Зороастриялық дари тілі – Zoroastrian Dari language
Дари деп те аталады Бехдинани немесе пежоративті түрде Габри (кейде Гаврини немесе Габрини). [5] Дари тілінің көптеген диалектілері бар. [6] жаңа парсы тілімен салыстырғанда белгілі бір айырмашылықтар бар, дегенмен ол әлі күнге дейін парсы диалектісі болып табылады Орта парсы. [7] [8]
Dari tili
Dari tili — gʻarbiy, sharqiy eroniylar (forslar, afgʻonlar va boshqalar) adabiy tili. 9-asr oxirlari va 16-asr boshlarida hozirgi Eron, Afgʻoniston, Ozarbayjon, qisman Markaziy Osiyo va Shim.-Gʻarbiy Hindiston hududlarida tarqalgan. Sharqning koʻp shoirlari, xususan Rudakiy, Hofiz, Sheroziy, Umar Xayyom, Nosir Hisrav, Bedil, Nizomiy Ganjaviylar shu tilda ijod qilgan. Buyuk oʻzbek shoiri Alisher Navoiy Dari tilida yozgan sheʼrlaridan devon tuzgan (“Devoni Foniy”). Dari tilini forsiy dari, forsiy deb ham ataganlar. Dari tili eroniy boʻlmagan xalqlar tomonidan ham ri-vojlantirildi va takomillashtirildi. Shunga koʻra, u baynalmilal — xalqlararo aloqa tili tavsifiga ega boʻldi. 15-asr 2-yarmidan boshlab Dari tili siyosiy va boshqa ijtimoiy sabablar bilan differensiatsiyalandi, 20-asrga kelib 3 koʻrinishga ega boʻldi (fors adabiy tili — Eronda; tojik adabiy tili — Tojikistonda; adabiy Dari tili — Afgʻonistonda). Hozirgi Dari tili Afgʻonistondagi ikki rasmiy tilning (pushtu tili bilan bir qatorda) biri. Bu til avval “Afgʻonistonning fors tili” yoki “forsi-kobuli” deb atalgan.
Adabiyot [ править | править код ]
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
| Ушбу мақолани ёзишда Ўзбекистон миллий энциклопедияси (2000-2005) маълумотларидан фойдаланилган. |
Ушбу мақола чаладир. Сиз уни таҳрирлаб, Энциклопедияга ўз хиссангизни қўшишингиз мумкин.
- Tillar
- Ўзбекистон миллий энциклопедияси мақолалари
- Барча чала мақолалар
Cookie-файлы помогают нам предоставлять наши услуги. Используя наши сервисы, вы соглашаетесь с использованием cookie-файлов.
- Эта страница в последний раз была отредактирована 5 июля 2021 в 23:22, автор изменения — участник УзЭнц Sf7 uz .
- Содержание доступно по лицензии Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0) (если не указано иное).
- Политика конфиденциальности
- О УзЭнц
- Отказ от ответственности
- Условия использования
- Пожертвовать Miraheze
- Мобильная версия
Зороастриялық дари тілі – Zoroastrian Dari language
Зороастриялық дари (Парсы: دری زرتشتی немесе گویش بهدینان Сөзбе-сөз Behdīnān диалектісі) – бұл а Иранның солтүстік-батысы [3] этнолект шамамен 8000-нан 15000-ға дейін алғашқы тіл ретінде сөйлейді Зороастриялықтар қалаларында және айналасында Йазд және Керман орталық Иранда, бірақ 1880 жылдарға дейін Орталық Иранда миллионға жуық адам сөйледі. [4] The этнолект лингвистер жиі назардан тыс қалдырады, өйткені аймақ басым мұсылман [ дәйексөз қажет ] және дари бірінші кезекте айтылатын болғандықтан (сирек жазылады).
Дари деп те аталады Бехдинани немесе пежоративті түрде Габри (кейде Гаврини немесе Габрини). [5] Дари тілінің көптеген диалектілері бар. [6] жаңа парсы тілімен салыстырғанда белгілі бір айырмашылықтар бар, дегенмен ол әлі күнге дейін парсы диалектісі болып табылады Орта парсы. [7] [8]
Мазмұны
- 1 Шежіре
- 2 Аты-жөні
- 3 Диалектілер
- 4 Жойылу қаупі бар мәртебе
- 5 Сондай-ақ қараңыз
- 6 Әдебиеттер тізімі
- 7 Библиография
- 8 Әрі қарай оқу
Шежіре
Генеалогиялық жағынан дари парсы Солтүстік-батыс иран тілі мысалы, бірнеше басқа жақын тілдерді қамтитын субфамилия, Зазаки және Балочи. [9] Бұл солтүстік-батыс иран тілдері – батыс иран тілдері тобының бір тармағы, ол өз кезегінде кіші топ болып табылады. Иран тілі отбасы.
Аты-жөні
Зороастрия дариі ретінде белгілі тілді «Бехдинани» («ізгі дін адамдарының тілі») немесе педоративті, бірақ жалпы атауы «Габри» («кәпірлердің тілі») деп те атайды. [4] ‘Габри’ атауының тамыры мұсылмандардың Иранға басып кіруінен бастау алады және дари тілінің жергілікті спикерлері олардың тілдеріне жүгіну үшін ренжиді. Фаруди мен Тоосарвандани атап өткендей: [4] «Олар үшін өз тілдерін дари деп атауды таңдай отырып, тілді сөйлеушілер өздерінің исламға дейінгі Иранмен арғы тектік байланыстарын қолдайды».
Диалектілер
Иранның Язд қаласындағы негізгі зороастриялық отқа арналған храм.
Дари тілі дәстүрлі түрде бар [ кім? ] екі негізгі диалектке бөлінді: Яздта айтылатын әртүрлілік және Керманда айтылатын. Тілдің бұл бөлінуі, оның сөйлеушілерін олардың негізгі екі негізгі қалаларына бөлуге негізделген, нақты диалектикалық жағдайдың күрделілігін жасырады. Язди диалектісінің өзінде отыз түрі бар, олардың әрқайсысы Язд пен оның айналасындағы зороастриялық аудандардың біріне тән және ерекше. Язди диалектілерінің арасындағы өзгеріс соншалықты үлкен, егер олардың географиялық жақындығы болмаса, олар анық диалектілер қатарына жатқызылатын еді. Кермани диалектісінде диалектикалық күрделіліктің салыстырмалы деңгейі болуы мүмкін (немесе бір уақытта болуы мүмкін).
Жойылу қаупі бар мәртебе
Дари әдетте зороастриялық сәйкестіктің квинтессенциясы болып саналғанымен, [10] бірақ оның өміршеңдігіне қысымның негізгі екі түрі әсер етеді немесе әсер еткен [ дәйексөз қажет ] : экономикалық және саяси.
Бүгінде дари парсының өміршеңдігіне әсер ететін қысым көбіне экономикалық сипатқа ие. Экономикалық артықшылыққа қол жеткізу үшін спикерлер өздерінің дәстүрлі тілдерінен Иранның басым тілі, стандартты жаңа парсы тілінен бас тартады. Ата-аналар балаларына мектепте және өмірде артықшылығы бар нәрсені сезіну үшін дариді әдейі бермейді. Тілдің жоғалуы жанама түрде болуы мүмкін және адамдар үлкен экономикалық орталықтарға ұмтылу үшін үлкен қалалық орталықтарға немесе шетелге көшкен кезде аз көрінуі мүмкін; баланы батыруға болатын толық тілдік ортаның болмауы тілдің жаңа ұрпаққа берілуін азайтады немесе толығымен тежейді.
Бұрынғы кезде дари сөйлеушілер өз тілдерін де беру үшін саяси қысымға ұшырады. VII ғасырда Персияны мұсылмандар жаулап алғаннан кейінгі кезең Иран зороастрлықтары үшін үлкен қуғын-сүргін уақыты болды. Зороастриялықтар қудалаудан құтылу үшін жеке басын жасыру құралы ретінде өз тілдерінен әдейі бас тартқан кезде саяси қысым тікелей тілдің жоғалуына әкеп соқтырды. Саяси қысым сонымен қатар жанама түрде тілдің жоғалуына әкелді; соңғы мыңға жуық жыл ішінде зороастрлықтар Иранның әр түрлі билеушілері кезінде бастан өткерген зұлымдық зороастрлықтардың тұрақты толқынының төзімді аймақтарға, көбінесе астанаға, Тегеран немесе шетелде. Тағы да, бұл жерде толық тілдік орта жоқ, дари тілінің жаңа ұрпаққа берілуін тежейді.
Лингвисттер қазіргі кезде дари тілінің ауысу жағдайында деп санайды. Тілдің көптеген сөйлеушілері өздері өмір сүріп отырған қоғамның үстем мәдениетін игеріп, дәстүрлі тілінен әдейі немесе білмей бас тартты. Дари сияқты тілдер үстем мәдениеттің қысымына ұшыраған кезде тіл қолданыста болатын тілді қолдау жағдайынан, тіл өліміне, тіл енді сөйлемейтін күйге ауысады.
Дари диалектілерінің көпшілігі жойылып бара жатқандықтан, жалпы тілге қарағанда анағұрлым жылдам қарқынмен жүр. Даридің көптеген диалектілерінің әрқайсысында сөйлеушілердің қауымдастығы аз болғандықтан, олар тілді жойылуға итермелейтін күштерге көбірек бейім. Кейбір диалектілер қазірдің өзінде жойылып кетті, мысалы, Тегеранда тұратын бірнеше сөйлеушілерге ғана ие Мухаммедабад диалектісі. Зороастрия халқының саны аз болғандықтан әрдайым сезімтал болатын Керман диалектісі де негізінен жоғалған сияқты.