Elektron darslik yaratish bosqichlari

Bu bosqich ko’proq buyurtmachiga bog’liq bo’lib, kelishuvga asosan bajaruvchi yoki buyurtmachi tarafidan amalga oshiriladi. Buyurtmachi tarafidan amalga oshirilganga bajaruvchi tomonidan sayt tarkibni boshqarish tizimini bilan ishlash uchun qo’llanma taqdim etiladi, aks holda buyurtmachi bajaruvchiga zarur bo’lgan ma’lumotlar va rasmlarni taqdim etadi va saytga tegishli yerlariga joylashtirib chiqiladi. Joylashtirish uchun barcha materiallar professional kopirayterlar xamda fotograflar tomonidan amalga oshirilgani maqsadga muvofiq, chunki, ushbu matn va rasmlar mijozlar tomonidan ko’riladi va buyurtmachining Internetdagi yuzi hisoblanadi.

Elektron darslik yaratish bosqichlari

1. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanish istiqbollari

2. Zamonaviy informatikaning dolzarb muammolari

3. Axborot texnologiyalarining boshqaruv tizimlari.

Axborot kommunikatsiya texnologiyalari jadal rivojlanayotgan bugungi kunda informatika fanining rivoji va istiqbollari, bu fan oldida turgan dolzarb masalalar haqida talaba va o’quvchilarga o’z vaqtida ma’lumot yetkazish, bilim berish zamonaviy fan o’qituvchilari, ilmiy izlanuvchi olimlarning muhim vazifalaridir. Sababi fan shunchalik shiddat bilan rivojlanmoqdaki, agar bu bilimlar bugun talabalarga yetkazilmasa, ertaga eskirgan ma’lumotga aylanib qolishi hech gap emas. Shunday muhim vazifalarni amalga oshirishda ta’lim muassasalarida o’tkaziladigan ilmiy-amaliy anjumanlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. 27 sentabrda esa Xalqaro biznes markazida Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha har yili o‘tkaziladigan milliy sammit o‘z ishini boshlaydi. “AKT Sammit-2011” bugungi kunda O‘zbekiston axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi muhim voqealardan bo‘lib, milliy hamda xorijiy mamlakatlar xalqaro ekspertlarida katta qiziqish uyg‘otmoqda. Dastlabki yillarda “AKT Sammit”da 200ga yaqin delegat qatnashgan bo‘lsa, bugun unda ishtirok etayotgan mutaxassislar soni ikki baravar ko‘paydi.

Tadbir davomida AKTni rivojlantirish bo‘yicha milliy dasturlarni amalga oshirish borasidagi yutuqlar va muammolar, hayotimizning ayrim sohalariga AKTni joriy etish tajribasi, elektron boshqaruv, elektron sog‘liqni saqlash, kadrlar tayyorlash, infratuzilmani, media biznesi, innovatsiya faoliyatini rivojlantirish hamda boshqa dolzarb mavzularga bag‘ishlangan ma’ruzalar tinglanadi.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanish istiqbollari

Mamlakatimizda 26-30 sentabr kunlari “InfoCom-2011” axborot-kommunikatsiya texnologiyalari haftaligi bo‘lib o‘tadi. Mazkur tadbir 2004 yildan buyon har yili sentabr oyining oxirida o‘tkazib kelinmoqda. U sohani takomillashtirishga qaratilgan qator tadbirlarni o‘z ichiga oladi. An’anaviy haftalik mutaxassislarda ham, ko‘p sonli axborot texnologiyalaridan foydalanuvchilarda ham katta qiziqish uyg‘otmoqda.

Mamlakatimizda Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida ijtimoiy-iqtisodiy, shu jumladan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) sohasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilayotir. Davlatimiz rahbarining 2002 yil 30 mayda qabul qilingan “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida”gi farmonida axborot hamjamiyatini shakllantirish masalalari o‘z ifodasini topgan. Shu asosda axborot makonini kengaytirish bo‘yicha turli tadbirlar ishlab chiqilib, izchil amalga oshirilmoqda.

O‘zbekiston Aloqa va axborotlashtirish agentligidan O‘zA muxbiriga ma’lum qilishlaricha, haftalik O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Abort va kommunikatsiya texnologiyalari masalalari qo‘mitasi, Kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi kengash, O‘zbekiston Aloqa va axborotlashtirish agentligi, O‘zbekiston axborot texnologiyalari korxona va tashkilotlari uyushmasi tomonidan tashkil etilmoqda.

“InfoCom-2011” axborot-kommunikatsiya texnologiyalari haftaligi Toshkent axborot texnologiyalari universitetida bo‘lib o‘tadigan “ITPA-2011” O‘zbekiston-Koreya xalqaro konferensiyasi bilan boshlanadi.

Haftalikning dastlabki kunida poytaxtimizdagi Yoshlar ijod saroyida UZ milliy domeni internet-festivali g‘oliblarini mukofotlash marosimi bo‘lib o‘tadi. Tanlov dasturi mavzuga oid 13 va 2 maxsus nominatsiyani o‘z ichiga olgan. 27 sentabrda esa Xalqaro biznes markazida Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha har yili o‘tkaziladigan milliy sammit o‘z ishini boshlaydi. “AKT Sammit-2011” bugungi kunda O‘zbekiston axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi muhim voqealardan bo‘lib, milliy hamda xorijiy mamlakatlar xalqaro ekspertlarida katta qiziqish uyg‘otmoqda. Dastlabki yillarda “AKT Sammit”da 200ga yaqin delegat qatnashgan bo‘lsa, bugun unda ishtirok etayotgan mutaxassislar soni ikki baravar ko‘paydi.

Mazkur sammit mutaxassislar, davlat organlari va xalqaro tashkilotlar, shuningdek, xususiy sektorga AKT-bozori ahvolini muayyan darajada tahlil qilish, bu boradagi yangi yutuqlar bilan tanishish, yangi barqaror va ishonchli hamkorlar bilan aloqa o‘rnatish, mamlakatimizda AKTni joriy etish bo‘yicha qo‘shimcha investitsiya resurslarini jalb etishga ko‘maklashadi.

Yalpi va seksiyalar majlislarida AKT bozorining yetakchi ekspertlari, davlat organlari, jamoat va xalqaro tashkilotlar vakillari, mamlakatimiz va xorijiy AT-kompaniyalar rahbarlari hamda mutaxassislari AKTni jamiyat hayoti va faoliyatining turli jabhalariga joriy etish siyosatining dolzarb masalalarini muhokama etadilar. Bu boradagi strategiyalar va sohani rivojlantirish masalalari, texnologiyalar va infratuzilma, ilova va yechimlar ko‘rib chiqiladi, nafaqat ijobiy tajriba, balki mavjud muammolar, ularni bartaraf etish yo‘llari ham tahlil qilinadi.

Haftalik doirasida bir paytning o‘zida Toshkent, Buxoro va Farg‘onada axborot texnologiyalarining har yilgi “ICTExpo-2011” milliy ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tadi. Ko‘rgazmani bir paytning o‘zida uchta shaharda o‘tkazishdan maqsad axborot texnologiyalarini hayotimizga joriy etishning hududiy darajasi qanchalik ortib borayotganini namoyish etishdir. “ICTExpo-2011” kunlarida bu yerga tashrif buyuradiganlar uchun boshqa ko‘rgazmalardagi eksponatlar bilan tanishish imkonini beradigan videoko‘prik tashkil etiladi.

Ko‘rgazmada 150 dan ortiq ishtirokchi kompaniyalar axborot texnologiyalari sohasidagi eng so‘nggi ishlanmalarni, keng turdagi noyob xizmatlar va yechimlarni namoyish qiladi. Unda mamlakatimiz kompaniyalari bilan bir qatorda Xitoy, Avstriya, Germaniya, Rossiya, Ukraina, Janubiy Koreya, Vengriya va boshqa davlatlar vakillari ham ishtirok etadi.

Ko‘rgazma dasturi keng va rang-barang bo‘lib, undan ko‘plab o‘quv seminarlari, davra suhbatlari, ko‘ngilochar tadbirlar o‘rin olgan. Shu bilan birga, O‘zbekistonda internet-provaydingni rivojlantirish masalalari bo‘yicha davra suhbati, oliy o‘quv yurtlari, kollej va litseylar jamoalari o‘rtasida “Kompyuter sporti bo‘yicha “ICT-students” universiadasi”, Uzbekistan Cyber Games 2011 – kompyuter o‘yinlari bo‘yicha O‘zbekiston chempionatining final o‘yinlarini o‘tkazish rejalashtirilgan.

“ICTExpo” milliy ko‘rgazmasi mamlakatimizda 2006 yildan buyon o‘tkazib kelinmoqda. U dastlabki yildan boshlab tarmoq xususiyatiga ega bo‘lib, bir paytning o‘zida ikki-uch shaharda videoko‘prik bilan bog‘langan ikki-uchta ko‘rgazma ochiladi. “ICTExpo-2011” ko‘rgazmasi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida o‘zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish va mustahkam amaliy aloqalarni yo‘lga qo‘yishda muhim omil bo‘ladi.

Mazkur haftalik mamlakatimizda AKT sohasini yanada rivojlantirish, bu boradagi xalqaro hamkorlikni mustahkamlashga xizmat qilishi, shubhasiz.

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Informatika o’qitish metodikasi kafedrasida zamonaviy informatika fanining shakllanishi, rivojlanishi va istiqbollari masalalari izlanuvchilar va olimlar tomonidan keng o’rganilib kelinadi. Jadal rivojlanib borayotgan fan sirlarini o’rganish va bu boradagi yangi fikrlar bilan o’rtoqlashishni ko’zda tutib, 2018-yil 23-aprel kuni «Zamonaviy informatikaning dolzarb muammolari: o’tmish tajribasi, istiqbollari» mavzusida tashkil etilib, o’tkazilgan Respublika ilmiy-amaliy anjumani ham shunday maqsadga yo’naltirildi.

Ilmiy-amaliy anjumanning asosiy maqsad va vazifalari quyidagilar: Respublikamizdagi ta’lim tizimi muassasalarida zamonaviy fanlardan biri va jamiyat rivojining asosi bo’lgan informatika fanining yutuqlari va ushbu fan taraqqiyotining turli sohalarida erishilgan natijalar, fanning oldida turgan vazifalar va kelajakdagi dolzarb muammolarni aniqlash va yechimlarini topish kabi masalalarni muhokama qilish deb belgilandi.

Anjumanni kirish so’zi bilan Nizomiy nomidagi TDPU rektori, p.f.d., professor Shavkat Sharipov ochdi. Yalpi majlisda: Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti «Informatika o’qitish metodikasi» kafedrasi professori, Xalqaro pedagogika ta’limi va Turon fanlar akademiyasi akademigi A. Abduqodirov tomonidan «Umumiy ta’lim maktablarining ta’lim jarayonida AKTdan foydalanish aspektlari» mavzusidagi ma’ruza, T. N. Qori Niyoziy nomidagi O’zbekiston Pedagogika Fanlari ilmiy-tadqiqot instituti direktori, p.f.d., professor N. Taylaqovning «Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun «Informatika va axborot texnologiyalari» fanidan yangi avlod darsligini yaratish asoslari» mavzusidagi ma’ruza, Xalq ta’limi vazirligi ZiyoNET bo’limi boshlig’i U. Taylaqovning «Zamonaviy informatika internetning milliy segmenti rivojlanishi bilan hamnafas bo’lishi zarur» mavzusidagi ma’ruza, t.f.n., dotsent X. Xaldarovning « Обеспечение непрерывности оценивания успе ваемости студентов в системе электронного деканата » mavzusidagi ma’ruzalar ishtirokchilar tomonidan qizg’in kutib olindi.

«Zamonaviy informatikaning dolzarb muammolari: O’tmish tajribasi, istiqbollari» mavzusidagi anjumanda quyidagi:

1. Informatika zamonaviy jamiyatning asosi sifatida.

2. Zamonaviy informatikani o’qitish: maqsad, mazmun, usullar.

3. Zamonaviy informatika o’qituvchisi tayyorlashning ilmiy-metodik tizimi.

4. Elektron ilovalarni ishlab chiqish va qo’llash zamon talabi.

5. Aniq va tabiiy fanlarni o’qitishda informatikaning o’rni va ahamiyati kabi masalalar ham muhokama qilindi.

Anjumanda O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi vakillari, Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti rahbariyati, professor-o’qituvchi va talabalari ishtirok etdilar. Bundan tashqari, respublikamizning boshqa oliy ta’lim muassasalaridan, jumladan, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, Toshkent davlat pedagogika universiteti Termiz filiali, Qo’qon davlat pedagogika instituti, Qarshi davlat universiteti, Nukus davlat pedagogika instituti, Jizzax davlat pedagogika instituti, Guliston davlat universiteti, Andijon davlat universiteti, Samarqand davlat chet tillari instituti, Samarqand davlat universiteti, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Samarqand filiali, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Qarshi filiali, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Nukus filiali, T. N. Qori Niyoziy nomidagi O’zbekiston Pedagogika fanlari ilmiy-tadqiqot instituti, Samarqand davlat universiteti huzuridagi Xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti, Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi Toshkent shahar Xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti, Toshkent temir yo’l muhandislari instituti, O’zbekiston Respublikasi IIV Yong’in xavfsizligi instituti, Toshkent avtomobil yo’llarini loyihalash, qurish va ekspluatatsiya instituti, Navoiy davlat pedagogika instituti professor-o’qituvchilari, olim va mutaxassislar, shuningdek, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari hamda umumta’lim maktablarining o’qituvchilari ham faol ishtirok etdilar. Jumladan, Sergeli tibbiyot kolleji, Sergeli yengil sanoat kasb-hunar kolleji, Termiz axborot texnologiyalari va turizm kasb-hunar kolleji, Toshkent temir yo’l muhandislari instituti akademik litseyi, Jizzax tibbiyot kolleji, Toshkent moliya iqtisodiyot kolleji vakillari, Yunusobod tumani 235-maktab o’qituvchilari tadbirda faol ishtirok etdilar. Anjumanda qabul qilingan qarorlar va tavsiyalardan foydalanishda kutilayotgan natijalar quyidagilardan iborat:

· Anjuman natijalaridan kutilayotgan ilmiy samaradorlik — anjuman natijalari AKT taraqqiyoti tobora tezlashib borayotgan davrda ta’lim tizimida o’quv jarayonlarini tashkil qilishda informatika kabi zamonaviy fanlarni o’qitish yo’llari va unda mavjud muammolar hamda ularning yechimlarini o’rganish, shuningdek, ular haqidagi ilmiy tasavvurlar kengayishi, ilmiy jamoatchilikda bu borada shakllangan tushunchalarning aniqlashtirilishi, umumlashtirilishi uchun xizmat qilishi mumkin.

· Anjuman natijalaridan kutilayotgan ijtimoiy samaradorlik — anjuman natijalari ta’limni tashkil qilish, boshqarishda va o’quv jarayonlarini tashkil qilishda Informatika fani imkoniyatlari aniqlashtirilishiga xizmat qilishi mumkin.

· Anjuman natijalaridan kutilayotgan iqtisodiy samaradorlik — anjuman natijalari ishlab chiqarishda (kadrlarning innovatsion faoliyatida)gi munosabatlarining inson omili tufayli vujudga kelishi mumkin bo’lgan sifat va miqdor ko’rsatkichlari, jumladan, AKTdan foydalanish darajasining oshishiga, bunda turli fanlarga oid yangi ishlanmalarning yaratilishi va ularning imkoniyatlari haqidagi tasavvurlarning kengaytirilishiga xizmat qilishi kutiladi.

Anjumanning ilmiy-texnik dasturlari doirasida bajarilayotgan loyihalar bilan bog’liqligi: «Oliy ta’lim muassasalarining yagona elektron axborot ta’lim tizimini yaratish va joriy etish» loyihasi, 2015-yil 9-dekabrda o’tkazilgan «Pedagogning shaxsiy va kasbiy axborot maydonini loyihalashda axborot kommunikatsiya texnologiyalariga oid kompetentligini rivojlantirish» va 2016-yil 15-aprelda o’tkazilgan «Zamonaviy informatikaning dolzarb muammolari: O’tmish tajribasi, istiqbollari» mavzularidagi Vazirlik tizimidagi oliy ta’lim va ilmiy-tadqiqot muassasalari miqyosida ilmiy-amaliy anjuman, 2017-yil 26-dekabrdagi «Elektron ta’limni tashkil qilish: muammolar, yechimlar va istiqbollar» mavzusidagi Vazirlik tizimidagi oliy ta’lim va ilmiy-tadqiqot muassasalari miqyosida ilmiy-amaliy anjumandagi tushgan takliflar va xulosalarning mantiqiy davomi bo’lib hisoblanadi.

Axborot texnologiyalarining boshqaruv tizimlari.

Axborot tizimi — belgilangan maqsadga erishish yulida axborotni yig’ish, saqlash, qayta ishlash va uzatish uchun qo’llaniladigan usullar, vositalar va shaxslarning o’zaro bog’langan majmuasidir.

Axborot tizimlari jamiyat paydo bo’lgan paytdan boshlab mavjud bo’lgan, chunki rivojlanishining turli bosqichida jamiyat uz boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan tayyorlangan axborotni talab etgan. Bu, ayniqsa, ishlab chiqarish jarayonlari — moddiy va nomoddiy ne’matlarni ishlab chiqarish bilan bog’liq jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jamiyat rivoji uchun xayotiy muhim axamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish jarayonlari tezkor takomillashadi. Ularning rivojlanib borishi bilan boshqarish xam murakkablashadiki, o’z navbatida, u axborot tizimlarini takomillashtirish va rivojlantirishni rag’batlantiradi. Shu sababli , avvalo, boshqaruv tizimi nima ekanligini bilib olaylik.

Kibernetik yondashuvga muvofiq boshqaruv tizimi boshqaruv ob’ekti (masalan, korxonalar, tashkilotlar va xokazo) va boshqaruv sub’ekti, boshqaruv apparati yig’indisini o’zida namoyon etadi. Boshqaruv apparati deganda maqsadlarni shakllantiruvchi, rejalarni ishlab chiquvchi, qabo`l kilingan qarorlarga talablarni moslashtiruvchi , shuningdek, ularning bajarilishini nazorat qiluvchi xodimlar tushuniladi. Boshqaruv ob’ekti vazifasiga esa boshqaruv apparati ishlab chiqqan rejalarni bajarish kiradi, ya’ni boshqaruv tizimining o’zi aynan mana shu ishlarni amalga oshirish uchun to’zilgandir.

Boshqaruv tizimining ikkala komponenti to’g’ri (T) va aks (A) aloqalar bilan bog’langan. TuKri aloqa boshqaruv apparatidan boshqaruv ob’ektiga yunaltiriladigan axborot oqimida ifodalanadi. Aks aloqa teskari yunalishda yuboriluvchi qabo`l kilingan qarorlarning bajarilishi haqidagi xisobot axboroti oqimida uz aksini topadi.

Axborot oqimlari (T va A), qayta ishlash vositalari, ma’lumotlarni uzatish va saqlash , shuningdek, ma’lumotlarni qayta ishlash bo’yicha operatsiyalarni bajaruvchi boshqaruv apparati xodimlarining o’zaro aloqasi ob’ektning axborot tizimini tashkil etadi.

Axborot tizimlari nafakat axborotni qayta ishlash va saqlash, yozuv-chizuv ishlarini avtomatlashtirish, balki qarorlarni qabo`l qilish (sun’iy intellekt usullari , ekspert tizimlari va xokazolar), zamonaviy telekommunikatsiya vositalari (elektron pochta, telekonferentsiyalar), yalpi va lokal xisoblash tarmoqlari va boshqaruvning yangi uslublaridan foydalanish xisobiga boshqaruv ob’ekti faoliyati samaradorligini oshiradi va shu maqsadda keng qo’llaniladi.

Tashkiliy boshqaruvda axborot tizimlari — shaxslar funktsiyalarini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan. Bu sinfga xam sanoat (korxonalar), xam nosanoat ob’ektlari (bank, birja, suKo’rta kompaniyalari, mexmonxonalar va xokazolar) va ayrim ofislar (ofis tizimlari)ni boshqarishning axborot tizimlari kiradi.

Texnologik jarayonlarni boshqarishda axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan (moslashuvchan ishlab chiqarish jarayonlari, metallurgiya, energetika va xokazolar).

Dastlabki axborot tizimlari 50-yillarda paydo bo`ldi. Bu yillarda ular maosh xisob-kitoblarini qayta ishlash uchun mo’ljallangan bo’lib, elektromexanik buxgalterlik xisoblash mashinalarida amalga oshirilgan. Bu kog’oz xujjatlarni tayyorlashda mexnat va vaqtni bir qadar kiskartirishga olib kelgan.

Xulosa qilib aytganda axborot bosharuv tizimlarida yuqorida ko‘rib chiqilgan tizimda hisobot ma’lumotlari haqiqiy ma’lumotlar bilan ish ko‘rsa, intellektual tizim qayta ishlangan va, hattoki, ba’zida uchrab turadigan ma’lumotlar bilan kam ta’minlaydi. Bu tizim marketingning turli tasnifi to‘g‘risida kundalik axborotlar olish uchun foydalaniladigan manbalar va jarayonlar yig‘indisidan iborat. Tizimning , intellektual imkoniyatlari kitoblar, gazetalar, maxsus maqolalar, xaridorlar, mahsulot yetkazib beruvchilar, vositachilar va firmaning o‘z xodimlari bilan suhbatlardan tashkil topadi. Marketing bilan to‘laqonli shug‘ullanayotgan firmalarda ko‘pchilik hollarda intellektual tizim sifatini yaxshilash maqsadida qo‘shimcha imkoniyatlar yaratiladi. Birinchidan, xodimlarni yangi g‘oyalar haqida xabar qilishlariga o‘rgatiladi va rag‘batlantiriladi. Masalan, ular boshqalar tomonidan e’tiborga olinmagan qiziqarli axborotlarni to‘plaganlari va u to‘g‘risida xabar qilganliklari uchun rag‘batlantiriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

3. Axborot tizimlari ma’ruza matni

4. EHM tushunchasi va nazariyasi kitobi.

Bob elektron darslik yaratishning nazariy

qilinib, bilimli, yеtuk, kashfiyotchi kadrlar yеtishtirish ko’zda tutilgan.

Bugungi kunda axborot tеxnologiyalari kirib bormagan biror bir sohani

ko’rsatib o’tish juda mushkul. Ayni vaqtda ilm-fan, tеxnika taraqqiyotini

innovatsion tеxnologiyalarsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Ayni paytda ushbu

tеxnologiyalarning ta’lim va ta’limning turli yo’nalishlariga, tibbiyot,

bioinformatika va boshqa sohalarga kirib kelishi sеzilarli yutuqlarni vujudga

kеltirdi. Bu esa o’z-o’zidan ham ma’naviy, ham moddiy yutuqlarga asos bo’ladi.

“Axborot asri” – har daqiqada o’sib borayotgan va rivojlanish cho’qqisiga

chiqayotgan davr silsilasidir. Bir qarashda jo’ndek ko’ringan bu soha har bir

faoliyatning qoniga, uning yuragiga aylanmoqda. Negaki axborotsiz inson bir

daqiqa ham yashashi mumkin emas. Uning tug’ulishi ham bir axborotni vujudga

keltiradi, yani u yashash mobaynida turli darajali axborotga duch keladi.

Ko’zlarimizni ko’rishi, ranglarni ajratishi inson miyasidagi behisob jaroyonlar

axborotni mavjudligidan dalolatdir. Darhaqiqat insoniyat turmush tarzining

rivojlanishi yangi-yangi kashfiyotlarning yaratilishiga sabab bo`lmoqda. Inson

yangilik yaratish jarayonida har xil to`siqlarga duch keladi va shu to`siqlarni

yengib o`tish mobaynida yana yangi ixtirolar vujudga kelaveradi. Lekin hayot

tajribalaridan ma`lumki, ko`pincha yangi kashfiyot ma`lum bir muammoni hal

qilish jarayonida yuzaga keladi.

O’tkazilgan tadqiqotlar natijasida shular ayon bo’ldiki elektron

darsliklardan darsda foydalanish pedagogga katta yordam beradi. O‘quv

materialining elektron taqdimotda animatsiyalar shaklida berilishi o‘tilayotgan

mavzuni tushunishni yengillashtiradi va ko‘rgazmalilikni oshiradi. Namoyish

slaydlarini o‘quvchilarga tarqatma material sifatida ham berish mumkin.

Ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish, analitik qism, loyiha qism, Tadbiq

qilishni tashkil qilish va loyiha samaradorligi va hayot faoliyati xavfsizligi

bo’limlari, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar tashkil topgan.

Elektron darsliklarni loyihalashtirish ishlab chiqish va o’quv jarayonida

keng foydalanish dolzarb masalaga aylanmoqda, chunki ulardan ommaviy ravishda

ta’lim sohasida qo’llanila boshlandi. Oxirgi vaqtlarda elektron nashrlarni turli

xillari yaratilib, ular o’z tarkibiga masofaviy o’qitishning kompleks tizimigacha

Ushbu sohaning yangiligi va o‘quv-uslubiy ta’minotning yo‘qligi ishlab

chiqilayottan elektron darsliklarning sifat darajasiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

Bundan tashqari, darsliklarni yaratishning yagona standartlari majud emasligi va

dasturiy vositalarining turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilishi elektron

darsliklarni o‘quv jarayonida samarali qo‘llashga to‘sqinlik qilyapti deyish

Ishning maqsadi va vazifalari. Hozirgi kunda elektron darsliklar sanoati va

poligrafiya sanoati o’zaro raqobatga kirishgan va o’z navbatida ikkalasini ham

ta’lim sohasida o’ziga xos o’rni va roli mavjud. Biz hozir ikkalasini bir-biridan

yaqqol ustun deya olmaymiz. Elektron darslik ham poligrafik darslik ham ta’lim

sohasining ajralmas qismi hisoblanadi. Lekin shuni tan olish lozimki elektron

darsliklar tobora rivojlanib o’z o’rnini topib bormoqda. Buning natijasida esa

yaratilayotgan elektron darsliklar sifati, qulayliklari, qo’shimcha imkoniyatlarini

tadbiq qilish hamda yaratilishdagi muammo va kamchiliklarni bartaraf etish

masalasi yuzaga keladi.

Ushbu bitiruv malakaviy ishining ham asosiy maqsad va vazifasi elektron

darslilar yaratish texnologiya fanini o’quv uslubiy majmuasini yaratish hamda

uning yaxlit information modelini yaratishdan iboratdir. Vaqt o’tishi bilan xar

qanday sohada bo’lgani kabi elektron darsliklar yaratish texnologiyasida ham

keskin ravishda rivojlanish kuzatilmoqda. Umuman axborot texnologiyalari sohasi

hozirgi kunda eng jadal rivojlanayotgan soha bo’lib qoldi. Bugun keng

foydalanilayotgan texnologiya yoki dastur hech qancha vaqt o’tmasidan turib o’z

o’rnini yangi qulayroq texnologiyaga bo’shtib bermoqda.

texnologiyalarining ajralmas bir bo’lagi hisoblanadi. Shu munosabat bilan elektron

darsliklar yaratish texnologiyasini ma’lum bir modelini va o’quv uslubiy

majmuasini ishlab chiqish dolzarb masalaga aylangan.

Ta’lim oluvchilarning bevosita elektron darsliklar yaratish fanidan o’quv

uslubiy majmuasi va unformatsion modelini ishlab chiqish hamda ularga ushbu

fanni o’rganishlari uchun kerakli ma’lumotlarni yaratish hamda yuzaga keladigan

muammolarni bartaraf etish. Bu borada elektron darsliklar yaratishni zamоnaviy

o’qitish texnоlоgiyalari asоsida samarali tashkil qilish yo’llari tavsiya qilindi

Bevоsita izlanish mоhiyatidan kelib chiqib, talabalarning mustaqil ta`lim

оlish samaradоrligini оshirish uslublarini izlab tоpishga qaratildi. Mazkur

muammоni hal etish maqsadida fanning ishchi o’quv dasturini ishlab chiqildi.

Ushbu bitiruv malakaviy ishini tayyorlash jarayonida hozirgi kunda elektron

darsliklarni ta’lim sohasida tutgan o’rni va ahamyati hamda ularni yaratilish

jarayonida kerak bo’ladigan bilim va ko’nikmalarga alohida e’tibor berildi.

Elektron darsliklarga qo’yiladigan talablar hamda ularning ta’lim tizimiga

chuqurroq tadbiq etish yo’llari ishlab chiqildi. Shuningdek elektron darsliklar

yaratishda zarur bo’ladigan dasturiy va texnik resurslar hamda sarflanadiga

xarajatlar jamlanmasi ham o’rganildi.

I. BOB. ELEKTRON DARSLIK YARATISHNING NAZARIY

1.1. Elektron darsliklar haqida tushuncha.

Bundan yigirma yil oldin elektron darsliklar haqida tasavvurga ham ega

emasdik. Bugun esa axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining taraqqiyoti bois

elektron darsliklardan foydalanish imkoniyatiga egamiz. O‘z navbatida, u bilan

bog‘liq muammolarni ham yechishga harakat qilyapmiz.

Elektron taqdimotlardan darsda namoyish va ko‘rgazmali material sifatida

foydalanish pedagogga katta yordam beradi. O‘quv materialining elektron

taqdimotda animatsiyalar shaklida berilishi o‘tilayotgan mavzuni tushunishni

yengillashtiradi va ko‘rgazmalilikni oshiradi. Namoyish slaydlarini o‘quvchilarga

tarqatma material sifatida ham berish mumkin.

Slaydlarga nisbatan o‘quvchilar o‘zlarining fikrlarini yozadi va bu orqali

ular axborotlar bilan ishlashning quyidagi malakalariga ega bo‘ladilar:

•grafik axborotlarni matn shakliga keltirish yoki teskarisi;

•muhokama etilayotgan mavzu bo‘yicha xulosalar va savollarni

•o‘zining o‘quv-bilish faoliyatini rejalashtirish.

Bunday metodika o‘qituvchiga yangi axborotlarni ko‘paytirib borish,

o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasi o‘zgarishi bilan ma’lum bir mavzuga

mo‘ljallangan slaydlarni takomillashtirib borish imkoniyatini beradi.

Metodik jihatdan o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro muloqoti ikki turdagi

ta’sirdan iborat. Birinchisi — o‘qitishning ma’lum bosqichida o‘quvchiga shu

bosqichdagi masalani tushunishga yordam beruvchi yo‘naltiruvchi savollar.

Ikkinchisi — masalani aniqlashtiruvchi fikrlar va harakatlar usulini ko‘rsatish.

Savollar va ko‘rsatmalar soni nazariy va amaliy materiallarning o‘quvchi

tomonidan o‘zlashtirilishi hamda malakaning shakllanishiga bog‘liq ravishda

Amaliy tahlillar ta’lim jarayonida katta samaraga ega bo‘lishi uchun o‘quv

jarayonida interfaol didaktik o‘yinlar va mashq qildirgichlardan foydalanishni

taqozo etadi. Ular o‘quvchilarning jamoa bo‘lib yoki individual faoliyatini, kasbiy

malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Interfaol o‘yinlar

ma’lum bir kasbiy sifatlarga va malakaga ega bo‘lajak o‘qituvchi shaxsini

shakllantirish maqsadida kelajakda kasbiy faoliyati bilan bog‘liq vaziyatlarni

modellashtirish imkoniyatini beradi. Aynan didaktik o‘yinlar va mashq

qildirgichlarni yaratish elektron o‘quv-metodik majmualar yaratishda katta

qiyinchiliklar tug‘diradi. Bu qiyinchilik dasturiy-texnik va metodik qiyinchiliklar

Elektron darslik – kompyuter texnologiyalariga asoslangan ta’lim

metodlaridan foydalanishga mo‘ljallangan o‘qitish vositasi bo‘lib, undan mustaqil

ta’lim olishda va o‘quv materiallarini har tomonlama samarali o‘zlashtirishda

foydalanish mumkin. Elektron darslikda fanning o‘quv materiallari o‘quvchiga

interfaol usullar bilan, psixologik va pedagogik jihatlar, zamonaviy axborot

texnologiyalari, audio va video animatsiyalar imkoniyatlaridan o‘rinli

Elektron darsliklarni loyihalashtirish, ishlab chiqish va o‘quv jarayonida

keng foydalanish dolzarb masalaga aylanmoqda, chunki ulardan ommaviy ravishda

ta’lim sohasida qo‘llanila boshlandi. Oxirgi vaqtlarda elektron o‘quv nashrlarning

turli xillari yaratilib, ular o‘z tarkibiga oddiy gipermatn darslikdan tortib masofaviy

o‘qitishning kompleks tizimlarigacha qamrab olmoqda.

• matnning elektron versiyasi;

• kitobning gipermatnli elektron versiyasi;

•animatsiya, ovoz, grafik, jadval, rasmlar va gipermatnlar mavjud darslik;

•animatsiya, ovoz, grafik, jadval, rasm, gipermatnli va test tizimlari mavjud

Ushbu sohaning yangiligi va o‘quv-uslubiy ta’minotning yo‘qligi ishlab

chiqilayottan elektron darsliklarning sifat darajasiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

Bundan tashqari, darsliklarni yaratishning yagona standartlari majud emasligi va

dasturiy vositalarining turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilishi elektron

darsliklarni o‘quv jarayonida samarali qo‘llashga to‘sqinlik qilyapti deyish

Shuning uchun ham yaratilayotgan elektron darsliklarni baholash

mezonlarini belgilab olish lozim. Avvalambor, elektron darsliklar o‘tilayotgan

darslar sifatini yuksaltirishiga qanday ta’sir ko‘rsatishini bilish kerak. Elektron

darsliklarning an’anaviy usullarga nisbatan quyidagi afzalliklarini keltirish

1. O‘quv axborotlarining taqdim etilish shakli.

2. Kerakli axborotlarni qidirish imkoniyati.

3. Olingan bilimlar darajasini nazorat qilish usullarining mavjudligi.

4. O‘qituvchi bilan teskari aloqaning mavjudligi.

Shulardan kelib chiqib, elektron darsliklarni yaratishning quyidagi

tamoyillarini keltirish mumkin:

• multimedia ma’lumotlari (matn, grafik, audio, video, animatsiya) asosida

axborotlarni taqdim etish;

• qidirish va yo‘llash imkoniyatlarini kiritish;

• olingan bilimlar darajasini nazorat qilishning ob’yektiv tizimini kiritish;

• tarmoq texnologiyalari asosida o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro

interaktiv va teskari aloqasining yo‘lga qo‘yilishi.

Elektron darsliklardan o‘quv jarayonida keng foydalanishning asosiy

muammosi — bu kompyuter ekranidan katta hajmdagi axborotlarni o‘qishdir.

Ushbu muammoni hal qilish uchun elektron darsliklarni matn va ovoz shaklida

taqdim etish mumkin. Bu ikki usul bitta o‘quv materialini turli shaklda taqdim

etishi bilan farqlanadi, xolos. Elektron darslikning matn usulida material,

gipermatn ko‘rinishida taqdim etilib, unda rpafik, chizma, diagramma, fotografiya,

animatsiya va video qo‘llaniladi. Elektron darslik materiali o‘qituvchiga diktor

ovozi bilan yetkazilib, slayd-shou ko‘rinishdagi material bilan birga beriladi.

Audio va videoaxborotlarning o‘zaro birgalikda qo‘llanishi o‘qitish

samaradorligini keskin yuksaltiradi. Elektron darslikni yaratishda kelajakda ayrim

muammolarni yechish lozimligi ayon bo‘ldi. Shulardan asosiysi, bu — o‘zbek

kirill alifbosidagi «Q», «F», «O‘», «H» harflarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri matnga

kiritishdir. Tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, elektron darslikni oldin biror bir

nashriyotda chop etilgan darslik asosida yaratish lozim, chunki foydalanilayotgan

materiallarni tahrir qilish talab etilmaydi va ulardan skaner orqali foydalanish

mumkin bo‘ladi. Bozor munosabatlari axborot mahsulotlarining yangiligi,

ishonchliligi va to‘liqligi darajalariga yuqori talablar qo‘ymoqda. Chunki busiz

samarali marketing, moliya-kredit va investitsiya faoliyatini yuritish mumkin

Axborot mahsulotlarining respublikamiz hayotida tutgan o‘rni va roli ijobiy

texnologiyalari bozori industriyasini tarkib toptirish jamiyatimizda chuqur ijtimoiy

o‘zgarishlarga olib kelib, uni «industrialdan axborot lashgan jamiyatga»

aylantirishiga ishonchimiz komil.

1.2. Elektron darslik tuzilmasi.

O’zbekiston Respublikasi ”Ta’lim to’g’risida”gi qonuni va “Kadrlar

tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinishi bu sohadagi qilinadigan ishlar

ko’lamini va yo’nalishlarini belgilabgina qolmasdan, ta’lim sohasida o’ziga xos

inqilobiy burilish yasadi. Bu borada “O’zbekiston Respublikasida umumiy o’rta

ta’limni tashkil etish to’g’risida»gi qarori muhim ahamiyatga ega bo’lib, unda

milliy umumiy o’rta ta’limni halqaro darajaga olib chiqish, uni jahon andozalariga

mos qilib, tubdan isloh qilish mamlakatimiz oldida to’rgan eng ustivor

vazifalardan biri sifatida belgilab qo’yildi. Hisoblash texnikasining hayotga kirib

borishi, elektron darsliklarning, ya’ni o’qituvchisiz o’qitish texnologiyasini joriy

etish va ishlab chiqish bilan bog’liq bo’lgan faoliyat sohasini rivojlantirmoqda.

Oddiy (qog’ozli) darsliklarga qaraganda, elektron darslik ko’proq saloxiyatga ega,

chunki kompyuter o’qituvchi uchun qiyin bo’lgan ba’zi qirralarini bajaraoladi, o’z

joyida va o’z vaqtida materialni ko’rsatish, bilim darajasini xaqqoniy aniqlash va

boshqalar. Elektron darslik ma’lum bir predmet bo’yicha to’liq materialni o’z

ichiga olgan bo’lishi kerak. Elektron darslikning «intellektual jihati»ni olib

qaraydigan bo’lsak, uning kamchiliklarini (faqat kompyuterda qo’llash imkoniyati)

qoplabgina qolmay, qog’ozli variantdan ustunlik jihatlari ham mavjud (kerakli

ma’lumotni tezda izlash, ixchamlik va h.k.).

Har bir elektron darslik ma’lum bir me’yorlarga, ichki struktura va formatga

ega bo’lishi uni boshqa darsliklar bilan bog’lash va yagona bir yillik masofaviy

o’qitish tizimini yaratish imkonini beradi.

Informatika va hisoblash texnikasi asoslari predmeti maktabda o’qitiladigan

barcha fanlarni umumiy kompleksda integratsiyalashga tayanadi. Turli fanlardan

elektron darsliklar yaratilishi va IHTA predmetini o’qitish jarayonida ulardan

foydalanish, fanlarni o’zaro bog’lash imkoniyatini yaratadi. Umuman olganda

fanlararo aloqa didaktikaning kompleks muammolaridan hisoblanadi. Ma’ruzadaa

8-sinf Iqtisodiy bilim asoslari darsligi asosida elektron darslik yaratilishini ko’rib

chiqamiz. Keltirilgan darslikda asosan illyustratsiyalardan foydalanilgan va yana

bir jihati bu erda darslik yaratishning avtomatlashtirilgan vositalaridan keng

Elektron darslik strukturasi. Darslikning ichki strukturasini, ya’ni

foydalanuvchi ko’rib turadigan elementlarini ko’rib chiqamiz. Darslikning qiymati

uning mazmunidadir. Agar o’quvchi bu darslikdan foydalanib keyinchalik imtihon

topshiradigan bo’lsa, u holda material mazmunini 3ta ko’rinishda berishni taklif

1. Mant, rasm, jadval, grafik shaklida ( ya’ni kitobdagi shaklda, lekin bu erda

kitob shakliga xos bo’lmagan animatsiya, video va ovoz elementlari, ma’lumotni

izlash imkoniyatlari ham bo’lishi mumkin).

2. Sxema-kurs ko’rinishida, ya’ni darslik strukturasi tushunarli bo’lishi

uchun darslik mazmuni qisqartirilgan grafik-matn shaklda beriladi.

3. Test tizimi (o’z bilimini tekshirish) shaklida – tinglovchiga maxsus

interaktiv tizim vositasida, o’quv materialini savollar va javoblar shaklida berilishi.

Test kompyuter bilan bellashuv, o’yin jixatlari bilan o’quvchilar uchun darslikning

eng qiziqarli qismi bo’lishi mumkin.

Bitta materialning bunday uchta shaklda berilishi uni takrorlash va eslab

qolish imkonini yaratadi. Elektron darslikning strukturasiga to’htaladigan bo’lsak,

u quyidagilarni o’z ichiga olishi lozim:

o’quv materialining to’liq matni (sxema, jadval, illyustratsiya, grafik);

o’quv materialining qisqacha mundarijasi (sxemakurs shaklida);

cheklangan nazorat tizimi;

matn fragmentlarini izlash;

darslikni boshqaruvchi elementlar bilan ishlash bo’yicha yo’riqnoma.

Elektron darslikka qo’yiladigan yana bir talabga e’tibor berish lozim: o’quv

materiali va uning dasturiy ta’minoti o’z ishini avtomatik tarzda boshlaydigan bitta

lazer diskda joylanishi lozim. Qattiq diskda esa foydalanuvchi o’zi yaratgan

ma’lumotlar joylanishi mumkin.

Muqova. Darslik muqovasi o’z ichiga grafik, animatsiya, video yoki

xaraktlanuvchi darslik annotatsiyasidan iborat bo’lsa o’ziga jalb qiluvchi

xususiyatga ega bo’ladi.

Titul ekran. Titul ekranda darslik nomi, yuqori tashkilot haqida, mualliflik huquqi

haqida, darslikning attestatsiyadan o’tganligi haqida ma’lumot, sana, tashkilot,

mualliflar haqida ma’lumotlarni o’z ichiga oladi.

Mundarija. Mundarija darslikning asosiy elementi hisoblanadi. Bir tarafdan

darslikning turli qismlariga tez va qulay o’tish uchun to’liq bo’lishi, va shu bilan

birga bitta ekranda jolanishi kerak. Amaliyot shuni ko’rsatmoqdaki, bunday

talablarga ikki bosqichli (mavzuG’mavzuosti) mundarija javob beradi.

Bundan tashqari mundarija orqali:

o’z bilimini tekshirish tizimiga;

cheklangan tekshirish tizimiga;

matn fragmentini izlash qismiga;

darslikning istalgan qismiga o’tish imkoniyati;

darslik ishini tugatish;

titul ekranga qaytish imkoniyatlari mavjud bo’lishi kerak.

Annotatsiya. Annotatsiya darslikning muqovasida joylashgan bo’lishi

O’quv materialining to’liq matni. Elektron darslikning muvaffaqiyatli

bo’lishining sharti – unda o’quv materialining to’liq bo’lishidir, ya’ni matn, grafik,

jadval, illyustratsiya, animatsiya, video va ovoz qismlarini o’z ichiga olishidir.

Darslikning bitta sahifasida matn, va uning ichidagi grafik elementlar, sahifaning

qisqacha mazmuni va materialni o’rganish jarayonini boshqarish elementlari

Elektron darslikda o’quv materialining to’liq bo’lishi, ta’lim jarayonida

undan foydalanish va qog’ozdagi o’quv materialiga murojaat qilmaslikni

ta’minlaydi. Matndagi turli iboralar va ta’riflarga, illyustratsilarga, jadvallarga,

grafiklarga yo’llovchi gipermatnlar tufayli elektron darslik qog’oz materiallarga

qaraganda o’quv jarayonida qulay imkoniyatlar yaratadi. Shu bilan birga uning

ihchamligi va nisbatan arzonligi ta’lim oluvchining e’tiboridan holi bo’lmaydi.

Elektron darslikda o’quv materialining to’liq berilishi sahifalarning ko’payib

ketishiga olib keladi. Agar har bir sahifaga alohida ishlov berilsa, u holda bunday

elektron darslikni yaratishga ko’p vaqt ketadi. Agar sahifaga matnni oddiy holatda

joylashtirilsa, u holda bu jarayonni avtomatlashtirish osonlashadi. Bundan tashqari

gipermatnlarni yaratishni avtomatlashtirish ham qulaylashadi. Kichik grafik

ob’ektlar esa matn ichida ham joylashtirish mumkin.

Darslik sahifasining strukturasi. Elektron darslik sahifasi bir qancha

sohalarni o’z ichiga oladi:

sahifaning darslikda joylashgan o’rnini ko’rsatuvchi sohasi ( sahifa nomeri,

mavzu yoki mavzu osti nomlanishi );

matnga grafik qo’shimchalar ( formula, grafik, jadval va h.k.),gipermatnlar

sahifadagi o’quv materialining qisqacha mazmuni joylashgan soha

sahifada boshqaruv elementlari joylashgan soha ( oldingi, keyingi sahifaga,

mundarijaga o’tish tugmalari, yordamchini chaqirish tugmasi);

sahifadagi matnga aloqador, katta ilmostratsiya va jadvallar darslik

resurslarida saqlanadi, yoki boshqa sahifalarda joylashadi. Ular ekranga

gipermatnlar yordamida yoki sahifadagi maxsus tugmachalar yordamida

o’quv materialining qisqacha mazmuni. O’quv materialining to’liq matni

bilan bir qatorda qisqacha mazmunining ham bo’lishi juda muhim.

Sxemakurs shaklida, ya’ni grafik-matn shaklida (strukturali blok-sxema)

berilishi yaxshi samara beradi.

O’z bilimini tekshirish tizimi. O’z bilimini tekshirish tizimiga aloxida e’tibor

berilishi kerak. Darslikning hamma qismini qamrab olgan, bilim darajasini yaxshi

nazorat qiladigan bo’lishi lozim. Darslik bazasidagi barcha savollar o’quvchi

uchun tushunarli va qulay tarzda taqdim etilishi lozim. Shu bilan birga, har bir

javob baholanishi, umumiy natija va vaqt hisobi olib borilishi kerak.

Matn fragmentlarini izlash. Darslikda bunday funktsiyaning bo’lishi shart.

Izlash ikki variantda bo’lishi mumkin: izlanayotgan elementni alohida izlash yoki

shu elementni o’z ichiga olgan so’zlarni ham izlash.

Mualliflar ro’yxati. Odatda, mualliflar ro’yxati alohida saxifada keltiriladi.

Bu saxifada nafaqat darslik mualliflari, uning elektron versiyasini yaratganlarning

ham ro’yxati beriladi. Bundan tasho’ari darslikni yaratgan tashkilotning to’liq

rekvizitlarini ham joylashtirish mumkin.

Tayanch iboralar. Iboralarga berilgan ta’rif gipermatn yordamida namoyon

bo’lishi mumkin, lekin bu saxifaning gipermatnlar bilan to’lib ketishiga olib

keladi, chunki gipermatnlar nafaqat iboralarning ta’rifiga, illyustratsiya, jadval,

grafiklarga ham yo’llovchi bo’ladi. Shuning uchun tayanch iboralar va ularning

kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi insoniyat oldida, ta’lim sohasida

yangi imkoniyatlar yaratibgina qolmasdan, yangi vazifalarni ham yukladi. Biz bu

maqolada shu vazifalardan biriga, ya’ni zamonaviy axborot texnologiyalarining

multimedia vositalaridan foydalangan holda ta’lim berishning yangi bosqichiga,

elektron darsliklarni ta’lim jarayonida qo’llash imkoniyatlariga to’htalib o’tdik.

Do’stlaringiz bilan baham:

Zamonaviy va qulay yechimlar

Yorqin dizayn va mobil qurilmalarga moslanuvchan saytlar

Yangilari

Kategoriyalar

Web saytlar 2
Dasturlash 1
Avtomatlashtirish 1
Ijtimoiy tarmoqlar 1

Ko’p o’qilganlar

Sifatli sayt yaratish bosqichlari

Admin 28-07-2020 / 02:07 1 izoh 867 ko’rildi

Siz o’zingiz yoki kompaniyangiz uchun veb-sayt yaratishga qaror qildingiz. Vazifa bir qarashda juda sodda ko’rinadi: siz veb studiyasini topamiz, pul to’laysiz, biroz kutib turasiz va sizning saytingiz tayyor bo’ladi. Ammo buni amalga oshirish va saytni yaratish jarayonida ishlab chiqaruvchi bilan o’zaro aloqani engillashtirish uchun, hech bo’lmaganda umumiy ma’noda uning qanday yaratilishini va bu ishni amalga oshirish jarayoni qaysi bosqichlardan iboratligini ozgina bo’sa ham tushunish kerak.

1 – Bosqich. Sayt yaratishdan asosiy maqsadni aniqlab olish.

Ushbu bosqichda sayt nima uchun va qanday maqsaddni amalga oshirish uchun kerakliligini tushunish juda muhimdir. Sayt yaratishdan maqsad:

kompaniya (korxona) obro’sini oshirish;
sayt orqali internet foydalanuvchilariga tashkilot haqida turli xil ma’lumotlar etkazish;
saytdan foydalangan holda mahsulot (xizmat) haqida ma’lumot berish va mijozlarni jalb qilish va boshqa maqsadlar bo’lishi mumkin.

Bu bosqichda boshqa o’hshash raqobatchilar saytlarini ham o’rganib chiqish maqsadga muvofiq.

2 – Bosqich. Texnik shartlarni ishlab chiqish (TSh).

Sayt texnik shartlarni mijozning o’zi yoki buyurtmachi ishlab chiqishi mumkin va yakunida ikki tomonlama tasdiqlanishi kerak. TSh-ni ishlab chiqishda ikki tomonlama hamkorlik talab etiladi. To’g’ri va imkon qadar to’liq TSh-ni yaratish sayt yaratish bosqichidagi zaruriy qadamdir, chunki siz saytda biror bir funktsiya yoki modul bo’lishini nazarda tutgansiz, lekin bajaruvchi buni hisoblamagan, natijada sayt qo’shimcha kayta ishlashni talab etib qoladi va bunga qo’shimcha haq olinishi yoki bu funktsiyani endi umuman qo’shib bolmasligi aniqlanishi munkin. Texnik shartlarda asosiy ma’lumotlar quyidagilar ko’rsatilib o’tilishi kerak:

Sayt qanday auditoriyaga mo’jallanganligi, umumiy vazifalari va undan maqsad;
Sahifalar strukturaviy ko’rinishi, bo’limlar, sahifalar soni;
Ishlatiladigan modullar tasnifi va ularning vazifalari (qayta aloqa, qo’ng’iroqqa buyurtma, savol-javob, turli xil filtrlar va hk);
Dizayn tavsifi, umumiy dizayn, asosiy ranglari, logotipi, turli xil bloklarning joylashuvi;
Qanday texnologiyalardan foydalaniladi, saytning asosiy ishlash mantig’i qanday bo’ladi, sayt tarkibini boshqarish tizimi, mobil versiyasi bo’ladimi va hokazo.

Texnik shartlarda buyurtmachining xohishiga ko’ra boshqa talablar keyinchalik anglashilmovchilik bo’lmasligi uchun to’liq ochiqlanishi kerak.

3 – Bosqich. Dizayn maketini yaratish.

Ushbu jarayonda dizayner texnik shartlarda tavsiflngan kontseptsiyaga asoslangan holda bosh sahifaning bir necha xil ko’rinishlarini taqdim etadi. Ulardan ko’proq ma’qul kelgani tanlanib, shu ustida ishlanadi, korrektirovka qilinadi va u asosida boshqa sahifalar disayni tayyorlanadi.

Dizayn maketda hech qanday tarkib bo’lmaydi: matnli ma’lumotlar va taqdim etilishi kerak bo’lgan fotosuratlar – vaqtincha demo matn va rasmlar bilan to’ldirilishi mumkin. Lekin barcha dizayn elementlari chizilgan bo’ladi.

4 – Bosqich. Sahifalar dizayni asosida ularni html shablonini yaratish.

Ushbu bosqichda sifati sxematik dizayner kasbiy mahoratiga bog’liq bo’lgan texnik ishlar amalga oshiriladi, ya’ni dizayn maketda keltirilgan rasmlar asosida html shablon sahifa yaratiladi. Dasturchilar tili bilan aytilganda saytning “Frontend” versiyasi yaratiladi. Barcha turdagi brauzerlarda (IE, Chrome, Firefox, Opera va boshqalar) saytning ko’rinishi moslashtiriladi. Foydalanuvchining harakatlariga javoban turli effaktlar qo’shiladi. Saytning ushbu tarafi foydalanuvchiga ko’rinadigan tarafi deb hisoblanadi.

5 – Bosqich. Sayt tarkibni boshqarish tizimini dasturlash.

Sayt tarkibni boshqarish tizimini bu – sayt tarkibidagi ma’lumotlarni qo’shish, o’zgartirish va o’chirish imkonini beradigan server tarafdan bajariladigan dasturiy ta’minot hisiblanadi. Dasturchilar tili bilan aytilganda saytning “Backend” qismi deyiladi. Ushbu dasturiy ta’minot sayt egasiga saytdan kelgan xabarlar bilan ishlash, tarkibiy ma’lumotlar, rasmlar, maqolalarni, mahsulot(tovar) yoki xizmatlarni o’zgartirish, va umuman saytda nashr etilgan ma’lumotlarni boshqarish imkonini beradi. Bundan tashqari ushbu bosqichda foydalanuvchini ro’yxatdan o’tkazish, saytga kirish tizimi, boshqa tashqi xizmatlar bilan (ob-havo, valyutalar kursi, to’lov tizimlari, messenjerlar va b.) ishlash imkoniyati yaratiladi.

Bajarilgan ishning ushbu bosqichida biz hech qanday tarkibsiz to’liq ishlaydigan veb-saytga ega bo’lamiz.

6 – Boshqich. Tarkibini to’ldirish.

Bu bosqich ko’proq buyurtmachiga bog’liq bo’lib, kelishuvga asosan bajaruvchi yoki buyurtmachi tarafidan amalga oshiriladi. Buyurtmachi tarafidan amalga oshirilganga bajaruvchi tomonidan sayt tarkibni boshqarish tizimini bilan ishlash uchun qo’llanma taqdim etiladi, aks holda buyurtmachi bajaruvchiga zarur bo’lgan ma’lumotlar va rasmlarni taqdim etadi va saytga tegishli yerlariga joylashtirib chiqiladi. Joylashtirish uchun barcha materiallar professional kopirayterlar xamda fotograflar tomonidan amalga oshirilgani maqsadga muvofiq, chunki, ushbu matn va rasmlar mijozlar tomonidan ko’riladi va buyurtmachining Internetdagi yuzi hisoblanadi.

7 – Bosqich. Internetda veb-saytlarni ishga tushirish.

Sayt uchun domen va hosting olinadi va bajaruvchi saytni vaqtinchalik domendan asosiysiga ko’chiradi, saytni hamma ko’rishi imkoni bo’ladi. Agar texnik shartlarda saytni qidiruv tizimlaridan ro’yhatdan o’tkazish, sayt tashrifi tahlili tizimlariga ulash va boshqa SEO ishlar ko’rsatilgan bo’lsa, ular bajaruvchi tomonidan amalga oshiriladi.

8 – Bosqich. Saytni sinovdan o’tkazish.

Bir nechta odam tanlanadi, masalan, mijozning tanishlari yoki ishchilari va ular saytning ishlashini turli xil qurilmalarda tekshiradilar: modullarning ishlashini, sahifalardagi havolalar to’g’ri ochilishini, barcha rasmlar yuklanishini va hokazo. Ushbu bosqich odatda bir haftadan bir oygacha davom etadi. Agar saytda ma’lumotlar kiritish yerlari bo’lsa noto’gri ma’lumotlar kiritilib ko’riladi, mavjud bo’lmagan sahifalarga o’tishga harakat qilinadi va saytning hatolari aniqlanadi hamda to’g’irlanadi.

9 – Bosqich. Tayyor bo’gan saytni rivojlantirish va internetda ommaviylashtirish.

Saytni ommaviylashirish uchun uni internetda reklama, ijtimoiy tarmoqlar bilan bog’lash, sayt kataloglarda saytga havolalar qoldirish yo’llari bilan amalga oshirish mumkin. Agarda saytda yangiliklar va maqolalar joylashtirish imkoniyati mavjud bo’lsa unga vaqti-vaqti bilan yangi materiallar bilan to’ldirilib boriladi.

Shunday qilib sifatli veb-sayt yaratish bosqichlarini ko’rib chiqdik, ularni qaysilari amalga oshiriladi va qaysilari tashlab ketiladi bu esa buyurtmachi va bajaruvchiga bog’liq)

Elektron darslik yaratish bosqichlari