Aziz Abduhakimov: «Maktabdagi ta lim tizimini rivojlantirishda eng yaxshi jahon tajribasiga tenglashamiz»

Har bir maktabda muassasaning faoliyatiga katta hissa qo‘sha oladigan eng faol ota-onalar, bitiruvchilar, homiylar va boshqalarni kiritish bilan kuzatuv kengashlari tuziladi. Kengashlarga katta huquqlar beriladi. Xususan, ular maktab direktorlarini o‘z pozitsiyalaridan saylaydi va lavozimidan ozod qiladi, maktabni rivojlantirish uchun ustuvor yo‘nalishlarni belgilaydi, yillik moliyaviy rejalarni tasdiqlaydi, pullik xizmatlar tariflarini va ijara haqini tasdiqlaydi.

Mavzu: Elektron darslik yaratish tamoyillari

O’zbekiston Milliy unversiteti Jurnalistika fakukteti o’zbek filologiya yo’nalishi 218 – guruh talabasi Norqobilova Shodiyaning “Kompyuter lingvistikasi ” fanidan tayyorlagan taqdimoti.

O’zbekiston Milliy unversiteti Jurnalistika fakukteti o’zbek filologiya yo’nalishi 218 – guruh talabasi Norqobilova Shodiyaning “Kompyuter lingvistikasi ” fanidan tayyorlagan taqdimoti.

Mavzu: Elektron darslik yaratish tamoyillari.

Tekshirdi: Keldiyorova.G.

Reja;

1.Elektron darsliklarni yaratish tamoyillari va ularning mazmuni;
2. Elektron darslikka qo’yiladigan asosiy talablar va ularning mazmunidan kelib chiqadigan xulosalar;
3. Elektron darslik yaratish dasturiy vositalari. Courslab dasturlari va uning imkoniyatlari;

Elektron darslik o’quv jarayonida oddiy darslikdan ko’ra inson miyyasining qabul qilish yo’llarini (tovush, emotsiyonal xotira, kompyuter testlar) jalb etib, eng asosiy tushuncha va misollarni tushunish va yodga olish jarayonlarini maksimal yengilashtirish uchun xizmat qilish kerak.

Matn qismi chegaralangan bo’lishi kerak, chunki buning uchun oddiy darsliklar mavjud. Kompyuterdan olingan materialarni chuqurroq o’zlashtirish uchun esa qog’oz va qalamlar xizmat qilish kerak. Shuning uchun, electron darsliklar yaratish jarayonida bir necha pirnsip va yondashishliklarni ishlatmoq zarur.

Bularni bir nechta pirinsiplar asosida ko’rishimiz mumkin

Kvantlash pirinsipi: materialarni minimal hajmdagi modullardan iborat bo’limlarga bo’lish.
Tarmoqlanish pirinsipi: Har bir modul gipertekst ilovalar bilan boshqa modular bilan bog’langan bo’lib, axborotlarni o’zlashtirish ketma – ketligini nazarda tutadi.
Kompyuter yordami pirinsipi : Elektron darslikni ishlayotgan har bir paytda kompyuter yordamini olish mumkinli (murakkab matematik hisob, lug’at, o’z bilim saviyasini tekshirish va boshqalar.
To’plash pirinsipi: Yagona elektron komplekslarda va bibiliotekalarda joylashtirish va ularda yangi bo’lim va temalar bilan kengaytirish formatida bajarilgan bo’lish lozim.
Boshqarish pirinsipi: O’quvchi kadrlar almashinishi o’zi boshqaradi, kerakli murakkablik darajadagi misollarni ochib, o’zini tekshirishi mumkin.
To’lalik pirinsipi: Har bir modulda kompanentlar mavjud bo’lish kerak. Masalan bularga misol qilib: Nazariy yadro, nazariy savollar, misollar kabi.
Ochiqlik pirinsipi: Har bir modulda matnlarni yangi tushuncha va usullarni o’zlashtirishni yengilashtiruvchi vizuval kadrlar bo’lish kerak.
Adantatsiya pirinsipi: Elektron darslik o’quv jarayonining ma’lum paytdagi o’quvchi ehtiyojini qondirish lozim.

Elektron darslik darslik kunduzgi, sirtqi va masofaviy tarzdagi o’quvchilarning mustaqil ishlash uchun zarur, chunki;

Elektron darslik darslik kunduzgi, sirtqi va masofaviy tarzdagi o’quvchilarning mustaqil ishlash uchun zarur, chunki;

O’quvchilarning talablari va tayyorgarlik, intellectual darajasiga moslanadi;

Murakkab hisob-kitoblarda vaqtning tejalishi hisobiga fanni chuqurroq o’zlashtirishga sharoit yaratiladi;

Ishning har bir bosqichida o’zini tekshirish uchun teng shararoitlar yaratiladi;

Bajarilgan ishni zamonaviy shaklda fayl yoki printerda chop qilishga sharoit yaratiladi;

Chegaralanmagan sonli tushuntirish takrorlash va yordamchi materiallar taqdim etib, sabrli murabbiy vazifasini bajaradi;

O’qilayotgan materiallar chop etilgan o’quv darsliklardan o’zga, boshqa usullar (qabul etish yo’llarini oshishi) qo’llash munosabati bilan o’zlashtirishni yengillashtiriladi;

Yuqoridagilardan kelib chiqib, elektron darsliklarni yaratishda quyidagi tamoyillarga amal qilish tavsiya etiladi:

Kvantlash tamoyili.
Yig’uvchanlik tamoyili.
Kompyuterlik qo’llab quvvatlash tamoyili.
Ko’nikuvchanlik tamoyili.
Boshqaruvchanlik tamoyili.
Tarmoqlanish tamoyili.
Ko’rgazmalik tamoyili.
To’liqlik tamoyili.

Elektron darslik kompyuterda moslashtirilgan darslik. Elektron darsliklarning farqi ularda matn va rasmdan tashqari tovush, multiplikatsiyalardan, giper matndan foydalanib o’quvchiga tez, oson, qulay shaklda taqdim etish mumkin. Elektron darsliklarning quyidagi turlari mavjud.

Elektron darslik kompyuterda moslashtirilgan darslik. Elektron darsliklarning farqi ularda matn va rasmdan tashqari tovush, multiplikatsiyalardan, giper matndan foydalanib o’quvchiga tez, oson, qulay shaklda taqdim etish mumkin. Elektron darsliklarning quyidagi turlari mavjud.

Matn , sodda grafik, giper shiorlardan foydalanib electron darslik yaratish.
Bunday darsliklarni WORD matn muharri imkoniyatlaridan foydalanib yaratish.
Matn, grafika, multimediya vositalari yordamida interaktiv rejim asosida ishlaydigan elektron darsliklar. Bu darsliklarning ahamiyatli tomoni foydalanuvchi dialog rejimida kompyuterdan foydalanadi. Kerak bo’lsa o’rgangan mavzu bo’yicha test savollariga javob berib, bilimlarini tekshirishi mumkin.
Masofaviy o’qishda moslangan elektron darslik. Bunday darsliklarni internet tarmog’i orqali o’qish mumkin bo’ladi. HTML ko’rinishida rasmiylashtiriladi.
Bunday darsliklarni yaratishda axbarot ko’rinishlaring barcha turlaridan foydalaniladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

Foydalanilgan adabiyotlar:

• Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: Sharq, 1999. – 15 b.
• A.A.Abduqodirov, A.X.Pardayev, Masofaviy o’qitish nazaryasi va amaliyoti, Monografiya, Toshkent: Fan, 2009.146 b.
• M.Aripov va boshqalar, Axborot texnologiyalari, O’quv qo’llanma, Toshkent: Noshir, 2009. 368 b.
• Uzluksiz ta’lim tizimi uchun o’quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish konsepsiyasi. Toshkent – “ Sharq”. – 2002.
• D.M.Amirov va boshqalar, Axborot komunikatsiyasi texnologiyalari, Izohli lug’at, Toshkent, 2010. 576 b.

Aziz Abduhakimov: «Maktabdagi ta’lim tizimini rivojlantirishda eng yaxshi jahon tajribasiga tenglashamiz»

Har bir viloyatda xususiy maktablarni ochish uchun hokimliklar tomonidan yiliga kamida 50 ta yer uchastkasi ajratiladi, mamlakatda tarmoq maktablari ochiladi. O‘zbekiston Prezidenti maktab ta’limi tizimini takomillashtirishga qaratilgan qator me’yoriy-huquqiy hujjatlarni imzoladi. Bosh vazir o‘rinbosari Aziz Abduhakimov mavzuga doir savollarga javob berdi .

Aziz Abduhakimov

– Xalq ta’limi tizimida qanday yangiliklar?

O‘quvchilarning bilim olishi, o‘qituvchilarning esa samarali faoliyat yuritishi uchun ularga qulay shart-sharoitlar yaratishimiz kerak, bunda hamma o‘z vazifasini bajarishi kerak. Prezident Shavkat Mirziyoyevning «Xalq ta’limi tizimini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi va «Xalq ta’limi tizimiga yangi boshqaruv tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi farmoni doirasida ana shunday shart-sharoitlar yaratiladi.

Bizda ayrim maktablar o‘quvchilar soni ko‘pligidan to‘lib toshgan, boshqalarida esa odam kam. Bu holatda o‘quvchisi ko‘p bo‘lgan sinfda dars o‘tish o‘qituvchiga qiyinchilik tug‘diradi, albatta, maktab ma’muriyati esa ta’lim va tarbiya jarayonining sifatiga yetarlicha e’tibor qarata olmaydi. Bu vaziyatni albatta tuzatamiz.

O‘quvchisi ko‘p bo‘lgan ta’lim muassasalarining o‘rniga asosan xususiy tadbirkorlar ishtirokida va davlat-xususiy sektor hamkorligi asosida yangi maktablar quramiz. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyat hokimi va Toshkent shahri «E-IJRO AUKSION» yagona elektron savdo maydonchasi o‘quv muassasalariga yer uchastkalari ajratish bo‘yicha har tomonlama yordam berish uchun shaxsan mas’uldirlar.

Shunday qilib, har yili har bir viloyatda kamida 50 ta maktab barpo etiladi. Bundan tashqari, xususiy maktab faoliyatini yo‘lga qo‘yish niyatida bo‘lgan tadbirkorlarga Prezident tomonidan «Xalq ta’limi tizimida yangi boshqaruv tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi farmonida ko‘rsatilgan imtiyozlar taqdim etiladi.

Biz nodavlat ta’lim muassasalariga nisbatan mutlaqo boshqacha munosabatdamiz. Ularni eng dolzarb muammolarni hal qilishdagi asosiy hamkor deb bilamiz. Bugunga kelib O‘zbekiston Respublikasi nodavlat ta’lim muassasalari assotsiatsiyasi bilan hamkorlik kengaymoqda. Nodavlat ta’lim muassasalari assotsiatsiyasiga professor-o‘qituvchilarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish uchun raqobat muhitini yaratish, shuningdek, bunday ta’lim muassasalarining pedagogik kadrlari uchun qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tashkil etish huquqi berildi.

Xususiy maktabni bitirgan o‘quvchilarga davlat attestatlari beriladi.

Shu bilan birga, biz tadbirkorlarning yordamini kutib qolamiz. Xalq ta’limi vaziri muvaffaqiyatli faoliyat olib borayotgan ta’lim muassasalari tarkibiga koeffisenti past bo‘lgan boshqa maktablarni qo‘shish asosida tarmoq maktablarini tashkil etish huquqiga ega bo‘ldi. Shunday qilib, nisbatan zaif tomon kuchli tomonga qo‘shiladi.

Maktablarda ta’lim sifatini oshirish uchun yanada faol ish olib borish uchun poytaxtimizning Mirzo Ulug‘bek tumanida maktablarni moliyalashtirishning yangi vaucher tartibi amaliyotga tatbiq etilmoqda. O‘quv muassasasi o‘quvchilar soni asosida moliyalashtiriladi. Bu maktablar orasidagi raqobatni kuchaytiradi va kuchlilari saqlanib qoladi.

Boshqa bir yangilik – maktablarning reytingini yaratish. 2019 yilning 1 yanvaridan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi muntazam ravishda tuman va shahar miqyosida umumta’lim muassasalari faoliyati samaradorligi darajasini (keyingi o‘rinlarda – reyting) tashkil etadi. Reyting natijalari ommaviy axborot vositalarida va nazorat veb-saytida joylashtiriladi. Reyting maktablarni ta’lim sifati ustidan ishlashga rag‘batlantiradi.

Maktab ta’limini rivojlantirishda eng yaxshi jahon tajribasiga tenglashamiz. Bu xalqaro dasturlarda ishtirok etish va o‘quvchilarning bilimlari darajasini (PISA, TIMSS, PIRLS va boshqalar) baholashga yordam beradi.

Shu bilan birga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyat va Toshkent shahar hokimi xalq ta’limi muassasalariga o‘zlarining infratuzilmasini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish bo‘yicha har tomonlama yordam berish uchun shaxsan mas’ul bo‘ladi. Barcha maktab sinflari yorug‘, issiq va qulay bo‘lishi kerak.

– Yangi «Zamonaviy maktab» Davlat dasturini qabul qilish rejalashtirilmoqda, shu haqda batafsilroq ma’lumot bersangiz.

– Ha, yaqin kelajakda shunday dastur – maktab ta’limini rivojlantirishning tizimli muammolarini hal etishga qaratilgan tadbirlar majmuasi yaratiladi. Unga ko‘ra, zamonaviy maktablarni qurishga katta e’tibor qaratiladi. Maktablar ekologik toza materiallardan foydalangan holda standart loyihalar asosida quriladi, muqobil energiya manbalaridan foydalanish uchun ham shart-sharoitlar yaratiladi.

Foto: «SIRIUS» NTM

Maktablar ergonomik mebellar, zamonaviy o‘quv va laboratoriya uskunalari, darsliklar va o‘quv materiallari, kompyuter va multimediya uskunalari, videokuzatuv tizimlari bilan jihozlanadi.

Texnologik sinflar, laboratoriyalar, oshxonalar, sport va dam olish maskanlarini barpo etish va rivojlantirishga alohida e’tibor qaratiladi. Maktablarning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, o‘quvchilarning individual ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun sharoit yaratish nuqtai nazaridan ularni kuchaytirish rejalashtirilgan.

– Zamonaviy o‘quv jarayonini internetsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. IT-texnologiyalar darsliklar o‘rnini egallaydimi?

– Darsliklar hozircha o‘zgartirilmaydi. Yaqin kunlarda davlat umumta’lim muassasalari uchun o‘quv va o‘quv-uslubiy adabiyotlarini nashr etish, shu jumladan, qayta nashr qilish muddatini uzaytirish, ikki yillik sinov tizimini joriy etish hamda darsliklarni tanlov asosida saralash tartibini bekor qilish tizimi takomillashtiriladi.

Shu bilan birga, biz maktablarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish jarayonini tezlashtiramiz. 2021 yilning oxirigacha barcha maktablar Internetga kamida 10 Mb / s tezlikda kirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

O‘quv Multimedia dasturlarini rivojlantirish markazi negizida “Xalq ta’limi sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish markazi” tashkil etildi. U o‘quv jarayonida o‘quvchilarning ta’lim, psixologik va jismoniy faoliyatini optimallashtirishni hisobga olgan holda ta’limning innovatsion shakllarini, zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini, kasbga yo‘naltirishning samarali usullari, ta’lim va tarbiya usullarini joriy etishni tezlashtiradi. Internetda interfaol ta’lim xizmatlari ko‘rsatish uchun ta’lim portali ishga tushiriladi. Portalda umumta’lim muassasalarining elektron ma’lumotlar bazasi, o‘quvchilarning davomati hamda yutuq va kamchiliklari aks etuvchi elektron tizim joriy qilinadi.

Markaz quyidagilar bilan shug‘ullanadi:

⦁ umumta’lim muassasalari o‘quvchilarining identifikatsion kartasini (ID-karta, NFS yorlig‘i va b.) tatbiq qilish, ularning bank va boshqa tizimlar bilan integratsiyalashuvi imkonini yaratish;

⦁ umumta’lim maktab o‘quvchilariga jismoniy shaxs personal indentifikatsion raqamini biriktirishga doir choralar qabul qilish va h.k.

– O‘qituvchining nufuzi va ijtimoiy mavqeini oshirishga doir dastur qachon qabul qilinadi hamda u nimalarni nazarda tutadi?

– Bunday dasturni qabul qilish 2018 yilning noyabriga rejalashtirilgan. Mazkur dastur jamiyatda o‘qituvchilarning nufuzini oshirish masalasini keng targ‘ib qilish, ularning yutuqlarini ommalashtirish, ta’limdagi dolzarb muammolarni yoritish, maxsus o‘quv dasturlarini efirga uzatish bo‘yicha tizimli ishlarni tashkil qilishga oid qator tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu vazifalarni bajarishda ta’lim tizimining asosiy axborot hamkori «Madaniyat va ma’rifat» telekanali bo‘ladi. Mahalliy ijroiya hokimiyati organlari, vazirlik va idoralar, shuningdek ta’lim muassasalari rahbarlari televideniyeda muntazam ravishda chiqishlar qilishadi. Televideniye va boshqa ommaviy axborot vositalari yordamida O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarning mazmun-mohiyatini ochib beruvchi keng tushuntirish ishlarini olib borish rejalashtirilmoqda.

– Kadrlar malakasini oshirish, maktablarda malakali kadrlar bilan ishlashga munosabatni o‘zgartirish bo‘yicha qanday ishlar amalga oshirildi?

– O‘quvchilar darslarni qoldirmasliklari uchun mashg‘ulot qiziq bo‘lishi kerak. Bu nafaqat o‘qituvchilarga, balki maktabda yaratilgan sharoitlarga ham bog‘liq. Buning uchun maktab boshlig‘i – menejyer bo‘lishi lozim. U maktabda yetishmayotgan narsalarni ko‘ra bilishi va bu muammolarni bartaraf etish uchun tashkiliy muammolarni hal qilishi kerak. Maktabda qo‘shimcha mashg‘ulotlar o‘tkazilishi, atrof-muhit va sport bo‘limlari ishlashi, madaniy-ko‘ngilochar tadbirlar o‘tkazilishi ta’minlanishi lozim. Bundan buyon rahbarlar shularga asoslanib tanlanadi.

Umumta’lim muassasalari rahbarlariga qo‘yiladigan talablar ko‘rib chiqiladi. Barcha rahbarlar sertifikattsiyadan o‘tadi va turli malaka oshirish kurslarida malaka oshirishadi.

A. Avloniy nomidagi Xalq ta’limi tizimining rahbarlari va mutaxassislarini qayta tayyorlash hamda malakasini oshirish institutida, 2018-2019 o‘quv yilidan boshlab umumta’lim maktab rahbarlari uchun xalq ta’limi sohasida menejyerlik ko‘nikmalarini o‘rganish kurslari tashkil etiladi.

Direktorlar o‘z loyihalarini amalga oshirishga imkoniga ega bo‘lishlari uchun maktablarning byudjyetdan tashqari jamg‘armalari mablag‘larini erkin ravishda tasarruf etish huquqini qo‘lga kiritishadi. Shu bilan birga, direktorlar maktabga qo‘shimcha resurslarni safarbar qilish bo‘yicha ishlarni takomillashtirish uchun jamg‘armalarning umumiy miqdori 10 foizi hajmida moddiy rag‘batlantiriladi.

Bundan tashqari, umumta’lim muassasalari pedagogik kadrlarini attestatsiyadan o‘tkazish tartibini qayta ko‘rib chiqamiz. Malakani belgilashning asosiy mezonlari ish staji emas, balki tegishli fanni o‘qitish darajasidagi bilim va ko‘nikmalari darajasiga qarab belgilanadi. Boshlang‘ich ta’lim muassasalari rahbarlari va pedagogik xodimlari uchun malaka oshirish tizimi tubdan isloh qilinadi. Bu o‘quv dasturlari va dasturlarni optimallashtirish, masofaviy ta’limni o‘z ichiga olgan innovatsion ta’lim usullarini kengaytirish, umuman, ushbu jarayonning samaradorligini oshirish imkonini beradi.

Professional o‘qituvchilar maktablarni tark etishlariga yo‘l qo‘ymasligimiz kerak. Shu sababli 2019 yilning 1 yanvaridan boshlab nafaqa yoshidagi o‘qituvchilar pensiyalarini to‘liq olishlariga doir qaror qabul qilindi. Xalq ta’limi vazirligi huzurida “Xalq ta’limi tizimidagi islohotlarga ko‘maklashish fondi” tashkil etildi. Ushbu jamg‘arma mablag‘larining bir qismi yoshlar uchun istiqbolli va malakali mutaxassislarni jalb etishga qaratiladi.

– Intervyularingizning birida maktab ta’limining sifatini oshirish uchun Xalq ta’limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish zarurligi haqida so‘zlagandingiz.

– Albatta, O‘zbekiston Prezidentining me’yoriy-huquqiy hujjatlarida ushbu masalani hal etishga katta e’tibor qaratilgan. Moliya vazirligidan Xalq ta’limi vazirligiga ta’lim muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va o‘quv qo‘llanmalarini nashr etish uchun mablag‘lar ajratildi. XTV huzurida tashkil etilgan injiniring kompaniyasi loyiha hujjatlari uchun texnik shart-sharoitlarni ishlab chiqish va xalq ta’limi sohasida qurilish loyihalarining sifatini nazorat qilishni davom ettiradi.

Endilikda tuman va viloyat Xalq ta’limi bo‘limlari rahbarlari hokimiyat organlari bilan kelishmasdan, XTV qarori bilan tayinlanadi.

Hozirgi kunda ta’lim sifatiga ta’sir ko‘rsatadigan barcha dastaklar Xalq ta’limi vazirligi tizimida to‘plangan.

– Rejalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun davlat ta’lim tizimining rivojlanishini monitoring qilish tizimi isloh qilinmoqda. Ushbu yo‘nalishda qanday o‘zgarishlar yuz beradi?

– Avvalgi tizim samarasiz bo‘lib, maktablarning normal ishlashiga, o‘qituvchilar va boshqaruvning bevosita o‘z vazifalarini bajarishiga to‘sqinlik qildi, shuning uchun Prezident qarori bilan umumta’lim muassasalari faoliyatining tekshiruvini vakolatli organlarning to‘liq ro‘yxati, tekshirishlarni tayinlash va o‘tkazish mezonlari orqali aniqlanadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi qonun hujjatlariga muvofiq, jinoyatchilarga nisbatan qat’iy javobgarlik choralarini qo‘llash orqali umumta’lim muassasalari faoliyatini noqonuniy tekshirishlarning oldini olishni nazorat qiladi. Bundan tashqari, barcha darajadagi nazorat organlari ijro etuvchi hokimiyat bilan birgalikda umumta’lim muassasalari faoliyatini tekshirish vaqtida aniqlangan keyingi huquqbuzarlikni bartaraf etish va oldini olishda har tomonlama yordam ko‘rsatadi.

Har bir maktabda muassasaning faoliyatiga katta hissa qo‘sha oladigan eng faol ota-onalar, bitiruvchilar, homiylar va boshqalarni kiritish bilan kuzatuv kengashlari tuziladi. Kengashlarga katta huquqlar beriladi. Xususan, ular maktab direktorlarini o‘z pozitsiyalaridan saylaydi va lavozimidan ozod qiladi, maktabni rivojlantirish uchun ustuvor yo‘nalishlarni belgilaydi, yillik moliyaviy rejalarni tasdiqlaydi, pullik xizmatlar tariflarini va ijara haqini tasdiqlaydi.

Xalq ta’limi vazirligi markaziy apparati tuzilmasida Vazir nazorat-huquqiy xizmati yaratildi. U davlat organlari va boshqa tashkilotlarning xalq ta’limi muassasalari faoliyatiga asossiz aralashuvi, pedagogik kadrlar sha’ni va qadr-qimmatining kamsitilishi, ularni mehnatga majburlash, o‘quv-tarbiya jarayoniga to‘sqinlik qilishning har qanday ko‘rinishi, o‘qituvchi va o‘quvchilar huquqlarining buzilishiga yo‘l qo‘ymaslik bo‘yicha qonunda ko‘zda tutilgan choralarning qabul qilinishi uchun mas’ul bo‘ladi. Shuningdek xalq ta’limi tizimi muassasalarida ichki nazoratni yuritish, korruptsion qoidabuzarliklar va qonunga zid boshqa qilmishlar, shuningdek vazirlik tizimidagi professional xodimlar tomonidan etika qoidalarining buzilishi profilaktikasi ham nazorat-huquqiy xizmat zimmasiga yuklatilgan.

Qolaversa, tez orada call-markaz ishga tushiriladi. Telefon orqali qo‘ng‘iroq qilib, qoidabuzarliklar haqida xabar berish va tezkor harakatlarni talab qilish mumkin bo‘ladi.

ELEKTRON TA’LIMDA MOODLE TIZIMINING QO’LLANILISHI VA UNING IMKONIYATLARI.

Ushbu maqolada hozirgi kunda elektron ta’limga joriy etilayotgan Moodle tizimi haqida so’z yuritilgan. Keltirilgan ma’lumotlar ushbu tizimning ish muhitini o’rnatish va sozlashga qaratilgan. Bundan tashqari Moodle tizimi ishlash jarayonida kelib chiqishi mumkin bo’lgan nosozliklarni bartaraf etish yo’llari keltirilgan.

В данной статье приведены сведения о системе Moodle которая применяется в системе образования. В приведенних данных, обращено внимание на установку и наладку данной системы. Кроме того, показаны методы устранения некоторых неполадок в ходе эксплуатации системы Moodle.

In the article was mentioned the moodle system in education. Taken informations on this system is directed to put up working conditions and to control it. Besides this was taken methods of elimination some malfunction in exploiting the moodle system.

Ushbu maqolada Moodle tizimidan yangi foydalanayotganlarning vujudga kelgan savollariga javoblarni o’zida mujassamlaydi. O’z-o’zidan Moodle elektron o’quv tizimi foydalanishda unchalik murakkab emas. Lekin birinchi bor Moodle tizimi bilan to’qnashgan va uni qanday prinstiplar asosida qurilganligi bilan ishlashini bilmaganlarda undan foydalanishda muammolar paydo bo’lishi mumkin. Bunday muammolarga misol qilib foydalanuvchining Moodle tizimini ishlash prinstpini bilmasligi, muammolarni Moodle tizimida hal qilish pristplarini bilmasligi misol bo’la oladi. Bularning ichida murakkab va tezkor hal etilishi talab etuvchi, shunga o’xshash ko’plab muammolar to’planib birga kelishi tizimni murakkablashtirib yuboradi, bu esa tizimda foydalanishning “afsona” ga aylantirib qo’yadi. Bunday “afsona” lardan biri oliy o’quv yurtlari tizimida foydalanuvchi moxir dasturchi bo’lishi va u faqat Moodle tizimida ishlashi kerek degan xulosaga olib keladi.

Hozirgi kunda yig’ilib qolgan manbalarni jamlash va tizimlashtirish uchun Moodle Centerda http://moodle-center.ru sayti yaratilgan. Ushbu sayt vaqt o’tishi bilan ommalashib Moodle tizimining ishlashi haqida ma’lumotlar joylashtirila bordi va tizimning asosiy manbasiga aylandi.

Moodle tizimi bu masofaviy ta’lim va elektron ta’limni qo’llab quvvatlovchi tizim hisoblanadi. Uning imkoniyatlari bilan tanishib chiqamiz.

Masofaviy ta’lim – zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalari vositasida masofadan turib ma’lumotlarni uzatish, qabul qilish orqali ma’lum fan yoki soha bo’yicha o’qitish shakli bo’lib, an’anaviy ta’limga nisbatan o’ziga xos avzalliklarga ega. U bir vaqtning o’zida jamoaning keng qatlamiga ta’lim berishda qo’l keladi. Fan-texnika rivojlanishi tufayli o’quvchilarga berilishi zarur bo’lgan axborot miqdori nihoyat darajada ko’payib bormoqda. Bu axborotlarni talabalarga an’anaviy usul va vositalar yordamida yetkazib berish murakkab vazifalardan biri bo’lib qolmoqda. Bugungi kunda talabalarga bilim berish jarayonida masofadan turib o’qitish juda zarur vositalardan biri bo’lib, jahon miqiyosida bu sohada katta yutuqlarga erishilmoqda. Bunga misol tariqasida MOODLE tizimida masofadan ta’lim berishni misol qilib olish mumkin.

Moodle-bu sayt tarkibiga kirivchi boshqarish tizimi bo’lib, o’qituvchining onlayn-kurs yordamida dars berishiga mo’ljallangan tizimdir. Moodle tizimi asosan mudulli ob’ektga mo’ljallangan dinamik ta’lim muhitini boshqarish tizimi bo’lib hisoblanadi. Moodle tizimining asoschisi Avstraliyaning Curtin universiteti “Kompyuter ilmi va ta’lim” yo’nalishi o’qituvchisi Martin Dougiamas bo’lib, u bu sistemani yaratish g’oyasini 1999 yilda ilgaru surdi va 2002 yilda Moodle 1.0 tizimini yaratdi. Bu sistema bepul kengaytirilgan dasturiy kompleks bo’lib, o’zining funksional imkoniyatlariga asosan keng miqiyosida masofaviy ta’lim olivchilarga qulayliklar yaratib beradi. Bugungi kunda moodle tizimidan jahonning nufuzli universitetlari ta’lim berish jarayonida foydalanib kelmoqda. Moodle – masofaviy ta’limni boshqarish tizimining bugungi kunda jahonning 200 ga yaqin mamlakatlarida 70 tilga mo’ljallangan 46 mingdan ortiq ta’lim portallari bo’lib, unga 2 mlnga yaqin foydalanuvchilar ro’yxatdan o’tkazilgan va ular 300 dan ortiq ishlab chiqaruvchi dasturchilarni o’zida mujassamlashtirgan.

Moodle tizimini quyidagi maqsadlarda ishlatish mumkin:

– masofaviy ta’lim uchun – bunda o’qituvchi va talaba ko’p vaqtda yuzma-yuz uchrashmasdan ta’lim olib boriladi;

– ta’limning masofaviy qo’llab-quvvatlanishi-elektron ta’lim vositalari asosida talabalar Moodle tizimidan foydalangan holda topshiriqlarni olishi va uni tekshirish uchun yuborishlari mumkin;

– amaliy topshiriqlarning, testlarning bajarilishi elektron ta’lim tizimi moodleda o’quv mashg’ulotlari vaqtida amalga oshiriladi.

Moodle tizimi quyidagilarni amalga oshirishga imkon beradi:

– o’qituvchi va talabaga ta’lim olish uchun qulay vaqt va joyning tanlash imkoniyatining mavjudligi;

– bilimning puxta o’zlashtirilishi;

– o’qituvchi va talabaning kerak bo’lgan vaqtdagina muloqotda bo’lishi. Agar talaba topshiriqlarni o’z vaqtida bajarib borsa, u o’qituvchi bilan muloqotda bo`lib boradi.

– vaqt va pulning tejalishi-o’quv mashg’uloti uchun vaqt va pulning sarflanishiga zaruriyat bo’lmaydi.

Moodle serverga o’rnatiladi, foydalanuvchi tarmoq orqali brouzerlar yordamida unga kirish imkoniyatini oladi.

Tarmoqda “mijoz” kompyuterlar uchun talab unchalik yuqori emas-asosan brouzer ishlasa bo’ldi, shuning uchun hozirgi kundagi mavjud barcha internetga ulana oladigan kompyuterlardan ushbu tizimnida foydalana olish imkoni mavjud.

Moodle tizimida foydalanuvchilarning soniga chegaralar yo’q, barcha chegaralashlar serverning texnik xarakteristikasiga bog’liq. Bundan kelib chiqib Moodle tizimini barcha kompyuterlarga o’rnatish kerakmi? Degan savol tug’iladi yo’q, faqat siz foydalanayotgan kompyuter internet tarmog’iga ulangan bo’lsa yetarli.

Moodle bilan yaqindan tanishish uchun uning DEMO-versiyasi mavjud va u quyidagi manzilga joylashtirilgan http://demo.moodle.net/.

Moodle tizimini o’rnatish va sozlash. Birinchi sahifada Moodle tizimiga kirish uchun login-parol ko’rinishini tashkil etishda quyidagi amallar bajarilishi kerak; “Administrirovaniya” blogidan “Bezopastnost” tanlanadi va undan “Politiki bezopastnosti sayta” tanlanadi. Yuklangan sahifadan “Prinujdat polzovateley voyti v sistemu” belgilab olinadi.

Foydalanuvchilarning o’zlari mustaqil qayt etilishlari uchun esa, “Nastroyka” blogida ketma-ket “Plagini => Autentifikastiya => Nastroyki autentifikastii” ga o’tib, hosil bo’lgan “Samostoyatelnaya registrastiya” ro’yhatidan “Samostoyatelnaya registrastiya po elektronnoy pochte” tanlanadi.

Bir serverdan Moodle tizmini boshqasiga olib o’tish quyidagicha amalga oshiriladi;

– Moodle va Moodle data kataloglaridagi fayllarning nusxasi olinadi.

– Ma’lumotlar ombori (MO) damp ko’chirib o’tiladi. Odatda yaratilgan damp va uning servergadagi izohi phpmyadmin yoki mysqldump yordamida amalga oshiriladi.

– Konfigurastiya faylida MO ga kirish va kataloglarga yo’l berishda config.php ga o’zgartirish.

Bunday amallarni albatta Moodle tizimi bilan yaxshi tanish bo’lgan foydalanuvchi tomonidan amalga oshirilganligi maqul, chunki ko’p ma’lumotlarni to’liq ko’chib o’tmay qolishi mumkin shuning uchun quyidagi usul bilan ko’chib o’tish maqsadga muvofiqdir.

– Moodle ning aynan o’sha versiyasini kompyuteringizga o’rnating

– Eski serverdagi ko’rsatilgan usul bilan arxivlarni zahirasini yaratgan holda nucxa olish

– Arxivni yangi serverga olib o’tib va u joyda arxivlarni qayta tiklash.

Yuklanayotgan faylning maksimal hajmini ortirish uchun Moodle tizimida uchta joydagi holatlarga e’tibor berish kerak, chunki ushbu joylarda hajm bo’yicha cheklashlar qo’yilga bo’lishi mumkin.

– Moodle tizimining o’zida,

– PHP dasturlash tilining sozlanishida,

– Web serverlarni sozlanishida.

Ya’ni uchala holat ketma-ket tekshirilib, cheklash aniqlanadi va bartaraf etiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. Абдуқодиров А.А. Масофали ўқитиш назарияси ва амалиёти. Монография нашриёти, 2009.

2. Хамидов В.С. Эркин ва очиқ кодли LMS тизимлар таҳлили, infocom.uz журнали №7,8. 14 бет, 2013 й.

3. Turdiyeva G.S., Ismoilova M.N. Masofadan o’qitishning Moodle tizimida ishlash. Buxoro 2014. 66 bet.