Delphi dasturlash tili
PDF created with pdfFactory trial version
Delphi (dasturlash tili)
Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob’yektga yoʻnaltirilgan dasturlash tili hisoblanadi.
Maqsad platformasi Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo’ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so’ng ishlab chiqarish to’xtatildi, ko’p o’tmay esa Microsoft tizimini qo’llab quvvatlashi to’g’risida e’lon qilindi.
Lazarus proekti amaliyotidagi (Free Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi.
Dasturlash tili tarixi Delphi — Paskal dasturlash tilining rivojlangan davomchisi boʻlmish Turbo Paskal tilining rivojlanishi natijasi hisoblanadi. Paskal tilida butunlay Proceduralar yordamida dasturlar tuzilgan. Turbo Paskal 5.5-sonidan boshlab obyektga moʻljallangan xususiyatlarni qoʻshdi, delphi — obyektga moʻljallangan dasturlash tili esa Introspekiyani, yaʼni metodli klasslari xususiyatlari hamda ulardan tashkil topuvchilarining kompilyatsiya kodi tarkibiga qoʻshdi.
procedure TMainForm.FormCreate(Sender: TObject);
Abstrakt medotlarni amalga oshiruvchi TStringList – TStrings turining avlodi.>
Paskal (dasturlash tili)
Pascal dasturlash tili fransiyalik universitet o’qituvchisi Niklas Virt tomonidan talabalarga dasturlashni o’rgatish maqsadida yaratilgan. Keyinchalik til ommalashib uning obyektga yo’naltirilgan avlodi Object Pascal for Windows – Delphi yaratilgan.
Turbo Pascal
Ushbu qo`llanma /Informatika/ fanidan amaliy mashg`ulotlar o`tkazish uchun yozilgan bo`lib, undan Turbo Paskal tilida dasturlashni o`rgatishda foydalanish mumkin. Qo`llanmada kichik korxonalar foydasidan soliqning foiz stavkasini aniqlash, moliyaviy inv?stitsiyalarning r?ntab?lligi darajasi va o`zgarish sur`atiga ta`sir etuvchi omillarni aniqlash va (aqiqatda faoliyat ko`rsatayotgan korxonalar soni ko`rsatgichi orqali kichik korxonalar taraqqiyoti darajasini baholash masalalari uchun Turbo Paskal tilida yozilgan dasturlar k?ltirilgan.
3-ma`ruza: Turbo-Paskal muhitini o`rnatish va muhitda ishlash.
1. Turbo-Paskal muhitini o`rnatish;
3. Turbo-Paskal muhitida ishlash.
1. Turbo-Paskal muhitini o`rnatish;
Turbo-Paskalning professional programmalash – 5.5 versiyasi (Turbo Pascal Professional) Borland International Inc firmasining bir nechta disketalarida beriladi. SHu disketalarning biri «INSTALL/COMPILER» deb nomlanadi va bu disketada INSTALL.EXE programmasi mavjud.
Turbo Paskalni o`rnatish nomi uchun yuqorida ta`kidlangan disketani diskovodga qo`yib, programmani ishga tushiriladi. Programma Sizdan bir necha savollarga javob berishni taklif qiladi:
qaysi diskovoddan Turbo Paskalni ishga tushirmoqchisiz?
Turbo Paskalni vinchesterga o`rnatasizmi?
qaysi kataloglarda Turbo Paskalning ishchi fayllarini joylashtirish lozim?
Agar Sizda etarli asos bo`lmasa, taklif qilingan katalog ismlari bilan chegaralangan ma`qul. Bu holda sizdan faqatgina, disk ismini o`zgartirish talab etiladi. SHundan so`ng, INSTALL.EXE programmasi o`zining ishini davom ettiradi va uning so`rovi bo`yicha navbat bilan, ko`rsatilgan nomli disketalarni diskovodga qo`yiladi. Natijada Turbo Paskal ishga tayyor holga keladi.
Faraz qilaylik, Turbo-Paskalni o`rnatishda odatdagi «S» diskning o`rniga «D» diskni tanladingiz, bu holda sistema quyidagi kataloglarda joylashdi:
D:\TP, D:\TP\BGI, D:\TP\DEMOS, D:\TP\DOC,
D:\TP\DOCDEMOS, D:\TP\TURBO3, D:\TP\TVDEMOS,
2. Turbo-Paskal muhitining asosiy fayllari
Turbo Paskalning asosiy fayllari D:\TP\ katalogida joylashgan bo`lib, ular quytdagilardir:
Turbo.exe – programmani yaratish uchun lozim bo`lgan integrallashgan muhit (Turbo Pascal Integrated Development Environment) fayli;
Turbo.hlp – tezkor yordam ma`lumotlarini saqlovchi fayl;
Turbo.tp – Turbo.exe programmasi foydalanadigan sistema konfiguratsiyasining fayli;
Turbo.tpl – Turbo Paskalning rezident modullari (Resident units);
Tptour.exe – integrallashgan muhitda ishlashni tanishtiruvchi programma.
Bulardan tashqari, D:\TP\BGI katalogida Turbo Paskalning grafik rejim ishini ta`minlovchi fayllar mavjud:
Graph.tpu – Turbo Paskalning barcha grafik programmalarini ishlashi uchun zarur fayl;
BGI kengaytmali bir nechta fayl – videosistemalarning turli tiplari bilan ishlashni ta`minlovchi drayverlar;
CHR kengaytmali bir nechta fayl – vektorli shriftlarni o`z ichiga oluvchi fayllar.
3. Turbo-Paskal muhitida ishlash
Bugungi kunda kasb-hunar kollejlarida va oliy ta`lim muassasalarida Turbo Paskalning 5.5 – versiyasi keng tarqalganligini va undan foydalanish qulayligini hisobga olingan holda, quyida Turbo Paskalning 5.5 – versiyasi muhitida ishlash o`rgatiladi.
Turbo Paskal muhiti Turbo.exe faylidan ishga yuklanib, uning asosiy vazifasi Paskal tilidagi programmani taxrirlash va mashina kodiga o`tkazishdan iboratdir.
Turbo Paskal muhitini yuklash natijasida yuqori menyu hosil bo`lib, uni aktivlashtirish uchun, F10 tugmachasidan foydalaniladi.
YUqori menyu quyidagi bo`limlarni o`z ichiga oladi:
–*.pas kengaytmali fayllari va Turbo Paskalga tegishli bo`lgan kataloglar ustida turli amallar bajaradi;
yuqori menyudan matnlarni tahrirlash oynasiga qaytish;
programmani turli ko`rinishda ishga yuklaydi va natijalar oynasiga o`tishni ta`minlaydi;
programmani kompilyatsiya qilish va uni tekshirishni ta`minlaydi;
Turbo Paskal muhitini va undagi programmalarga tegishli xususiyatlarni taxrirlaydi;
programmadagi protseduralarni izlash, hisoblash jarayonlari va o`zgaruvchilarni tekshirish, chaqirilgan stekni ko`rish va shunga o`xshash amallarni bajaradi;
agarda Debug/Integrated Debugging ustanovkasi On xolatda bo`lsa, u holda Break/Watch maenyusi Watch window (tekshirish oynasi) punktini oynaga o`rnatadi yoki olib tashlaydi;
Quyida yuqori menyuning mos ostki menyulariga qisqacha ta`riflar berilgan:
fayl yoki dasturni chaqirish uchun hizmat qiladi;
ekrandagi dasturni tashqi xotiraga joylaydi;
ishchi faylni yangi nom bilan yozadi;
faol katalogni almashtiradi;
vaqtincha OS ga chiqishni tashkillaydi;
TURBO PASCAL muhitidan chiqish.
yuklangan dasturni bajartiradi (ishga tushiradi);
Program reset (Ctrl+F2)–
oldindagi parametrlarni taxrirlash;
dasturni qadamlab bajarish imkoniyatini hosil qiladi;
protseduraga kirishni ta`minlaydi;
User screen (Alt-F5) –
natijalar oynasiga o`tish.
dasturni kompilyatsiya qiladi;
dasturni kompilyatsiya qilishga tayyorlaydi;
dasturni kompilyatsiya qilishga tayyorlaydi (Make dan farqi, dasturga tegishli barcha fayllarni tekshiradi);
dasturni tezkor yoki tashqi xotiraga kompilyatsiya bo`lishini ta`minlaydi;
dastur xatoligini izlaydi;
qaysi *.pas fayl kompilyatsiya qilinishini aniqlaydi;
ishchi oynadagi *.pas fayli haqidagi ma`lumotlarni beradi.
dastur xususiyatlarini o`zgartiradi;
*.exe fayldagi ishlamaydigan kodlarni o`chiradi;
dasturchi uchun ishchi maydon xosil qiladi;
turli tipdagi fayllarni qaysi katalogda ishlatish lozimligini o`zida saqlaydi;
buyruqlar satrida kiritiladigan parametrlarni o`zida saqlaydi;
muhit xususiyatini tashqi xotiraga saqlab qo`yish;
muhit xususiyatini tiklash.
har qanday o`zgaruvchining qiymatini ko`rish imkoniyatini yaratadi;
Dastur bajarilish vaqtida joriy chaqiruvchi stekni ko`rsatadi;
dasturni qadamlab bajarilishi uchun yo`l ochib beradi;
dasturni *.exe faylga aylantirish uchun yo`l ochib beradi;
ekran xususiyatini o`rnatadi;
ekran xususiyatini aktivlashtiradi.
Add watch (Ctrl+F7)–
ko`rish oynasiga zarur ma`lumotlarni qo`shish imkoniyatini hosil qiladi;
ko`rish oynasidagi belgilangan punktni o`chiradi;
ko`rish oynasini taxrirlaydi;
Remove all watchs –
ko`rish oynasidagi barcha punktlarni o`chiradi;
tekshiriluvchi nuqtalarni o`rnatish;
Clear all breakpoint–
barcha tekshiriluvchi nuqtalarni o`chirish;·
View next breackpoint–
keyingi tekshiriluvchi nuqtaga o`tish.
YUqoridagilarga qo`shimcha qilgan holda dastur matnini taxrirlash uchun funktsional tugmachalardan ham foydalanish imkoniyati mavjud bo`lib, ular quyidagilardan iboratdir:
blok boshini belgilash;
blok ohirini belgilash;
kursor turgan joyga blokdan nusxa olish;
kursor turgan joyga blokni ko`chirish;
Bloka olingan matnni o`chirish;
kursor turgan satrni o`chirish;
Blokni olib tashlash yoki qo`yish.
Do’stlaringiz bilan baham:
Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling
Delphi dasturlash tili va unda amaliy dasturlar yaratish
komponentalar, Test dasturining komponentalarida kodlar xaqida berilgan.
Malakaviy ish maqsad va vazifalari. Ushbu malakaviy ish ishning maqsadi
deb quyidagilarni belgiladik: Delphi dastirlash tili imkoniyatlarini o’rganish va
unda amaliy dasturlar to’plamini yaratishdan iborat
Malakaviy ishning amaliy ahamiyati. O’quvchilarni dars mobaynida
dasturlash tili qobiq dasturlari bilan tanistirish va ularda dastur yozish
ko’nikmalarini hosil qilish.
Malakaviy ishning strukturasi. Ushbu malakaviy ish kompyuteda terilgan 25
betdan 8 ta rasmdan ibirat bo’lib. I.1 qismda Animatsiyalarni yaratish
PDF created with pdfFactory trial version
Adabiyotylar tahlili.
MainMenu – dastur bosh menyusi. Komponenta murakkab ierarxik
strukturali menyu yaratish uchun xizmat qiladi.
PopurMenu – yordamchi yoki local menyusi. Bu menyu oynasi sichqoncha
o’ng tugmasini bosish bilan chiqadi.
Label – metka (belgi). Bukomponenta forma oynasiga uncha uzun
bo’lmagan bir qatorli yozuvni chiqarishda ishlatiladi va uning piktogrammasi
panelda “A” ko’rinishda berilgan.
Edit – kiritish qatori. Forma oynasida matnli qator kiritish va taxrirlashda
Memo – qatorli matn muxariri. qatorli matnlarni kiritish yoki chiqarishda
Button – Buyruq tugmasi. Bu komponenta dasturchi tomonidan berilga bir
necha buyruqlarni bajarishda ishlatiladi.
Checkbox – bog’liq bo’lmagan o’chirib yoqadigan tugmacha . Bu
koponetnta yordamida programmaning mantiqiy xossasi o’zgartiriladira.
RadioButton – bog’liq bo’lgan ochirb yoqadigan tugmacha . Oldin
tanlangan pereklyuchatellarni avtomatik ravishda ozod etadi.
PDF created with pdfFactory trial version
I.1 Delphi ning bosh darchasi.
Forma komponentalari bu dasturni boshqarish uchun maxsus tugmachalar
bo’lib uni formaga joylashtirishdan oldin bosh oynadan kerakli komponentalar
politrasi tanlanadi. Masalan, Standart komponentalar politrasida quyidagi
tugmachalar majmuasi mavjud:
MainMenu – dastur bosh menyusi. Komponenta murakkab ierarxik
strukturali menyu yaratish uchun xizmat qiladi.
PopurMenu – yordamchi yoki local menyusi. Bu menyu oynasi sichqoncha
o’ng tugmasini bosish bilan chiqadi.
Label – metka (belgi). Bukomponenta forma oynasiga uncha uzun
bo’lmagan bir qatorli yozuvni chiqarishda ishlatiladi va uning piktogrammasi
panelda “A” ko’rinishda berilgan.
Edit – kiritish qatori. Forma oynasida matnli qator kiritish va taxrirlashda
Memo – qatorli matn muxariri. qatorli matnlarni kiritish yoki chiqarishda
Button – Buyruq tugmasi. Bu komponenta dasturchi tomonidan berilga bir
necha buyruqlarni bajarishda ishlatiladi.
Checkbox – bog’liq bo’lmagan o’chirib yoqadigan tugmacha . Bu
koponetnta yordamida programmaning mantiqiy xossasi o’zgartiriladira.
RadioButton – bog’liq bo’lgan ochirb yoqadigan tugmacha . Oldin
tanlangan pereklyuchatellarni avtomatik ravishda ozod etadi.
Listbox – ro’yxatdan tanlash. Ro’yxat variantlarini taqdim etadi va tanlash
ComboBox – kobinirovanniy ro’yxatdan tanlash. Ro’yxatdan kombinasiya
PDF created with pdfFactory trial version
ScrollBar – polosali bishqarish. Vendovs oynasi chetlarida gorizantal yoki
vertikal polosa tashkil etadi.
GroupBox – elementlar guruhi. Ma’no bo’yicha bir necha bog’liq
komponetalarini guruhlashda ishlatiladi.
RadioGroup – bog’liq guruh pereclyuchatellari. Bir necha bog’liq
pereklyuchatellar xossalarini saqlaydi.
Panel – panel. Bu komponenta, xuddi GroupBoxga o’xshab bir necha
komponentalarni birlasjtirish uchun xizmat qiladi.
Actionlist – ta’sir qilish ro’yxatlari. Foydalanuvchi dasturga markazlashgan xolda
ta’sir qilishi uchun ishlatiladi.
Tasnifi va vazifalari
Izlashni davom rtish
Programmani kursor turgan joygacha bajarish
Break Point o’rnatish
Proteduraga kirishlik bilan tekshirish
Proteduraga kirmasdan bilan tekshirish
Programmani ishga tushurish
Asosiy menyuni joriy qilish
Objekt Inspektor dan kodlar darjasiga yoki
Formadan kodlar darchasiga o’tish, yoki
Programma bajarilishini yakunlash(buning
uchun kursor asosiy menyular darchasida
yoki kodlar darchasida bo’lishi kerak)
Joriy modulni yopish
PDF created with pdfFactory trial version
WatchList hatoliklar ro’yhatini chiqarish
Evalute/Modify
ochish(o’zgaruvchilar qiymatini ko’rish va
Programmani kompilatsiya qilish
Proekt modullari ro’yhati
Obyektlar ro’yhatini chiqarish
Proektga modul qoshish
Proekt formalari ro’yhati
Proektni va barja darchalarni yopish
Darchalar ro’yhatini chiqarish
Kursor turgan so’z nomi bilan kursor
CTRL+sichqoncha orqali biror
Tanlangan so’zni izohlash
(функции ыделения текста)
Vertikal blokni belgilash
Prosedurani e’lon qilish bo’limidan uning
tanasiga o’tish va aksincha
Qism dasturni to’ldirish.(Agar e’lon qilingan
bo’lsa, tanasini hosil qilish va aksincha)
Exploring darchasini ochish
Makroni yozishni boshlash va tugatish
Belgilangan blokni abzatsini kamaytirish
Belgilangan blokni abzatsini ko’paytirish
GUIT o’rnatish
PDF created with pdfFactory trial version
Klasning shajarasini ko’rish
Watch List darchasini ochish
Proekt oqimlar ro’yhati
Stek darchasini ochish
Lokal o’zgaruvchilar darchasini ochish
Brekt Points lar ro’yhati
Bosh satr qo’shish, kursor joriy satrda
Bosh satr qo’shish, kursor keyingi satrda
Tez qidirish. Ctrl+E dan keyin kerakli so’z
Izlash va almashtirish
Kursor turgan joydan so’z oxirigacha
Joriy faylni saqlash
Izlash darchasini ochish
Shablonlar ro’hxatini ochish
Oxirgi amalni bekor qilish (отмена)
Kursor turgan so’zni katta harf bilan
Kursor turgan so’zni kichik harf bilan
PDF created with pdfFactory trial version
Belgilangan so’zni katta harf bilan yozish
Belgilangan so’zni kichik harf bilan yozish
0 …9 gacha metka qo’yish
0 …9 gacha metkaga o’tish
Formada klavitura tugmalari vazifalari.
Keyingi kompanentani tanlash
Oldingi kompanentani tanlash
Eng yaqin turgan kompanentani tanlash
Belgilangan kompanentani bir piksil siljitish
Belgilangan kompanentani bir piksil siljitish
Kattalashtirish yoki kichiklashtirish
Belgilangan kompanentani bir necha piksil
Belgilangan kompanentani ochirish
Formani yoki Croupbox ni tanlash
Proekt menenjeriga o’tish
1.3 Satrlar bilan ishlovchi funksiyalar
1. InToStr (Value: Integer): string; funksiyasi butun toifada
o’zgaruvchilarni satrga o’girish uchun ishlatiladi;
2. StrToInt (const S: string): Integer; funksiyasi satrli (string)
o’zgaruvchilarni butun songa o’zgarish uchun ishlatiladi;
3. FloatToStr (Value: Extended); string: funksiyasi haqiqiy toifadagi
o’zgaruvchini satrli o’zgaruvchiga o’girish uchun ishlatiladi;
PDF created with pdfFactory trial version
4. StrToFloat ( const S:string): Extended; funksiyasi satrli (string)
o’zgaruvchilarni haqiqiy songa o’zgarish uchun ishlatiladi.
II. Delphi dasturlash tilida komponentalar.
2.1 Boshqaruvchi tugmalari Button va BitBtn, SpeedButton tugmasi.
Sodda va eng ko’p ishlatiladigan tugmalar Button va BitBtn lardir.
Bu kompanentalarning ko’p hususiyat, xodisa va metodlar bir xil. Asosiy
farqlardan biri esa, BitBtn kompanentasida rasm qo’yish mumkinligidadir.
Tugmalarning asosiy husussiyatlaridan biri Caption (sarlavha). Caption
hususiyati ma’lum harfdan oldin qo’yilgan belgisi orqali tugmaga tezda
murojat qilish mumkin.. Misol uchun Caption xususiyatida
yozilgan bo’lsin. Bu Formada shaklida ko’rinadi. Bu tugmaga
murojat qilish uchun Alt-C tugmalarini bosishlik kifoya.
Xar qanday tugmaning asosiy hodisasi OnClick bo’lib, bu hodisa
tugma bosilganda sodir bo’ladi. Tugma bosilganda nima ish bajarilishi
kerakligi aynan shu hodisada keltiriladi. Bundan tashqari sichqoncha va
klaviatura orqali bo’ladigan bir qancha hodisalar mavjud. Bularni keyingi
mavzularda o’rgani chiqamiz. Agar tugmani Action xususiyati bilan
bo’lmagan bo’lsangiz OnClick xodisasida nima vazifa bajarilishi kerakligini
Cancel xususiyatida true qiymat o’rnatilgan bo’lsa, foydalanuvchi Esc
tugmasini bosishi, tugmani bosishi bilan ekvivalent ishlaydi. Yani yugmani
OnClick hodisasi bajariladi. Bu xodisani, turli dialog darchalarida, dialogni
bekor qilish tugmalari ishlatish mumkin. Foydalanuvchi dialogni tugatish
uchun Esc tugmasini bosishi mumkin.
Default xususiyatida true qiymat o’rnatilgan bo’lsa, foydalanuvchi
Enter tugmasini bosishi bilan ekvivalent ishlaydi. Agar bir nechta tugmada
Default xususiyatida true qiymat o’rnatilgan bo’lsa, TabOrder
hususiyatidagi tartib bo’yicha bajariladi.
PDF created with pdfFactory trial version
Tugma programma kodi orqali ham murojat qilish mumkin.
Formaning istalgan qismida yoki tugmalarini bosishlik bilan
hissoblash jarayonini amalgam oshirmoqchisiz. Buning uchun formaning
KeyPreview husussiyati true qilinadi. Formaning OnKeyPress hodisasiga
If (key=’C’) or (key=’c’) then Button1. Click;
Agar foydalanuvchu yoki tugmalaridan birini bossa, button1
tugmasi bosilgandagi hodisa bajariladi.
Yuqorida aytilgan xam Button uchun, ham
BitBth uchun o’rinli . Endi BitBth ga hos bo’lgan
hususiyatlar bilan tanishib chiqamiz. Bu tugmaga
rasm Glyph hususiyati orqali belgilanadi.
Obyektlar inspektorida Glyph > ni bosish
orqali quyidagi darcha ochiladi.
Load tugmasini bosish orqali bmp turidagi rasmni tanlash mumkin.
Delphi da tugmalar uchun bir qator rasmlar keltirilgan. Bu rasmlar / Program
Files/ Common Files/Borland Shared/Images/Buttons/ katalogida saqlanadi.
Rasman tanlaganingizdan so’ng Ok tugmasini bosing. Tanlagan rasm BitBth
da sarlovhadan chapga joylashadi.
Rasm va sarlovhaning tugmada joylashishi Margin, Layout, Spadeg
hususisyatlari orqali beriladi. Agar Margin =-1 bo’lsa, rams va sarlovha
tugma markazida bo’ladi. Bu holatda rasmni sarlovhaga nisbatan qayerda
turishi Layout hususiyati orqali aniqlanadi. BlGlyphTop (tepada),
BlGlyphButtom (pastdan) BlGlyphLeft (chapda) BlGlyphRight (o’ngda).
Agar Margin > 0 bo’lsa, Layout qiymatiga tugmaning qarab u yoki
bu chegarasidan Margin da berilgan pikselcha joy tashlanadi.
Spacing xususiyati rasm va sarlovha orasidagi piksellarni bildiradi.
Odatta Spacing =4 qiymat o’rnatilgan bo’ladi. Agar Spacing =0 bo’lsa, rasm
PDF created with pdfFactory trial version
va bir-biriga tegib turadi. Agar Spacing =-1 bo’lsa sarlovha rasm va tugma
chegaralari o’rtasida bo’ladi.
Kind xususiyati tugma turini aniqlaydi. Odatta bu hususiyatga
bkCustom o’rnatilgan bo’ladi. Bundan tashqari bkOk, bkCansel, bkYes,
bkNo, bkClose, bkAbort, bkIgnore, bkAll ni o’rnatish mumkin.
SpeedButton tugmasi
SpeedButton tugmasidan oddiy boshqaruv tugmalar kabi foydalanish
mumkin. Bundan tashqari SpeedButton tugmasidan fiksirlangan tugma
sifatida foydalanish mumkin. Bu tugmalar odatta vazifalar panelida, menyular
qatoridagi ko’po ishlatiladigan buyuruqlar nushasini ko’rsatish uchun ishltiladi.
SpeedButton tugmasida boshqa tugmalar kabi Caption hususiyatlari
mavjud. Lekin bu odatta bo’sh bo’ladi, uning o’rniga rasm (piktogramma)
ishlatiladi. Tugmaga rasm Glyph hususiyati orqali beriladi NumGlyph,
Layout, Margin, Spacing hususiyatlari SpeedButton tugmasi uchun ham
SpeedButton tugmasining sosiy husussiyatlaridan biri GroupIndex (guruhlar
indeksi). Agar GroupIndex=0 bo’lsa, tugma huddi Button, Bitbtr tugmalari
kabi qachonki qo’yib yuborsa, tugma o’z holiga qaytadi.
Agar GroupIndex>0 va AllowAllUp=true bo’lsa, foydalanuvchi
tomonidan tugma bosilganda, tugma bosilib qoladi. Qachonki tugma ikkinchi
marotaba bosilganda o’z holiga keladi. (ikkinchi marotaba bosganda tugma
o’z holiga kelishi uchun AllowAllUp=true bo’lishi kerak). Down husussiyati
qaysi tugma bosilganini bildiradi. Yani qaysi tugma bosilsa , shu tugmaning
Down=true ga o’zgaradi.
Programmani ishlab chiqish jarayonida Down=true qilingan bo’lsa
programma ishga tushganda tugma bosilgan holda bo’ladi.
PDF created with pdfFactory trial version
SpeedButton tugmasining Flat hususiyatini true ga o’zgartirish orqali
chiroyli interfeys hosil qilish mumkin. Kursor tugma ustidan tushganda tugma
o’z holiga qaytadi.
Barcha boshqariluvchi kompanentalarning Hint hususiyati orqali ko’rsatma
satrni berish mumkin. Ko’rsatma satri kursor kompanenta ustiga kelganda, bu
kompanenta nima ish bajarishi haqida ma’lumot beradi. Ko’rsatma satri
formada ko’rinishi uchun kompanentaning ShowHind hyususisyati True
2.2 Ko’p satrli taxrirlash darchalari-Memo va RichEdit
kompanentalari, Formalar.
Memo va RichEdit kompanentalri ko’p satrli matnlarni tahrirlash
uchun ishlatiladi. Barcha taxrirlash darchalaridagi kabi Memo va RichEdit
kompanentalarida ham nusha olish Ctrl-C (copy), qirqib olish Ctrl-X, qo’yish
Ctrl-V, (paste), oxirgi amalni bekor (Ctrl-Z), qilish imkoniyatlarini keltirgan.
Memo kompanentasida format (Shrift, atributlar) barcha matn uchun bir xil
bo’ladi va Font hususiyati orqali belgilanadi. Agar siz matnni faylga
saqlasangiz, faqat simbollarni o’zida saqlovchi matnli fayl hosil bo’ladi.
Bunda farmat saqlanmaydi. Saqlangan faylni Memo kompanentasiga
ochganda Font hususiyatida o’rnatilgan shirift bilan ochiladi. Saqlanishdagi
shirift bilan emas. RichEdit kompanentasi orqali RTF kengaytmali fayllar
bilan ishlash mumkin. Shiriftni SelAtributes hususiyati orqali hohlagancha
o’rnatish mumkin. Bu hususiyat TTexAtributes toifasida bo’lib, quyidagi ost
hususiyatlarni o’z ichiga oladi: Color (rang), Name (shirift nomi ), Size
(o’lchami), Style (shakli) va boshqalar.
Matnni tekislashni aniqlaydi taLeftJustify (o’ngga),
taCenter (markazga), taRight Justify (chapga) qiymatlarni
PDF created with pdfFactory trial version
Marker qo’yishni boshqarish. Quyidagicha qiymatlar qabul
qiladi: nsNone-markerni bekor qilish, nsBullet-markerni
Chap tarafdan qoldiriladigan piksellar soni
RightIndert
O’ng tarafdan qoldiriladigan piksellar soni
TabCount va Tab hususiyatlari Want Tabs hususiyati true bo’lganida
manoga ega. Agar Want Tabs=false bo’lsa, foydalanuvchi Tab tugmasini
bosganida Fokus keyingi kompanentaga uzatiladi. Biz Memo va RichEdit
kompanentalrining asosiy farqlarini qirqib chiqdik. Endi ularning umumiy
Aligment va WordWrap hususiyatlari 3.1 bo’limida aytib o’tilgan
vazifaning bajaradi. Yani matlarni tekslash va uzun satrlarni keyingi satrga
o’tkazish uchun ishlatiladi. ReanOnly hususiyatini True qilish irqali matnni
o’qish mumkin. MaxLength hususiyati kiritilishi mumkin bo’lgan matn
uzunligini bildiradi. Boshqa hollarda kiritilishi mumkin bo’lgan belgilar
sonini bildiradi. ScrollBars hususiyati orqali kompanentaga siljitish
yo’lakchasini o’mahs mumkin. ScrollBars hususiyati ssNone (siljitish
yo’lakchasi o’rnatilmasin), ssHorizantal –(garizantal), ssVertical (vertikal),
ssBorth (ham garizantal, ham vertikal) qiymatlarini qabul qilish mumkin.
Memo va RichEdit kompanentalarining asosiy hususiyati Lines. Lines
hususiyati TSTrings toifasiga tegishli bo’lib matnni satrlar ro’yhati sifatida
Matnni programma ishlab chiqarish jarayonida ham kiritish mumkin.
Buning uchun Object Inspektor dan Lines hususiyati to’g’risidagi uch
Text hususiyati butun matnni o’zida saqlaydi. Matnning ma’lum satrida
Strings [Index:Inreger] hususiyati orqali murojat qilish mumkin. Index
Delphi da 0 dan boshlanadi. Demak, RichEdit1.Lines.Stringes[0] matnni
birinchi satri. Count hususiyati mantdagi satrlar sonini aniqlash uchun
PDF created with pdfFactory trial version
ishlatiladi. Taxrirlash darchasini tozalash uchun Clear protsedurasiga murojat
Matn oxiriga yangi satr qo’yish uchun, Lines hususiyatining Add yoki
saqlash uchun esa SaveTofile metodlarig murojat qilinadi . Misol uchun
ixtiyoriy tugmaga quyidagilarni kiritish mumkin.
Ihtiyoriy ilovaning elementi forma (konteyner) hissoblanadi. Formaga
boshqa ko’rinadigan va ko’rinmaydigan kompanentalarning joylashtirish
mumkin. Forna foydalanuvchi nuqtai nazardan u ilova bilan ishlayotgan
darchani. Ilovaga kiritlgan har bir yangi forma o’zining moduli (Unit)ga ega.
Modulda forma bajarishi kerak bo’lgan funksiya protseduralar kiritiladi.
Odatta murakkab ilovalar bir necha formadan iborat bo’ladi.Yangi ilova
(programma ) tuzish uchun file menyusidan new oplication komandasi
tanlanadi. Odatda birinchi forma asosiy forma hisoblanadi. Ilovaga yangi forma
qo’shish uchun file menyusidan new form tanlanadi. Bir formadan boshqasiga
o’tish uchun Show va ShowModal metodlaridan foydalanish mumkin. ShowModal
metodi joriy formani yopgandan keyin boshqa formalar bilan ishlashga ruxsat
beradi. Bu metod operativ xotiradan unumli foydalanish uchun ishlatiladi.
Show va ShowModal metodlarini ayni vaqtda ko’rinmaydigan formalar
uchun ishlatiladi. Agar forma ko’rinish ko’rinmasligi noma’lum bo’lsa,
quyidagicha programma kodi keltiriladi.
If (not Form2.visibli)then Form2. ShowModal
Show va ShowModal metodlari bajarilganda formaning OnShow hodisasi
sodir bo’ladi. Hide metodi orqali formani ko’rinmaydigan qilish mumkin. Formani
close metodi orqali yopish mumkin. Bir necha forma bilan ishlaganda bir formadan
boshqasiga o’tish uchun shift+F12 tugmasi bosiladi.
Formaning ba’zi hususiyatlarini ko’rib chiqamiz.
PDF created with pdfFactory trial version
· Bi System Menu Formada sistema menyusining ko’rinish
· biMinimize Formani свернуть qilishga ruxsat berishni ta’minlaydi.
· biMinimize formani развернуть qilishga ruxsat berishni ta’minlaydi.
· wsMahimized -darchani to’liq ekran holiday bo’lishini ta’minlash.
· wsManimized- darchani yig’ilgan holiday bo’lishini ta’minlash.
· wsNormal darchani normal holiday bo’lishini ta’minlash.
Formaning ba’zi hususiyatlarini ko’rib chiqamiz.
1. Onactivate hodisasi qachonki forma aktiv bo’lganida yuz beradi.
2. Onclose hodisasi qachonki forma yopilganda yuz beradi.
3. Oncreate hodisasi qachonki forma yaratilganda yuz beradi.
4. OnResize hodisasi qachonki forma o’lchamlari o’zgartirilganda
(kattalashtirilganida yoki kichiklashtirilganda) yuz beradi.
5. OnClose Query hodisasi qachonki forma yopilishi oldidan savol bilan
murojaat qilish uchun ishlatiladi.
2.3 Matematik funksiya va protseduralar.
Delphi dasturlash tilida haqida #1 dars
iOS ga dasturlash uchun iOS SDK larni yuklab olishim kerak, lekin unga ortiqcha trafik yo’q. Lekin Androidga qilishni va Android dasturlarni moslashuvchan qiishni ham o’rgataman !
WinStyle 21-Iyul 15:34
IOS uchun bironta macda qilish kerak manimcha.
DelphiCoder 23-Iyul 22:15
Xa iOS va Mac OS uchun birorta macda qilish kerak. Linux uchun birorta Linuxda qilish kerak!
WebStyle 21-Iyul 10:10
Delphi crossplatformalimi ?
WinStyle 21-Iyul 15:34
ha shunqa ekan. Windows, Linux, IOS, Android
texnoman 21-Iyul 22:40
Ana video tas-ixga qo’yildi
DelphiCoder 23-Iyul 22:15
Tas-Ix chilarga zo’r bo’ldida! 🙂
Shavkat 21-Iyul 23:44
hammaga salom. Golang dasturlash tilini o’rganmoqchi bo’lganlar golanguz.github.io saytiga tashrif buyuring, rahmat
DelphiCoder 23-Iyul 22:17
Odamlargayam xayronsan !? Bu saxifada Delphi dasturlash tili haqida gap ketyapdi !
WebStyle 25-Iyul 15:58
Qachon davomi bo’ladi ?)
WebStyle 25-Iyul 15:57
shu haqida tinchgina maqola yozib qo’ysangiz nima bo’lardi)
Iltimos, fikr bildirish uchun saytga kiring yoki ro‘yxatdan o‘ting!
Muhokama qilinmoqda
Teglar:
Biz kimmiz?
TEXNOMAN – o’qib, o’rganib, o’rgatib, O’zbekistonda buyuk kelajak uchun Axborot Texnologiyalarini yanada rivojlantirish!
Yodda saqlang!
“Siz, yoshlarimizga, mening aziz farzandlarimga qaratib aytmoqchiman: bo‘sh kelmang, azizlarim, davr bizniki, marra bizniki!”
O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov
Savol bormi?
Biz bilan bog’laning
Biz Telegramda!
Texnomandagi barcha yangi maqolalar haqida Telegram orqali xabardor bo’ling.
© 2014 – 2023 TEXNOMAN. Barcha huquqlar himoyalangan.
Delphi dasturlash tili
XX asrning 30-40 yillariga kеlib, EHMlarning birinchi loyihalari paydo bo’la boshladi. Birinchi EHM yaratish ishlarini 1937 yilda AQSHning Ayova shtatida joylashgan univеrsitеtning profеssori A.Atanasov boshladi. Millati bolgar bo’lgan bu olim yaratmoqchi bo’lgan EHM matеmatik-fizikaning ayrim masalalarini yechishga mo’ljallangan edi. Ammo ikkinchi jahon urushi bu ishlarni oxirigacha yetkazish imkonini bеrmadi. Atanasovning buyuk xizmatlari shundaki, u birinchi bo’lib EHMlarda ikkilik sanoq sistеmasini qo’llashning qulayligini ko’rsatadi.
Axborot kommunikatsion texnonologiyalarini taraqqiy etishida bevosita dasturlash tillarining o’rni beqiyos. Ayniqsa, hozirgi davrga kelib C++, Java, Delphi dasturlash tillar yordamida shaxsiy kompyuterlar uchun amaliy dasturiy to’plamlardan tashqari SmartPhone va Planshetlar uchun operatsion tizim (iOS, Android, Windows mobile, Symbian va h.k) va ilovalar yaratilmoqda.
Informatsion texnologiyalarning yana bir muhim jihatlaridan biri shundaki, bu fan jadal sur’atlarda o‘sib, yil sayin yangidan-yangi yo‘nalishlarga, mutaxassisliklarga tarmoqlanib ketmoqda: algoritmik, mantiqiy, obyektga yo‘naltirilgan, vizual, parallel dasturlash texnologiyalari, animatsiya, multimediya, Web, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari, ko‘p prosessorli, neyron arxitekturali kompyuterlar va hokazo. Ko‘rinib turibdiki, informatika meta fan darajasiga ko‘tarilib, uni bitta o‘quv kursi chegarasida to‘liq o‘zlashtirishning imkoni bo‘lmay qoldi.
Informatsion texnologiyalar sohasi bo‘yicha rus va ingliz tillarida qo‘llanmalar juda ko‘p chop etilmoqda. Oxirgi yillarda o‘zbek tilidagi qo‘llanmalar ham ko‘payib qoldi.
Ushbutaklif etilayotgan tavsiyanoma asosan Delphi 7 dasturlash tilini o‘rganmoqchi bo‘lganlar uchun mo‘ljallangan. Shu sababli tavsiyanomada Delphi 7 dasturlash tilida bir qancha misollarni echish yo’llari va dastur ko’dlari berilgan. Bu tavsiyanomada Delphi 7 dasturlash tilini o‘rganuvchilar, dastur tuzishni o‘rganayotganlar hamda 10-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan olingan nazariy bilimlarni mustahkamlash uchun foydalanishlari hisobga olingan. Ushbu tavsiyanomaga kiritilgan ma’lumotlar dasturlashning bazaviy kursidagi deyarli barcha bo‘limlarini, ya’ni skalyar turlar va boshqaruv operatorlaridan tortib, ma’lumotlarning murakkab turlari kabilarni o‘z ichiga oladi.
1-Masalaning berilishi: А, B, C vа D hаqiqiy sonlаri berilgаn. Shu sonlаr o’rtа аrifmetik qiymаtini hisoblаsh formа ilovаsi loyihаsini yarаting.
Echish: Formаgа А, B, C vа D hаqiqiy sonlаrini kiritishdа mos rаvishdа Edit1, Edit2, Edit3 vа Edit4 komponentаlаridаn foydаlаning. Label1, Label2, Label3, Label4 komponentаlаridаn foydalanib qo’shimcha ma’lumotlar kiriting. Hisoblаshdа Buttun1 tugmаsidаn foydаlаnib, uning Caption xossаsini “Natija” so’zi bilаn o’rnаting. Nаtijаni Lаbel1 komponentаsigа chiqаring.
Dastur kodi:
procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);
Ilovaning ko’rinishi:
2-Masalaning berilishi: v=S/t tezlikni hisoblаsh formulаsi orqаli, mаsofа vа vаqtni berib sportsmen distаntsiyani chopib o’tgаn tezlikni hisoblovchi dastur tuzing.
Echish: Formаgа “Sportsmen tezligini hisoblаsh” so’zini chiqаrishdа Lаbel1, nаtijаni chiqаrishdа Lаbel2 vа bosib o’tilgаn mаsofа vа vаqtni kiritishdа Edit1 vа Edit2 komponentаlаridаn foydаlаning. Tezlikni hisoblаshdа Buttun1 tugmаsidаn foydаlаnib, uning Caption xossаsini “Natija” so’zi bilаn o’rnаting.
Dastur kodi:
procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);
Ilovaning ko’rinishi:
3-Masalaning berilishi: z=(4+x^2)/(25-x^2) formulа bo’yichа hisoblаsh dasturini tuzing.
Echish: Formаgа “Hisoblаsh” so’zini Lаbel1 vа nаtijаni chiqаrishdа Lаbel2, no`mаlum x qiymаtini kiritishdа Edit1 komponentаlаridаn foydаlаning. Hisoblаshdа Buttun1 tugmаsidаn foydаlаnib, uning Caption xossаsini “Natija” so’zi bilаn o’rnаting.
Dastur kodi:
procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);
Ilovaning ko’rinishi:
4-Masalaning berilishi: Ikkitа sonning yig’indisi, аyirmаsi, ko’pаytmаsi vа bo’linmаsini hisoblаydigаn oddiy kаlkulyator dasturini tuzing.
Echish: Formаgа “Kаlkulyator” so’zini Lаbel1 vа nаtijаni chiqаrishdа Lаbel2, ikki son qiymаtlаrini kiritishdа Edit1 vа Edit2 komponentаlаrini ishlаting. Hisoblаshdа “+”, “-“, “*”, “/” tugmаchаlаrini yarаtishdа mos rаvishdа Buttun1, Buttun2, Buttun3, Buttun4 tugmаlаridаn foydаlаning. Ulаrgа dаstur kodlаrini kiriting.
Dastur kodi:
procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);