqda to‘g‘ri foydalana olish ko‘nikmalari shakllantiriladi.

Otlarning birlik va ko‘plikda qo‘llanishi taqqoslash usulidan foydalanib tushuntiriladi. Buning uchun bir predmetni va shunday bir necha predmetni bildirgan otlar taqqoslanadi: daftar – daftarlar, qalam – qalamlar, nok – noklar kabi. Suhbat asosida daftar so‘zi nechta (bitta) predmetni va daftarlar so‘zi nechta (ikki va undan ortiq) predmetni bildirishi aniqlanadi. Boshqa so‘zlar bilan ham shunday ishlanadi. Oddiygina xulosa chiqariladi va fikrlar umumlashtiriladi: agar otlar bir predmetni bildirsa, birlikda qo‘llanadi, agar ikki va undan ortiq shaxs yoki narsani bildirsa, ko‘plikda qo‘llanadi. Ko‘plikdagi otni yasash uchun birlikdagi otga –lar qo‘shimchasi qo‘shiladi. Birlikdagi otlar kim? yoki nima? so‘rog‘iga, ko‘plikdagi otlar esa kimlar? yoki nimalar? so‘rog‘iga javob bo‘ladi.

Bu sinf o‘quvchilariga faqat birlikda qo‘llanadigan otlar, birlik shaklida qo‘llangan armiya, qo‘shin, xalq kabi otlar ko‘plik ma’nosini bildirishi, bunday otlarga ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shilganda anglatadigan ma’nosi maxsus tushuntirilmaydi. Agar o‘quvchilar bu haqda savol bersalar, soddagina shaklda tushuntirish mumkin.

Otlarning birlik va ko‘plikda qo‘llanishini kuzatish aslidaso‘z shakli ustida ishlashning boshlang‘ich bosqichi hisoblanadi. Bunda o‘quvchilar otlarni ko‘plik qo‘shimchasi bilan o‘zgartirish, ya’ni otga shakl yasovchi qo‘shimcha qo‘shish bilan so‘zning leksik ma’nosi o‘zgarmasligiga ishonch hosil qiladilar.

Otlarda egalik qo‘shimchalari. Bu mavzu boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun murakkab hisoblanadi, chunki bu mavzu o‘rganilgunga qadar, o‘quvchilar “shaxs” tushunchasi bilan hali tanishtirilmagan, kishilik olmoshlarini hali o‘rganmagan bo‘ladilar. O‘quvchilarga egalik qo‘shimchasi shaxs, narsa birlik va ko‘plikdagi uch shaxsdan biriga taalluqli ekanini bildirishini tushuntirish qiyin. Shularni hisobga olib, o‘quvchilarni otlarda egalik qo‘shimchalari bilan tanishtirishda o‘qituvchi ishni sarlavhadagi “egalik” so‘zining leksik ma’nosini tushuntirishdan boshlashi maqsadga muvofiq: “egalik” ega bo‘lish, qarashlilik, tegishlilik, oidlik ma’nolarini bildiradi, demak, egalik qo‘shimchasi deganda biror narsaga ega bo‘lishni, shu narsa tegishli, shu narsaning egasi ekaninn bildiradigan qo‘shimchalar tushuniladi. Otlar egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llanadi. Otga qo‘shilgan egalik qo‘shimchasi shu ot ifodalagan shaxs, narsaning kimgadir qarashli ekanini, shu narsaning egasi ekanini bildiradi. Misollarni kuzataylik: Kecha o‘qigan kitobim juda qiziqarli ekan. Sening kitobing ham qiziqarlimi? Ra’noning kitobi ham qiziqarli edi.

Kitobim, kitobing, kitobi so‘zlari so‘z tarkibiga ko‘ra tahlil qilinadi va o‘quvchilar kitob – o‘zak, -im, -ing, -i qo‘shimcha ekanini aniqlaydilar. O‘qituvchi kitob va kitobim so‘zlarini taqqoslashni –im qo‘shimchasining ma’nosi haqida o‘ylab ko‘rishni topshiradi, muammoli vaziyat yaratadi; o‘quvchilar qo‘shimchaning ma’nosi haqida fikr yuritadilar, ammo kitobim so‘zining ma’nosiga (mening kitobim – kitob meniki) tushunsalar ham, fikrlarini shakllantirib aytib berolmaydilar. O‘qituvchi qisqa tushuntiradi:

– Tilda uchta shaxs mavjud:

I shaxs – so‘zlovchi

II shaxs – tinglovchi

III shaxs – o‘zga

Hozir men sizga so‘zlayapman, tushuntiryapman, demak, men – so‘zlovchi, hozir siz meni tinglayapsiz, demak, siz (sen) tinglovchi, hozir tinglashga qatnashmayotganlar ham bor, u (ular) – o‘zga hisoblanadi. Siz otlar birlik va ko‘plik sonda qo‘llanishini bilasiz. Ma’lumki, biror narsa bir shaxsga yoki ikki va undan ortiq shaxsga tegishli bo‘lishi mumkin. Mana shu ma’nolarni, ya’ni biror shaxs va narsaning birlik yoki ko‘plikdagi uch shaxsdan biriga qarashli ekanini otga qo‘shilgan egalik qo‘shimchalari bildiradi. Masalan, kitobim so‘ziga qo‘shilgan -im qo‘shimchasi kitobning I shaxsga taalluqli ekanini, ya’ni kitobniig egasi I shaxs ekanini bildiradi (-ing, -i qo‘shimchalari ham shunday tushuntiriladi). Kitobimiz so‘zidagi -imiz qo‘shimchasi kitob so‘zlovchi shaxsga, shu bilan birga, ko‘p shaxsga (ko‘p so‘zlovchiga) tegishli ekanini bildiradi (-ingiz, -i qo‘shimchalari ham shunday tushuntiriladi). Qisqa xulosa chiqariladi: otlarga qo‘shilgan mana shunday qo‘shimchalar egalik qo‘shimchalari deyiladi. Egalik qo‘shimchalari tegishlilik, egalik ma’nosini bildiradi.

Egalik qo‘shimchalari otlarga ikki variantda qo‘shiladi. Akam va kitobim, akang va kitobing, akasi va kitobi kabi oxiri unli hamda undosh tovush bilan tugagan otlar so‘z tarkibiga ko‘ra tahlil qilinadi, qo‘shimchalar taqqoslanadi, suhbat asosida xulosa chiqariladi: oxiri unli tovush bilan tugagan otlarga -m, -ng, -si, -miz, -ngiz, -si egalik qo‘shimchalari, oxiri undosh tovushlar bilan tugagan otlarga -im, -ing, -i, -imiz, -ingiz, -i egalik qo‘shimchalari qo‘shiladi. Shundan so‘ng o‘quvchilar “Ona tili”darsligidagi qoidani o‘rganadilar, jadvalni tahlil qiladilar.

O‘quvchilarga egalik qo‘shimchalari haqidagi ko‘nikmani shakllantirish uchun matndan egalik qo‘shimchasi bilan qo‘llangan otni topish, uni tarkibiga ko‘ra tahlil qilib, egalik qo‘shimchasining shaxs-sonini aniqlash, matnda berilgan otga tushirib qoldirilgan egalik qo‘shimchasini qo‘shish, narsa qaysi shaxs yoki shaxslarga qarashli ekanini aytish kabi mashqlardan foydalaniladi.

Egalik qo‘shimchasi ustida ishlash bu bilan tugamaydi. Otlarning kelishiklar bilan turlanishini o‘rganish jarayonida egalik qo‘shimchasi bilan qo‘llangan ot qaratqich kelishigida kelgan boshqa ot bilan (kitobning muqovasi, Rahimning kitobi), kishilik olmoshlarining kelishiklar bilan turlanishini o‘rganish jarayonida esa egalik qo‘shimchasi bilan kelgan ot qaratqich kelishigidagi kishilik olmoshi bilan bog‘lanib, so‘z birikmasi hosil qilishi haqida bilim beriladi.

Otlarning turlanishi. Kelishiklar sintaktik kategoriya hisoblanadi. Kelishik otlarning gapda boshqa so‘zlar bilan munosabatini ifodalaydi. Demak, kelishiklarni o‘rgatishda o‘quvchilarning gapda so‘zlarning bog‘lanishini bilishlari nazarda tutiladi. Kelishiklar ustida ishlashni o‘quvchilar gapda ma’no va grammatik tomondan bog‘langan so‘zlarni (so‘z birikmalarini) ajratishga o‘rganganlaridan so‘ng boshlanadi. Kelishiklar ustida ishlash gapda so‘zlarning bog‘lanishi ustida ishlash hamdir. Kelishiklarni bilish uchun o‘quvchi ot gapda qaysi so‘z bilan bog‘langanini aniq bilishi kerak. Ot gapda boshqa so‘zlar bilan bog‘langanda qo‘shimchalar bilan o‘zgarishi ancha oldindan kuzatib boriladi. Aslida o‘quvchilar 1-sinfdayoq, so‘z shakllarining o‘zgarishi bilan amaliy tanishadilar, ammo ular so‘z shakli nimaligini hali bilmaydilar. O‘quvchilar keyingi sinfda shakl yasovchi (so‘z o‘zgartuvchi) qo‘shimchalar bilan tanishadilar, bu qo‘shimchalar gapda so‘zlarni bog‘lash uchun xizmat qilishini tushunadilar.

Shunday qilib, boshlang‘ich sinflarda ot yaxlit holda o‘rganiladi va uni o‘rganish o‘quvchilar shu so‘z turkumining belgilarini, vazifasini o‘zlashtirishiga, shuningdek, ularda kelishik qo‘shimchalarini to‘g‘ri yozish ko‘nikmasini shakllantirishga qaratiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

1. Sh.Mirziyoyevning 2022-yil 28-yanvardagi maktab ta’limini rivojlantirish masalalari yuzasidan videoselektordagi nutqi.
2. Qosimova K. va boshqalar. Ona tili o‘qitish metodikasi. – T.: Noshir, 2009.- B.-245-246, 258-260.
3. Internet resurslari (Ziyonet.uz, kitob.uz)

Ushbu kitobga o xshash asarlar

Поиск материала «0‘zbek tili: Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan umumta’lim maktablarining 5- sinfi uchun darslik, Rafiyev A., Muhammadjonova G., Alovuddinova N., 2015» для чтения, скачивания и покупки

Найденные материалы, документы, бумажные и электронные книги и файлы:

Search results:

Boshlang’ich sinf ona tili darsliklari tahlili

Kitobni qanday sotib olish mumkin?

Siz muallifmisiz?

Savol-javoblar

Ona tili o‘qitish metodikasi

E`tibor qarating!

Tovush va harf

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA OT SO‘Z TURKUMI

Kalit so’z

BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA OT SO‘Z TURKUMI

Umarova Ozodxon,

Jizzax davlat pedagogika

instituti magistranti

Related posts: