Davlat va huquq asoslari (Huquqshunoslik) fani

Yanvar (lot.; Jānuārius mēnsis ‘Yanus oyi’ rimliklar xudosi Yanus nomidan) – Grigoriy kalendari boʻyicha yilning birinchi oyi. Yanvar 31 kundan iborat (yana q. Kalendar).

Davlat va huquq asoslari darslik 11 sinf

R e ja:

1.Davlat va huquq nazariyasining pr e dm e ti.

2.Davlat va huquq nazariyasining usuli.

3.Davlat va huquq nazariyasining ijtimoy fanlar tizimida o’rni.

4.Davlat va huquq nazariyasining funktsiyalari.

1. Davlat va huquq nazariyasining predmeti.

Har bir fanni ani q lash uchun bu fanning umumiy fanlar tizimida t u tgan o’rni, roli va ahamiyati,o’organiladigan ob’ektini bilish zar ur bo’ladi.

Boshqa fanlar qatori «Davlat va xuquq nazariyasi» insonlarning faoliyat doirasini ifodalab beruvchi fan sifatida o’z oldiga shunday vazifani qo’yadi, ya’ni: birinchi navbatda, davlat va xuquq to’g’risidagi hodisalarni, bu hodisalarning jamiyatdagi o’rni xuquqiy fikrlarning ob’ektivligi borasidagi bilimlarni ishlab chiqish va uni nazariy jihatdan ma’lum bir tizimga solishni ko’zlaydi.

Davlat va xuquq to’g’risidagi ilm – bu davlat-xuquqiy hodisalarning paydo bo’lishi, rivojlanishi va amal qilishini o’organuvchi umum siyosiy-yurudik qonuniyatlar xahidagi bilimlar tizimining yig’indisidir.

Bu fan yuqoridagi hodisalarni to’laligicha o’rganadi (kuzatadi) va shu bilan o’zining fundamental harakteriga ega.

Umuman shuni ta’kidlash mumkin, davlat va xuquq nazariyasi – bu mavjud bo’lgan, zarur, umumiy va mustahkam bog’lh bo’lgan davlat – xuquqiy hodisalarning o’zaro hamda boshqa ijtimoiy hodisalar bilan bog’lhligini ifadolovchi qonuniylik bo’lib bu qonuniylik davlat – xuquqiy hodisalarga va ularning siyosiy – yuridik xususiyatlariga nisbatan sifatli aniqlik kiritadi.

Davlat va xuquq nazariyasi tushunchasi tizimida asosiy nazariy va o’organuvchilak rolini bir muncha umumiy tushunchalar bajaradi. Kelajakda bu tushunchalar kategoriyalar deb yuritilib, bularga «davlat mohiyati», «davlatning shakli», «davlatning tipi», «davlatning funktsiyalari», «davlatning mexanizimi», «xuquqning mohiyati», «xuquqning shakli», «xuquqiy munosabatlar», «xuquq tizimi» va xakozolar kiradi.

Davlat va xuquq nazariyasi – bu davlat va xuquq xuquqiy qarashlar, g’oyalar va bilimlar tizimidir. U davlat va xuquqning paydo bo’lishi, rivojlanishi va barham topishi umumiy qonuniyatlarini o’organadi.

Bu fan nafaqat davlat-xuquqiy hodisalarni va jarayonini o’organibgina qolmasdan, balki ular to’g’risidagi kishilarning tasavurlarini ham o’organadi.

Davlat va huquq o’zaro mustahkam aloqada bo’lib, bir-birini ifoda etadi, ajralgan holda bo’lmaydi. Davlat huquq normalarni o’organadi, ularning ijrosini taminlaydi; xuquq esa, davlat tizimini, uning funktsiyalarni, kompetentsiyasini mustahkamlaydi va bu bilan u davlatning siyosiy hokimiyatni amalga oshirish uchun aniq ifoda baxsh etadi.

Shuning uchun ham davlat va xuquq nazariyasi barcha inistitutlar birgalikda olib o’organadi, o’zluksiz bog’lhlikda ko’rib chiqadi, xuquq rivojlanish qonuniyatlarni tahlil qiladi.

Shunday ekan, davlat va xuquq ma’lum ajratilgan ilm (fan) sohalari bo’lib qolmasdan, balki u yagona fandir.

Lekin u yagona fan sifatida hola turib, nisbatan mustaqil bo’lgan ikkita qismga bo’linadi:

– davlat nazariyasi (davlatshunoslik)

– xuquq nazariyasi (xuquqshunoslik)

Davlat va huquq nazariyasi fanini predmetini jamiyatda davlat va huquqning paydo bo’lishi va rivojlanish qonuniyatlari, mohiyati, shakllari, pritsiplari, funksiyasi, siyosiy, huquqiy ong va huquqiy tartibga solish mexanizmi tashkil qiladi.

Davlat va huquq nazariyasi fani quyidagi hususiyatlarga ega.

Birinchidan, bu fan ijtimoiy fan bo’lib, siyosiy yuridik fandir. Chunki uni o’organadigan sohasi jamiyatda eng muhimi ijtimoiy hodisalar davlat va huquq masalalarini paydo bo’lish va rivojlanish qonuniyatlaridir.

Ikkinchidan , bu fan umumnazariy fan, zero u jamyatda davlat va huquqning paydo bo’lish va rivojlanish umumiy qonuniyatlarni ochib beradi.

Uchinchidan , bu fan falsafiy hususiyatga ega. Chunki davlat va huquqning paydo bo’lish va rivojlanish qonuniyatlarni falsafaning (dialektik va tarixiy materializm) qonunlariga asosan o’organadi.

To’rtinchidan bu fan amaliyot bilan bo’g’liqdir. Chunki u O’zbekistonda demokratik huquqiy islohatlarni amalga oshirishda nazariy asos bo’lib hizmat qiladi. U shahs jamiyat, davlat va huquqning rolini oshirishda amaliy har e kt e rga ega.

B e shinchidan, bu fan o’quv – tarbiyaviy ahamiyatga ega. Chunki u kishilarning jamiyat, davlat va huquq tuhrisidagi bilimini oshirmasdan, balki ularda huquqiy bilim, huquqiy tarbiya, huquqiy ong va huquqiy madaniyatni rivojlantirishga yordam beradi.

Davlat va xuquq nazariyasi davlat va xuquqning rivojlanish qonuniyatlarini barchasini o’rganmaydi, balki u faqat umumiy va asosiylarini o’rganadi. Jumladan,bularga quyidagilar kiradi:

– Davlat va xuquqning paydo bo’lishi (vujudga kelishi), ularning tarixiy o’rin almashuvi qonuniyatlarini;

– Davlat va xuquqning rivojlanishi mohiyati va mazmunini;

– Davlatning mexanizimi uning ichki va tashqi funktsiyalarni;

– Davlat va xuquqning belgilarini;

– Davlat organlarni q urilish tizimi qonuniyatlarini;

– Demokratiya, qonuniylik, xuquqiy tartibotning umumiy printsiplarini;

xuquqni vazifasi,funktsiyasini hamda xuquqiy tartibga solishning chegaralarini o’rganadi.

Jumladan, davlat va xuquq nazariyasining predmeti bo’lib, davlat – xuquq hodisalarining paydo bo’lishi, rivojlanishi va amal qilishining umumiy qonuniyatlari tizimini o’organish hisoblanadi.

Davlat va xuquq nazariyasi – davlat xuquqda o’z ifodasini topgan jamiyat rivojining ob’ektiv qonunlarini ularning ijtimoiy siyosiy maqsadlarini tushuntiradi, ijtimoiy munosabatlarni davlat xuquqiy tartibga solishning va bu munosabatlarning rivojlanish tendentsiyasini tartibga solishning butun bir mexanizimini ochib (ko’rsatib) beradi.

Boshqa fanlar kabi davlat va xuquq nazariyasining predmeti ham o’zgarmasdan qolmaydi.

Sotsial (ijtimoiy) tajribadan kelib chiqqan holda fan o’z oldiga muhim va zarur vazifalarni o’organishni qo’yadi.

Birinchi navbatda quyidagi muammolarni o’organish turadi:

– Hokimiyat apparati va boshqaruvni shakllantirish va rivojlantirish qonuniyatlarini;

– Demokratiyani rivojlantirish, va k illik tizimini shakllantirish yo’llarini;

xuquq tizimini takomillashtirish va qonunchilikni tizimlashning asosini ishlab chiqish, ularning amalda tatbih etlishi yo’llarini;

– Davlat va xuquqning ijtimoiy munosabatlarga nisbatan ta’sir dorasini anihlash va boshqalar;

-Xozirgi paytda dunyoning barcha mamlakatlaridagi ijtimoiy siyosiy tarahhiyot davlat va xuquqning roli (o’rni)ni oshib borayotganini harakterlaydi, ya’ni turlicha ijtimoiy jarayonlarga davlat va xuquqning ta’siri yetarli sezilmoqda.

2. Davlat va huquq nazariyasining usuli.

Davlat va xuquq naziriyasi hotib holgan (dogmatik) fan bo’lmasidan, balki u doimiy ravishda izlanishda bo’lgan, rivojlanib boruvchi, jonli fandir. U bilish usullari (metodlari)ni yangilab va rivojlantira borib, o’zining asosiy vazifasini bajarishga, davlat – xuquqiy amaliyotda ilmiy mo’ljal bo’lib xizmat qilishga yondasha boradi.

Shunday qilib, davlat va xuquq naziriyasining usuli (metodi)- ushbu fan tomonidan o’zining predmetini o’organish hamda ilmiy natijalar olish uchun foydalanadigan yo’llar, usullar, yondashishlardir.

Oxirgi bir necha o’n yillar davomida davlat va xuquq hodisalarini o’rganishga yondashishda – markscha-lenincha yondashish gegemonlik qilib qoldi.

Davlat va xuquq to’g’risidagi markscha-lelincha nazariya hahihatni ochib beruvchi eng bosh ob’ektiv fan (ilm) deb tan olinib keladi. Bu esa o’z navbatida boshqa nazariyalar va harashlar (doktrina)ni u yoki bu ko’rinishda tanhid ostiga olib keldi, va natijada, davlat va xuquq to’g’risidagi bilimlarni qashshoqlashtirib, dunyoning siyosiy va xuquqiy sohasidagi ilg’or yutuhlaridan foydalanishga to’sqinlik qiladi.

Bugungi kunda davlat va xuquq naziriyasi uchun oldingi va xozirgi davlat-xuquq xuquqiy bilimlarni baholash va analiz (tahlil) etish uchun konstruktiv-tanhidiy yondashish to’g’riroq bo’ladi.

Davlat va xuquq nazariyasi usullari (metodi) uning predmeti bilan mahkam bog’liqdir.

Agarda fanning predmeti – u nimani o’organadi degan savolga javob bersa, usullari esa qanday o’rganilishi yo’llari savoliga javob beradi. Fanning usuli asosida uning predmeti yotadi, chunki nazariyasiz usul predmetsiz qoladi, fan esa – mazmun va mohiyatsiz.

Davlat va xuquq nazariyasi davlat va xuquq hodisalarini o’organish uchun o’zining shaxsiy usullarini ishlab chiqadi, lekin shu bilan birga ijtimoiy va tabiiy fanlar tomonidan ishlab chiqilgan umumiy usullarni ham faol qo’llaydi.

Fan uzoq muddat davomida bilishning idealisitik va materialistik usullari bir-biriga harishi ko’rashib keladi (metafizika, dialektika).

Falsafiy qonun va kategoriyalarga bevosita kirishib (bohlanib) ketadigan usullardan biri-mavhumlik (abstrakt)dan konkretlikka va konkretlikdan mavhumlikka utish usulidir.

Jumladan, davlat va xuquq xuquqgi hodisalarni o’organishda tarixiy usul ham ho’llanadi. Chunki, fan davlat va xuquqning ildizini bilish uchun tarixiy an’analarni bilishi zarur bo’ladi

Umumiy usul bu falsafiy (dialektik va tarixiy materializm) qonunyatlariga asosan davlat va huquq masalarini o’organishdir. Dialektikaning 3-ta asosiy qonuni bo’lib, ular qarama – qarshiliklar birligi va ko’rashi qonuni, mikdor o’zgarishlarning sifat o’zgarishlarga o’tishi va inkorni inkor qilish qonuni ososida davlat va huquqning paydo bo’lish va rivojlanishi o’organiladi.

Falsafiy usulga asosan davlat va huquqni o’organish- bu ijtimoy hodisa, bular boshqa ijtimoiy hodisalar inson bilan jamiyat hayotining ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va mafko’raviy sharoitlari bilan bo’g’liqdir.

Davlat va huquq nazariyasining usuli- deganda bu fan o’rganadigan predmetni ilmiy o’rganish yullariga aytiladi. Bu usullar davlat va huquqning mohiyati, vazifalari, funksiyalari va rivojlanishiga ilmiy bilish uchun hizmat qiladi. Bu fan o’z predmetini umumiy va hususiy usullar orkali o’rganadi.

Umumiy usul bu falsafiy (dialektik va tarihiy materializm) qonunyatlariga asosan davlat va huquq masalarini o’rganishdir. Dialektikaning 3-ta asosiy qonuni bo’lib, ular harama – karshiliklar birligi va kurashi qonuni, mikdor o’zgarishlarning sifat o’zgarishlarga o’tishi va inkorni inkor hilish qonuni ososida davlat va huquqning paydo bo’lish va rivojlanishi o’rganiladi.

Falsafiy usulga asosan davlat va huquqni o’rganish- bu ijtimoy hodisa, bular boshqa ijtimoiy hodisalar inson bilan jamiyat hayotining ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va mafkuraviy sharoitlari bilan bohlihdir. Bundan tashhari davlat va huquq doimo rivojlanishdadir. Jamiyat taraqqiyotining har bir yanti bosqichga kirishi – davlat va huquqning yangi bosqichidir. Bunda davlat va huquq mohiyatiga ko’ra eski bosqichning ijobiy tamonini sahlab, yangi tajribalarni tuplab ijtimoiy belgilari bilan o’z funktsiyasini bajaradi. Buning isboti uchun bir tamondan quldorlik va feodal davlat va huquqini, ikkinchi tamondan hozirgi kopilastik davlat va huquqni solishtirish mumkin.

Davlat va huquq nazariyasining umumiy usuli bilan bir katorda, uning hususiy ilmiy usullari ham mavjud. Bu usullarga quyidagilar kiradi. mantikiy usul, siyosiy usul, tarihiy usul, sotsiologik usul, sist e maliy usul,kib e rn e ka va boshqa usullar.

Mantiqiy usul – davlat va huquq masalalarini mantiq ilmining tafakkur va bilish qonuniyatlarining usul va vositalariga asosan o’rgatadi. Davlat va huquq masalalarini o’rganishda mantiqiy usuldan foydalanish bular haqidagi ilmiy hulosalar chiqarishga imkon b e radi.

Qiyosiy usul– bu davlat va huquq hahidagi tushunchalar hodisalar o’zaro solishtirilib, ular o’rtasidagi o’hshashlik va farhlar anihlanadi. Bu usulning fanda va amaliyotda ahamiyati juda kattadir. Masalan davlat va huquqning har bir tipi (quldorlik, feodal, burjuaziya) avvalgisiga nisbatan ijobiydr.

Tarihiy usul– davlat va huquq masalalari tarihiy rivojlanishning turli bosqichlarida o’rganiladi. Bunda kishilik jamiyatining turli davrlarida sodir bo’lgan vokealar, hodisalar, tarihiy manbalar qonunlar, alohida ishlar bo’yicha sud kororlari o’rganiladi.

Sotsialogik usul– Davlat va huquq masalalarini o’rganishda alohida dalillar va faktlar asosida o’rganiladi. Bu usul alohida suroklar orkali o’rganishni, ank e talar yordamida ma’lumotlar tuplash statistikadan foydalaniladi.

Kibernitik usul– Davlat va huquq sohasida ahborat berishda matematik – statistik usullarni qo’llaigan holda huquqiy statistika va ahboratlarni kompiterlar yordamida kayta ishlashda turli hil tehnika vositalaridan foydalinadi.

Davlat va xuquqni o’organishning yana bir usuli – tizimli usul bo’lib, u davlat va xuquqning o’z mohiyatiga, tuzilishiga ko’ra – murakkab tizimiy hodisadir.

Yu qo ridagi usullarning barchasi umum ilmiy usullar jumlasiga kiradi .

Davlat va xuquq nazariyasining umumilmiy usullari bilan bir hatorda davlat va xuquq tushunchasini anhlashga yordam beruvchi xususiy ilmiy usul (metod)lari mavjud. Bu metodlarga quyidagilar kiradi: formal-mantiqiy; formal-yuridik; qyoslash; davlat va xuquqni modellashtirish; konkret-sotsiologik; sotsial-eksperiment va b.

Formal-mantiqiy usul – davlat va xuquq ob’ektining mohiyatini, asosiy mazmunini nazariy formada, abstraktsiya (mavhumlik) va mantihiy qonuniyatlarga asosan o’rganadi.

Formal-yuridik usul – xuquq nomalarini va umum xuquqni ichki tuzilishini o’rganadi, xuquqning shakllari va manbalarini tahlil qiladi va h. Umuman bu usul davlat va xuquqning tabiyatidan kelib chiqqan holda, u davlat va xuquqning fenomeni (eng nodir hodisa tomonlari)ni ochib berishga, klassifikatsiya qilishga va ma’lum tizimga solishga yordam beradi.

Qiyoslash usuli – davlat va xuquq xuquqgi hodisa va fikrlarni (harashlarni) kiyoslab o’rganishdir.

Davlat va xuquqni madellashtirish usuli – bu usulning mohiyati shundaki, har xil davlat va xuquq hodisalari o’rtasida ma’lum bir uxshashlik mavjud va shuning uchin ham ulardan birining xususiy va belgilarini bilgan holda (modelini), boshqalari xuquq yetarlicha fikr yuritsa bo’ladi.

Konkret-sotsiologik usul – bu usul yordamida barcha davlat organlarining xuquqiy tartibga solishning, qonuniylik ahvolini, xuquq-tartibotlik to’g’risida, ularning amal qilishning samaraligi xuquq anihlik kiritish mumkin.

Sotsial-eksperement usuli – davlat va xuquqqa doir biror normani qo’llanishning maqsadga muvofihligini tajriba (eksperiment) yo’li bilan sinab ko’rish mumkin.

3.Davlat va huquq nazariyasining ijtimoy fanlar tizimida o’rni

va ahamiyati.

Modiy va ma’naviy dunyoning birligi barcha fanlarning birligiga sabab bo’ladi. Bu bog’lhlik aynihsa ijtimoiy fanlar o’rtasida ko’proq seziladi. Ijtimoiy fanlar jamiyatni kishilarni insonlar o’rtasidagi munosabatlarni, insonlar tomonidan yaratilgan institut va tashkilotlarni individuval guruhlarning ijtioiy ongini o’organadi.

Ijtimoiy fanlarning markazida inson uning hururi, xuquqi va erkinligi turadi. Ijtimoiy hayotning ildizi (asosiy) masalasi-davlat va xuquq to’g’risida, uning jamiyat hayotidagi roli va o’rni to’g’risidadir.

Bu masalani barcha ijtimioiy fanlar u yoki bu ko’rinishda o’organadi va bundan davlat va xuquq nazariyasi fanining boshqa fanlar, jumladan, falsada, iq’tisodiy nazariya, sotsiologiya, politologiya va boshqalar bilan mustahkam bog’lhligi ko’rinadi.

Bu fan boshqa (yuqoridagi) fanlarning oldingi (ilhor) yutihlariga tayangan holda, ijtimoiy fanlar tizimida o’z o’rniga egadir.

Davlat va xuquq nazariyasi va falsafa. Falsafa bu tabiatning, jamiyatning, fikrlashning umum qonuniyatlari, hayotning va ongning umumiy printsiplari to’g’risidagi kishilarning atrof-muhitga nisbatan munosabatlari to’g’risidagi bilimlar tizimidir.

Davlat va xuquq nazariyasi falsafa fani bilan juda chuko’r va mustahkam alohadadir.

Dunyoharashning falsafiy asoslari davlat va xuquq nazariyasi o’rtasidagi bog’lhlik ularning (fanlarning) butun tarixiy hayotida ko’zga tashlanadi.

Falsafiy dunyoharash davlat va xuquq nazariyasini darslik sifatida chuqurrok o’organishga yordam beradi.

Dialektik nuhtai nazardan dunyoni tushunish davlat va xuquqning ichki qarama-qarshiliklarini to’g’ri tushunish va anglashga yo’l ochadi hamda ijtimoiy jarayonlarga ta’sir etishga yordam beradi.

Davlat va xuquq nazariyasi va iqtisodiy fanlar, bilamizki, moddiy ashyolarni ishlab chiqarish usullarini, mulkchilik shakllari, jamiyat va insonlarning, xo’jalik hayotini, undagi amal hiladigan taqsimot munosabatlarini o’organadi va iqtisodiy bazisning ijtimoiy va siyosiy institutlarga ta’sirini ochib beradi.

Davlat va xuquq xuquqgi ilm(fan) quyidagi tezisdan kelib chiqadi:

davlat va xuquq hodisalarini ob’ektiv iqtisodiy shart-sharoitlari avvalambor shu bilan ifodalanadiki, ishlab chiqarishning xizmat ((funktsionak bo’ladiki) qaerda davlat va xuquq mexanizmi yaxshiroq yo’lga qo’yilgan bo’lsa; umuman, rivojlanishning har qanday bo’g’inida iqtisodiy munosabatlarning yaxshi bo’lishi davlat va xuquq institutlaridan to’g’ri qarorlar qabul qilishi talab etiladi; davlat va xuquq, ijtimoiy hayotning boshqa bo’limlaridan ko’ra, iqtisodiy munosabatlar bilan to’g’ridan-to’g’ri, chuqiroq va mustahkamroq bog’liqdir.

Davlat va xuquq nazariyasi va sotsiologiya. Sotsiologiya – ijtimoiy fanlardan bittasi bo’lib, u ijtimoiy hayotni boshqarish va ijtimoiy tizimni amal qilishi muamolarini o’organadi. Shuning uchun ham sotsiologiya, davlat va xuquq orhali birgalikda amalga oshiriladigan boshqaruvlik bilan bog’liqdir.

Sotsiologiyaning ilg’or yutiqlariga, konkret sotsiologiya analiz (ko’zatish)larga tayangan holda davlat va xuquq xuquqgi fan(ilm) xuquq normalarining ijtimoiy afzalliklarini oshirish muammolarini, davlat apparatining bosh usullari va kafolatlarni mukamallashtirish masalalarini yechishga yordam beradi.

Davlat va xuquq nazariyasi va politologiya. Politologiyaning asosiy vazifasi-siyosatni, siyosiy institutlarni, tizim va jarayonlarni o’organish. Davlat va xuquqham jamiyatning siyosiy hayoti va siyosatdan ajralmasdir. Qadimgi greklarning fikricha, siyosat – bu davlatni boshqaruv san’atidir. Siyosiy hokimiyat bilan barcha partiyalar, siyosiy institutlar to’g’ridan yoki yondashgan holda bog’lh, chunonchi ularning barchasi davlat va xuquq bilan faol o’zaro harakatda bo’ladi.

Davlat va xuquq nazariyasi va ijtimoiy psihologiya. Davlat va xuquq insonlarning xulqiga ta’sir etishning maxsus shakl va usullarini o’organar (ko’zatar) ekan, u albatta ijtimoiy hayotning ijtimoiy-psihologik xususiyatlarni chetlab utishi mumkin emas. Jumladan, xuquqiy ongning, xuquqiy ijodkorligining, xuquq mohiyatini hamda ularning barchasini kishilarning ongi, erki va hulhiga ta’sirining samaradorligini oshirishda ijtimoiy psihologik tomonini chuqur va mustahkam o’organmasdan turib ochish (o’organish) mumkin bo’lmaydi.

avlatshunoslik va xuquqshunoslik ijtimoiy fanlarning yangi yutuhlari bilan boyitishi davlat va xuquq nazariyasi fanining predmeti tabiatini, mohiyatini, qonuniyatini ochib berishga yordam beradi.

Davlat va xuquq nazariyasining yuridik fanlar tizimida tutgan o’rni. Davlat va xuquq naziriyasini barcha xuquqiy fanlar bilan ho’shib o’organish bu fanning predmeti, roli va ahamiyatini yanada oshiradi.

Barcha yuridik fanlarning o’organish sohasi va umumiy ob’ekti-davlat va xuquqdir.

Har bir xuquqshunoslik fani davlat va xuquq masalasiga o’ziga xos yondashadi, ularning har biri o’zining predmetiga ega.

Yuridik fanlar quydagicha klassifikatsiya qilinadi (tasniflanadi):

– tarixiy-nazariy xuquqiy fanlar (davlat va xuquq nazariyasi, davlat va xuquq tarixi, siyosiy xuquqiy ta’lim, tarixiy va x.)

– maxsus va tarmohli xuquqiy fanlar (fuqarolik xuquqi, jinoyat xuquqi, mexnat xuquqi, ma’muriy xuquq, konstitutsiyaviy xuquq, moliya, yer xuquqlari, jinoyat protsessual xuquqi, fuqarolik protsessual xuquqi va boshqalar.)

– amaliy yuridik fanlar (kriminalistika, sud buxgalteriyasi, sud meditsinasi, sud psixiatriyasi)

Davlat va xuquq naziriyasi yuridik fanlar sistemasida umumiy, fundamental va metodologik fan sifatida yo’zaga chiqadi.

Davlat va xuquq nazariyasi maxsus va xuquqiy anih materiallariga tayanadi, ularni nazariy jihatdan umumlashtiradi.

Umum va fundamental fan sifatida xuquqshunosning asosiy tushunchalari va hoidalarini, masalan, davlat, xuquq, siyosat, demokratiya, diktatura, qonunchilik va xuquqiy tartibot, xuquqiy ong, xuquqiy munosabat, xuquqbo’zarlik va xuquqiy javobgarlik masalalarni ishlab chiqadi va o’organadi. U metodologik fan sifatida boshqa yuridik fanlar uchun xususiy yuridik metod (uslublar)ni va rahbariy printsiplarni ishlab chiqadi.

Davlat va xuquq naziriyasi bilan davlat va xuquq tarixi fani bir-biri bilan chambarchas bog’lh bo’lib, ularning har ikqilasi ham dvlat va xuquq xuquq baxs yuritadi va h.

Davlat va xuquq naziriyasi boshqa yuridik fanlar bilan ham huddi shunday ikki yoqlama aloqadadir.

Demak, davlat va xuquq naziriyasi xuquqshunoslik fanlari tizimida markaziy, umumlashtiruvchi ahamiyatga ega bo’lishi bilan birga, barcha yuridik fanlarning yutuqlarini uyg’unlashtiradi va ularni o’zaro bog’lashga yordam beradi.

4.Davlat va xuquq nazariyasi fanining asosiy vazifalari, funktsiyalari.

Huquqiy bilim berish konstepstiyasi davlatning huquqiy xayotida ijodiy faol qatnasha oladigan, yuqori kvalifikatsiya va keng (chuqur) bilimga ega bo’lgan mutaxasislarni tayyorlashga qaratilgan.

Davlat va xuquq nazariyasi ikkita asosiy funktsiyani bajaradi:

1) talabalarga huquqiy bilim beradi

2) ularning umumnazariy bilimlarini ta’minlaydi.

Birinchi funktsiya, davlat va xuquq nazariyasining asosi o’organilayotganda tatbih etiladi. Bunda talabalar davlat va xuquqshunoslik xuquqgi dastlabki tushuncha va qoidalarni o’organib ularga sohaviy yuridik fanlarni o’organishga o’tishga yo’l ochib beradi (konstitutsion, fuqarolik, jinoyat xuquqlari, ma’muriy, mehnat xuquqlari. ).

Ikkinchi funktsiya, talabalarni abstrakt, tahliliy fikrlar yuritishga o’rgatib, ularning siyosiy va xuquqiy ongini shakllantirishga yordam beradi. Bu funktsiyaning tatbiqi 1-kursda boshlanib, oxirgi kursda yakunlanadi, ya’ni butun kursning nazariy yakunlari tugatiladi, talabalarda yuridik tizimlar to’g’risida to’la tasavvur shakllanadi.

Davlat va xuquq nazariyasi fundamintal fan sifatida bir hator funktsiyalarni bajaradi:

Ontologik funktsiya. Ontologiya- bu ijtimoiy hayot xuquqgi ilm va fikrlar, bunda uning printsiplari, tuzilishi va qonuniyatlari o’organiladi. Davlat va xuquq nazariyasi bu funktsiyani bajara turib, davlat va xuquq qanday va nima uchun paydo bo’ldi, bugungi kunda ular handay va kelajakda ularning qismati (tahdiri) nima bo’ladi degan savollarga javob beradi.

Gnoseologik funktsiya , ya’ni bilish funktsiyasi. Bu funktsiya bilishning tabiatiga, uning real muhitga munosabatini o’rganishga haratilgan.

Evristik funktsiya(nazariy bilish). Evristika – bu hahihatni yangiliklarni izlab topish san’ati. Davlat va xuquq nazariyasi davlat-xuquq hodisalarni o’rganibgina holmasdan, balki uning bugungi kundagi rivojlanish qonuniyatlarini ham o’organadi.

Metodologik funktsiya. Fudamental fan sifatida davlat va xuquq nazariyasi sohaviy yuridik fanlarga nisbatan metodologik fanktsiyasini bajaradi.

Siyosiy-boshqaruvchilik funktsiyasi . Davlat va xuquq doimo siyosiy harashlar,chuqur siyosiy baxslarning fokusi bo’lib kelgan. Davlat hokimiyati kimning ko’lida bo’lsa, asosan u hamma narsani xal qiladi. Bu funktsiya esa davlat boshqaruvi orhali bajariladi (tatbiq etiladi). Davlat va xuquq nazariyasi davlat siyosatining (ichki va tashki) ilmiy asosini shakllantirishga hamda davlat boshqaruvining ilmiyligini ta’minlashga haratilgan.

Ideologik funktsiya. Davlat va xuquq nazariyasi bu funktsiya orhali ijtimoiy hayotga,kishilarning hulqiga,nafaqat davlat va xuquq orqali, balki to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etib, xuquq sub’ektlarining xuquqiy ongiga va yaxlit butun ijtimoiy hayotni tartibga solishda hoyaviy omil sifatida yo’zaga chiqadi.

Amaliy-tashiliy funktsiya. Davlat va xuquq nazariyasi davlat va xuquqning amal qilishda (funktsionirovat) asosiy ilmiy asos bo’lib xizmat qilgan holda, Davlat qurilishidagi ko’pgina muammolarni yechishga qaratilgan taklif (rekomendattsiya)larni ishlab chiqadi.

Prognostik funktsiya. Davlatchilik va xuquq soxasining keljakdagi axvolini ilmiy ko’zatish,o’organish(prognoz) muhim ahamiyatga ega.Chunki buning natijasida davlat-xuquqning qanday rivojlanishi to’g’risida ilmiy ma’lumotlar beradi(olinadi).

O’ quv kursi sifatida fanning tuzilishi.

Davlat va xuquq nazariyasining predmetiga an’anaviy ravishda fanning umumiy harakteristikasiga taalluqli bo’lgan barcha masalalar (predmet va metod, ijtimoiy va yuridik fanlar tizimidagi o’rni), davlat va xuquqning kelib chiqishi o’zgarishi bilan bog’liq masalalar kiradi.

Umumiy xuquq nazariyasiga taalluqli masalalar juda keng bo’lib, bularga:

* ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish tizimida xuquq;

* xuquqning printsiplari, shakllari, manbalari, ijtimoiy mohiyati;

* xuquq va ma’naviyat;

* xuquqiy ong va xuquqiy madaniyat;

* xuquq normalari – tushunchasi, belgilari, tuzilishi, turlari;

* xuquqiy va normativ – xuquqiy aktlar (tushunchasi, printsiplari, tuzilishi

* xuquq tizimi va qonunchilik tizimi;

* xuquqiy munosabatlar (tushunchasi, tuzilishi, turlari);

* xuquq ijodkorlari; xuquqni tatbiq etish; va x.

Umumiy davlat va xuquq nazariyasiga taalluhli masalalarga quydagilar kiradi:

– siyosiy tizim xuquqgi tushunchalar; davlat hokimiyati boshqaruv, davlat apparati xuquqgi tushunchalar;

– davlat shakllariga harakteristika (boshqaruv shakli,davlat tuzilishi, siyosiy rejim);

– davlatning funktsiyalariga va mexanizimiga harakteristika.

Bir guruh mustaqil o’organiladigan masalalarga :

– xuquqiy tartibot muammolari (xuquqona hulh, xuquqbo’zarlik, uning tushunchasi, turlari, tarkibi):

– Yuridik javobgarlik (tushunchasi, belgilari, turlari; qonuniylik va xuquq tartibot; xavfsizlik va x.)

Bundan tashhari davlat va huquq doimo rivojlanishdadir. Jamiyat taraqqiyotining har bir yanti bosqichga kirishi – davlat va huquqning yangi bosqichidir. Bunda davlat va huquq mohiyatiga ko’ra eski bosqichning ijobiy tomonini saqlab, yangi tajribalarni to’plab ijtimoiy belgilari bilan o’z funktsiyasini bajaradi. Buning isboti uchun bir tomondan quldorlik va feodal davlat va huquqini, ikkinchi tamondan hozirgi kapitalistik davlat va huquqni solishtirish mumkin.

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar.

1.Davlat va huquq nazariyasi nimani urgat adi?

2. Davlat va huquq nazariyasi qanday vazifalarni bajaradi ?

4. Davlat va huquq nazariyasi qanday hususiyatlarga ega ?

5. Davlat va huquq nazariyasi nima uchun falsafiy hususiyatlarga ega fan?

6. Davlat va huquq nazariyasi yuridik fanlar tizimida qanday ahamiyati bor ?

7. Davlat va huquq nazariyasining o’quv tajribaviy ahamiyati nimada?

8. Davlat va huquq nazariyasini qanday usullar yordamida o’organamiz ?

9. Davlat va huquq nazariyasi metodlari deb nimaga aytiladi?

10. Umumiy ilmiy metodlar deb nimalarga aytiladi ?

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muhaddasdir.T., O’zbekiston, 1996,T .

2.KarimovI.A. O’zb e kiston: milliy istiqlol, iqtisod,siyosat,mafko’ra. T.O’zbekiston, 1993 .

3. Azizho’jaev A.A. Davlatchilik va ma’naviyat.T. 1997.

4. Saidov A.Tajihonov U. Davlat va huquq nazariyasi. T.1 “Adolat” 2001.

5. T e oriya gosudarstva i prava M. 1994.

6. Islomov Z. Davlat va huquq nazariyasi. Ma’ru’zalar matni.T.Univ e rsit e t.2000 y.

7. Karimova O., hafforov Z. Davlat va huquq asoslari T.,O’hituvchi.1995 y.

8. Holmo’minov H.T. Davlat va xuquq nazariyasi. O’huv qo’llanmasi. T. 2000.

9. Najimov M.K, Soburov N. «Davlat : asosiy tushuncha va atamalar». T. 2002 yil.

10.Abdulaev M.I. Teoriya gosudarstva i prava: Uchebnik.-SPb.: Piter, 2003.

11.Vengerov A.B. Teoriya gosudarstva i prava: Uchebnik. – M.: Yurisprudentsiya, 2000.

12.Komarov S.A, Malko A.V. Teoriya gosudarstva i prava: Uchebno-metodicheskoe posobie; Kratkiy uchebnik dlya vo’zov. – M.: Norma – Infra-M, 2003.

13.Polyakov A.V. Vvedenie v obshuyu teoriyu prava i gosudarstva: Kurs lektsiy. 2000.

Davlat va huquq asoslari (Huquqshunoslik) fani

Respublika (lot. respublica, res – ish va publicus – ijtimoiy, umumxalq) – davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.

O‘zbekiston Respublikasining protsessual qonunchiligida belgilangan voyaga yetmaganlarning huquqlarini biladi; huquq sohalari haqida ma’lumotga ega bo‘ladi; huquqiy voqea va hodisalarni idrok qiladi, tushunadi, tushuntirib bera oladi; kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni huquqiy jihatdan to‘g‘ri baholab, maqbul qaror qabul qila oladi. A2 huquq manbalarini biladi; voyaga yetmaganlar bilan bog‘liq ijtimoiy munosabatlarning huquqiy asoslarini tushuntira oladi; huquqiy voqea va hodisalarni idrok qiladi, tushunadi, tushuntirib beradi. B1 jamiyat, davlat, huquq, huquq sohalari, normativ-huquqiy hujjatlar mohiyati va belgilarini tushuntira oladi; xalqaro umume’tirof etilgan konvensiyalarning mazmun-mohiyatini tushuntirib bera oladi; davlat organlari va muassasalariga murojaat qilish tartibi va qoidalarini biladi; tanlagan kasbining huquqiy asoslari haqida ma’lumot bera oladi; o‘z kasbiga oid normativ-huquqiy hujjatlar bilan ishlashni biladi. 2. Huquqiy madaniyatli bo‘lish kompetensiyasi A1 axloq va huquq qoidalariga amal qiladi; fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarida belgilangan huquqlarini hurmat qiladi;

Konstitutsiya (lot. constitutio – tuzilish, tuzuk) – davlatning asosiy qonuni. U davlat tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv organlari tizimini, ularning vakolati hamda shakllantirilish tartibi, saylov tizimi, fuqarolarning huquq va erkinliklari, shuningdek, sud tizimini belgilab beradi. K.

huquqiy ko‘nikma hosil qiladi; huquqiy masalalar yuzasidan qonunchilikda belgilangan tartibda kichik maishiy bitimlarni tuza oladi. A2 voyaga yetmaganlarga oid qonunchilikda belgilangan me’yorlarga rioya etadi; o‘quvchilarning ongi va tafakkurida inson va fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq, burch va majburiyatlariga rioya qilish refleksi shakllanadi (kundalik faoliyatiga aylanadi); o‘z xatti-harakatlarini huquq talablariga moslashtiradi; qonunchilikda belgilangan tartibda o‘z huquq va manfaatlarini himoya qila oladi; korrupsiyaga qarshi toqatsizlikni namoyon eta oladi.

Qarshi (1926 37 yillarda Behbudiy) – Qashqadaryo viloyatidagi shahar (1926 yildan), viloyat markazi (1943 yildan). Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro t. yil va avtomobil yoʻllari kesishgan joyda.

A2 huquqiy qoidalarni bajaradi, huquqiy munosabatlarda ishtirok etadi; huquqiy voqea va hodisalarga munosabat bildirishda huquqiy madaniyatini namoyon eta oladi. B1 fuqarolik burchlari va majburiyatlarini anglaydi, ularga rioya qiladi; huquq manbalaridan foydalana oladi; o‘z huquq va manfaatlarini qonuniy himoya qila oladi; huquqiy voqea va hodisalarga oid to‘g‘ri xulosa chiqara oladi; korrupsiyaning jamiyat hayotida salbiy oqibat ekanligi to‘g‘risidagi tushunchalarni biladi, unga qarshi kurashishga oid huquqiy normalar asosida korrupsiyaga qarshi kurashishni his qila olish ko‘nikmasiga ega bo‘ladi;

Korrupsiya (lot. corrumpō – „buzish“, „aynish“) biror mansabdor shaxsning qonunchilikka va axloqqa zid ravishda oʻzining boshqaruv vakolatlari va huquqlaridan shaxsiy manfaatlar maqsadida foyda olishidir.

jamiyat va davlat hayotidagi siyosiy jarayonlarda faol ishtirok etadi;

Siyosat (arab. سياسة (siyasa) – ot tarbiyalash, ot boqish) – davlatni boshqarish sanʼati. Siyosat biror guruh, jamiyatni boshqarish jarayonidir. Ushbu jarayonda tegishli guruh vakillari ham qatnashishadi.

huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlarini amalga oshirishda to‘g‘ri qaror qabul qila oladi. O‘RTA TA’LIMNING 10-11-SINFLARI UChUN O‘QUV DASTURI 68 soat Uqtirish xati 10-11-sinf Davlat va huquq asoslari (Huquqshunoslik) fani o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq, umumta’lim fanlarini o‘qitishning uzluksizligi va izchilligini ta’minlash, zamonaviy metodologiyasini yaratish, davlat ta’lim standartlarini kompetensiyaviy yondashuv asosida o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etishni tashkil etishga yo‘naltirilgan.

Dastur – 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.

Shu bilan birga mazkur dastur O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi “Umumiy o‘rta va O‘rta maxsus, kasb-hunar talimining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-sonli qarori bilan tasdiqlangan Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablari asosida tayyorlangan.

Vazir (arab. – yuk koʻtaruvchi) – oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V.

Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-tartibotni, davlatimiz chegaralari daxlsizligini, jamiyatda qonun ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi.

Mustaqillik – davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.

Globallashuv sharoitida inson ongi uchun kurash tobora kuchayib borayotgan davrda, jinoyatchilikka qarshi kurashish va huquqbuzarliklarning oldini olish, diniy ekstremizm va terrorizmga, uyushgan jinoyatchilikning boshqa shakllariga qarshi kurashish bo‘yicha tashkiliy-amaliy choralarni kuchaytirish masalalari kun tartibidagi eng dolzarb masalalardan biri bo‘lib qoldi Shu ma’noda mustaqillikning dastlabki yillarida boshlangan ishlarning matniqiy davomi sifatida aholining huquqiy madaniyatini yuksaltirish va huquqiy ongini oshirish masalalari ham alohida tamoiyl sifatida 2017—2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida o‘z aksini topdi.

Aholi – Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan – Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir.

Huquqshunoshlik o‘quv fanini o‘qitishning o‘z oldiga qo‘ygan asosiy maqsadi o‘quvchilarning huquqiy madaniyatini yuksaltirishdan iboratdir. Konstitutsiyaviy burch va majburiyatlarni bilishga hamda ularga rioya qilishga o‘rgatishdan iborat mazkur masalani amalga oshirishda ta’lim-tarbiya jarayonida davlat va huquq asoslari fani mazmuniga oid huquqiy ong hamda huquqiy mananiyatga ega bo‘lish kompetensiyalarni shakllantirish orqali amalga oshiriladi. Fanga oid kompetensiyalar orqali o‘quvchilarda kommunikativlik, axborot bilan ishlash, o‘zini-o‘zi rivojlantirish, ijtimoiy faol fuqarolik, milliy va umummadaniy, matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyalari shakllantiriladi.

Texnika (techne – mahorat, sanʼat) – moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.

Davlat va huquq asoslari fani 10-11-sinf: “Huquqshunoslik” fani (34 soat)ni o‘z ichiga oladi. Uzviylik va uzluksizlik tamoyiliga asosan o‘quvchilarning quyi sinflarda olgan bilimlari asosida huquq sohalariga oid bilimlar beriladi. 11-SINF (B1 34 soat) O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya — ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro muloqotga kirisha olishni, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilishni, ijtimoiy moslashuvchanlikni, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Tilni oʻrganuvchi sohaga tilshunoslik deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida farq oʻrnatish zarur.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — mediamanbalardan zarur malumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini taminlashni, media madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi — doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, manaviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarini egallashni nazarda tutadi. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi — jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga etiqodli bo‘lish, badiiy va sanat asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Asar (arab. – iz, qodsiq) – 1) bi-ror narsadan qolgan yoki undan darak beruvchi belgi; nishon, iz; 2) Muhammad (sav) dan qolgan barcha sunnatlar; 3) olim, yozuvchi, rassom, bastakor va boshqa ijodining mahsuli.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi — aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Mazkur kompetensiyalar umumta’lim fanlari orqali o‘quvchilarda shakllantiriladi. 1-mavzu. Kirish. (B1 1 soat) O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi davlatining huquqiy asosi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini amalga oshirining huquqiy asosi. I BO‘LIM. OILA HUQUQI 2-mavzu: Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini. (B1 1 soat) Oila huquqning konstitutsiyaviy asosi. O‘zbekiston Respublikasining Oila Kodeksi. Oila to‘g‘risidagi qonun hujjatlari bilan tartibga solinadigan munosabatlar. Oila huquqning subektlari. Oilaviy munosabatlarda fuqarolarning teng huquqliligi. 3-mavzu. Nikoh tuzish tartibi va shartlari. (B1 1 soat) Nikoh tuzish tartibi. Nikoh tuzishning ixtiyoriyligi. Nikoh yoshi. Nikoh tuzishga monelik qiladigan holatlar. Nikohlanuvchi shaxslarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish.

Tibbiyot, meditsina, tabobat – kishilar sogʻligʻini saqlash va mustahkamlash, umrni uzaytirish, kasalliklarning oldini olish, davolash haqidagi bilimlar va shu sohadagi amaliy tadbirlar majmui.

Nikoh shartnomasi. 4-mavzu. Er-xotinning shaxsiy huquq va majburiyatlari. (B1 1 soat) Er-xotin huquq va majburiyatlarining vujudga kelishi. Oilada er va xotinning teng huquqliligi. Er va xotinning familiya tanlash huquqi. Er-xotinning bolalar tarbiyasi va oila turmushi masalalarini hal qilishi. Er va xotinning mashg‘ulot turi,kasb va turar joy tanlash huquqlari. 5-mavzu. Er va xotinning mulkiy huquqlari. (B1 1 soat) Er va xotinning umumiy mulki. Er va xotinning umumiy mol-mulkka egalik qilishi, undan foydalanishi va uni tasarruf etishi. Er va xotinning har birining mulki. Er va xotinning shaxsiy foydalanishidagi buyumlar. Er va xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lish. Er va xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lishda ulushlarni aniqlash. 6-mavzu. Nikoh shartnomasi. (B1 1 soat) Nikoh shartnomasi. Nikoh shartnomasi tuzish. Nikoh shartnomasining mazmuni. Nikoh shartnomasini o‘zgartirish va bekor qilish. Nikoh shartnomasini haqiqiy emas deb topish. Nikohning tugatilish asoslari. Nikohdan ajratish tartibi. Amaliy mashg‘ulot. (B1 1 soat) II BO‘LIM. JINOYAT HUQUQI 7-mavzu: Jinoyat huquqining maqsadi, vazifasi va tamoyilari. (B1 1 soat). O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi jinoyat huquqiing asosiy manbai. O‘zbekiston Respuyudikasining Jinoyat Kodeksi. Jinoyat kodeksining vazifalari va prinsiplari. 8-mavzu: Jinoyat belgilari. (B1 1 soat) Jinoyat belgilari. ayb, ayb shakllari, qasd, Qilmishni istesno etadigan holatlar. Ehtiyotsizlik oqibatida jinoyat sodir etish va uning oqibatlari. 9-10-mavzu: Jinoiy javobgarlik va jazo tizimi. (B1 2 soat) Fuqarolarning jinoiy javobgarligi. Qonun oldida tenglik prinsipi. Jinoiy javobgarlikka tortish yoshi. Jinoyatda ishtrokchilik tushunchasi.Jazo tushunchasi va uning turlari. Jinoyat uchun javobgarlik va uning asoslari. Javobgarlikning muqarrarligi. 11-mavzu: Fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan huquq va erkinliklariga qarshi jinoyatlar. (B1 1 soat) Shaxsning ozodligi, shani va qadr-qimmatiga qarshi jinoyatlar. Fuqarolarning teng huquqliligini buzish. Fuqarolarning turar joyi daxlsizligini buzish. Xat-yozishmalar, telefonda so‘zlashuv, telegraf xabarlari yoki boshqa xabarlarning sir saqlanishi tartibini, Fuqarolarning murojaatlari to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzishning huquqiy oqibati. 12-mavzu: Oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar. (B1 1 soat) Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta’minlashdan bo‘yin tovlash. Ota-onani moddiy ta’minlashdan bo‘yin tovlash. Voyaga yetmagan shaxsni g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarga jalb qilish. 13-mavzu: Tinchlik va xavfsizlikka qarshi jinoyatlar. (B1 1 soat) Tinchlik va insoniyatning xavfsizligiga qarshi jinoyatlar. O‘zbekiston Respublikasiga qarshi jinoyatlar. O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumiga tajovuz qilishning huquqiy oqibatlari. 14-mavzu. Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar. (B1 1 soat) O‘zgalar mulkini talon-taroj qilish. Soxta tadbirkorlik. Soliqlar yoki boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash. Elektr, issiqlik energiyasi, gaz, vodoprovoddan foydalanish qoidalarini buzish. 15-mavzu: Boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar. (B1 1 soat) Korrupsiya va uning belgilari. Korrupsiyaga olib keladigan holatlar. Pora olish, pora olish va berishda vositachilik qilish. 16-mavzu: Jamoat xavfsizligiga qarshi jinoyatlar. (B1 1 soat) Mehnatni muhofaza qilish qoidalarini buzish. Sanitariyaga oid qonun hujjatlarini yoki epidemiyaga qarshi kurash qoidalarini buzish. Yong‘in xavfsizligi qoidalarini buzish. 17-18-mavzu: Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlar. (B1 2 soat) Axborotlashtirish qoidalarini buzish. Kompyuter axborotidan qonunga xilof ravishda (ruxsatsiz) foydalanish.

Kompyuter (ing . computer – hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) – oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama.

Kompyuter tizimidan qonunga xilof ravishda (ruxsatsiz) foydalanish uchun maxsus vositalarni o‘tkazish maqsadini ko‘zlab tayyorlash yoxud o‘tkazish va tarqatish. Amaliy mashg‘ulot (B1 1 soat) III BO‘LIM. MOLIYA HUQUQI 19-mavzu: O‘zbekistonda moliya-kredit tizimi. (B1 1 soat) Konstitutsiya moliya-kredit huquqining asosiy manbai. Moliya va davlat moliyaviy faoliyati. 20-mavzu: Moliyaviy-huquqiy munosabatlar. (B1 1 soat) Moliyaviy-huquqiy munosabatlar tushunchasi va ularning o‘ziga xos xususiyatlari. Moliyaviy-huquqiy munosabatlarning turlari. Moliya huquqi subektlari tushunchasi va tizimi. 21-mavzu: O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjeti va byudjet huquqi. (B1 1 soat) Byudjet huquqi. Budjet tushunchasi va uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati. 22-mavzu: Davlat daromadlarini huquqiy tartibga solish. (B1 1 soat) Davlat daromadlarini huquqiy tartibga solish. Soliq huquqining umumiy tavsifi Soliqlar tushunchasi va funksiyalari. Soliqlar tasnifi. Soliq huquqi va uning manbalari, soliq to‘g‘risidagi qonun elementlari. Soliq huquqiy munosabatlari. 23-mavzu. Davlat kreditining huquqiy asoslari. (B1 1 soat) Davlat krediti tushunchasi. Davlat krediti sohasidagi huquqiy munosabatlarning o‘ziga xos xususiyatlari. Davlat ichki qarzlari turlari. IV BO‘LIM. EKOLOGIK HUQUQ 24-mavzu: Tabiatni muhofaza qilishning huquqiy asoslari. (B1 1 soat) O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi ekologik huquqning asosiy manbai. Ekologik huquqning maqsad-vazifalari va asosiy tamoliyllari. 25-mavzu: Ekologik tartibbuzarlik uchun javobgarlik. (B1 1 soat) Ekologik tartib buzarlik tushunchasi. O‘zbekiston Respublikasining Atrof muhitni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni. Ekologik huquqbuzarlik uchun javobgarlik. Amaliy mashg‘ulot (B1 1 soat) V BO‘LIM. PROTSESSUAL HUQUQ 26-27-mavzu: Jinoyat-protsessual qonun hujjatlari. (B1 2 soat) O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi protsessual huquqning asosiy manbaii. Xalqaro huquqning umumetirof etgan tamoyillari va prinsiplarinining protsessual qonunchilikda etirof etilishi. Aybsizlik prezumpsiyasi. Jinoyat-protsessual qonun hujjatlarining vazifalari. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual Kodeksi va Jinoyat protsessual Kodekslari. 28-mavzu: Jinoyat protsessi ishtirokchilari. (B1 1 soat) Protsess ishtirokchilari va ularning huquq-majburiyatlari. protsessda ishtirok etuvchi boshqa shaxslar va ularning huquqlari, majburiyatlari. 29-mavzu: Jinoyat protsessual qonunchilikda aniqlanishi lozim bo‘lgan holatlar. (B1 1 soat) Dalillar va isbot qilinishi lozim bo‘lgan holatlar. Dalillar va ularning turlari. Isbot qilishning umumiy shartlari. So‘roq qilish va unning tartibi. Voyaga yetmagan shaxsnini so‘roq qilish tartibi, ayb e’lon qilish shartlari. 30-mavzu: O‘zbekistonning Respublikasining tashqi faoliyat konsepsiyasi. (B1 1 soat) “O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonunni. “O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasining” mohiyati va ahamiyati. Xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan norma va prinsiplari. Nazoart ishi (B1 1 soat) Mavzularni o‘rganish uchun 30 soat. Amaliy mashg‘ulot uchun 3 soat Nazorat ishi uchun 1 soat Jami 34 soat O‘quvchilarda shakllangan fanga oid kompetensiyalar elementlari: Huquqiy ongga ega bo‘lish kompetensiyasi: B1 jamiyat, davlat, huquq, huquq sohalari, normativ-huquqiy hujjatlar mohiyati va belgilarini tushuntira oladi; xalqaro umumetirof etilgan konvensiyalarning mazmun-mohiyatini tushuntirib bera oladi; davlat organlari va muassasalariga murojaat qilish tartibi va qoidalarini biladi; tanlagan kasbining huquqiy asoslari haqida malumot bera oladi; o‘z kasbiga oid normativ-huquqiy hujjatlar bilan ishlashni biladi. Huquqiy madaniyatli bo‘lish kompetensiyasi B1 fuqarolik burchlari va majburiyatlarini anglaydi, ularga rioya qiladi; huquq manbalaridan foydalana oladi; o‘z huquq va manfaatlarini qonuniy himoya qila oladi; huquqiy voqya va hodisalarga oid to‘g‘ri xulosa chiqara oladi; korrupsiyaning jamiyat hayotida salbiy oqibat ekanligi to‘g‘risidagi tushunchalarni biladi, unga qarshi kurashishga oid huquqiy normalar asosida korrupsiyaga qarshi kurashishni his qila olish ko‘nikmasiga ega bo‘ladi; jamiyat va davlat hayotidagi siyosiy jarayonlarda faol ishtirok etadi; huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlarini amalga oshirishda to‘g‘ri qaror qabul qila oladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 1.

Adabiyot (arab. – adab so‘zining ko‘pligi) – 1. Fan va amaliyotning biror sohasidagi yutuqlarni umumlashtiruvchi asarlar majmui (texnikaviy A., qishloq xo‘jaligi A.i, siyosiy A. va boshqalar). 2. San’atning bir turi (badiiy A. deb ham ataladi)

Rahbariy adabiyotlar Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. – T.: O‘zbekiston, 1996. – 364 b. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T. 2. – Toshkent: O‘zbekiston, 1996. – 380 b. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. – Toshkent: O‘zbekiston, 1996. – 366 b. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo‘lidan. T. 4. – Toshkent: O‘zbekiston, 1996. – 394 b. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. T. 5. – Toshkent: O‘zbekiston, 1997. – 384 b. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida. T. 6. – Toshkent: O‘zbekiston, 1998. – 429 b. Karimov I.A. Biz kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan quramiz. T. 7. – Toshkent: O‘zbekiston, 1999. – 413 b. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. T. 8. – Toshkent: O‘zbekiston, 2000. – 525 b. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz masulmiz. T. 9. – Toshkent: O‘zbekiston, 2001. – 439 b. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. T. 10. – Toshkent: O‘zbekiston, 2002. – 432 b. Karimov I.A. Biz tanlagan yo‘l – demokratik taraqqiyot va marifiy dunyo bilan hamkorlik yo‘li. T. 11. – Toshkent: O‘zbekiston, 2003. – 320 b. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizligimiz o‘z kuch-qudratimizga, hamjihatligimiz va qatiy irodamizga bog‘liq. T. 12. – Toshkent: O‘zbekiston, 2004. – 400 b. Karimov I.A. O‘zbek xalqi hyech qachon, hyech kimga qaram bo‘lmaydi. T. 13. – Toshkent: O‘zbekiston, 2005. – 448 b. Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. T. 14. – Toshkent: O‘zbekiston, 2006. –280 b. Karimov I.A. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohotlarni chuqurlashtirish, manaviyatimizni yuksaltirish va xalqimizning hayot darajasini oshirish – barcha ishlarimizning mezoni va maqsadidir. T.15. – Toshkent: O‘zbekiston, 2007. –320 b. Karimov I.A. Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yo‘lida. T.16. – Toshkent: O‘zbekiston, 2008. –368 b. Karimov I.A. Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: “Manaviyat”, 2008. –174 b. Karimov I.A. “Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish – mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonidir”. 19-tom, T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2011 Mirzieyov, Shavkat. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan quramiz.– Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. –488 b. Mirziyoev Shavkat Miromonovich. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini taminlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marsosimdagi maruza. 2016 yil 7 dekabr. Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2016. –48 b. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2016. –56 b. Qonun va qonun osti hujjatlar O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2015 – 40 b. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – 2014 yil. “O‘zbekiston” O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining axborotnomasi. – 1992. – № 2. – B. 42–43. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 13 iyundagi “Yoshlarning huquqiy talimini takomillashtirishning Kompleks dasturi to‘g‘risida”gi Qarori O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari to‘plami. 1994. –№6. –B.204-205 O‘zbekiston Respublikasining “Talim to‘g‘risida” gi Qonuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Axborotnomasi. 1997. –№. –225-modda. Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№8. B. 23-33. O‘zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№8. O‘zbekiston Respublikasi Kodekslari. to‘plam T.: “Adolat” 2014. – 1056 bet. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 25 iyundagi “Huquqiy tarbiyani yaxshilash, aholining huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish, huquqshunos kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish, jamoatchilik fikrini o‘rganish ishini yaxshilash haqida” gi Farmoni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№7. –179-modda. Davlat va huquq asoslaridan umumiy o‘rta talim o‘quv dasturi. Talim taraqqiyoti. 1999 y, 2-son, 264-301 betlar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 4 yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o‘rganishni tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoyishi “Xalq so‘zi” gazetasi. 2001. –5 yanvar.

Yanvar (lot.; Jānuārius mēnsis ‘Yanus oyi’ rimliklar xudosi Yanus nomidan) – Grigoriy kalendari boʻyicha yilning birinchi oyi. Yanvar 31 kundan iborat (yana q. Kalendar).

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 23 iyundagi “O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini rivoj­lantirishga ko‘maklashish borasidagi chora – tadbirlar to‘g‘risida”gi 107 sonli Qarori O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Axborotnomasi. 2005. –№6 O‘z DSt 1157:2008 Hujjatlarni unifikatsiyalashtirish tizimi. Tashkiliy-farmoyish hujjatlar tizimi. Hujjatlarni rasmiylashtirishga bo‘lgan talablar. Oliy va O‘rta maxsus talim vazirligi 2013 yil 4 iyun 28qq, Xalq talim vazirligi 2013 yil 04. № 27, O‘rta maxsus kasb-hunar talim markazlarining 2013 yil 04. № 30qq. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 6 apreldagi Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar talimining davlat talim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risidagi 187-qarori. 3. Maxsus adabiyotlar 3.1. AbdullaAvloniy. TurkiyGulistonyoxudaxloq. – T.: O‘qituvchi, 1992. – B. 33. 3.3. Абзалов Э. М. Правовое воспитание и формирование правовой културы молодёжи. – Т.: Академия МВД РУЗ, 1996. – 24 с. 3.4. Аграновская е. В. Правовая култура и обеспечение прав личности. – М.: Наука, 1988. – 142 с. 3.5. Azizxo‘jaev A.A. Davlatchilik va manaviyat. – T.: Sharq, 1997. – 112b. 3.10. Белский К. Т. Формирование и развитие правового сознания в гражданском обществе. – М.: Изд-во МГУ, 1992. – С. 30–31. 3.23. Jo‘raev S. Fuqarolikjamiyati: nazariyavaamaliyot. – T.: TDShI, 2003.– 364 b. 3.26. Зокиров Х. Правовая култура и правовые правосудия. – Т., 1998. – 28 с. 3.27. Зокиров Э. Правовое воспитание и формирование правовой културы молодёжи. – Т.: Академия МВД РУз, 2002. – С. 67. 3.29. Исломов З. Механизм существления государственной власти. – Т.: Адолат, 1997. – 56 с. 3.30. Islomov Z. M. Fuqarolik jamiyati: kecha, bugun, ertaga. – T., 2002. – 84 b. 3.31. Islomov Z. M. Davlat va huquqning umumnazariy muammolari: huquqni tushunish, huquqiy ong va huquq ijodkorligi. – T., 2005. – 188 b. 3.45. Матузов Н. Н. Правовая система и личност. – Саратов, 1997. – 222 с. 3.46. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.: O‘zbekiston, 2000. – 77 b. 3.47. Milliy g‘oya va mafkura tushunchalarining o‘ziga xos xususiyatlari. – T.: O‘zLiDep, 2006. – 88 b. 3.48. Odilqoriev X. Konstitutsiya va fuqarolik jamiyati. – T.: Sharq, 2002. – 320 b. 3.57. Tadjixanov U., Saidov A. Huquqiy madaniyat nazariyasi. T. 1. – T., 1998. – 316 b. 3.58. Tadjixanov U., Saidov A. Huquqiy madaniyat nazariyasi.T. 2. – T., 1998. – 448 b. 3.61. Turdiboeva R. Talaba yoshlar huquqiy madaniyatini shakllantirishning nazariy va amaliy masalalari. – T.: Adolat, 2002. – 164 b. 3.71. O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy huquqiProf. A. Saidovning umumiy tahririda. – T.: Adolat, 2005. – 479 b. 3.73. Qirg‘izboev M. Fuqarolik jamiyati: siyosiy partiyalar, madaniyatlar va mafkuralar. – T.: Sharq, 1997. – 160 b. 3.74. Husanov O.T. O‘zbekiston Respublikasi davlat organlari. -T.: Adolat, 1996.-181b. 3.75. Tuychieva H.N. Huquqni o‘qitish metodikasi. –T.: Toshkent islom universiteti , 2008. – 78 b. 3.76.

Islom universiteti, Toshkent islom universiteti – islom dini boʻyicha malakali mutaxassislar tayyorlaydigan oliy oʻquv yurti va yirik ilmiy markaz. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida, 1999-yil 7-aprelda tashkil etilgan.

Nasiriddinova O.T. Huquqiy madaniyat – fuqarolik jamiyatini shakllantirishda muhim omil (yoshlar misolida): Yurid. fan. nomz. . dis. avtoref. – T.: TDYuI, 2009, -22 b. 3.77. A. Saidov. U.Tojixonov “Huquqiy madaniyat nazariyasi”.Darslik IIV Akademiyasi-1998 yil. 3.78. Zokirov I. O‘zbekiston Respublikasining fuqarolik huquqi. darslik. T.: “Adolat” 1996. 296 b. 3.79. Rustamboev M.H. Jinoyat huquqi (Umumiy qism) Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. T.: “Ilm ziyo” 2005 -480 b. 3.80. Rustamboev M.H. Jinoyat huquqi (Maxsus qism) Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik.T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi” nashriyot uyi, 2000.- 528 b. Davlat va huquq asoslari fanidan o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan o‘quv dasturlarini ishlab chiqish bo‘yicha ijodiy guruhi № Ism, sharf Ish joyi 1 Ismatova Nargiza Qamaritdinovna RTM bo‘lim boshlig‘i 2 Xidirov Sadriddin Toshkent shahar sud Departamenti, yurist 3 Ahmedova Muhayyo Yulchievna Toshkent shahar Sergeli tumani 303- umumta’lim maktabning huquq fani o‘qituvchisi 4 To‘ychieva Hamida Nabievna TDPU kafedra mudiri 5 Usmonov Muxammadi Baxriddinov A.

Sergeli tumani – shahardagi maʼmuriy-hududiy birlik. 1967 yilda tashkil etilgan. T. shahrining jan. gʻarbiy qismida. Sergeli tumani hududi markaziy temir yoʻl trassasidan Chirchiq daryosi qayirlarigacha boʻlgan yerlarni, jan.

Avloniy nomli XTXMOQTM Huquq kafedrasi o‘qituvchisi 6 Abdullaeva O‘lmasoy Asadovna Toshkent shahar Sergeli tumani 267- umumta’lim maktabning huquq fani o‘qituvchisi 7 Begimova Robiya Safarovna JIDU qoshidagi Shayxontohur akademik litseyi huquq fani o‘qituvchisi 8 Muhammedov Sardor Toshkent pedagogika kolleji huquq fani o‘qituvchisi 9 Tojiboev Husniddin Abdumalipovich Toshkent shahar Yakkasaroy tumani 144- umumta’lim maktabning huquq fani o‘qituvchisi 10 Shermuhamedova Saodat Badriddinovna Toshkent shahar PKQTMOMI Ijtimoiy fanlar Kafedrasi huquq fani o‘qituvchisi 11 Ochilov Samariddin Kamoliddinovich O‘rta Maxsus Kasb hunar ta’lim o‘quv metodika markazi metodisti 12 Amirov Zafar Akmalovich Davlat boshqaruvi akademiyasi katta ilmiy xodimi