Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari. AKT texnologiyalari

7. «O‘z pedagogik faoliyati natijalarini baholash».

Elektron darslik va uning turlari

Zamonaviy o‘qituvchilar o‘z faoliyatlarida AKT vositalari, xususan, elektron darslik va multimediyalardan foydalangan holda saboq berishlari dars jarayoniga yangi texnologiyalarni joriy etish bilan ta’lim samaradorligini oshirishi hamda bir qator muhim afzallik jihatlariga egaligi haqida ko‘plab fikrlar paydo bo‘lmoqda. Bunday yangi texnologiyalar qatorida elektron portfolioni ham alohida ko‘rsatish zarur.

Elektron portfolioning turli modellaridan foydalanish quyidagi tavsiyalarni berishga imkon yaratdi. Oliy ta’lim muassasalari o‘qituvchisining elektron portfoliosi quyidagi asosiy turlarga yo‘naltirilishi zarur:

1. O‘qituvchi haqida ma’lumotlar: portfolioning ushbu bo‘limida: familiya, ismi, otasining ismi, tug‘ilgan yili; ma’lumoti (ta’lim muassasasi nomi, bitirgan yili, mutaxassisligi va diplom bo‘yicha ixtisosligi); mehnat va pedagogik tajribasi, ushbu ta’lim muassassidagi ish tajribasi; malaka oshirish (kurslarda tinglangan tizim nomi, yili, oyi, kurslar problematikasi); kasbiy rivojlanish individual rejasi, unda belgilangan maqsadlar va o‘z kasbiy o‘sishi vazifalari, egallashi kerak bo‘lgan malakalar, yaqin 2–3 yil mobaynida o‘tishni maqsad qilib qo‘ygan treninglari va kurslari (o‘qituvchining kasbiy rivojlanish maqsadlari va vazifalari o‘qitiladigan fani kasbiy standartlari, talabalarning o‘zlashtirishlari, oliy ta’lim muassasasi rejasiga mos bo‘lishi kerak); ilmiy va faxriy unvon va darajalari mavjudligini tasdiqlovchi hujjatlar nusxalari; hukumat mukofotlari, yorliqlari, minnatdorchilik nomalari; turli tanlovlar diplomlari; attestatsiyadan o‘tuvchining ixtiyori bo‘yicha boshqa hujjatlar.

2. «Pedagogik faoliyat natijalari» (sxemalar, grafiklar va jadvallar ko‘rinishida 3 yil davomidagi o‘quv fani sohasidagi yutuqlari dinamikasi, jumladan, kirish imtihonlari) — portfolioning ushbu bo‘limida talabalarning ta’lim dasturlarini o‘zlashtirishlari natijalarini va pedagog o‘qitadigan fanlar bo‘yicha ularda shakllangan asosiy malakalarni ifoda etuvchi materiallar, quyidagilar asosida 3 yil davomidagi:

•bilimlari nazorat o‘lchamlari;
•talabalarning oraliq va yakuniy attestatsiyalari natijalari;
•iqtidorli talabalar mavjudligi;
•bitiruvchilarning magistraturaga o‘qishga kirishlari;
•talabalarning fan yo‘nalishi bo‘yicha magistraturaga kirishlari haqidagi ma’lumotlar;
•talabalarning tuman, shahar, mintaqaviy va respublika olimpiadalari, tanlovlarida ishtirok etishlari kabi pedagog faoliyati tahlili joylashtiriladi.

3. «Ilmiy-metodik faoliyat» (o‘quv va tarbiyaviy ishlarda zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish): pedagog tomonidan tanlagan ta’lim dasturlari va o‘quv-metodik adabiyotlar to‘plamini asoslab beruvchi materiallar; pedagog tomonidan foydalaniladigan ta’lim texnologiyalarini asoslab beruvchi materiallar; pedagog tomonidan o‘z amaliy faoliyatida qo‘llaydigan ta’lim natijalarini baholash uchun u yoki bu pedagogik diagnostika vositalari berilgan materiallar; ta’lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanilishi bo‘yicha materiallar, rivojlanish muammolari bilan talabalarni o‘qitish metodik texnologiyalari; metodik birlashmalarda ishlashi, oliy ta’lim muassasasi metodik markazi, boshqa OTM’lar va boshqa muassasalar bilan hamkorligi to‘g‘risidagi materiallar; hisobot materiallari, kasbiy va ijodiy pedagogik tanlovlarda ishtirok etishi, seminarlar, «davra suhbatlari», master-klasslar va shu kabilarni tashkil etish va o‘tkazish; ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish; mualliflik dasturlarini ishlab chiqish; doktorlik dissertatsiyasi qo‘lyozmasini yozish; ijodiy hisobot, referat, hisobotlar, maqolalar tayyorlashdan iborat.

4. «Fan bo‘yicha darsdan tashqari faoliyat»: Т alabalarning fan bo‘yicha bajargan ijodiy ishlari, referatlari, o‘quv-tadqiqotchilik ishlari, loyihalari ro‘yxati; olimpiadalar, tanlovlar, musobaqalar, intellektual marafonlar va boshqalar g‘oliblari ro‘yxatlari; sinfdan tashqari tadbirlar ssenariylari, o‘tkazilgan tadbirlar fotosuratlari va videomateriallari (ko‘rgazmalar, fan ekskursiyalari, tanlovlar, breyn-ringi va boshqalar); to‘garaklar va fakultativlar dasturlari; boshqa materiallardan iborat.

5. «O‘quv-moddiy bazasi» (pedagogning o‘z kabinetini metodik jihozlashga qo‘shgan hissasi):

• fan bo‘yicha lug‘atlar va boshqa axborot adabiyotlarning mavjudligi;
• ko‘rgazmali qo‘llanmalarning mavjudligi (maketlar, jadvallar, sxemalar, illyustratsiyalar, portretlar va boshqa-lar);
• didaktik materiallar, masalalar, mashqlar to‘plamlari, referatlar va insholar namunalari va shu kabilarning mavjudligi;
• talabalar bilimlari sifati o‘lchamlari;
• texnik vositalarning mavjudligi (televizor, videomagnitofon, musiqa markazi, diaproyektor, kompyuter va ta’lim kompyuterli vositalari, audio va video qo‘llanmalar);
• doimiy foydalaniladigan o‘quv texnik vositalari haqidagi ma’lumotlar;
• didaktik materiallar, masalalar, mashqlar to‘plamlari, referatlar va insholar namunalari va shu kabilardan, magistraturaga kirish imtihonlariga tayyorlanishi bo‘yicha materiallardan foydalanish;
• pedagog ixtiyori bo‘yicha boshqa hujjatlar.

6. «Guruh rahbari sifatida pedagogning vazifalari»: guruh talabalari o‘zlashtirishlari va bilimlari sifati tahlili; guruhda talabalar tartibi saqlanib qolishi haqida ma’lumotlar; huquqbuzarliklar haqidagi ma’lumotlar; ota-onalar bilan ishlash haqidagi ma’lumotlar; guruh rahbari soatlari va ota-onalar majlislari ishlab chiqilishidan iborat.

7. «O‘z pedagogik faoliyati natijalarini baholash».

8. «Taklif va mulohazalar» — talabalar, hamkasblari, ma’muriyat, ota-onalar baholari.

Portfolioni tayyorlash
Pedagog portfoliosi pedagogning o‘zi tomonidan papkada — fayllar to‘plamida qog‘ozda hamda elektron ko‘rinishda tayyorlanadi. Portfolioga kiritilgan har bir alohida material (yorliqlar, tashakkurnomalardan tashqari) sanasi qo‘yilishi va imzolanishi kerak.

Portfolioni baholash. Portfolio ta’lim muassasasi ma’muriyati yoki taqdim etilishi maqsadiga qarab jamoat organi tomonidan baholanadi. Baholashda portfolio barcha materiallari talabalar natijalariga, pedagog malakasini oshirishga qanday ta’sir ko‘rsatganligi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Shu tariqa, pedagog elektron portfeli bir tomondan, pedagogning shaxsiy portfoliosi, ikkinchi tomondan, boshqa pedagoglar, metodistlar, IT-mutaxassislar tajribalarini birlashtirish va anglab yetish hisoblanadi. Unda pedagog hamda uning talabalari mustaqil va ijodiy faoliyatlari uchun o‘rin ajratiladi. Bundan tashqari, kompyuter hamda Internet tarmog‘i yordamida ta’lim muhitida boshqa pedagoglar, talabalar bilan muloqotlar va o‘zaro aloqalarda (elektron seminarlar, maslahatlar, veb-loyihalar va shu kabilar) namoyon bo‘ladigan elektron portfolioni ishlab chiqishda hamda foydalanishdagi kommunikativ rolini alohida ta’kidlab o‘tamiz.

Elektron portfelni yaratish uchun: Microsoft FrontPage, Adobe Dreamweaver, Adobe Flash va boshqa veb-nashrlarni yaratishga yo‘naltirilgan turli instrumental dasturiy vositalardan foydalanish mumkin. Elektron portfelni mazmun bilan to‘ldirish ishini tashkil etishda, pedagogik faoliyatda muhim bo‘lgan materiallarning to‘g‘ri tanlovida quyidagi: turli mavzular bo‘yicha materiallar berilishi yaxlitligi; aniq tuzilmasi va ti-zimlashtirilganligi; chuqur va sifatli ishlab chiqilganligi; to‘g‘ri bayon etilishi; tartibli va estetik tayyorlanganligi; doimiy va muntazam yangilanishi; dasturiy-metodik to‘plamlar ishlab chiqilishi talablariga muvofiqligi jihatlariga e’tibor qaratish zarur.

«Elektron portfel» mazmunini dasturiy-metodik majmua bilan to‘ldirishda ta’lim jarayoniga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini tatbiq etishning muhim yo‘nalishlaridan biri o‘qitishda kompyuter vositalari: elektron o‘quv qo‘llanmalari; kompyuterli test topshiriqlari; multimediyali taqdimot va ta’limiy dasturlardan foydalanish bo‘lib hisoblanadi. «Elektron portfel»ning eng muhim qismi bo‘lgan kompyuterda amalga oshiriladigan ta’limiy vositalarga, ta’lim jarayonini tashkil etishda, fanlarning (psixologiya, pedagogika, informatika va boshqa) so‘nggi yutuqlari asosida qurilgan, pedagog kasbiy faoliyati funksiyasining bir qismini amalga oshiruvchi va ta-labalar bilimlari mazmun-mohiyatini anglash faoliyatlarini interaktiv boshqaruvchi asosiy didaktik talablarga javob beradigan o‘quv (ta’limiy) dasturlar kiradi.

Xulosa qilib aytganda, agar har bir OTM o‘qituvchisi yaxlit elektron portfelga ega bo‘lib, barcha muhim materiallarni jamlasa, ta’lim jarayonini tashkil etishda ahamiyatli bo‘lgan didaktik samaradorlikka erishish mumkin. Bundan tashqari, pedagog o‘zining elektron portfelidan mustaqil foydalanishi ham, boshqa o‘qituvchilarning va IT-texnologiyalari mutaxassislarining eng yaxshi ishlanmalaridan foydalanishlari ham mumkin. Shu tariqa, elektron portfelni yaratish va mazmun bilan uni to‘ldirish vaqtida, har bir OTM o‘qituvchisi kasbiy mahorati o‘sishiga, kompyuter vositasida o‘qitishga hamda o‘z fani bo‘yicha bilim darajasini takomillashtirishga erishadi.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari. AKT texnologiyalari

AKT (axborot-kommunikatsiya texnologiyalari) – bu kompyuter qurilmalari, shuningdek telekommunikatsiyalar yordamida amalga oshiriladigan axborot bilan o’zaro ta’sir qilish jarayonlari va usullari.

AKTning zamonaviy jamiyatdagi o’rni

Hozirgi kunda insonga media texnologiyalar ta’sirining doimiy o’sib borishini kuzatish mumkin. Ular bolalarga ayniqsa kuchli ta’sir ko’rsatadi: hatto yigirma yil oldin ham bola kitob o’qishdan ko’ra film tomosha qilishni afzal ko’radi. Biroq, bugungi kunda kuchli matbuot, reklama, kompyuter texnologiyalari, elektron o’yinchoqlar, o’yin pristavkalari va boshqalar ostida bugungi yoshlar haqiqatdan tobora uzoqlashmoqda. Endi, agar talaba kitob o’qishdan qochib qutula olmasa, u endi kutubxonaga bormaydi, balki uni planshetiga yuklab oladi. Ko’pincha siz quyidagi rasmni kuzatishingiz mumkin: bir guruh yoshlar parkda, maydonda yoki savdo-ko’ngilochar majmuada o’tirishadi, ular bir-biri bilan muloqot qilishmaydi, barcha e’tiborlari smartfonlar, planshetlar, noutbuklarga qaratilgan. Agar ushbu hodisa kuzatishda davom etsa, yaqinda bolalar qanday qilib muloqot qilishni butunlay unutishadi. Shunday qilib, sayyoramizdagi ko’plab mamlakatlarning ta’lim vazirliklari maktab o’quvchilari orasida jonli muloqotga va umuman o’rganishga bo’lgan qiziqishni rivojlantirish o’rniga, eng kam qarshilik ko’rsatish yo’lini tutishga va bolalarga o’zlari xohlagan narsani berishga qaror qilishdi. Ba’zi ekspertlarning fikriga ko’ra, bolaning miyasi yangi ma’lumotlarni ko’ngilochar shaklda taqdim etilsa, yaxshiroq qabul qiladi, shu sababli ular darsda taqdim etilgan ma’lumotlarni media vositalar yordamida osonlikcha idrok etadilar (bu borada bugungi kunda ta’lim sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish doimiy ravishda o’sib bormoqda). Bu bilan bahslashish qiyin, ammo, axir, bunday ta’lim jarayonining tanga tomoni shundaki, bolalar o’qituvchi bilan aloqani to’xtatadilar, ya’ni fikrlash qobiliyati pasayadi. Ta’lim jarayonini zeriktirmaydigan va har doim bolaning yangi bilimga chanqog’ini qo’llab-quvvatlaydigan qilib qayta qurish yaxshiroqdir. Ammo bu masala rasmiylarning vijdonida qoldirilishi kerak bo’ladi.

Aloqa va axborot texnologiyalari kontseptsiyasi

Zamonaviy jamiyatdagi axborotlashtirish jarayonlari, shuningdek ular bilan chambarchas bog’liq bo’lgan ta’lim faoliyatini isloh qilish zamonaviy AKTni takomillashtirish va keng tarqatish bilan tavsiflanadi. Ular zamonaviy masofaviy va ochiq ta’lim tizimida ma’lumotlarni uzatish va o’qituvchi va talaba o’rtasidagi o’zaro aloqani ta’minlash uchun faol foydalanilmoqda.Bugungi kunda o’qituvchi nafaqat AKT sohasida ko’nikmalarga ega bo’lishi, balki ularning to’g’ridan-to’g’ri faoliyatida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining professional qo’llanilishi uchun ham javobgar bo’lishi shart.

“Texnologiya” atamasi bizga yunon tilidan kelgan va tarjimada “fan” degan ma’noni anglatadi. Ushbu so’zning zamonaviy tushunchasi muhandislik va ilmiy bilimlarni muayyan amaliy muammolarni hal qilishda qo’llashni o’z ichiga oladi. So’ngra axborot-kommunikatsiya texnologiyasi bu axborotni o’zgartirish va qayta ishlashga qaratilgan texnologiya. Ammo bu hammasi emas. Aslida, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari – bu turli xil mexanizmlar, qurilmalar, algoritmlar, ma’lumotlarni qayta ishlash usullarini tavsiflovchi umumlashtiruvchi tushuncha. Eng muhim zamonaviy AKT qurilmasi bu zarur dasturiy ta’minot bilan jihozlangan kompyuter. Ketma-ket ikkinchisi, ammo unchalik muhim bo’lmagan uskunalar ularga joylashtirilgan ma’lumotlar bilan aloqa vositasidir.

Zamonaviy ta’lim tizimida qo’llaniladigan AKT vositalari

Ta’lim tizimining axborot muhiti uchun AKT texnologiyasining asosiy vositasi bu zarur dasturiy ta’minot (tizimli va amaliy, shuningdek vositalar) bilan jihozlangan shaxsiy kompyuterdir. Tizim dasturiy ta’minoti birinchi navbatda operatsion dasturlarni o’z ichiga oladi. Bu barcha kompyuter dasturlarining uskunalar va kompyuter foydalanuvchisi bilan o’zaro ta’sirini ta’minlaydi. Ushbu toifaga shuningdek, xizmat ko’rsatish va yordam dasturlari kiradi. Amaliy dasturlarga axborot texnologiyalari vositasi bo’lgan dasturiy ta’minot – matnlar, grafikalar, jadvallar va boshqalar bilan ishlash kiradi. Zamonaviy ta’lim tizimi so’zga ishlov beruvchilar, taqdimotlar, elektron jadvallar, grafikalar tayyorlash kabi universal amaliy ofis dasturlari va AKT vositalaridan keng foydalanadi. paketlar, tashkilotchilar, ma’lumotlar bazalari va boshqalar.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish

Kompyuter tarmoqlari va shunga o’xshash vositalarni tashkil qilish bilan ta’lim jarayoni yangi sifatga o’tdi. Avvalo, bu dunyoning istalgan nuqtasidan tezkor ma’lumot olish qobiliyatiga bog’liq. Internetning global kompyuter tarmog’i tufayli sayyoramizning axborot resurslariga (elektron kutubxonalar, fayllar omborlari, ma’lumotlar bazalari va boshqalar) bir zumda kirish imkoniyati paydo bo’ldi. Ushbu mashhur manba ikki milliarddan ortiq turli multimedia hujjatlarini nashr etdi. Tarmoq kirish imkoniyatini ochadi va boshqa keng tarqalgan AKT texnologiyalaridan, shu jumladan yangiliklar guruhlari, elektron pochta, chat, ro’yxatlar, pochta ro’yxatlaridan foydalanishga imkon beradi. Bundan tashqari, onlayn aloqa uchun (real vaqt rejimida) maxsus dastur ishlab chiqilgan bo’lib, u sessiya tashkil etilgandan so’ng matnni (klaviaturadan kiritilgan), shuningdek ovoz, tasvir va turli xil fayllarni uzatishga imkon beradi. Bunday dastur mahalliy shaxsiy kompyuterda ishlaydigan dasturiy ta’minot bilan uzoqdan foydalanuvchilarning birgalikdagi aloqasini tashkil qilishga imkon beradi.

Internet orqali uzatilishi mumkin bo’lgan yangi axborotni siqish algoritmlarining paydo bo’lishi ovoz sifatini sezilarli darajada yaxshiladi. Endi u odatdagi telefon tarmog’i sifatiga yaqinlasha boshladi. Natijada, AKTning nisbatan yangi vositasi – Internet-telefoniyani ishlab chiqishda sakrash bo’ldi. Tarmoq orqali maxsus dasturiy ta’minot va tashqi qurilmalar yordamida audio va videokonferentsiyalar tashkil qilinishi mumkin.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va uning imkoniyatlari

Telekommunikatsiya tarmoqlarida samarali qidiruvni tashkil qilish uchun avtomatlashtirilgan qidiruv dasturlaridan foydalaniladi, ularning maqsadi dunyo bo’ylab Internet tarmog’ining turli manbalari bo’yicha ma’lumotlarni to’plash va foydalanuvchiga ularga tezkor kirish imkoniyatini berishdir.Qidiruv tizimlari tufayli siz hujjatlar, multimedia fayllarini, odamlar va tashkilotlar haqidagi manzil ma’lumotlarini, dasturiy ta’minotni topishingiz mumkin. AKTdan foydalanish o’quv, uslubiy va ilmiy ma’lumotlarga keng kirish imkoniyatini ochishga imkon beradi, shuningdek, tezkor ravishda konsalting yordamini tashkil qilish, shuningdek ilmiy va tadqiqot faoliyatini modellashtirishga imkon beradi. Va, albatta, real vaqtda virtual darslar (ma’ruzalar, seminarlar) o’tkazish.

Video ta’limi

Bugungi kunda ta’limning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari masofaviy va ochiq ta’lim nuqtai nazaridan ahamiyatli bo’lgan bir nechta materiallarni taqdim etishni ta’minlaydi. Ulardan biri televizion va video yozuvlar. Video va tegishli AKT vositalari ko’plab talabalarga eng yaxshi o’qituvchilar ma’ruzalari haqida ma’lumot olish imkoniyatini beradi. Video yozuvlardan maxsus jihozlangan sinflarda ham, uyda ham foydalanish mumkin. Qizig’i shundaki, Evropa va Amerika o’quv kurslarida asosiy materiallar videotasvirlarda va bosma shaklda namoyish etiladi.

Televizion AKT

Televizor – bu sinfda eng keng tarqalgan AKT, u nafaqat zamonaviy o’quv jarayonida, balki odamlar hayotida ham juda katta rol o’ynaydi, chunki deyarli har bir uyda televizor mavjud. Uzoq vaqt davomida ta’lim dasturlari butun dunyoda qo’llanilib kelinmoqda va masofaviy o’qitish uslubining ajoyib namunasidir. Ushbu AKT vositasi tufayli, bilimlarning assimilyatsiya qilinishini yanada kuzatmasdan, uning umumiy rivojlanishini oshirish uchun keng auditoriyaga ma’ruzalarni translyatsiya qilish mumkin bo’ldi.

Elektron o’quv nashrlari

Elektron o’quv adabiyotlari – bu o’rganilgan ma’lumotlarning butun hajmini uzatish va saqlashga imkon beruvchi juda kuchli texnologiya. Ular kompyuter tarmoqlarida ham tarqatiladi va optik vositalarda yozib olinadi. Bunday material bilan individual ishlash ma’lumotlarni chuqur anglash va o’zlashtirishga imkon beradi. Ushbu texnologiya (tegishli takomillashtirilgan holda) mavjud kurslardan individual mashg’ulotlarda va olingan bilimlarni o’z-o’zini tekshirishda foydalanishga imkon beradi. Elektron o’quv nashrlari an’anaviy bosma materialdan farqli o’laroq, ma’lumotni grafik dinamik shaklda taqdim etishga imkon beradi.

AKT vositalarini uslubiy maqsad yo’nalishlari bo’yicha tasniflash

1. Ta’limiy. Ular bilimlarni etkazishadi, amaliy yoki o’quv faoliyatida ko’nikmalarni shakllantirishadi, materialni kerakli darajada o’zlashtirishni ta’minlaydilar.

2. Murabbiylar. Turli xil ko’nikmalarga amal qilish, olingan saboqni mustahkamlash yoki takrorlash uchun mo’ljallangan.

3. Ma’lumotnoma va ma’lumot olish. Axborotni tizimlashtirish to’g’risida ma’lumot bering.

4. Namoyish. O’rganilayotgan hodisalar, jarayonlar, ob’ektlar ularni o’rganish va tadqiq qilish maqsadida ingl.

5. Taqlid qilish. Ular haqiqatning ma’lum bir tomonini ifodalaydi, uning funktsional va tarkibiy xususiyatlarini o’rganishga imkon beradi.

6. Laboratoriya. Mavjud uskunalarda tajribalar o’tkazishga imkon beradi.

7. Modellashtirish. Ular ob’ektni, hodisani o’rganish va tadqiq qilish uchun uning modelini yaratishga imkon beradi.

8. Bashorat qilingan. Hisob-kitoblarni va turli xil muntazam operatsiyalarni avtomatlashtirish.

9. Ta’lim va o’yin. Stajyorlar faoliyati o’yin shaklida amalga oshiriladigan o’quv holatini yaratish uchun mo’ljallangan.

AKT yordamida hal qilinadigan didaktik vazifalar

1. Ta’limni tashkil etishni takomillashtirish va individualizatsiyasini oshirish.

2. Talabalarni o’z-o’zini tayyorlash samaradorligini oshirish.

3. O’qituvchi ishini individualizatsiya qilish.

4. Replikatsiyani tezlashtirish, shuningdek, o’qitish amaliyoti yutuqlaridan foydalanish.

5. O’qish uchun motivatsiyani oshiring.

6. Ta’lim jarayonini faollashtirish, talabani tadqiqot faoliyatiga jalb qilish imkoniyati.

7.Treningda moslashuvchanlikni ta’minlash.

AKT vositalarining o’quvchiga salbiy ta’siri

Ta’limning barcha turlariga kiritilgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ko’plab salbiy oqibatlarga olib keladi, shu jumladan o’quvchining salomatligi va fiziologik holatiga ta’sir ko’rsatadigan bir qator salbiy psixologik va pedagogik omillar. Maqolaning boshida aytib o’tilganidek, ITC o’quv jarayonining individualizatsiyasiga olib keladi. Biroq, bu umumiy individualizatsiya bilan bog’liq jiddiy kamchilik. Bunday dastur o’quv jarayonidagi allaqachon kam bo’lgan ishtirokchilarning: talabalar va o’qituvchilarning, o’zaro talabalarning jonli dialogik muloqotini koagulyatsiyalashga olib keladi. U ularga, aslida, muloqot uchun surrogat – kompyuter bilan muloqot qilishni taklif qiladi. Va aslida, hatto nutq faol talaba ham AKT vositalari bilan ishlashda uzoq vaqt sukut saqlaydi. Bu, ayniqsa, masofaviy va ochiq ta’lim shakllari talabalariga to’g’ri keladi.

Nima uchun bu qadar xavfli?

O’qitishning ushbu shakli natijasida talaba butun dars davomida materialni jimgina iste’mol qilishi bilan band. Bu miyaning inson tafakkurini ob’ektivlashtirishga mas’ul bo’lgan qismi o’chirilgan bo’lib chiqadi, aslida ko’p yillik tadqiqotlar davomida immobilizatsiya qilinadi. Shuni anglash kerakki, talabada fikrlarni shakllantirish, shakllantirish, shuningdek, professional tilda dialogik muloqot qilish bo’yicha zarur amaliyot mavjud emas. Psixologik tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, rivojlangan muloqotisiz talabaning o’zi bilan monologik aloqasi o’z darajasida shakllanmaydi, aynan shu narsa odatda mustaqil fikrlash deb ataladi. O’zingizga savol berishingiz mustaqil fikrlash mavjudligining eng aniq ko’rsatkichi ekanligiga rozi bo’ling. Natijada, agar siz o’qitishni individualizatsiya qilish yo’lidan boradigan bo’lsangiz, kelib chiqishi dialogga asoslangan insonda ijodiy jarayonni shakllantirish imkoniyatini sog’inishingiz mumkin.

Va nihoyat

Xulosa qilib aytish mumkinki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining asosiy ustunligidan kelib chiqadigan yana bir muhim kamchilik – bu tarmoqda nashr etilgan axborot resurslarining umumiy mavjudligi. Bu ko’pincha talabaning eng kam qarshilik ko’rsatish yo’lidan borishiga va Internetdan tayyor referatlar, muammo echimlari, loyihalar, ma’ruzalar va hokazolardan qarz olishiga olib keladi. Bugungi kunda bu allaqachon tanish bo’lgan fakt ushbu ta’lim shakli samaradorligini pastligini tasdiqlaydi. Albatta, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish istiqbollari katta, ammo ularni ataylab, manik totalizatsiya qilinmasdan joriy etish kerak.

-mavzu. Masofali ta’lim. Masofali ta’lim to’g’risida umumiy tushunchalar, imkoniyatlari va afzallik tomonlari. Masofali ta’limning elementlari. Elektron darsliklar

22–mavzu. Masofali ta’lim. Masofali ta’lim to’g’risida umumiy tushunchalar, imkoniyatlari va afzallik tomonlari. Masofali ta’limning elementlari. Elektron darsliklar.

Xozirgi kunda kompyuter va axborot texnologiyalari jadal suratlar bilan yangilanib, rivojlanish bilan birga kundalik turmushimizning asosiga aylanib qolmoqda. Jumladan, fan va texnikada, ishlab-chiqarish, bank tizimi va matlubot, radio-televidenie, maishiy xizmat ko’rsatish, savdo-sotiq, xuquqni muhofaza qilish organlari, meditsina va boshqa barcha sohalarda kompyuterlar shu soha xodimlari uchun asosiy ish quroli-vositasi bwlib qolmoqda. Ayniqsa İnternetning paydo bo’lishi bu o’zgarishlar ichida alohida wrin tutadi.

İnternet multimedia malumotlarni, axborotlarni uzoq masofalarga uzatish va qabul qilish vositasidir. Dunyoning bir chekkasida yuz bergan hodisalar haqidagi yangiliklar, malumotlar İnternet vositasida boshqa mamlakatlarga oniy lahzalarda etib boradi. Xuddi shu imkoniyatlarga kwra İnternet sayyoramizda siyosiy-iqtisodiy, moliyaviy, talim va boshqa sohalarda xalqoro hamkorlik aloqalarini jadallashtirishga bebaho hissa qwshmoqda.

Shularni hisobga olgan holda, bu sohadagi muammolarni zamonaviy kompyuter va kommunikatsiya imkoniyatlaridan foydalangan holda ijobiy hal qilish mumkin.

Oliy Majlisning IX sessiyasida «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» qabul qilinib, unda Prezidentimiz İ. A. Karimov qator vazifalarni belgilab berdilar. Bu vazifalarga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini o’z vaqtida ishlab chiqish va joriy etishni taminlash hamda talim muassalarining moddiy-texnik bazasini yangi o’quv adabiyotlari, zamonaviy jixozlar va jumladan, kompyuter texnikasi bilan taminlashni keltirish mumkin. Bu dasturda talim jarayoniga o’quv-uslubiy majmualar hamda didaktik va axborot texnologiyalarini joriy etish muammosi qwyilgan. Shuningdek umumiy wrta talimning yangicha tizimi va mazmunini shakllantirish uchun talim berishning ilg’or pedagogik texnologiyalarini yaratish asosiy vazifalar qatorida keltirilgan.

«Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» da talim tizimidagi muammolar to’g’risida alohida twxtalib, o’quv jarayonining moddiy-texnika bazasi etarli darajada emasligi va sifatli o’quv- uslubiy, ilmiy adabiyotlar hamda zamonaviy texnologiyalarga asoslangan qo’llanmalarning etarli emasligi kwrsatilib wtilgan.

Shu munosabat bilan barcha o’quv muassasalarida, oliy o’quv yurtlarida o’quv tizimini yangidan isloh qilish, zamonaviy texnologiyalar asosida ishlab chiqish va ularni amaliyotga keng jalb qilish, rivojlangan mamlakatlar o’quv tizimidagi yangiliklar va yutuqlarni o’rganish va ularni o’zimizda tadbiq etish maqsadga muvofiqdir.

Masofaviy talim va ularning o’quv jarayonida qo’llanish sabablari
Talim tizimida o’quv jarayonini yangidan isloh qilish, yangi informatsion texnologiyalarga asoslangan o’qitish usullarini ishlab chiqish, ularni keng joriy qilish bugunning talabidir. Bunda masofaviy talim tizimini joriy qilish maqsadga muvofiqdir.

90 yillarning boshlarida İnternetning keng ommalashishi, ayniqsa WWW (World Wide Web-Butun dunyo wrgimchaklari twri) tizimining joriy etilishi talim tizimiga yangi «masofaviy talim» yo’nalishini olib kirdi.

Masofaviy talim (MT) – bu informatsion va kommunikatsion texnologiyalar – Elektron pochta, İnternet, video konferentsiya, audio, video malumotlar va multimedia o’quv qo’llanmalariga asoslangan uzoqdan turib o’qitish, o’rgatish usulidir. Masofaviy talimda talabadan doimiy faoliyat – interaktiv o’qitish talab etiladi. Bu esa mutaxassisning bilimi va qobiliyatini sifat xarakteristikasini oshiradi.

MTning texnologiya elementlari hatto 20 yillardan beri kwrib kelinadi. Bunga Rossiya tajribasidan misol qilib general A. M. Shanyavskiy nomidagi Moskva Xalq Universiteti, Naxotka shahridagi Morexodnaya maktablarini olish mumkin. Bu erda V. P. Chernov 1987 yili masofaviy o’qitishni joriy etgan.

MT ning xozirgi talim jarayonidagi wrni
MT – sirtqi talimning o’z rivojlanish yo’lidagi yangi kommunikatsion va informatsion texnologiyalarga tayangan, hamma formalari qonunlashtirilgan o’qitishni amalga oshirishdir. Shuning uchun MT formasi «XXI asr talimi» deb hisoblanmoqda.

Keyingi paytlarda MT ning ijobiyligi isbotlangan. Bu borada birinchilik uchun AQShning NTU- Milliy Texnologiya Universiteti va OU – Buyuk Britaniyaning ochiq Universitetlari kurashmoqda. Aslida hozirgi paytda MT va o’qitish muassasalari soni ularning klassifikatsiyasini keltirish uchun etarlidir. Tahlillar shuni kwrsatadiki, ular davlat va nodavlat guruhlariga bwlinib, o’zlarining o’qitish xizmatini mamlakatlarning talim bozorlarida harakatga keltirmoqdalar va aksincha. Biroq, bunday ko’rinishdagi o’qitishlar kwpincha gumanitar yo’nalishdagi o’qitishlarni o’z ichiga qamrab olmoqda. MT sistemasining korporativ sistemasi alohida sinf bwlib, tashkilotlar va ishlab chiqarish xodimlarining malakasini oshirishga va qayta tayyorlash uchun mwljallangandir.

AQShning NTU Milliy Texnologiya Universiteti, OU – Buyuk Britaniyaning ochiq Universiteti, CNED – Frantsiya milliy masofaviy talim markazi, Angliyaning etakchi Universitetlari, Evroosiyo masofadan o’qitish halqoro assotsiatsiyasi, Rossiya informatsion texnologiyalar instituti, Rossiya sistemali integratsiya instituti, o’qitishni informatsiyalash instituti, Rossiya o’qitish akademiyasi labaratoriyasi va instituti, MDU, Moskva Energetika Universiteti, YuNESKO va BMT ning İnformatsion Texnologiyalar İnstitutining Rossiyada faoliyat ko’rsatish bo’limi, Masofadan o’qitish federal markazi, Masofadan o’qitishning informatsion analitik taminoti markazi va boshqalar shular jumlasidandir.

Hozirgi kunda butun dunyoda ommaviy tus olgan İnternet yuzdan ziyod mamlakatlarning millonlab kompyuter tarmoqlarini birlashtirgan. IDC malumotlariga kwra İnternet axborot resurslaridan foydalanuvchilar soni joriy wn yillikda yiliga ikki martadan kwpayib borib, hozirda unga ulangan kompyuterlar soni 300 milliondan oshib ketdi, bundan 25 millioni esa Osiyo qitasiga to’g’ri keladi va İnternet mavjud jahon telefon tarmog’ining yarmini egallamoqda. Bu ko’rsatkichlar misli ko’rilmagan darajada kun, oy sayn kuchayib bormoqda.

• Texnik: Kompyuter va texnik qurilmalar bilan taminlash, aloqa kanallarini band qilish;
• Tashkilotchilik: Yuqori malakali boshqaruvchi, o’qituvchilar, mutaxassislar bilan taminlash;
• Metodik: Ko’rgazmali qurollar, maruza matni, multimedia, animatsiya, test malumotlar bilan ta’minlash.

• Talim vaqti ixtiyoriy, talaba ixtiyoriy vaqtda o’qishi, o’rganishi mumkin;
• Mashg’ulotlarni auditoriyada o’tishi shart emas;
• Talabalarga mustaqil shug’ullanishni o’rgatadi;
• O’qituvchilardan yuqori tayyorgarlikni talab qiladi;
• Talabalar amaliy va sifatli bilim olishlari mumkin;
• Talabalarning mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyati rivojlanadi;
• Talabalarda texnik qurilmalar bilan, kompyuter, İnternet, elektron pochta tizimlaridan foydalanish ko’nikmasi rivojlanadi;
• Talimga ketadigan mablag’ arzon. Ayniqsa kam taminlangan oilalardagi iqtidorli yoshlarning bilim olishiga yangi sharoit paydo bwladi;
• Agar talim olishga vaqti kam bo’lsa yoki yashash joyidan uzoqda bo’lsa, o’zi uchun qulay vaqtda ishdan ajralmagan holda talim olishi mumkin;
• Talim olish chegara tanlamaydi, yani talabalar boshqa joylarda – viloyatda turib bilim olishi mumkin.

• Albatta foydalanishda zarur kompyuter va texnika qurollari mavjud bo’lishi;
• Kerakli texnologiyalardan foydalanishda etarli ko’nikmaga ega bo’lishi;
• Texnik ko’rsatkichlarga tobe bo’lishi kabilardir.

1.1-rasm. Masofaviy talim modeli

Bu modelda kwrsatilgan, yuqoridagi uchta bo’limdan bittasi bwlmasa ham masofaviy talim jarayoni bajarilmaydi, albatta uchta bo’lim bo’lishi zarur va murojaat ham kwrsatilgan yo’nalishlar bo’yicha bajarilishi lozim.

• Bank va moliya sohasida – turli malumot olish, almashish;
• Huquqni muhofaza qilish organlarida – tezda malumot almashish;
• Savdo-sotiq sohalarida;
• Bog’cha-yaslilarda qo’llash;
• Transport tizimida foydalanish;
• Harbiy sohalarda qo’llash;
• Meditsinada hamkorlikda ish olib borishda qo’llash;
• Kutubxona tizimida foydalanish;
• Dam olishda va boshqa sohalarda foydalanish imkoniyatlari mavjud.

1.4. MT ning elementlari va ularning vazifalari
MT ning o’ziga xos elementlari mavjud bwlib, bular instruktor (o’qituvchi), talabalar, kommunikatsiya, o’quv materiallari, qurilmalar hisoblanadi.

1.2-rasm. Masofaviy talim jarayoni

MT jarayonida quyidagi o’quv malumotlaridan foydalanish mumkin:

• Qo’llanma (umumiy kurs);
• Audio va video malumotlar;
• Elektron va multimedia qo’llanmalari;
• Elektron plakatlar;
• On-layn kurslari.

• İnternetning WWW , Elektron pochta va boshqa xizmatlari orqali;
• Video konferentsiyalar ko’rinishida;
• Maxsus kabel studiyalari orqali, tashkil etish mumkin.

Video konferentsiyalar ham kompyuter, telefon aloqasi orqali amalga oshiriladi. Bunda bir shahardagi talaba boshqa bir shahardagi o’qituvchi yoki talaba bilan jonli muloqat qilishi mumkin. Albatta buning uchun maxsus video va multimedia qurilmalari bilan birga, ularning kompyuterda maxsus programma taminoti ham zarur bwladi

Maxsus kabel studiyalari orqali talim olish jarayoni, xuddi kabel televideniyasi kabi tashkil etilgan bwladi. Wqituvchi biror joyda turib televizor orqali boshqa joydagi talabaga bilim berishi, o’rgatishi mumkin.

MTning asosiy elementlaridan biri İnternet texnologiyalari orqali elektron qo’llanmalarni ularda joylashtirish va ulardan foydalanishni tashkil qilish yoki har xil elektron qo’llanmalarni tayyorlash va ularni CD lar orqali foydalanishni tashkil qilish hisoblanadi. Hozirgi kunda masofadan o’qitishning bu turlari rivojlangan mamlakatlar o’quv tizimiga keng kirib kelgan.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturining birinchi bosqichida kadrlar tayyorlash tizimi salohiyatini saqlab qolish, uning rivojlanishi uchun huquqiy-meyoriy, ilmiy-uslubiy, moliyaviy-moddiy shart-sharoitlarni yaratish, o’quv uslubiy majmualar hamda talim jarayonini didaktik va axborot taminotining yangi avlodini ishlab chiqish va joriy etish kwzda tutilgan. Uning ikkinchi bosqichida milliy dasturini keng miqyosda twliq amalga oshirishga erishish, talim faoliyatining samaradorligini taminlash, zamonaviy axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishni ywlga qwyish, shuningdek, kompyuterlashtirish va kompyuterlar tarmoqlari negizida talim jarayonini rivojlantirish dasturini rwyobga chiqarish va shu asosida o’quv-tarbiya jarayonini yuqori sifatli o’quv adabiyotlari va ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan taminlash amalga oshiriladi, talim jarayonini axborotlashtirish, uzluksiz talim tizimi jahon axborot tarmog’iga ulangan kompyuter axborot tarmog’i bilan twliq qamrab olinadi deb kwrsatilgan.

Shu bois, talim tizimida har bir o’qitilayotgan fan uchun ilg’or pedagogik texnologiyalarni tadbiq etishda axborot texnologiyalari asosida yaratilayotgan elektron qo’llanmalar bazasida o’qitish va nazorat qilish mexanizmlarini gipermediya, multimedia, gipermatn, ovoz, video kabi programma vositalari yordamida ishlab chiqish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.

O’quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratishga qo’yiladigan talablar
Uzluksiz talim tizimi uchun o’quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish kontseptsiyasida kadrlar tayyorlash milliy modeliga muvofiq uzluksiz talim tizimida o’quv adabiyotlari talim turlari uchun tasdiqlangan davlat talim standartlari va fanlar bo’yicha uzviy bog’langan o’quv dasturlari asosida tayyorlanishi, bunda muayyan fanning o’quv adabiyotlari mazkur talim turida o’qitiladigan boshqa fanlar bilan bog’liqligini, boshqa talim turlarida ushbu fanning o’quv dasturlaridagi uzviylikni taminlash hamda o’quv adabiyotlari belgilangan tartibda har tamonlama ekspertizadan o’tilishi nazarda tutilgan. Har bir talim turi uchun yaratilgan o’quv adabiyotlariga psixologik-pedagogik, uslubiy-didaktik, sanitariya-gigienik va boshqa talablar alohida belgilab qwyilishi kwrsatilgan. Uzluksiz talim tizimining barcha turlarida fundamental bilimlar bo’yicha o’quv adabiyotlari asosan ananaviy bosma shaklda tayyorlanadi.

Elektron o’quv adabiyotlari bilim oluvchilarning tasavvurini kengaytirishga, dastlabki bilimlarini rivojlantirishga va chuqurlashtirishga, qwshimcha malumotlar bilan taminlashga mwljallangan bwlib, kwproq chuqurlashtirib o’qitiladigan fanlar bo’yicha yaratilishi maqsadga muvofiq. Uzluksiz talim tizimida fan va texnologiyalarning rivojlanishi sari mazmuni tez o’zgaruvchan, chuqurlashib o’qitiladigan, kasbiy va maxsus fanlar bo’yicha asosan kam adadli elektron o’quv adabiyotlari tayyorlanadi. Wquv adabiyotlarining mazmuni bilim oluvchilarda mustaqil va erkin fikrlash, olingan bilimlarni bosqichma-bosqich boyitish, mukammallashtirib borish, mustaqil talim olish, yangi bilimlarni o’quv adabiyotlardan izlab topish ko’nikmalarini hosil qilishni taminlashi kerak.

O’quv adabiyotlarning shakllari

O’quv adabiyotlari – muayyan talim turi (yo’nalishi yoki mutaxassisligi) o’quv rejasida qayd etilgan fanlar bo’yicha tegishli o’quv dasturlari asosida zarur bilimlar majmuasi keltirilgan, o’zlashtirish uslublari va didaktikasi yoritilgan (shu jumladan, xorijiy tarjimalar) manba bwlib, ikki xil shaklda tayyorlanadi:

• Ananaviy (bosma) o’quv adabiyotlar- talim oluvchilarning yoshi va psixo-fiziologik xususiyatlari, qog’oz sifati, malumotlar hajmi, shriftlari, qog’oz sifati, muqova turi va boshqa ko’rsatkichlarni xisobga olgan holda qog’ozda chop etiladigan manba;
• Elektron o’quv adabiyotlar- zamonaviy axborot texnologiyalari asosida malumotlarni jamlash, tasvirlash, yangilash, saqlash, bilimlarni interaktiv usulda taqdim etish va nazorat qilish imkoniyatlariga ega bo’lgan manba. Elektron darslik (ED) ning o’quv jarayonida o’quv-materiallaridan foydalanish uchun keng imkoniyatlar yaratadigan o’quv vositasi sifatida alohida wrni bor.

Malumotlarni qabul qilishga uning faqat mazmuni emas, balki o’lchami, harflarning ko’rinishi, rangi va tasvirning harakati kabi faktlar ham muhim rol wynashi mumkin. Shuning uchun ED ning matni o’zining xususiyatlariga ega bo’lishi kerak. Wquvchilarning malumotlarni qabul qilish uchun ED dagi o’ziga xos xususiyatlar, yani o’chib-yonish, rangni ajratib ko’rsatish, tagiga chizib qo’yish, ovoz kabi vositalar tasir etishi mumkin.

Shu narsani esdan chiqarmaslik lozimki, bunday vositalarning kwp darajada-miqdorda bo’lishi insonning sog’ligiga tasir ko’rsatishi mumkin. ED ni yaratishda yana bir muhim muammo bu foydalanuvchilarga qancha miqdorda malumot berish mumkinligi bilan bog’liq. Odatda inson organizmi tashqaridan kelayotgan malumotlarga nisbatan moslashishini talab etadi. ED lar bilan ishlashda mashq qilish rejimida yoki kwproq mustaqil ishlash soatlarida foydalanish maqsadga muvofiq. Malumki malumotlarni ortiq darajada qabul qilishni ularning diqqatini jalb qilmaydi. Bu muammolarni sifatini oshirish va bundan tashqari ED da bir qator imkoniyatlar yaratish lozimki, ular yordamida kwpgina parametrlarni o’zgartirish mumkin bwlsin, masalan, ovozni wchirib qwyish, pasaytirish, kwtarish, ranglarni o’zgartirish va hokazo. Shunday qilib, ED larni tadbiq etishda ularning pedogogik tomonlaridan tashqari psixologik, erganologik va gigienik tomonlarini etiborga olgan holda tatbiq etish o’quvchilarni intellektual qobiliyatlarini va ularning bu jarayonda faol ishtirok etishni taminlaydi.

Oddiy darslikdan ED ning afzalligi uning «intellektual» kuchga ega bo’lishi bilan bir qatorda malumotlarni o’z vaqtida va kerakli joyda taqdim etish imkoniyatidadir. Uning intellektual darajada bo’lishi esa o’z navbatida oddiy darslikka nisbatan bir qator afzalliklarni tug’diradi. Masalan, malumotlarni tez izlab topish, mavzularni o’zlashtirish darajasini multimedia va grafika elementlari yordamida amalga oshirish va hokazo. Har bir ED alohida ko’rinishda bo’lishi va malum bir standart talabga javob berishi lozim. ED – kompyuterli o’quv uslubini qo’llashga va fanga oid o’quv materialining har tomonlama samarador o’zlashtirilishiga asoslangan o’quv adabiyoti bwlib, kontseptsiyaga kwra twrt toifaga bwlingan:

1 toifa: o’quv materialini faqat verbal (matn) ko’rinishda taqdim etadigan;

2 toifa: o’quv materialini verbal (matn), ikki o’lchamli grafik shaklida taqdim etadigan;

3 toifa: «multimedia» (multimedia-kwp muhitli) darsligi, yani malumot uch o’lchamli grafik ko’rinishda, ovozli, video, animatsiya va qisman verbal (matn) shaklida taqdim etiladigan multimediali ED;

4 toifa: material ovozli va uch o’lchamli fazoviy ko’rinishda bwlib qolmasdan, taktik (his qiluvchi, seziladigan) hususiyatli malumotlar vositasida bayon qilinib, o’rganiluvchi «ekran olamida» stereo nusxasi tasvirlangan real olamga kirish va undagi obektlarga nisbatan harakatlanish tasavvurini yaratadigan ED.

Barcha toifadagi ED lar o’quv jarayonining samaradorligini oshirishda va talabalarning mustaqil bilim olishlari hamda masofadan o’qitishni tashkil qilish uchun katta imkoniyatlar yaratadi.

• yangi axborot- talim uslubini shakllantirish, zamonaviy axborot-pedogogik, axborot va kompyuter texnologiyalarini qo’llash orqali talim jarayonini samaradorligi sifati va unumdorligini oshirish;
• uzluksiz talim tizimida zamonaviy o’quv manbalari elektron o’quv darsliklarini keng qo’llash, ularning malum manoda kutubxonalarini tashkil etish, talimning masofadan o’qitish usullarini amalda joriy etish va umumjahon elektron tizimiga kirish.

• ilmiylik, o’zlashtirishning engilligi, muammoni qwyish va har tomonlama asosli tarzda bilim olishlik;
• o’qitish jarayonida o’quvchining faol va ongli ishtiroki;
• bilim olishning tizimi va bosqichma-bosqich amalga oshirilishi;
• talim tizimida bilimni o’zlashtiruvchi, rivojlantiruvchi, mutaxassis-xodim va tarbiyalovchilar vazifalarinining yaxlitligi;
• o’rganuvchi uchun o’qish mustaqil holda bo’lishligi taminlanishi;
• o’quv materialini uyg’unligini taminlash;
• o’quv materialini taqdim etishda tizimli yondoshish.

ED larning samaradorligiga erishish kompyuter bilan o’zaro muloqotning psixologik tomonlarini xisobga olish asosida amalga oshirilib ularga:

• ED lardagi o’quv materialini taqdim etishni anglash (kognitiv) jarayonning verbal-mantiqiy, sensor-pertseptiv (his qilish, sezish) va ifodalanish darajasiga mos kelishi kerak. Shuningdek, anglash bilan bog’liq psixologik jarayonlarga axborotni qabul qilish (asosan, kwrish hamda eshitish, his qilish), etibor qilish (uning turg’unligi, jamlanishi, biridan ikkinchisiga o’tishi, taqsimlash va etibor darajasi), fikrlash (nazariy tushuncha, amaliy kwrgazmali va amaliy harakatli), tasavur qilish, hotira (oniy, qisqa va uzoq muddatli hotirada malumotlarni joylashtirish hodisasi) va boshqalar;
• ED foydalanuvchi uchun qulay, fanni o’zlashtirishga ijodiy yondashishi va sihat-salomatligi uchun maqbul mehnat sharoitlarini yaratishlik kabi asosiy talablar kiradi.

Elektron darslik – bu multimedia texnologiyalariga asoslangan matn, rasm, audio va video malumotlar bilan boyitilgan amaliy programmadir.

• Elektron darslikni yaratish bosqichi;
• ED ni qo’llash bosqichi;
• ED ni monitoring va tahlil qilish bosqichi.